Historia pracy socjalnej
(wykłady - dr Krzysztof Czekaj - 2004r.)
Starożytny Babilon
„Aby silny słabego nie krzywdził, aby sierocie i wdowie oddana została sprawiedliwość, w Babilonie, w mieście, któremu Anu i Enlil głowę jego podnieśli (wysoko), w E-sagli, świątyni, której jak niebo i ziemia fundamenty są trwałe, aby prawo kraju ukierunkować, aby wyroki kraju słusznie rozstrzygane były, aby pokrzywdzonemu oddano sprawiedliwość, słowa me cenne na steli mej zapisałem i przed posągiem mym „król prawa” trwale ją ustawiłem”
Kodeks Hammurabiego jest pierwszym zbiorem przepisów, w którym zawarto tak wiele paragrafów poświęconych osobom słabszym. Do Suzy w Iranie został przywieziony
w XII w. p. Chr. Jest kodeksem klasowym, bowiem jego poszczególne elementy
(treść i konstrukcja) uzależniono od zajmowanego przez podmiot miejsca w strukturze społecznej.
Struktura społeczna społeczeństwa - trzy kategorie klaso podobne Babilonu:
ludzie wolni (awilum) - pełnoprawni obywatele,
ludzie królewscy (muszkenowie) - ludność wolna, lecz nie posiadająca w pełni praw obywatelskich, w znacznej mierze uzależniona ekonomicznie od króla. Najwyższą pozycję zajmowali kolejno gwardia przyboczna, oficerowie i żołnierze,
niewolnicy - podział na niewolników płci męskiej (wardum) i niewolnice (amtum).
Nad poszczególnymi królestwami pieczę stanowiły samorządy lokalne, które posiadały różną strukturę. Na czele prowincji stali:
gubernator prowincji - zarządca cywilny, odpowiadający za całokształt spraw gospodarczych terenu, ze szczególnym uwzględnieniem opieki nad systemem irygacyjnym,
dowódca garnizonu prowincji - odpowiadał bezpośrednio przed Hammurabim. Namiestnik Hammurabiego dopuszczał istnienie samorządu lokalnego - władzę sprawował samorząd lokalny muncypiów miejskich i wspólnot wiejskich.
Na czele każdej gminy stał rabianum (naczelnik gminy, burmistrz), który do pomocy miał reprezentantów (bazannum). Organ opiniotwórczy (doradczy) członków wspólnoty stanowiła rada - pubrum, zrzeszający co znakomitsze osobistości (uprzywilejowani). Gminy zajmowały się całością spraw gospodarczych i społecznych, z wyłączeniem majątków królewskich. Posiadały minimalny zasób władzy sądowniczej. Pełną formą samorządu stanowiła wspólnota kupiecko -bankowa (karum), która scalała obywateli uznanych za najlepszych - zajmujący się handlem, lichwą i finansowaniem różnych przedsięwzięć gospodarczych. nadzór nad nią pełnił naczelnik kupców.
Oprócz samorządu terytorialnego istniała władza lokalnej świątyni, w skład której wchodzili kapłani i sędziowie świątyni.
W stolicy każdej prowincji obowiązkowo mieścił się pomnik i stela praw Hammurabiego.
Struktura kodeksu - kodeks Hammurabiego obejmuje trzy części:
prolog,
prawo,
epilog.
Pierwsza wersja odnalezionego kodeksu zawierała 282 paragrafy.
Starożytne Chiny
Formy pomocy:
edukacja dla ubogich (dzieci),
jadłodajnie,
prapoczątki przytułków (zapewnienie wyżywienia i miejsca na odpoczynek
w zamian za pracę),
stowarzyszenie dystrybucji ubrań „z drugiej ręki”,
stowarzyszenie zbierania posagów dla ubogich dziewcząt,
pochówki, pogrzeby dla biednych i upośledzonych.
Starożytne Indie - religijne nauczanie konieczności obowiązku wspierania ubogich.
Filantropia w starożytnej Grecji
wypływała z życia wspólnotowego i była konsekwencją naturalnej, społecznej skłonności człowieka, który - zdefiniowany jako istota miłująca swoich bliźnich - stawał się człowiekiem w pełni, rozwijał się nie tylko przez życie w społeczności, lecz również dzięki darzeniu sympatią wszystkich jej członków. Filantropia miała urzeczywistniać się we wszystkich przejawach życia społecznego wspólnoty.
Według Platona istniały trzy rodzaje filantropii:
objawia się w powitaniu każdego spotkanego, pozdrowieniu go i ściśnięciu mu ręki,
w pomocy każdemu nieszczęśliwemu,
w urządzaniu przyjęć.
Filantropijność sędziów przejawiała się w ich wyrozumiałości, litości, życzliwości
i sprawiedliwości, które wyrównywały braki prawa.
Filantropijne w polityce było działanie na rzecz ludu, demokratyczne, przybierające takie formy, jak łożenie na flotę, chóry teatralne, daniny majątkowe czy wykup jeńców.
W polityce zewnętrznej nabierała charakteru grzeczności, dobrych manier, przyjaznych stosunków dyplomatycznych.
Z działalnością filantropijną starożytnej Grecji wiązała się idea utrwalania
i wprowadzania pokoju. Miłość braterska, ogarniając wszystkich ludzi zawierała w sobie potępienie wojny i gloryfikację pokoju, którego pierwszymi orędownikami byli Grecy. Jednak marzenie o pokoju - poza kilkudniową jego realizacją, mającą związek z igrzyskami olimpijskimi - było nie do urzeczywistnienia, z powodu wielopaństwowości
i wieloplemienności greckiego świata, który rodził konflikty zbrojne.
