metodologia historii sztuki
3. Filozoficzne inspiracje w propozycjach metodologicznych badań nad sztuką.
Jednym z głównych zadań filozofii jest rozpatrywanie zagadnień aksjologicznych (wartości), w obrębie których mieszczą się rozważania o wartościach estetycznych i to właśnie wśród nich jest miejsce na refleksję o sztuce. Jednak nie jest to jedyny obszar łączący sztukę i filozofię, bowiem poglądy filozofów często stawały się podwalinami dla systemów metodologicznych rozważań o sztuce.
I. Poglądy filozoficzne ważne dla metodologii historii sztuki (chronologicznie).
Platon (V-IV w. p.n.e.)
Platon rozróżnił świat zmysłowy od świata idei. Prawdziwym bytem określał nie rzeczy fizyczne, ale niezniszczalne i wieczne idee, które są wzorami rzeczy.
Wyszczególnił dwa rodzaje poznania: zmysłowe i myślowe, z czego do prawdy prowadzi tylko to, co ujmujemy myślą (bo jak inaczej poznać nie-fizyczną ideę?).
Giambattista Vico (1668 - 1744)
W dziele Nauka nowa, dał wykład swojej historiozofii. Uważał, że historia to dzieło ludzi, a elementy kultury (religia, mity, sztuka, obyczaje, prawo) są dziełem zbiorowym społeczeństw.
Według Vico Historię można podzielić na 2 okresy: epokę zmysłów (poezja) i epokę intelektu (filozofia).
Równouprawnienie sztuk - każda kultura ma prawno do własnej ekspresji.
Georg W. F. Hegel (1770 - 1831)
Wymyślił własną filozofię dziejów, którą rozumiał jako ducha czasów realizującego się w historii.
Wszelkie zjawiska są dynamiczne i opierają się na metodzie dialektycznej: 1. teza - 2. antyteza - 3. synteza (1+2).
Immanuel Kant (1724 - 1804)
Na nowo zinterpretował Platona. Według Kanta to rzeczy idą za interpretacjami, one nie istnieją bez naszej myśli. Idee są produktem umysłu, a umysł jest czymś nadludzkim we wnętrzu człowieka. Treści, idee są więc wytworem ludzkiego rozumu który jest aktywny i tworzy poglądy. Idee nie istnieją poza materią ale w niej. Istota rzeczy nie jest duchem jak u Hegla.
Najważniejszym celem jest prawda, którą możemy poznać. Poznanie jest dla Kanta twórczym podejściem, a nie wchłanianiem informacji. To rozum, a nie doświadczenie prowadzi do poznania.
Wyróżnił 2 kategorie a priori - czas i przestrzeń, bo rozum przyjmuje materię uformowaną przez czas i przestrzeń.
Strukturaliści (lata 60 i 70 XX w. Było ich wielu, zajmowali się różnymi dziedzinami, ogólnie wszycsy wzorowali się głównie na językoznawstwie, ich metoda była opozycyjna do historycznego trybu badań):
A. Lalande - strukturę rozumiał jako zbiór elementów, gdzie każdy z nich zależy od innych i jest czym jest bo jest w takim, a nie innym ustosunkowaniu (B jest B bo jest obok A i C i nie jest A ani C).
C. Lévi-Strauss - inicjator strukturalizmu w antropologii, budował swój strukturalizm w nawiązaniu do językoznawców (zwłaszcza inspirował się pracą swojego kumpla F. de Sausser'a - który proponował podejście do języka w sposób taki, że same jego elementy nie mają treści, a wyznacza ją kontekst strukturalny, ich umiejscowienie w całym systemie języka). Jego założeniem było poszukiwanie struktur myślowych, które wytworzone przez ludzkość w toku rewolucji neolitycznej stały się decydujące o formie wytworów kulturowych człowieka. C.L.S. rozumiał strukturę jako system relacji tkwiących w podmiocie
W. Dithley - struktura wewnętrzna to układ, którego elementy są połączone i warunkowane przez wzajemne relacje, poznanie struktury to nie jej rozbicie, to wgląd w jej związki.
II. Echo filozofii w poglądach metodologów (alfabetycznie).
M. Dvorak
Zainspirował się poglądami Vico: rozumiał dzieje sztuki jako ciągłość, jako historię prądów umysłowych; chciał pokazać genetyczność zjawisk; zadaniem historyków sztuki jest odkrycie istoty mechanizmów cywilizacji.
M. Imdahl
Jego Ikonka czerpała ze strukturalistów, sygnalizuje to już sama nazwa - Ikoniczna Struktura Obrazów. Istotą analizy ikonicznej było szukanie idei w kompozycji i środkach formalnych dzieła czyli w strukturze.
E. Panofsky
Silny wpływ Kanta: treść tkwi w przedmiocie, w materii a nie w psychice badacza. Zakładał twórcze podejście do sztuki, do jej interpretacji bo poznanie musi być twórcze, zmusiło go to do stworzenia nowego systemu rozważań nad sztuką (analizy ikonograficznej i ikonologicznej). Wola twórcza to dla Panofskiego nie emocjonalny czynnik ale myślowy, rozumowy, który tkwi w zjawiskach artystycznych. Aprioryczność czasu i przestrzeni, sprawia, ze nasz mózg może pojąc dzieło. Na bazie kantowskich czasu i przestrzeni stworzył tezę pełni i formy, gdzie zasada pełni wyjawia się w czasie, a zasada formy w przestrzeni.
A. Riegl
Czerpiąc z Hegla twierdził, że wola twórcza to wynik popędu artystycznego, że jest ona wszechogarniająca, zawsze pozytywna (chciana), nie ma okresów złych, nie ma upadków, przenika wszystkie dziedziny działalności człowieka, ma wyrażać to, czego oczekują społeczności.
H. Sedlmayr
Jeden z przedstawicieli strukturalistów w naukach o sztuce. Uważał, że miejsce każdego elementu określa konieczność którą są prawa strukturalne. Celem analizy jest wykrycie struktury i ujawnienie zasady powiązań, która organizuje dzieło. Analiza jest syntezą - przez całość rozumiemy część, przez cześć całość.
A. Warburg
W swoisty sposób zinterpretował naukę Vico tworząc nowe pojecie kultury która była według niego wynikiem emocji i ekspresji, a dzieło sztuki jest wyrazem tychże. Zwracał uwagę na zjawiska marginalne, bo w nich też zakodowanych jest wiele ludzkich emocji.
H. Wölfflin
Widać inspirację Heglem - dzieło sztuki jest wyrazem ducha epoki. Podobnie jak Hegel (i Vico) głosił iż każda ze sztuk ma prawo istnienia, postulowanie równouprawnienia sztuk.
III. Hans Georg Gadamer i Hermeneutyka - otrzymuje swój własny rozdział, bo to był filozof, który miał bezpośredni pomysł na podejście do sztuki. A jakie miał pomysły to już wiecie z opracowań Marianny, Oliwii i Marka, nie ma co się powtarzać.
Podział zadań filozofii, wg. Uczonych Akademii Platońskiej (IV w. p.n.e.):
I. Nauka o bycie → metafizyka i ontologia
II. Nauka o poznaniu → epistemologia i logika
III. Nauka o wartościach → etyka (wartości moralne) i estetyka (wartości estetyczne) → sztuka