Lewis r. 16

MOTYWACYJNE, ORGANIZACYJNE I REGULUJĄCE FUNKCJE ODRĘBNYCH EMOCJI

1. Kontekst teoretyczny

teoria koncepcji wymiarowej i teoria odmiennych emocji są komplementarne. Twórcy odrębnych emocji posługują się metodologią koncepcji wymiarowej, gdyż łatwiej jest przeprowadzić wiarygodne pomiary na poziomie wymiarów ogólnych tj. wymiar walencji(przyjemność - nieprzyjemność) albo pozytywnej i negatywnej emocjonalności niż na poziomie odrębnych emocji.

- wskaźniki odrębnych emocji są czynnikami pierwszorzędowymi, a wskaźniki ogólnych wymiarów - drugorzędowymi stąd większa stabilność tych ostatnich.

- stanowiska te odmiennie pojmują rolę emocji w motywowaniu i organizowaniu zachowania, a także w rozwoju osobowości i psychopatologii.

- wiarygodne wskaźniki odrębnych emocji są użyteczne w analizowaniu cech osobowości i zespołów lękowych, depresji oraz wrogości (eden wzorzec emocji może inaczej wpływać na zachowanie niż drugi).

2. Według niektórych teoretyków emocje są uruchamiane przez poznawcze procesy oceniania i atrybucji.

3. - teoria zróżnicowanych emocji twierdzi iż procesy afektywne i poznawcze są powiązane, ale zakłada, że:

1. emocje mogą być aktywowane przez procesy inne niż poznawcze, w tym przez inne emocje,

2. doświadczenie emocji charakteryzuje się pewnymi cechami organizacyjnymi, które w minimalnym stopniu angażują poznanie

3. emocje mobilizują procesy poznawcze. = > podstawowe funkcje emocji są odzwierciedleniem inherentnych i uprzywilejowanych aspektów statusu systemu emocjonalnego

4. zgodnie z DET emocja stanowi szczególny zbiór procesów neuronalnych inicjujących procesy eferentne, które nie muszą(ale mogą) prowadzić do zauważalnej ekspresji, ale zawsze prowadzą do unikatowego, świadomego doświadczenia. To subiektywne dośw. Może (ale nie musi) być dostępne za pośrednictwem procesów poznawczych albo systemu językowego. KAŻDA EMOCJA MA 3 POZIOMY:

1. I-NEURONALNY

2. II- EKSPRESYJNY

3. III- DOŚWIADCZENIOWY

a termin EMOCJA odnosi się do wszystkich trzech komponentów funkcjonujących jako integralny system.

5. W miarę zyskiwania kontroli nad mięśniami odpowiedzialnymi na ekspresję jednostka uczy się regulować i modyfikować wyrażanie emocji oraz style ekspresyjne. Prowadzi to w niektórych przypadkach do zahamowania zauważalnej ekspresji emocji lub jej odcięcia.

- informacja zwrotna na temat ekspresyjnego zachowania wpływa na aktywację i regulację doświadczenia emocji.

6. DOŚWIADCZENIE EMOCJI stanowi cechę świadomości. Jest to uczucie bądź stan motywacyjny, obejmujący określoną tendencję do działania lub poczucie gotowości do działania,

- w wypadku niektórych negatywnych emocji tendencja do działania sprzyja konkretnym celom(atak, obrona)

- przy pozytywnych emocjach doświadczana skłonność do reagowania obejmuje szerszy zakres i jest skierowana ku celom ogólnym(afiliacja)

Właściwe doświadczenie emocji nie obejmuje poznania, jednakże emocjonalne stany uczuciowo - motywacyjne stanowią źródło sygnałów do podejmowania decyzji oraz działania

- odczucie emocji, generując sygnały, z reguły mobilizuje system poznawczy.

-doświadczenie emocji uruchamia procesy poznawcze w sposób uporządkowany. Pobudzane są tendencje poznawcze i behawioralne, które odpowiadają emocji dominującej w świadomości.

- inicjowanie procesów poznawczych przez emocjonalny stan uczuciowy/motywacyjny oraz następujące po nich skuteczne działanie stanowią wstęp do rozwoju adaptacyjnej struktury afektywno - poznawczej.

- rozdzielenie subiektywnego doświadczenia emocji od uruchamianego przez nią procesu poznawczego skłania do rozpatrywania możliwości, ze nieświadoma motywacja to doświadczenie emocji, które nie zostało zidentyfikowane czy sformułowane na poziomie poznawczym.