Poza obrębem świata filantropów starożytnej Grecji znaleźli się filozofowie, bowiem filantropia związana była z konkretnymi działaniami społecznymi, a te były trudne do połączenia z filozofami. Poświęcenie się wiedzy oznaczało rezygnację z życia praktycznego, toteż w odczuciu Greków filozof działający w sferze ducha uczestniczy w rodzeniu myśli, sferę czynu pozostawiając swoim uczniom. Sami nie będąc filantropami, tworzyli filozofów.
Filozofów greckich można jednak określić mianem pierwszych profesjonalnych działaczy socjalnych, posługujących się specyficzną metodą: majeutyką. Pomagali oni
w rodzeniu mądrości, dochodzili do wiedzy i ja upowszechniali, co czynili bezinteresownie (poza sofistami). Ich pisma, obok wykładu czy dysputy, przyczyniły się do powstania szkół filozoficznych, a następnie rozwoju szkolnictwa średniego i rozpowszechnienia przekonania
o istotności wykształcenia.
Humanizm a filantropia
Filantropia była wyrazem życia wspólnotowego, natomiast humanizm (człowieczeństwo) odzwierciedlał charakter nowego społeczeństwa obywatelskiego. Filantropia rodziła się z serca i odnosiła do bliźnich, humanizm był cnotą umysłu i łączył się
z człowiekiem - jednostką, wznoszącym się ponad przeciętność. Stał się ideą doskonalenia jednostki ludzkiej, realizowaną za sprawą zdobywania wykształcenia wyższego stopnia
w zakresie sztuk wyzwolonych (gramatyka, dialektyka, retoryka, arytmetyka, muzyka, geometria i astronomia). Działanie humanitarne było działaniem urzeczywistniającym posiadaną kulturę, czyli cywilizacyjnym. W odniesieniu do życia codziennego przejawiał się on w przede wszystkim ogładą i uprzejmością. Miała Miał realizować się w życiu społecznym i politycznym, lecz i w tych sferach bardziej miał zastosowanie „fasadowe”, aniżeli związek
z życzliwym działaniem. Dopiero konsekwencję humanizmu stanowił humanitaryzm, następnie stoicyzm, a później chrześcijaństwo, które uczyniły z nich cnoty przeciętnego człowieka.
Rzymskie formy pomocy społecznej
Zwyczajowe formy pomocy:
Święto Saturialiów trwające tydzień w okresie grudniowym. W trakcie ich trwania panował nastrój karnawałowy, a podczas uczt, w których panowie gościli swych niewolników, wspomniano szczęście równości i wspólnoty początku ludzkości. Na okres świąt zanikała wszelka nierówność i zwady, obdarowywano się wzajemnie, zawieszano działalność sądów i wykonywanie wyroków. W okresie cesarstwa urządzano w tym czasie igrzyska
i przedstawienia, podczas których rozrzucano pomiędzy publiczność pieniądze
i podarki.
Instytucja klienteli - do podstawowych obowiązków klientów, których znaczna liczba mogła być powiązana z danym patrycjuszem, należało codzienne powitanie go, towarzyszenie mu w orszakach i udzielanie poparcia w wyborach. W zamian za to otrzymywali zaproszenia na uczty, wsparcie pieniężne, obronę
w sądzie czy podarki w formie nie używanej już odzieży. Wraz z upływem czasu instytucja klienteli traciła swój pierwotny charakter, a u schyłku Rzymu nabrała cech upokarzających, przypominając bardziej żebractwo niż opiekuńczą zależność.
Działalność państwa:
Wprowadzenie alimentacji, które stanowiły państwowe zapomogi dla biednych rodziców na dzieci (dla dziewcząt do 15 roku życia, a chłopców - do 18).
Stałe rozdawnictwo (tzw. frumentacje) zboża. Do uzyskania frumentacji wystarczyło obywatelstwo i osiadłość w Rzymie. Dotyczyła obywateli, z których każdy mógł co miesiąc wykupywać określoną ilość zboża.
Okazjonalne frumentacje - wino, oliwki, sól, a nawet złote monety, uczty dla ludu.
Zarządzania ograniczające jedzenie, wydawanie uczt oraz ich wystawność, mające na celu przeciwstawienie się marnotrawieniu pieniądza kosztem nędzy współobywateli.
Wczesne chrześcijaństwo
Świat chrześcijański powstał w ramach Imperium Romanum, a zarazem poza nim.
Formy pomocy:
Nakaz dobroczynności sprawiał, że w miarę możliwości chrześcijanie byli gotowi nieść pomoc wszystkim w takich formach jak np. dzielenie się jadłem, wsparcie pieniężne czy zapewnienie dachu nad głową bezdomnemu czy wędrowcowi.
Gmina (kościół) pierwszą formą organizacji wyznawców Chrystusa:
całością życia gminy kierował biskup, który oprócz sprawowania funkcji religijnych zarządzał majątkiem kościelnym oraz rozstrzygał wszelkie sprawy sporne;
biskup do pomocy wybierał diakonów, którzy przede wszystkim mieli go obciążyć w spełnianiu obowiązków, związanych z opieką społeczną, w ramach wspólnoty;
na świadczenie dobroczynności łożyli wszyscy członkowie wspólnoty, którzy cokolwiek mieli w nadmiarze - datki w formie pieniężnej, ubrania czy jedzenia (idea wspólnoty dóbr);
pielęgnowanie rodziny jako najwyższej wartości;
scalająca funkcja sakramentów świętych;
pojawienie się instytucji rodziców chrzestnych;
zrównanie kobiety z mężczyzną - nowa rola kobiety: towarzyszki i partnerki;
matka weszła do sfery świętości;
uprzywilejowane miejsce wdowy w społeczności, którym należała się szczególna opieka..
