1. Podstawowe założenia metody ośrodków pracy oraz struktura dziennego ośrodka pracy.

• Program nauczania obowiązujący od 1985r. zaleca stosowanie metody ośrodków pracy w nauczaniu początkowym.

• PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA METODY OŚRODKÓW PRACY (K.Kirejczyk)

1. Każdemu dziecku należy zapewnić wszechstronny rozwój psychofizyczny, zgodny z przewidywanymi tendencjami rozwoju społeczeństwa.

2. Należy ukształtować aktywną postawę zmierzającą do ciągłego pokonywania trudności, doskonalenia siebie, swej wiedzy i umiejętności na podstawie różnorodnych motywów uczenia się.

3. Należy zapoznać dzieci ze współczesnym życiem i otoczeniem oraz z najważniejszymi przemianami jakie zachodziły i zachodzą w przyrodzie, kulturze i technice oraz w samym człowieku.

4. Przyjęcie za podstawę zintegrowanego oddziaływania pedagogicznego obejmującego:

• Nauczanie

• Wychowanie ukierunkowujące

• Interwencyjne oddziaływanie na występujące u dzieci ujemne i dodatnie odchylenia rozwojowe

5. Przyjęcie za podstawę nauczania całościowego, z wyłączeniem nauczania przedmiotowego. Nie zaleca się stosować metody w wyższych szkołach szkół specjalnych.

6. Uznanie teorii przechodzenia od konkretnego postrzegania do abstrakcyjnego myślenia, po czym wracania znów do praktyki za postawę opracowywania ośrodków pracy. Teoria ta uwypukla trzy etapy poznania:

• Postrzeganie powiązane z obserwacją zjawisk

• Abstrakcyjne myślenie powiązane z asocjacją, czyli kojarzeniem

• Zastosowanie wiedzy w praktyce będącej ekspresją konkretną lub oderwaną

2. Analiza ogniw dydaktycznych występujących w dziennym ośrodku pracy.

ZAJĘCIA WSTĘPNE

• Celem przeprowadzenia zajęć wstępnych jest przede wszystkim:

• Przygotowanie dziecka do pracy przez wytworzenie odpowiedniej atmosfery, zaspokojenie ciekawości i izolowanie zainteresowań ubocznych

• Pobudzenie dzieci apatycznych, a zdyscyplinowanie eretycznych, wprowadzenie zbiorowego rytmu pracy, nadanie impulsu do rozpoczęcia zaplanowanych czynności

• PRZEBIEG ZAJĘĆ WSTĘPNYCH

• Rozmowa o sprawach bieżących (jak się spało, jaka jest pogoda)

• W zależności od ogólnego poziomu zespołu klasowego listę obecności można wprowadzić w 2 lub 3 tygodniu roku szkolnego

• W 4 dniu przy realizacji ośrodka „Moje miejsce w klasie” uczniowie otrzymują znaczki, którymi oznaczają swoje miejsce w ławce, zeszyt, książki, wieszaki

• Obserwacja pogody - dokonywana na dworze lub przy otwartym oknie w klasie. Obserwacja nieba, słońca itp. W pierwszym tygodniu nie zawiesza się żadnych symboli. W drugim tygodniu przy realizacji ośrodka „Kalendarz pogody” ustala się symbole. Po omówieniu pogody w danym dniu, zawiesza się symbole na gazetce. W późniejszym okresie dzieci same próbują przedstawiać stan pogody, wykonując rysunki na specjalnych kartkach (w razie potrzeby z szablonami). Następny etap to tygodniowy kalendarz pogodowy wykonany podobnie jak lista obecności

• Ustalenie daty. Celem jest poznanie jednostek czasu, dni tygodnia itp. Nauczyciel powinien wykonywać doświadczenia fizyczne (np. dzieci powinny odczuć jak długa jest minuta) a nie tylko wyjaśnienia słowne. Pomocny może być zegar dni tygodnia, który uzmysławia, że dni powtarzają się w cyklu siedmiodniowym (dzieci często zatrzymują się na niedzieli, nie mają świadomości cykliczności)

• Jeśli w klasie są prowadzone hodowle, to na zajęciach wstępnych obserwuje się zmiany w nich zachodzące

• Bieżące ćwiczenia porządkowe (ścierania kurzu, porządkowanie własnej szafki, odbywanie dyżurów szkolnych)

• Nie wszystko należy robić od razu i codziennie! Czasem w związku z pogodą trzeba zaśpiewać piosenkę, a czasem przypomnieć jakiś wierszyk

• Należy wziąć pod uwagę przeszkody jakie mogą wystąpić w trakcie realizacji ośrodka, np. w trakcie wycieczki. Kiedy jakieś dziecko pracuje znaczenie wolniej zajęcia trzeba ułożyć tak, aby miało czas np. na dłuższą obserwację itp.