PODSTAWY TEORETYCZNE

Adaptacyjne funkcje emocji

Założenia relacji między systemem emocjonalnym, zachowaniem i rozwojem osobowości:

1. system emocjonalny jest głównym systemem motywacyjnym. Motywacja dotyczy celów zachowania.

-emocje to ważny czynnik motywujący spostrzeganie, myślenie, działanie.

2. Każda emocja pełni odrębne funkcje w zakresie organizowania spostrzegania, poznania oraz czynności naszych działań zaradczych i twórczych

-każda emocja ma wkład w rozwój osobowości i zachowań

- emocje wynikające z predyspozycji, jak i emocje indukowane kierują spostrzeganiem, wzmagają aktywność uwagi i wpływają na treść pamięci roboczej.

3. Sytuacje wywołujące osobiste zaangażowanie człowieka z reguły aktywują spójny wzorzec współdziałających emocji

- wzajemne relacje między emocjami w aktywowanym wzorcu obejmują interemocjnalne procesy regulacyjne. Regulacja polega na tym, ze procesy neuronalne i motywacyjne związane z jedną emocją wzmacniają lub tłumią inne emocje w obrębie tego samego wzorca.

- w niektórych sytuacjach warunkiem uzyskania adaptacyjnego poziomu pobudzenia jest współdziałanie systemu poznawczego i motorycznego z procesami interemocjonalnymi. Procesy te zawsze stanowią istotny element optymalnej regulacji określonej odrębnej emocji.

4. Relacje między emocjami a zachowaniem kształtują się wcześnie i pozostają stabilne w ciągu życia. Nowe reakcje są komplementarne wobec tych, które pozostały niezmienione.

5. Emocje wpływają na rozwój osobowości (regularne występowanie wysokiego poziomu radości ułatwia interakcje społeczne i sprzyja wykształceniu ekstrawersji).

6. Różnice indywidualne dotyczące progu aktywacji emocji, a także częstości i intensywności doświadczania oraz wyrażania poszczególnych emocji są głównymi determinantami konkretnych cech i ogólnych wymiarów osobowości

7. mimo że każda emocja z natury pełni rolę adaptacyjną, może się również przyczynić do nieadaptacyjnych zachowań, jako reakcji na zagrożenie lub trudna sytuację.

Tło historyczne

1. Darwin:

- ekspresja niektórych emocji wyewoluowała z systemów funkcjonalnych. Ekspresja typowa dla pewnych emocji stanowi wzorce ruchów, które w procesie ewolucji pełnily funkcję adaptacyjną. Dwie funkcje adaptacyjne:

1) komunikacja społeczna - matczyny pochwalający uśmiech pokazuje dziecku jak ma postępować

2) regulacja doświadczenia emocji - tłumienie wyrażania emocji osłabia jej doświadczanie, a swobodna i pełna ekspresja je wzmacnia.

2. Spencer - konceptualizował emocje jako wymiary świadomości. Wundt, który rozwinął jego ideę, utrzymywał, że wszystkie odczucia emocji można interpretować w kategoriach trzech wymiarów:

1)przyjemność - nieprzyjemność

2) relaksacja - napięcie

3)spokój - pobudzenie

3. Tomkins - TEORIA AFEKTU. Uwzględnia osiem odrębnych emocji

4. Plutchik -

1) podstawowe emocje pojawiające się w najwcześniejszym dzieciństwie - emocje NIEZALEŻNE (ich wystąpienie nie wymaga procesów poznawczych)

2) emocje wykształcające się w pełni w środkowym okresie dzieciństwa - ZALEŻNE (ich pojawienie łączy się z procesami Ja i z reprezentacyjnymi procesami związanymi z dojrzewaniem i zdobywaniem doświadczeń społecznych.

Jeśli poznanie jest spostrzegane jako element doświadczenia emocji jako takiego, to trudno analizować związki przyczynowo - skutkowe między procesami poznawczymi a emocjonalnymi. Doświadczenie emocji to stan motywacyjny/uczuciowy, który wynika wprost z procesów neuronalnych, bez pośrednictwa interpretacji poznawczych

ADAPTACYJNE FUNKCJE ODRĘBNYCH EMOCJI

Główną funkcją systemu emocjonalnego jest organizowanie i motywowanie specyficznych wzorców reakcji bądź cech osobowości.