Filozofie okresu:
Judaizm - liczne przekazy (Tora) zawierają najstarsze ideologiczne formy pomocy. Prawo nakazuje dawać wsparcie osobie potrzebującej i samemu go oczekiwać,
w sytuacji pomocy. Powinno być ono przekazane z przyjacielskim przesłaniem, radością, miłością serca.
Maimonides (1135 - 1204) - Żyd, filozof. Każda osoba w potrzebie, która ze względu na swą dumę nie zwróci się o pomoc, jest winna rozlewowi krwi, bowiem skazuje się na samookaleczenie.
Talmud - zbiór żydowskich praw i tradycji. Powstał ok. 500 r. Zawiera skodyfikowany opis pierwszego systemu wsparcia społecznego - wskazanie, że istnieje konieczność istnienia podatku na rzecz ubogich oraz sposobu jego gromadzenia i dystrybucji (gabbain - urzędnik zajmujący się administracją
i rozdzielaniem wsparcia). Sposób zabezpieczenia potrzeb - stosowne do sytuacji,
w której znajduje się potrzebujący (głodnego nakarmić, ubogiego ubrać).
Hipokrates - nie szkodzić. Jako pierwszy skatalogował choroby (katatonia, epilepsję).
Średniowiecze
Elementy pomocy społecznej i jej filozofia:
Chrystus wzorcem ubóstwa. Św. Paweł nawoływał do naśladowania postawy Zbawiciela „Chrystus będą bogatym stał się ubogim, aby was wzbogacić. Idźcie
i nauczajcie, że człowiek nie posiada niczego, a jego całości należą do Chrystusa” - test ubóstwa i sprawiedliwości drogą do zbawienia w niebie.
Idea wzajemnej pomocy chrześcijańskiej: bogaci wspierając biednych mogli oczekiwać modlitwy. Ziemskie dobra są wspólną własnością wszystkich ludzi.
Anavim - ubodzy Izraela - najżarliwsza tradycja duchowa, reprezentacja.
Żyli w ciężkich warunkach. Poszukiwali i głęboko ufali Bogu.
Pierwotny Kościół szeroko praktykował udzielanie wzajemnej pomocy ubogim - żywa wiara Chrystusa (św. Franciszek). Jego uczniowie aktywnymi organizatorami wsparcia społecznego.
Wzajemna pomoc materialna stałym elementem życia wspólnot chrześcijańskich.
Idea wyzbycia się wszelkiego dobra dla wykupienia więźniów, pojmanych w czasie wojen o ziemie święte.
Św. Bazyli uważał, że dobytek chrześcijanina jest dzierżawą, a nie jego własnością. Zainicjował stworzenie kuchni dla ubogich (cezea).
Św. Klemens z Aleksandrii : bogactwo nie jest złem, ani ubóstwo dobrem samym
w sobie. Potrzeba znacznie więcej, aby zyskać cnotę.
Dziesięcina - dziesiąta część zbiorów została przeznaczona na następujące cele Kościoła: utrzymanie biskupa i jego domu, zaspokojenie potrzeb kleru, zaspokojenie potrzeb ubogich, utrzymanie budynków kościelnych.
Kościół katolicki we Francji pierwszą instytucją, która zwróciła uwagę na pomoc dla więźniów.
Narodziny szpitali - początkowo powstawały przy klasztorach. Pełniły funkcje związane z wypoczynkiem i refleksją, ponadto były miejscem, gdzie leczono doraźne podróżnych (pielgrzymów). W wyniku rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych sukcesywnie ulegały przekształceniom.
Tworzenie kategorii społecznych biednych.
Matrykuła ubogich - jej powstanie związane było ściśle z kościołem franciszkańskim. Wynikała z troski o stałe udzielanie pomocy konkretnym biednym. Była to lista biednych, którym biskup (odpowiedzi funkcyjni) wypłacał część zastrzeżoną. Najstarsza pochodzi z II połowy V w. z Galii. W VI stała się zjawiskiem powszechne praktykowanym. Matryculari, czyli „wpisani” w matryce, byli biedakami Kościoła Chrystusa, błogosławionymi ubogimi konkretnego świętego. To wśród kobiet głównie wdowy, a także inwalidzi, niezdolni do pracy, ale i osoby cieszące się zdrowiem (niejasne kategorie przyznania pomocy). Tworzono tzw. „domostwa ubogich”, czyli instytucje dla uprzywilejowanych ubogich, którzy otrzymywali żywność i odzież, mieli możliwość uczestniczenia w porannych nabożeństwach
i pozwolenie na żebranie - dochód rozdzielano wobec pozostałych. Realizowano zasadę dziedziczenia, zgodnie z którą śmierć jednego z zarejestrowanych gwarantowała przyjęcie kolejnej osoby.
W VI w. w jednym większym grodzie, mieście była przynajmniej jedna matrykuła. Biskupie kompetencje w kwestii opieki nad powyższą kategorią biednych otrzymywali kościelni urzędnicy, nazwani rektorami matrykuły. Zarejestrowani żywo interesowali się wyborem i sprzyjali osobom bogatszym, bowiem istniało wówczas największe prawdopodobieństwo nie pojawienia się patologii, takich jak przekupstwo czy przywłaszczenie.
W połowie VII w. w Metcu wszystkie matrykuły z miejskich i okolicznych kościołów zawierały 726 miejsc.
Matrykuła nie była powszechna w Europie Zachodniej - np. w Hiszpanii , zaś w innych krajach przybierała różne formy (np. wprowadzenie rady samorządowej
o zmieniającej się liście w Italii). W Galii powoli wyrastała ruch opozycyjny, do chwili przejścia w ksenodohium - rodzaj schroniska dla chorych i pielgrzymów.