• Dzieci lubią niespodzianki, można czasem poprosić je żeby znalazły, co nowego znajduje się w klasie itp.

• Zajęcia te na początku trwają godzinę i dłużej, w miarę nabywania przez dzieci różnych umiejętności czas ten się skraca

• Taka ścisła współpraca w czasie zajęć wstępnych ułatwia nauczycielowi dostrzeżenie potrzeb i możliwości dziecka. Osobisty i nierzadko serdeczny kontakt nauczyciela z uczniem, implikuje skuteczną adaptację dziecka do nowych warunków szkolnych.

• Czynności wykonywane podczas zajęć wstępnych (J. Pańczyk 1989)

1. Wzajemne powitanie

2. Ćwiczenia, gry, zabawy ruchowe, ćwiczenia muzyczno ruchowe

3. Zajęcia porządkowe

1. Sprawdzanie listy obecności

2. Kontrola czystości

3. Praca dyżurnych

4. Opieka nad roślinami i zwierzętami hodowanymi w klasie

5. Przygotowanie pomocy do pracy

4. Obserwacja stanu pogody i zmian zachodzących w środowisku

5. Indywidualne ćwiczenia w zakresie higieny osobistej i samoobsługi

6. Omówienie spraw aktualnych, szczególnie absorbujących dzieci

7. Kontrola prac domowych (jeśli były zadane)

8. Ustalenie (razem z dziećmi) przebiegu pracy w ciągu dnia

1. Rozbudzenia zainteresowania tematem „ośrodka pracy”

2. Planowanie i organizacja pracy

OBSERWACJA

• Jej celem jest dokładne poznanie wybranego przedmiotu czy zjawiska. Punktem wyjścia każdej obserwacji powinno być zainteresowanie dzieci.

• Obserwacja dowolna (np. spostrzegania zmian jakie zaszły w rozwoju roślin i hodowli). Przystępując do obserwacji nauczyciel powinien ustalić, co dziecko już wie o danym przedmiocie (za pomocą umiejętni postawionych pytań). Początkowo dajemy dzieciom swobodę w sposobie obserwowania i wypowiadaniu się. Daje to wiele informacji na temat dziecka.

• Obserwacja kierowana (w jej trakcie dzieci mają zauważyć to, na co chcemy zwrócić uwagę). W celu sprawdzenia, co dzieci uchwyciły, a co pominęły zadajemy im pytania dot. Zauważonych szczegółów itp. A za pomocą umiejętnie postawionych pytań wydobywamy to, co pominęły. Należy zwracać uwagę na cechy zasadnicze i charakterystyczne.

• Nauczyciel może zapisywać wypowiedzi dzieci, a następnie złożyć je w całość - syntezę tego, co dzieci wiedziały.

• Obserwacje przedmiotów powinny odbywać się przede wszystkim w naturalnym środowisku, a więc w czasie wycieczki. [Wycieczka - zorganizowane wyjście poza klasę, mające na celu zetknięcie się z naturalną sytuacją, pozwalającą na zdobywanie wiadomości, umiejętności oraz rozwijanie pozytywnego stosunku emocjonalnego. Likszo 1991]

• Zdobywanie wiedzy w trakcie naturalnego kontaktu z otaczającą rzeczywistością jest szczególnie ważne ze względu na konkretno - obrazowy charakter myślenia dzieci.

• Należy zwrócić uwagę na prawidłowy przebieg obserwacji = najpierw dowolna następnie kierowana. Podczas obserwacji dowolnej dzieci zaspokajają swoją ciekawość i pytają o wszystko. Kiedy nauczyciel odpowie na pytania należy przejść do obserwacji kierowanej, podczas której wyodrębnianie jest zjawisko i oraz dokonywany jest jego opis.