1. Funkcje zainteresowania

- motywuje do eksploracji oraz uczenia się

- gwarantuje zaangażowanie jednostki w środowisko

- jest warunkiem przetrwania i adaptacji

- sprzyja kreatywności

- jest jedyną emocją, która może na dłuższą metę podtrzymywać konstruktywne czy twórcze przedsięwzięcia (Tomkins)

- stanowi mechanizm selektywnej uwagi, nie pozwala uwadze na mniej czy bardziej przypadkowe błądzenie pośród bezmiaru bodźców, nieustannie atakujących zmysły

- mobilizuje energię potrzebną do zaangażowania i interakcji

- ożywia i stymuluje umysł oraz ciało

- zapewnia motywację

- przyczynia się do rozwoju inteligencji i osobowości

- może osłabiać strach na tyle skutecznie, by umożliwić reakcje zbliżania się. (Powracanie niewysokiego poziomu strachu służy powstrzymywaniu przed zbyt ryzykowną eksploracją).

- podtrzymuje aktywne zaangażowanie w zabawę. (Radość wypływa z osiągnięcia celu. Okresowe doświadczanie radości pozwala na wytchnienie od aktywności, napędzanej przez intensywne zainteresowanie, i stanowi nagrodę, która skłania do powrotu do zabawy).

- zainteresowanie i radość to typowe połączenie dla wewnętrznej motywacji.

2. Funkcje radości/szczęścia

- dośw. Radości jest odmienne od doświadczania zmysłowej przyjemności, ale przyjemność zwykle prowadzi do radości

- wzmaga otwartość na doświadczenia, co w sytuacjach społecznych prowadzi do zachowań afiliacyjnych i do wzmacniania więzi z innymi.

- ma właściwości regenerujące i może służyć jako antidotum na stres

- pozwala na chwile wytchnienia od stresu i sprzyja radzeniu sobie w obciążających sytuacjach

- uśmiech jest sygnałem gotowości do przyjaznej interakcji

- radość+smutek = łzy radości

- może łagodzić smutek. Smutek motywuje do odświeżenia i wzmocnienia więzi z bliskimi

- uśmiech przez łzy może być reakcją na zwycięstwo we współzawodnictwie

- jest wynikiem osiągnięć, a smutek dotyczy poświęceń poniesionych na drodze do sukcesu.

3. Funkcje smutku

- może wzmacniać więzi społeczne. - śmierć, która jest nieodwracalnym zerwaniem więzi, przypomina o wartości rodziny, przyjaźni i społeczności

- żałoba, wzmacniając więzi społeczne, zwiększała prawdopodobieństwo przetrwania

- zdolność do spowalniania systemów poznawczego i motorycznego, co może przynosić korzyści adaptacyjne. Spowolnienie procesów poznawczych sprzyja uważniejszemu szukaniu źródła problemu i głębszej refleksji nad porażką → spojrzenie na problem z nowego punktu widzenia → lepsze planowanie przyszłych działań. Planowanie i przewidywanie kolejnej próby może łagodzić smutek.

- informuje Ja oraz innych o istnieniu problemu

- zwiększa prawdopodobieństwo, że ogranie nas współczucie i zechcemy pomóc

- jeśli jest skierowany na drugą osobę, sprzyja zachowaniom prospołecznym

- smutek+złość=> stany obniżonego nastroju, depresji.

- przedłużający się smutek (dystres) jest wrodzonym czynnikiem aktywującym złość (Tomkins)

- złość, która mobilizuje energię, przeciwdziała wywołanemu przez smutek spowolnieniu procesów umysłowych i motorycznych

- pomaga łagodzić intensywność złości. Inaczej mogłoby dojść do tragedii

- skrajny smutek → całkowita utrata zainteresowania środowiskiem fizycznymi i społecznym → przygnębienie i wycofanie

- w depresji złość jest elementem tzw. „triady wrogości”, składającej się ze złości, wstrętu i pogardy.