Kształtowanie pomocy w obowiązki instytucji - proces instytucjonalizacji (źródła pomocy):
Wprowadzenie sierocińców, szpitali, łączonych z ideologizacją biednych.
Kościół.
Rządy lub władcy poprzez swoich urzędników państwowych oraz system legislacyjny (prawa).
Ustawodawstwo angielskie - prawo represyjne, klasowe, elitarne
Po wielkiej zarazie, mającej miejsce w latach 1348 - 1349, która wytrzebiła
1/3 populacji angielskiej, wraz z nagłym brakiem siły roboczej, ukazał się w Anglii
„Statut o pracujących” (1349r.) - pierwsze prawo pracy, które nakazywało podjęcie pracy
w przypadku jej wskazania, wyznaczało maksymalne zarobki, nakładało ograniczenia
w przemieszczaniu się ludności (przeciwdziałanie prapoczątkom włóczęgostwa), zakazywało charytatywnych zachowań w stosunku do żebraków i włóczęgów, i karało za nie przestrzeganie praw. Wzmocnieniu uległo w 1531 r. - parlament wówczas ogłosił dodatek - zestaw kar dla żebraków i włóczęgów, zasady rozdzielenia zdolnych i niezdolnych do pracy (oraz m.in. karę chłosty za nieuprawnione żebractwo). Burmistrzowie, sędziowie pokoju
i inni lokalni urzędnicy mieli za obowiązek zbierać potrzebujących pomocy i zapewnić im schronienie (starsi, kalecy, sieroty) - w zamian podejmowali oni pracę na rzecz danego majątku.
W 1536 r. henrykowskie prawo ubogich zaostrzyło karę dla zdolnych do pracy oraz wprowadziło zakaz żebrania dzieciom (wiek od 5 do 14) - przewidywaną karą było upomnienie rodziców, ale i istniała możliwość odebrania i przekazania dziecka na służbę.
Ponadto henrykowskie prawo koronne przyznało prawo i obowiązek wspierania chorych
i zaburzonych psychicznie przedstawicieli klasy szlacheckiej. Istniał podział na dwie kategorie potrzebujących:
naturalni głupcy, czyli idioci - dotyczy ludzi genetycznie upośledzonych
nono compos mentis - niespełna rozumu. Lunatic.
Wyznaczono swoistą procedurę regulującą kwestie w powyższej sprawie - rząd królewski powoływał komisję - inkwizycję, składającą się z dwunastu sprawiedliwych (sędziowie, duchowni), którzy odpowiadali za diagnozę zaburzenia. Ich celem było określenie kategorii zaburzenia psychicznego (wskazanie czy dana osoba jest idiotą czy lunatykiem), ustalenie kiedy, jak i pod jakimi postaciami przejawiał się u niej idiotyzm lub lunatyzm oraz jakie ziemie i inne własności posiadał postawiony przed inkwizycją szlachcic.
Po przeprowadzeniu diagnozy zobowiązywano króla do zapewnienia opieki nad chorym
i jego majątkiem - było to swoiste, ustawowe grabieżstwo. Prawo to sprzyjało zachowaniom patologicznym. bowiem wśród osób postawionych przed komisją często znajdowali się nie tylko ci, u których wystąpiły zaburzenia, ale i niewygodni czy majętni przedstawiciele klasy szlacheckiej.
W 1572 r. sędziowie pokoju i innych władz lokalnych nałożyli podatki, których część można było przeznaczyć na zaspokojenie potrzeb ubogich.
Ponowna nowelizacja henrykowskiego prawa dla ubogich miała miejsce w latach 1597 - 1598.
Ustawa o ubogich z 1601 r. (Akt Elżbietański), która przetrwała 250 lat, posiadała istotne elementy regulujące kwestie rozwiązywania problemów ubóstwa:
pierwszy obowiązkowy podatek na wyłącznie na potrzeby biednych,
pierwszy urzędowy, kontynentalny urzędnik, nadzorca ubogich, powołany do rozwiązywania problemów,
wprowadzenie klasyfikacji osób podlegających tej ustawie:
dzieci ubogich rodziców,
ubodzy niezdolni do pracy,
ubodzy zdolni do pracy.
definicja ubogiego: wiązała się z określeniem możliwości lub niemożliwości utrzymania siebie i najbliższych (kryteria ekonomiczne) - prapierwsza definicja minimum biologicznego.
dokument formalizujący domy pracy przymusowej.
Sędzia pokoju lub władca ziemi, posiadający od króla odpowiednie uprawnienia, wyznaczał na okres rocznej kadencji nadzorców (dozorców, namiestników) ubogich - jednego lub dwóch na parafię, który miał nieograniczoną władzę do 1796 r., kiedy to po raz pierwszy można się było odwołać od jego decyzji do sędziego pokoju. Decydował on
o wysokości podatku (odgłowie) i częstotliwości jego pobierania - indywidualne taksowanie. Były to kompetencje niejednokrotnie deprawujące, prowadzące do patologii, nadużyć, rozbijania rodzin, miał bowiem prawo do ingerencji w strukturę rodziny - uprawniono go do zabrania dziecka, które ukończyło siedem lat, w imię idei „dać szansę przyszłości”,
i przekazania do terminu, czyli na naukę rzemiosła, służbę do dworu (chłopiec do 24 r. , dziewczyna do 21 r. - chyba że wcześniej wydano zgodę na jej ożenek).
