Teorie konfliktu
Do elementów modelu formowania się grup konfliktowych zaliczamy: kategorie utajonego i jawnego interesu, quasi-grupy i grupy interesu. W idealnych warunkach (bez wpływu żadnej zmiennej zewnętrznej) proces formowania się grupy konfliktu przebiega następująco. Istnieją dwie quasi-grupy połączone wspólnym interesem utajonym, kiedy interes utajony przekształca się w jawny, czyli zostaje uświadomiony, wówczas quasi-grupy przeobraża się w grypy konfliktu.
Grupy konfliktowe potrzebują statutu (zasady naczelnej), personelu, norm działania, środków materialnych, stałych powtarzalnych działań i „obiektywnej” funkcji. Warunki te określa się jako techniczne warunki organizacji. Bez nich grupy interesu nie mogą się uformować, nawet przy założeniu istnienia quasi-grup.
Statut organizacji jest „systemem wartości, dla realizacji których ludzie organizują się”. W przypadku grup konfliktowych są to interesy jawne.
Po to, by z quasi-grupy powstała grupa interesu, potrzebni są ludzie, którzy postawią sobie za zadanie stworzenie organizacji, rozwiążą problemy praktyczne i przejmą przewodnictwo. Każda partia potrzebuje założycieli. W tym modelu „podaż” założycieli nie jest zmienną. Jest to dodatkowy warunek empiryczny formowania się grupy konfliktowej. Potencjalni organizatorzy czy założyciele są warunkiem technicznym do stworzenia grupy interesu.
Ideologie nie tworzą grup konfliktowych. Jednak są one niezbędne dla ich powstania.
Drugą grupę warunków wstępnych, które muszą być spełnione po to, by pojawiła się organizacja, nazywamy politycznymi warunkami organizacji. Państwo totalitarne jest najlepszym przykładem sytuacji społecznej, w której warunki te nie są spełnione, mimo istnienia quasi-grup i ukrytych interesów opozycyjne grupy interesu nie mogą się uformować.
Poza warunkami technicznymi i politycznymi należy wymienić warunki społeczne. Jeżeli jakaś zbiorowość w ramach związku jest wspólnotą utajonych interesów, dysponuje technicznymi i politycznym możliwościami organizacji, ale jest rozproszona, przez co nie istnieją trwałe związki miedzy członkami zbiorowości, to jest bardzo mało prawdopodobne by powstała grupa interesu.
Tworzenie się grup interesu jest możliwe, gdy przynależność do quasi-grup jest następstwem układu strukturalnego, a nie przypadku.
Natężenie i gwałtowność: zmienność konfliktu klasowego
Istotę teorii działania konfliktu klasowego można zawrzeć w jednym zdaniu: Grupy konfliktowe po osiągnięciu pewnego stadium angażują się w konflikty, których wynikiem są zmiany strukturalne. Teoria ta z góry zakłada ukształtowanie się grup konfliktowych i określone między nimi związki. Gdy mówimy, że konflikt bywa różny to mamy na myśli, że rożne bywa jego natężenie i gwałtowność. Pojęcie natężenia odnosi się do wydatkowania energii i stopnia uwikłania stron w konflikt. Konflikt ma natężenie wysokie, gdy koszt zwycięstwa lub przegranej jest dla stron wysoki. Im większą wagę uczestnicy przywiązują do kwestii związanych z sytuacją konfliktu i do jej istoty, tym większe natężenie ma konflikt. Gwałtowność konfliktu wiąże się z jego przejawami, nie z przyczynami. Jest to problem środków zastosowanych przez grupy pozostające w konflikcie dla wyrażenie swojej wrogości skala gwałtowności obejmuje dyskusję, i debatę, spór i rywalizację, walkę i wojnę.
Gwałtowność i natężenie konfliktu zmieniają się niezależnie od siebie.