• TYPY WYCIECZEK:

• Wycieczki bliższe, krótkotrwałe (20 - 30 min.) - wąski zakres tematyczny, obserwacja jednego wybranego obiektu lub zjawiska

• Wycieczki dalsze, kilkugodzinne (1 - 3 godz.) - szerszy zakres tematyczny, obserwacja kilku obiektów i wielu zjawisk

• Wycieczki całodzienne - wprowadzenie uczniów w środowisko społeczno - przyrodnicze jako integralną całość

• Wycieczka wymaga od nauczyciela starannego przygotowania. Przygotowanie to może obejmować następujące zadania:

• Wybór odpowiedniego miejsca wycieczki, gdzie realizowane będą określone cele programowe

• Ustalenie terminu i czasu trwania wycieczki

• Ustalenie przebiegu wycieczki

• W przypadku wycieczek dłuższych zapewnienie opieki osób dorosłych i środków transportu, przygotowanie polisy ZUS

• Dokładne poznanie przez nauczyciela miejsca wycieczki, dokonanie wybory zjawisk, przedmiotów, obiektów do obserwacji

• Określenie celów i zadań możliwych do zrealizowania w czasie wycieczki, metod i form pracy nauczyciela i uczniów, niezbędnych środków dydaktycznych, przyborów i narzędzi

• Uzupełnienie własnej wiedzy na temat zwiedzanych obiektów

• Przygotowanie obiektu. Np. w firmie ustalenie osoby, która porozmawia z dziećmi, czasu tej rozmowy itd.

• Przygotowanie uczniów:

• Wspólne sprecyzowanie celów i zadań, które będą realizowane

• Wprowadzenie w problematykę wycieczki, przypomnienie niezbędnych wiadomości

• Ustalenie wykazu niezbędnych pomocy naukowych, przyborów, narzędzi

• W zależności od potrzeb podział grupy, przydział zadań

• Przypomnienie regulaminu wycieczki ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa

• W dniu poprzedzającym wycieczkę przypomnienie jej celów, ustalenie czasu i miejsca zbiorki, omówienie sposobu ubrania, wyżywienia, wyposażenia w niezbędne przybory

• Przygotowanie osób dorosłych - opiekunów:

• Wprowadzenie w problematykę i cele wycieczki

• Ustalenie zakresu pomocy

• Czynności wykonywane podczas obserwacji (J.Pańczyk 1989):

1. Obserwacja dowolna

1. Zetknięcie się dzieci z poznawanym zjawiskiem w jego naturalnym środowisku (lub środowisku zastępczym)

2. Samodzielne zbieranie wiedzy o nowym zjawisku

2.Obserwacja kierowana

2.1.Skierowanie uwagi dzieci na istotne, często pominięte przez nie fragmenty i szczegóły

2.2.uzupelnienie wiadomości zgromadzonych podczas obserwacji

OPRACOWANIE - PRZERÓBKA UMYSŁOWA ZEBRANEGO MATERIAŁU

• Czynności wykonywane na tym etapie (J.Pańczyk 1989)

1. Weryfikacja wiadomości zebranych w czasie obserwacji

2. Uzupełnienie wiadomości zebranych w czasie obserwacji

3. Uporządkowanie wiadomości zebranych w czasie obserwacji

4. Powiązanie w logiczną całość wiadomości zebranych w czasie obserwacji z wiadomościami zdobytymi poprzednio

5. Ukształtowanie (wyrobienie) właściwego stosunku dzieci do omawianego zjawiska i sposobu postępowania dzieci

6. Ćwiczenia odprężające i korektywne

• Realizacja tych zadań powinna trwać ok. 60min. Najczęściej odbywa się ona w klasie.

• Na tym etapie dzieci uogólniają cechy przedmiotów oraz zjawisk.

• Wygotski wykazał, że głównym i decydującym momentem w procesie uogólniania jest realizacja przejścia od bezpośrednich operacji intelektualnych do operacji mediatyzowanych. Uogólnienie tj. myślenie za pomocą pojęć, nie jest - wg. Wygotskiego - jedynie bardziej złożoną, ilościowo niższą formą poznawania, ale stanowi całkowicie inny typ czynności.