Dozorca miał obowiązek zorganizowania miejsc pracy dla ubogich zdolnych i opiekowania się nad niezdolnymi do pracy (wybudowanie domu, zapewnienie schronienia i zapewnienie minimum przeżycia). W ten sposób powstały zręby systemu urzędniczego - próba budowy parasystemu.
W 1601r. ogłoszono ustawę „the trustlown” o funkcjonowaniu organizacji publicznych
i charytatywnych, która zdejmowała podatki z kwot przeznaczonych na działalność filantropijną i wskazywała na możliwość zakładania społecznych instytucji (np. szkół). Ustawa ukształtowała formę i system pomocy w pozarządowych instytucjach Wielkiej Brytanii.
W 1662 r. dopisano prawo osiedleńcze, które zakazywało włóczęgostwa oraz umożliwiało ubieganie się o pomoc publiczną tylko osobom ubogim, zameldowanym na terenie danej parafii.
Ustawodawstwo elżbietańskie obowiązywało również na terenach kolonii (Amerykańskiej, Australijskiej - początkowo kolonie karne), obszarach zależnych. Tam też dokonywano praktycznych modyfikacji, np. z powodu braku rzemieślników umożliwiających naukę zawodu.
Proces przekształcenia pomocy wynikającej z więzów krwi w więzi instytucjonalne sprawił, iż potrzeby płynące z serca uległy potrzebom umysłu, a nawet władzy. Przymus, obowiązek, konieczność wynikające z instytucjonalizacji systemu pomocy zatraciły pierwotne znaczenie filantropii, sprzyjały procesom marginalizacji i eksterminacji. Pojawiły się dotąd niespotykane zasady współzawodnictwa, hierarchia ważności, swoista rynkowość
i elementy upolitycznienia systemu pomocy.
Filantropia wieku oświecenia
Jan Henry Pestalozzi (1746 - 1827) - ojciec filantropów. Szwajcar. Zafascynowany lekturą dzieła Rousseau i zawartymi w nim ideami wychowania naturalnego, wykorzystując swój majątek ziemski, w 1775 r., urządził zakład dla dzieci porzuconych i opuszczonych. Ośrodek istniał pięć lat - dzieci wykonywały roboty polowe (w lecie), zapoznawały się ze sztuką rzemiosł, a w wolnych chwilach poznawały litery i uczyły się sylabizować.
W 1798 r. w Stans roztoczył opiekę nad osiemdziesiorgiem sierot, pochodzących z różnych środowisk i różniących się między sobą inteligencją, stanem emocjonalnym, społecznym
i moralnym.
Jego metoda wychowania opierała się na następującym postępowaniu (celach cząstkowych):
Rozbudzić uczucia.
Wyrobić skłonność do dobra.
Wywołać moralne poglądy.
Nauczanie miło być zgodne z ukształtowaną naturą dziecka i prowadzić do dalszego jej rozwoju, za pomocą odpowiednio dobranego materiału kształcącego.
Poprzez swą działalność i późniejsze publikacje, Pestalozzi udowodnił, że do uzdrowienia zepsutej społeczności wystarczy kilka osób natchnionych ideą braterskiej miłości oraz wskazał na obowiązek zajęcia się ludem przez klasy wyższe.
Pestalozzi znalazł w XIX stuleciu godnych następców i kontynuatorów:
Filip Fellenberg (Szwajcaria).
J.H. Wichern (NIemcy).
August de Meltz i Britigneres de Cautteille (Francja).
Pastor Thomas Chalmers (1780-1847) - ojciec pracy socjalnej. Mieszkaniec Szkocji. Krytyk systemu opieki społecznej opartej na zasadach ustaw o ubogich. Głosił konieczność odejścia od dotychczasowych praktyk automatycznego rozdziału potrzebujących od niepotrzebujących i zastąpienie ich indywidualnym badaniem poszczególnych przypadków. Argumentował, iż nędza jest relatywizowana kulturą ,czasem i miejscem, dlatego wyłonienie prawdziwie potrzebujących musi opierać się na analizie konkretnego przypadku. Pomoc państwa jest konieczna dopiero, gdy zawiodą możliwości wsparcia ze strony „środowiska naturalnego”.
Zasługą Chalmersa jest wprowadzenie nowego rozumowania biedy, traktowanej nie jako pojecie ekonomiczne, lecz jako zjawisko złożone z szeregów elementów i będące wynikiem działania wielu czynników. Wśród nich znalazły się złe prawa, zanik więzi wspólnotowych czy samo myślenie nędzarzy.
W 1822 r. pod jego przewodnictwem został przeprowadzony eksperyment. polegający na zawieszeniu na terenie parafii praw o ubogich. Wszelka opieka miała być świadczona odtąd
z funduszy kościelnych i dobrowolnych składek samej ludności. Parafia został podzielona na okręgi po około 400 osób. za które odpowiedzialni byli diakoni, którzy przyjmowali zgłoszenia potrzebujących, badali indywidualne przypadki, orzekali o ewentualnej pomocy
i jej rodzaju. Eksperyment nie zlikwidował nędzy, lecz obnażył jej przyczyny, które mogły być zwalczane przez samą społeczność.
Chalmers stał się wzorem dla późniejszych filantropów.
Wiek XIX w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej
Rozwijający się zasób wsparcia dla osób w sytuacji problemowej.
Rozwój służb specjalistycznych w dziedzinie pomocy.
Nowa filozofia pomagania - „Bądź przy tym, któremu pomagasz”.
Funkcjonowanie ustawy o ubogich wiązało się w koloni amerykańskiej z następującymi zasadami:
pomoc była kwestią publiczną (odpowiedzialność zbiorowa),
zagadnienie prawa do pobytu na terenie koloni w kierunku odpowiedzialności za mieszkańców danego fortu i pobliskich osad,
za osobę nie dającą sobie rady w pierwszej kolejności odpowiadali członkowie rodziny (dorośli za dzieci, ale i wnukowie za dziadków),
problem organizacji pomocy dla dzieci ubogich. Formy: mordercze karczowanie lasów czy uprawianie roli. Głęboki element patologicznych zachowań.
