Agata Twardowska
FIZJOKRATYZM
Zjawisko.
To system ekonomii oraz system filozofii oświecenia, który powstał we Francji w
l. 50-tych XVIII w.
Jego twórca to F. Quesnay
Fizjokratyzm zajmował się analizą warunków gospodarczego rozwoju kraju i jedynie w rolnictwie wielkim, stosującym kapitał, widział możliwość powstania nadwyżek surowców i żywności
Owe nadwyżki ( produkt czysty - produit net) pozwoliłyby utrzymać resztę społeczeństwa, niezaangażowaną w produkcję rolną
Trzy klasy w społeczeństwie :
1. klasa właścicieli ziemskich - świeccy i duchowni posiadacze majątków
2. klasa produkcyjna- rolnicy, przedsiębiorcy rolni
3. klasa jałowa- ludzie nie zajmujący się rolnictwem
Stanowisko ekonomiczne fizjokratów znalazło wyraz w Tablicy ekonomicznej Quesnaya, która zawierała matematyczny schemat cyrkulacji i reprodukcji całości gospodarki narodowej
Doktryna i szkoła.
Doktryna ta od początku występowała jako rodzaj sekty obwieszczającej światu
jego tajemnice i przynoszącej łatwy do realizacji naukowo projekt właściwego urządzenia świata społecznego
Termin wyrażający istotę fizjokratyzmu to „physiocratie” ( użyty w 1767r. przez N.Baudeau)
Oznaczał: „porządek naturalny i społeczny ufundowany na konieczności fizycznej i na nieodpartej sile oczywistości”
Miały to być „rządy Natury”, monarchia jest rozumiana jako „rządy pojedynczego człowieka”
Wyznawcą poglądów F. Quesnaya był markiz de Mirabeau, spisywał on teorie mistrza, najpełniej umieścił je w Philosophie rurale (1763)
Fizjokratyzm a sprawy polskie.
Najwcześniejszym Polakiem, który zagościł w salonie fizjokratów w Paryżu był uczeń Konarskiego, A.Popławski
Dalej dołączyli do niego arystokraci (Massalski, Mniszech i in.)
Kierowano różne propozycje do Stanisława Augusta, aby rozwijał kraj w duchu fizjokratycznych ideologii( np. aby zamiast oficerów kształcić inżynierów i agronomów)
Polska cieszyła się wśród fizjokratów francuskich szczególnym zainteresowaniem :z jednej strony jako kraj latyfundiów magnackich, z drugiej skazany na reformy społeczno-polityczne- była świetnym obiektem do wprowadzania nowych ideologii
To zainteresowanie zaowocowało pobytem wielu ważnych osobistości w Polsce: wnuk Quesnaya ,Baudeau, Dupont de Nemours (włączył się w prace KEN-u)
Marks zauważa sprzeczności w ideologii, nazywając ją w istocie antyfeudalną „feudalna ułuda systemu” ( K .Marks, Teorie wartości dodatkowej)
Inspiracje fizjokratyzmu w myśli polskiej.
Inicjatorem włączenia myśli fizjokratycznych do polskiej filozofii i kultury umysłowej był już wcześniej wspomniany A. Popławski, uczeń Collegium Nobilium
Napisał :Zbiór niektórych materii politycznych, Nauka o prawie przyrodzonym krótko i jaśnie zebrana(podręcznik prawa natury dla uczniów Collegium), Moralna nauka dla szkól narodowych (najwięcej wydań, najszerszy zasięg)
Swym dorobkiem pisarskim i zainteresowaniami przyciągnął Popławski uwagę Kołłątaja, i zaproszony przez niego w 1780r. stał się profesorem w Szkole Głównej Koronnej, później rektorem Seminarium Kandydatów Stanu Nauczycielskiego
Drugim autorem książek o fizjokratyzmie był H. Stroynowski
Fizjokratyczne prawo natury w polskim szkolnictwie.
Fizjokratyzm w Polsce od raczej praktycznych zainteresowań magnackich przeszedł w Polsce w ciągu niewielu lat do szerokiego obiegu społecznego. Był czynnikiem kształtującym polską umysłowość (prawo natury wygłaszano głównie w szkołach i przejęło ono nauki scholastyczne)
Jednak dzieła, utwory nie były przepisywane, kopiowane, lecz interpretowane w duchu polskim.
Fizjokratyzm został wpisany w duch polskiej obyczajowości, ten stan rzeczy opisał m.in. Kołłątaj, Porządek fizyczno-moralny
To właśnie Kołłątaj przetworzył w całości filozofie fizjokratyczną:
Przyjął zgodnie z myślą Quesnaya, że słusznie szuka się „na nowo w prawach fizycznych człowieka praw jego natury”
„prawa fizyczne” to relacje wiążące człowieka jako istotę cielesną z całym pozostałym światem cielesnym „łańcuchem jestestw”, relacje te są realizowane ze pomocą „czuć” i „sił” człowieka; „prawa moralne” to natomiast ogół relacji międzyludzkich, te z kolei realizują się za pomocą „należytości: i „ powinności”
Prawo natury - wszystkie zasady wiedzy o człowieku i społeczeństwie; „umiejętności moralne” , wprowadzenie ich umożliwi zapanowanie ładu na świecie
Człowiek jest istotą dobrze wyposażoną przez naturę do zaspokajania swoich potrzeb a przyroda z kolei dostarcza wszystko co jest mu potrzebne do życia
Partykularne zło, cierpienie i śmierć usprawiedliwione są dobrem całości
Bóg występuje jako pierwsza przyczyna świata
Zarówno determinacje, jak cele natury zawarte są we właściwym jej porządku wewnętrznym i nie wymagają obecności ani pozaświatowego Boga, ani Opatrzności
Człowiek umieszczony jest niezależnie od swej woli i wyboru w określonym, koniecznym i niezmiennym „porządku fizyczno- moralnym”
W fizjokratyzmie ważny jest ponad to tabelaryczny układ „należytości” oraz „powinności”; są to trzy tabele:
wolność osobista człowieka
własność
współżycie społeczne
w tych tabelach każdej „należytości” odpowiada odpowiednia „powinność”. Na pierwszym miejscu występują zawsze uprawnienia jednostki, uprawnienia układają się w trzy podstawowe prawa: wolności, własności i bezpieczeństwa
Fizjokratyzm a problemy historyczne.
Środowisko Encyklopedystów było bardzo wrogo nastawione do fizjokratycznych nauk( Grimm, Voltaire, Rousseau) jedynie Diderot pozostał im życzliwy
Na przełomie XVII/ XIX w. dochodzi w Polsce do prób HISTORYZMU, który zmierzał do syntezy z ahistorycznym prawem natury tj. szukanie odpowiedzi na pytanie „ jak możliwa jest historia i co jest jej treścią istotną?”