• Poziomy uogólniania, odpowiadające różnym genetycznym etapom rozwoju wg. Wygotskiego:

1. Na pierwszym etapie rozwoju dziecko tworzy nie ukształtowane i nie uporządkowane mnogości, synkrety, u których podstaw leżą przypadkowo postrzegane cechy przedmiotów (np. dziecko opanowuje pojęcie moneta bawiąc się nie, a następnie nazywa tak guziki, pinezki). Uogólnienia synkretyczne określają charakter myślenia dziecka, przekształcają się w wiodącą jego właściwość, a więc synkretyzm.

2. Myślenie kompleksowe. Uogólnienia reprezentują pod względem budowy kompleksy poszczególnych konkretnych przedmiotów. Wygotski określa ten etap jako przejście do wyższego typu myślenia. Zamiast „bezładnego związku”, leżącego u podstaw myślenia synkretycznego uogólniania, dziecko zaczyna łączyć przedmioty według zasady obiektywnego związku. Wyższa forma rozwoju kompleksowego to pseudopojęcia stanowiące przejście do tworzenia pojęć, do myślenia abstrakcyjnego. Podstawowa różnica między pojęciami a kompleksami sprowadza się do tego, że w kompleksie wszystkie cechy są właściwie jednoznaczne, natomiast w pojęciach zarysowuje się hierarchia cech.

3. Pojęcia. Wyszczególnia się kilka etapów: pojęcia bytowe - odnoszące się do określonej klasy przedmiotów, lecz posiadające jeszcze bezsystemową, nie uświadomioną postać; pojęcia naukowe - uświadamiane są i opanowywane w określonym, niezbędnym systemie.

• Uogólnienia rozróżniane są ze względu na treści i sposoby powstawania:

• Uogólnienia empiryczne - ograniczają się do pola zmysłowego. Realizowane są w kolejności od jednostkowego do ogólnego. Proces kształtowania się uogólnień empirycznych przebiega według następującego schematu:

1. Analiza i porównywanie dużej liczby jednakowych bądź podobnych przedmiotów

2. Selekcja cech wspólnych dla wszystkich przedmiotów

3. Sformułowanie określenia pojęcia w postaci rejestru wspólnych cech

• Uogólnienia teoretyczne - dokonywane są od abstrakcji do konkretu.

• Opanowanie wszelkiej wiedzy na tym etapie jest możliwe , gdy uczniowie opanują naturalną, prawidłową drogę myślową. Gwarantuje to zrozumienie wszelkiej wiedzy, podstawowe składniki tego procesu to: wyodrębnianie (analiza) cech istotnych dla przedmiotów danej klasy w odróżnieniu (porównywanie) od cech nieistotnych; odrywanie cech istotnych od zmiennego kontekstu tamtych (abstrakcja) i wiązanie ich, łączenia (synteza) w jeden twór pojęciowy jako „nosiciela” wiedzy o całej klasie przedmiotów (uogólnianie).

EKSPRESJA

• Wyrażenie tego, co dziecko chce powiedzieć o poznanym przedmiocie czy też o sytuacji poznawczej, jaką przeżyło w związku z opracowanym tematem.

• Trwa ok. 30 - 50min.

• Ekspresja oderwana - dzieci uczą się poprawnego wypowiadania, głośnego i cichego czytania, prawidłowego i wyraźnego pisania. Ściśle wiąże się z tematem dziennego ośrodka.

• Ekspresja konkretna - praktyczne zastosowanie zdobytych wiadomości. Jest bliższa dzieciom niż ekspresja oderwana. Konkretne działania to np. rysowanie, kolorowanie, wycinanie itp. W tym czasie następuje odprężenie organizmu po wysiłku włożonym w pracę poznawczą. Dzięki tej ekspresji uczymy dzieci pomysłowości, zaradności, dokładności, koncentracji uwagi, czyli kształtujemy te cechu osobowości, które są niezbędne w życiu społecznym.