1795r. pierwszy zapis molestowania dziecka (Ameryka) - pamiętniki Abigail Bailey.
Po powstaniu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej wciąż obowiązywało prawo elżbietańskie - ustawa o ubogich. Walka z problemami społecznymi:
brak instytucji pomocy dla osób potrzebujących,
ogromna deprywacja potrzeb,
początki przybywania imigrantów do „Ziemi Obiecanej”,
wysoki stopień dezorganizacji rodzin wynikający z walk rewolucyjnych - ofiary przewrotu pozostawiły żony i dzieci bez środków do życia; częstokroć powracając jako kaleki,
tworzenie państwa jako instytucji zorganizowanej.
Reorganizacja i dezorganizacja struktury społecznej na wszelkich szczeblach wpłynęły na ukształtowanie następujących filozofii społecznych (sposoby patrzenia Amerykanów na człowieka w ogóle i jako osoby potrzebującej):
rozumowanie religijne - człowiek jedynie poprzez pracę doznaje uduchowienia. Przełamanie lenistwa i kierowanie się etyką pracy prowadzi do zbawienia,
nurt indywidualizmu - jednostka odpowiada za swój los, status i sytuację życiową. Ubóstwo jest wynikiem próżności, zaniechania, natomiast bogactwo - rezultatem walki, zdrowej rywalizacji i wszechstronnego wykształcenia,
leseferyzm - żyj i pozwól żyć innym, pozwól działać, budować i rozwijać się innym,
darwinizm społeczny - ziemia nie jest w stanie wyżywić wszystkich ludzi. Proces współzawodniczenia o przestrzeń, żywność, zamieszkanie - kalecy, niepełnosprawni, niepodporządkowujący się społeczeństwu, słabsi, sami muszą się usunąć bądź zostaną wyeliminowani.
Powyższe filozofie przyczyniły się do nowelizacji w 1834 r. prawa ubogich. Nowelizacja wprowadziła pojęcia mniej i bardziej zdolnych do radzenia sobie z problemami oraz zmieniła definicję ubogiego - ubóstwo jest przeciwieństwem ideologii życia, ma zawsze tę samą postać, wynika z natury jednostki. Ubogi jest zatem winien swojej dysfunkcji. Jest przestępcą, zatem nie może liczyć na pomoc, co prowadziło m.in. do zablokowania specjalizacji
w zakresie pomocy społecznej.
Na początku XIX w. nastąpił rozwój szpitalnictwa. Ponadto powstała psychiatryczna praca socjalna, której prekursorem, realizującym swe założenia w Pennsyvania Hospital
w Philadelphi był dr Benjamin Rush. Uważany za ojca amerykańskiej psychiatrii rozpowszechniał pogląd, iż osoby chore psychiczne mogą być leczone. W oparciu
o medyczne obserwacje i badania osób zaburzonych umysłowo zastosował warsztaty terapii zajęciowej (relaksujące, przywracające sprawność). Specjalizacja od kategorii osób potrzebujących pomocy (związana z planowaniem i organizowaniem pomocy społecznej) zaczęła się od osób chorych psychicznie.
Z nazwiskiem dr Rusha zwiazan jest działalność Doroty Dix - pionierki zmian
w amerykańskim systemie penitencjarnym oraz w systemie pomocy psychiatrycznej.
W 1841 r. została zaakceptowana jako nauczycielka w szkółce niedzielnej więzienia dla kobiet (East Cambridge Massachusetts). Zauważyła, iż niektóre więźniarki mają zaburzenia psychiczne. W więzieniach dla kobiet i mężczyzn przeprowadziła badania mające na celu stwierdzenie czy skazani nie mają objawów chorobowych, wskazujących na zaburzenia psychiczne. Pod pseudonimem Thomas G. Hazard opublikowała wyniki śledztwa, akcentujące nieludzkie warunki życia więźniów i apelując o rozdzielnia dzieci i dorosłych w zakładach karnych. Wraz z dr Rashem zainicjowała pomysł, by w każdym większym szpitalu znajdował się oddział psychiatryczny - przyczynili się do założenie w Ameryce blisko 250 oddziałów psychiatrycznych.
Rozwój pomocy postpenitencjarnej:
powstanie instytucji kuratora (uczy i wychowuje) - sędzia Peter O. Thatcher wprowadził urzędników z magistratu, które zajęli się nieletnimi przestępcami;
powstanie Armii Zbawienia (instytucja wyznaniowa w Angli) i powołanie Brygady Bram Więziennych (lata 50 XIX w.) - w porozumieniu z szefem więzienia, kandydaci do opuszczenia murów zakładu karnego mieli możliwość podpisania swoistego kontraktu z przedstawicielami organizacji - umowa zobowiązywała ich do przestrzegania prawa w zamian za gwarancję opieki - uczenie norm resocjalizujących.
Po 1830 r. zaczęła rozwijać się sieć domów dziecka. Likwidacja na rzecz pensji przyznawanej opiekunom („pociągi dzieci”).
Powstanie pierwszego stałego sierocińca - Savannah w Georgii i poprawczaków dla dzieci (1842 - 1843).
1841 r. John Augustus - prekursor ruchu Anonimowych Alkoholików. Wprowadził tzw. „Friendly supervision”, która polegała na obecności superwizora, który stanowił źródło wsparcia, zapewniał ochronę przed negatywnymi wpływami z zewnątrz, dążył do rutynizacji czynności dnia codziennego, współwalczył z nałogiem chorego. Indywidualizacja przypadku jedyną szansą doprowadzenia jednostki do celu.