Pluralizm a nakładanie się
Jeden z najważniejszych elementów teorii konfliktu grupowego polega na ścisłym powiązaniu konfliktu z konkretnym związkiem. Każdy konflikt może być wyjaśniony tylko w odniesieniu do związku, w którym się pojawił. Społeczeństwa to mozaika różnorodnych konfliktów i grup konfliktowych. Model dwuklasowy nie odnosi się do społeczeństw globalnych, ale do specyficznych związków w tych społeczeństwach. Różne konflikty nakładają się na siebie tak, że wielość istniejących frontów konfliktu sprowadzona zostaje do paru konfliktów dominujących. W ten sposób tworzy się skala „pluralizm- nakładanie się” konfliktów, posiadająca dwa wymiary. Jeden odnosi się do rozdzielenia, drugi do łączenia się konfliktów typu klasowego w różnych związkach. Wyjaśnimy to na przykładzie trzech związków: państwa, przemysłu i Kościoła. Można przyjąć, że grupy panujące i podległe są w każdym z tych związków zbiorowości odmienne. Hierarchowie Kościoła mogą być zwykłymi obywatelami państw nie mieć i nie mieć żadnej własności, ani władzy w przemyśle, a zwykli obywatele państwa mogą być hierarchami Kościoła lub menadżerami związanymi z przemysłem. Konflikty klasowe w różnych związkach nakładają się na siebie. Przeciwnicy z jednego związku spotykają się ponownie, być może z innymi tytułami, w innych związkach. Skład osobowy w różnych związkach jest ten sam. Zjawisko nakładania się konfliktu oznacza, że ci sami ludzie spotykają się w różnych kontekstach i są identycznie wobec siebie usytuowani.
Ruchliwość społeczna a konflikt
Ruchliwość społeczna wpływa na natężenie konfliktu. Między stopniem otwartości klasy a natężeniem konfliktu klasowego istnieje stosunek odwrotnie proporcjonalny. Im większa ruchliwość hierarchii społecznej, tym mniejszy zakres i siła konfliktu klasowego. Ze wzrostem ruchliwości solidarność grupowa jest coraz bardziej wypierana przez współzawodnictwo miedzy jednostkami i energia zaangażowania przez jednostki w konflikt klasowy zmniejsza się.
Regulacja konfliktu klasowego
Regulacja konfliktu to najważniejszy czynnik wpływający na przebieg konfliktu klasowego. Regulacja to takie formy kontroli konfliktu, które odnoszą się do przejawów konfliktu, a nie do jego przyczyn, zakładają trwałe istnienie sprzeczności interesów i grup interesów. Skuteczna regulacja konfliktu wymaga obecności co najmniej trzech czynników, których każdy wpływa na gwałtowność przejawów konfliktu.
by skuteczna regulacja konfliktu była w ogóle możliwa obie strony konfliktu muszą uznać potrzebę istnienia regulacji konfliktu i rzeczywiste istnienie sytuacji konfliktowej, to znaczy zasadniczą słuszność roszczeń oponenta.
organizacja grupy interesu, dopóki siły konfliktowe są rozproszonymi, niespójnymi zbiorowościami, dopóty wszelkie regulacje konfliktu są niemożliwe.
strony w konflikcie musza zgodzić się na formalne reguły gry, które będą stanowić podstawę ich stosunków, przez reguły gry będziemy rozumieć obowiązujące przeciwników normy proceduralne.
Konflikty możemy regulować na trzy podstawowe typy: pojednanie, pośrednictwo i arbitraż.
Konflikt grupowy a zmiana struktury
Konfliktu grupy dają w wyniku zmiany struktury. Zmiany te występują co najmniej w trzech typach.
całkowita wymiana osób zajmujących pozycje dominacji w związku
częściowa wymian osób zajmujących pozycje dominacji (zmiana ewolucyjna, np. koalicja polityczna)
nie występują żadne zmiany personalne (zmiana struktury w kierunku zgodnym z dążeniami grupy podległej bez przeniknięcia jej członków do grupy dominującej)
Raptowność i radykalizm zmiany struktury są wymiarami niezależnymi od siebie. Im bardziej gwałtowne są konflikty klasowe, tym bardziej raptowne będą wywołane przez nie zmiany.