• Czynności wykonywane na tym etapie (J.Pańczyk 1989)

1. Ekspresja konkretna

1.1.Zajęcia gospodarskie

1.2.Majsterkowanie

1.3.Rysowanie, malowanie, klejenie, lepienie, wydzieranie, wycinanie

2.Ekspresja oderwana

2.1.Opowiadanie

2.2.Opis

2.3.Teoretyczne (w postaci zadania) rozwiązanie omawianego zagadnienia

3.Zadanie pracy domowej z zakresu realizowanej ekspresji

4.Ocena pracy uczniów w zakresie ekspresji

ZAJĘCIA KOŃCOWE

• Podsumowanie całodziennej pracy, sprawdzenie zdobytych wiadomości oraz ocena zachowania uczniów.

• Przypominamy, co dzieci mają przygotować na następny dzień, można zaśpiewać jakąś znaną piosenkę.

• Trwają ok. 10 - 20min.

• Czynności wykonywane na tym etapie (J.PańczyK 1989)

1. Ustalenie, co nowego dzieci poznały w ciągu dnia

2. Sprawdzenie zrozumienia przez dzieci nowych wiadomości

3. Uświadomienie dzieciom, które wiadomości i umiejętności są najważniejsze i wymagają trwałego opanowania

4. Ocena pracy dzieci i sposobu zachowania się w ciągu dnia

5. Załatwienie spraw nurtujących dzieci i nauczyciela

6. Ustalenie (podanie), co dzieci będą robiły następnego dnia

7. Zadanie (przypomnienie), co dzieci mają zrobić w domu

8. Uporządkowanie miejsca pracy

9. Pożegnanie się w miłej atmosferze

3. Technika planowania i organizacji zajęć metodą ośrodków pracy.

• Możliwości i potrzeby dziecka powinny być w centrum naszej uwagi przy planowaniu pracy.

• W klasach I-III są potrzebne następujące działania i odpowiadające im plany:

• Roczny rozkład tematyki - plan roczny

• Miesięczny rozkład tematyki okresowych ośrodków pracy z odpowiednim materiałem ze wszystkich przedmiotów - plan miesięczny ( w każdym miesiącu można będzie wyodrębnić kilka ośrodków okresowych, obejmujących od 3 do 6-7 dni)

• Szczegółowe zaplanowanie poszczególnych ośrodków okresowych (ustalenie tematów ośrodków dziennych i planu każdego dnia) - plany ośrodków dziennych

• Opracowanie szczegółowego planu pracy dnia - konspekt dziennego ośrodka pracy

• Ogólna budowa konspektu dziennego ośrodka pracy:

• Data prowadzenia zajęć, miejsce (szkoła, klasa), nazwisko i imię osoby odpowiedzialnej za przygotowanie konspektu i przeprowadzenie zajęć.

• Temat okresowego ośrodka pracy, który jest w tym czasie realizowany, z którego wynika ośrodek dzienny

• Cele zajęć. Mogą być formułowane łącznie, bądź podzielone na 3 grupy: dydaktyczne, wychowawcze, rewalidacyjne.

• Opis środków dydaktycznych, metod, form pracy, przy pomocy których zrealizujemy w pełni postawione cele.

• Opis przebiegu pracy w ciągu dnia - wypowiedzi nauczyciela, jego czynności oraz przewidywane wypowiedzi uczniów.

• Uwagi i ocena zajęć. Refleksje związane z tym, co udało się zrealizować z zaplanowanego materiału, co w przyszłości należałoby kontynuować, a co zmienić i dlaczego.

• Budowa sprawozdania z zajęć:

• Data

• Szkoła, klasa

• Osoba prowadząca zajęcia

• Osoba hospitująca zajęcia

• Krótki opis miejsca, w którym odbywały się zajęcia (klasa, pracowania, sala gimnastyczna, boisko…)

• Krótki opis grupy dzieci (liczba dzieci, płeć, cechy charakterystyczne)

• Temat ośrodka okresowego i dziennego

• Cele zajęć

• Szczegółowy przebieg zajęć:

Czynności nauczyciela

Czynności uczniów

Uwagi i spostrzeżenia

• Ogólna charakterystyka dziennego ośrodka pracy




Grażyna Tkaczyk „Metodyka nauczania i wychowania początkowego w szkole specjalnej”

Rozdział 2

6

---