Abram Simmons - „Zastanawiające cienie naszego życia”- spędził kilka lat w Litte Camtom w celi, przykuty za kark. Po trzech latach nie był w stanie samodzielnie się poruszać.
1843r. narodziny społecznego buntu przeciwko ustawie - Stowarzyszenie Pomocy Ubogim wypowiada się przeciwko generalizacji ubóstwa. Zakłada skuteczność indywidualnego rozpatrywania przypadku ubogiego.
1854 r. kongres Stanów Zjednoczonych deklaruje, że finansowe wsparcie dla osób chorych psychicznie muszą dostarczyć władze stanowe.
W latach 1860 - 1900 przybyło do USA ok. 14 mln. ludzi o bardzo zróżnicowanym kulturowo i strukturalnie pochodzeniu:
sieroce wyjazdy m.in. Polaków, bez zaplecza rodzinnego,
imigracja niewykształconych chłopów - ze środowiska wiejskiego do miejskiego.
1860 r. 5 mln. ludzi, 1/6 mieszkańców Ameryki zamieszkuje miasta, 1900 r. już 1/3 , a ok. 1920 - ½ . Konsekwencje:
szok cywilizacyjny (drwal pracownikiem fabryki),
nieznajomość języka angielskiego i bezrobocie sprzyjały gettyzacji (tygle grup etnicznych)
1863 r. prawo Luizjany wskazało program amerykanizacji:
nauczyć języka angielskiego - pierwociny pracy z grupą,
konieczność przekwalifikowania wynikający z braku wykształcenia,
atrofia systemu normatywno - aksjologicznego.
Powyższe sprzyjało rozwojowi instytucji charytatywnych.
Ideologie społeczne apogeum osiągają między 1870 a 1880 r., kiedy to demaskatorzy społeczni - Lincoln Steffens i Upton Sincler poprzez ujawnienie defraudacji funduszy dobroczynnych i braku systemu wsparcia przyczynili się do obalenia idei, piętnującej osoby ubogie, oraz poparcia założenia, że na przyczyną ubóstwa są uwarunkowania ekonomiczne i strukturalne.
W latach 70 XIX w. powstało Towarzystwo Organizacji Charytatywnej, którego początkowo zasadniczym celem było wyeliminowanie oszustwa, korupcji i nieudolności urzędników sprawujących pieczę nad funduszami dobroczynnymi. Trzon organizacji stanowiły małżonki mężczyzn klasy średniej (kupców, właścicieli fabryk itp.). Organizacja wprowadziła w swą strukturę funkcję przyjacielskiego wizytatora („Friendly visitors”), która wiązała się z oduczaniem od żebractwa i jałmużny poprzez poszukiwanie sposobów
w dochodzeniu do zmiany sytuacji kryzysowej, uczeniem właściwego stylu życia, radzenia sobie z różnego rodzaju problemami, z doradztwem zawodowym. Jej członkowie przyczynili się do powstania sieci parków - poprawy warunków mieszkaniowych, upatrując ją w zmianie przepisów budowlanych i architektonicznym oraz w samym budownictwie, regulacjach prawnych dotyczących zdrowia (działania profilaktyczne). Wskazali, iż samo dawanie posiłków nie zmniejsza ubóstwa, lecz tworzenie stowarzyszeń bezrobotnych, które nauczają zawodu, aktywizują do zmiany stylu życia i tym samym do poprawy sytuacji życiowej. Ponadto zwrócili społeczną uwagę na ciężką sytuację ubogich dzieci, istnienie „małych fabryk” (sweet shop), w których pracowały dzieci (nawet poniżej 7 roku życia) wykorzystywane przez potentatów finansowych, pozbawione opieki prawnej i pozostające
w poczuciu zagrożenia zdrowia, a nawet życia. Jako pierwsi zaproponowali formę indywidualnego prowadzenia rodzin - nastąpiła formalizacja praw rodziny w sytuacji problemowej.
1874 r. - formułowanie pierwszych praw dziecka - za sprawą pracownicy misji - Whelley, która uratowała od przemocy domowej maltretowaną, 10letnią Mary Aleen McCainec.
Instytucja Domu Środowiskowego powstała w 1889 r. w Toybeee Hall w Londynie, za sprawą funkcjonującej do dzisiaj najsłynniejszej instytucji tego typu - Hull House w Chicago. Inicjatorką pomysłu była Jane Addams, która stworzyła prawzór środowiskowego domu pomocy - uczyniła to remontując dom i tworząc na pierwszym piętrze swoisty hotel pracowniczy zgodnie z hasłem ideologicznym: „Mieszkaj razem z osobami potrzebującymi pomocy, jeśli chcesz im pomóc”. Jej inżynieria społeczna opierała się na założeniu, iż należy zintegrować się ze środowiskiem, któremu pragnie się pomóc, zdiagnozować ich potrzeby, przygotować program zmiany i wdrażać go w życie (community work, neibeirchood work, settlen work).
1895 r. „Hull Hause. Maps and papers” - podstawa do programu zmian i rozwiązań.
1899 - 1909 badania
1912 r. Edith Abbtt Sophonisba Breckinridge „Młodociany przestępca i jego domy”
(„The delinquent child and the home”) - obowiązek szkolny dla dzieci, zastąpienie pracy edukacją, badania nad włóczęgostwem, wprowadzenie rozróżnienia badań socjologicznych (zbieranie faktów, budowanie teorii średniego zasięgu dla celów praktyki) i badań społecznych.
Pozyskiwanie środków na edukację kadr - uczenie sposobów pracy, doskonalenie się poprzez wymianę informacji, początek profesjonalizacji służb społecznych
Pierwsza forma pomocy w ośrodku sprowadzała się do utworzenia grupy wsparcia dla kobiet, skatalogowania ich potrzeb, przeprowadzania badań w atmosferze przyjaźni i dyskrecji oraz zapewnienia relaksu (uczenie przez zabawę). Kolejnym krokiem było utworzenie językowej grupy edukacyjnej.
Hull House a praca socjalna:
Pracownik socjalny to
badacz (społeczny do zmiany, twórca strategii jej osiągania),
nauczyciel (i uczeń, bowiem dąży do samodoskonalenia),
i reformator (i inżynier - uczestniczy w życiu i poprzez to uczestnictwo generuje zmianę systemu).
Wiek XX w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej
Powstanie nowej profesji z nurtu charytatywnego(z Towarzystwa Domów Osiedleńczych i służb charytatywnych) - pracy socjalnej (social work), lata dwudzieste.
Intensywne reformy społeczne.
Edukacja pracownika socjalnego.
Nowa rola mediów jako rzecznika reform.
Dalsza specjalizacja działów problematyki społecznej.
Wyrobienie przekonania, że podstawę nowego zawodu stanowią specyficzne umiejętności aspirującego do zawodu (na płaszczyźnie komunikacji werbalnej
i niewerbalnej, kontakcie intrapersonalnym) oraz wiedza, wykształcenie, niezbędne
w procesie skutecznego pomagania.
Profesjonalizacja metod pracy socjalnej.
1908 r. Clifford Beers - ofiara systemu szpitali psychiatrycznych - wydał pracę „O umyśle, który odnalazł się sam” - swoisty manifest Ruchu Higieny Psychicznej w Canactticat
1909 r. powstanie Narodowego Komitetu Higieny Psychicznej (dzisiaj Stowarzyszenie Higieny Psychicznej), którego motto brzmiało: „Poza wszystkim co potrzebuje zaburzony psychicznie, największą jego potrzebą jest posiadanie przyjaciela” (pomoc dla osób cierpiących na zaburzenia psychiczne, doskonalenie umiejętności lekarzy i pracowników)
1917 r. „Społeczna diagnoza” - Mary Richmond - pierwszy podręcznik, w którym określono proces pomagania:
badanie,
diagnoza,
prognoza,
działanie.
1918 r. „Disasters”
1919 r. „Broken homes”
1920 r. „Historia przypadków”
1922 r. „What is social work casework?” - działalność pomocnicza otrzymuje ramy profesjonalne
1925r. „Czy neiberchood może mieć naukowe podstawy?” - publikacja prof. Ernest Burgesa zawierała argumentację, iż praca socjalna, zgodnie z ówczesnym stanem wiedzy, nie może być spostrzegana jako dyscyplina naukowa.
Wielki Kryzys Gospodarczy - lata 1929 - 1934
Franklin D. - Rooselvelt zapowiedział aktywną rolę rządu centralnego w polityce m. in. społecznej kraju w 1933. Realizację planu rozpoczął 1935 r. podpisaniem Aktu Bezpieczeństwa Narodowego w 1935 r. (Social Seciuryt Act). Proces budowy państwa opiekuńczego:
Wprowadzenie WPA (The Works Progress Administration - Administracja Promocji Pracy) i CCC (Civilian Conservation Corps - Korpus Służb Społecznych). Przykładowe działanie farmacji:
akcja „New Dail” - masowe zatrudnianie bezrobotnych - koordynacja robót publicznych (budowa sieci wodnokanalizacyjnych, przeciwdziałanie i naprawa szkód spowodowanych przez klęski żywiołowe);
organizacja skupu krów, uboju i jego konserwacji i jej dystrybucji farmerom.
Wprowadzenie odpowiedzialność i zobowiązanie państwa do wsparcia obywateli amerykańskich w przypadku wystąpienia zaburzeń rynkowych.
Wprowadzenie sześciomiesięcznych zasiłków dla bezrobotnych.
Obszary działań programu naprawczego: ubezpieczenia społeczne, pomoc społeczna, pomoc i opieka zdrowotna - program skierowany do osób starszych
i niepełnosprawnych. Polegał m.in. na dostarczeniu funduszy na stanowe programy mające na celu rozwiązywanie problemów rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi, osób niewidzących i niesłyszących. Jego instrumenty koncentrowały się na problemach matki i dziecka, zwalczaniu bezrobocia (z wyłączeniem długotrwałego) oraz wprowadzeniu idei grantu.
Następca Harry Truman kontynuatorem sposobu prowadzenie polityki poprzednika - „uczciwy porządek”. Polityka społeczna zmierza ku strategii związanej z ideą grantu, rozszerzone projekty rozwoju ekonomic rolniczych.1946r. Akt Zdrowiaznego - uprze
m
ysłowienie terenów Psychicznego Narodu Amerykańskiego.
Instytucjonalizacja metod pracy socjalnej nastąpiła w I połowie XX w.:
profesjonalizacja indywidualnego przypadku - początek lat dwudziestych,
profesjonalizacja pracy z grupą - początek lat trzydziestych,
profesjonalizacja pracy socjalnej ze środowiskiem lokalnym - koniec lat trzydziestych.
Szwecja - 1932 r. do władzy dochodzą socjaldemokraci, którzy realizują program naprawczy, zgodnie z którym zwiększano nakłady na praktyki społeczne, a nie programy zbrojeniowe. Dotacja miejsc pracy, reformy socjalne, narodziny Domu Ludowego, budowa państwa dobrobytu.