- w depresji złość czy wrogość jest na ogół skierowana na Ja, a w skrajnych wypadkach złość+smutek=samobójstwo, a jeśli jest skierowana na innych → przemoc

4. Funkcje złości

- pogarszanie złej sytuacji

- zwiększanie szans wystąpienia gniewnej reakcji

- złość i agresja niekoniecznie muszą być ze sobą związane

- czasem wyrażanie złości zapobiega agresji

- ekspresja złości wobec innego dorosłego może hamować u rozgniewanej osoby reakcję związaną ze złością

- mobilizuje energię i utrzymuje ją na wysokim poziomie

- powoduje zwiększony przepływ krwi do mięśni odpowiedzialnych za działanie, kosztem ukrwienia narządów wewnętrznych

- podwyższa i podtrzymuje aktywność motoryczną

- wstyd może poprzedzać, inicjować lub wzmacniać złość; zwiększa prawdopodobieństwo agresji i przemocy

- pogarda - bezpośrednia przyczyna wstydu i agresji

5. Funkcje wstydu

szyderstwo i pogarda - silne emocje wywołujące wstyd

- czynnik zmuszający do społecznego podporządkowania i społecznej jedności

- chęć uniknięcia tej emocji motywuje jednostkę do zaakceptowania swej cząstkowej odpowiedzialności za dobrobyt społeczności

- przykuwa uwagę jednostki do porażek i nieprawidłowości w funkcjonowaniu Ja

- ma znaczący związek ze strukturą ja raz z poczuciem własnej wartości, czy też samooceną

- wynika ze stanu, w którym świadomość Ja jest bardzo silna, a prawdopodobieństwo jego wystąpienia się wziększa, kiedy wystawione na widok publiczny Ja sprawia niezadowalające wrażenie

- poczucie wystawienia na widok publiczny potęguje swiadomosc własnych niedociagnięć i niekompetencji

- przewidywanie i chęć unikania tej emocji dostarcza motywacji do nabywania umiejętności i podnoszenia kwalifikacji

- odgrywa ważną rolę w rozwoju poczucie kompetencji

- może być obecny we wzorcach leku i depresji

- kieruje uwagę na potrzebę wzmacniania Ja poprzez motywowanie umiejętności społecznych

6. Funkcje strachu

- motywowanie do ucieczki z niebezpiecznej sytuacji

- motywacja do unikania

- czasem spowalnia system motoryczny → „zastyganie w bezruchu”

- neutralizuje okoliczności, które go wywołują

- organizuje spostrzeganie oraz procesy poznawcze i nadaje im kierunek

-wywołuje „widzenie tunelowe” - koncentrację na źródle zagrożenia i ograniczenie wykorzystania innych bodźców

- skupienie uwagi na czynniku zagrażającym ma korzyści adaptacyjne, gdyż mobilizuje do zachowań ochronnych. - w wypadku strachu nieuzasadnionego staje się to nieadaptacyjne

- stanowi główną emocję we wzorcu lęku

FUNKCJE EMOCJI W ROZWOJU OSOBOWOŚCI

1. Główna funkcja to organizacja cech i wymiarów osobowości.

3 mechanizmy wpływu emocji na osobowość:

1. mechanizm stałego wpływu

- emocje mają charakter motywacyjny - organizują i motywują procesy poznawcze oraz działanie

- powinny wpływać na indywidualny, specyficzny sposób myślenia i działania danego człowieka, czyli na osobowość (ustalone wzorce emocjonalno - poznawczo-behawioralne)

- jest źródłem różnic indywidualnych w reagowaniu na epizody intensywnych doznań emocji

teza: emocje wpływają na osobowość w sposób ciągły, a nie tylko epizodycznie

założenie: na pewnym poziomie intensywności niektóre emocje są stale obecne w świadomości

teza: każda emocja ma specyficzny wpływ na spostrzeganie, poznanie i działanie

wniosek: poszczególne emocje mają udział w kształtowaniu poszczególnych cech charakteru, a pewne wzorce emocjonalne determinują pewne ogólne wymiary osobowości

2. próg aktywacji - mechanizm wczesnego pojawiania się różnic indywidualnych

- ludzie rożnią się pod względem gotowości czy skłonności do wyrażania różnych emocji. Różnice pojawiają się we wczesnych fazach życia i wraz z doświadczeniem opieki wpływają na rozwój osobowości

- różnice indywidualne dotyczące progu aktywacji, a co za tym idzie, doświadczania emocji, są dość stabilne w czasie

3. stabilność wzorców emocjonalnych - mechanizm wzrostu stabilności wzorców emocjonalnych w miarę rozwoju człowieka

- wiążą się z nim dwa pojęcia:

• stabilne wzorce emocji - częstość doświadczania danych emocji oraz współwystępowanie niektórych emocji (regularność wzrasta w miarę rozwoju człowieka). Współwystępowanie jest funkcją wrodzonych jak i wyuczonych związków między emocjami. Reakcje i tendencje do reagowania stają się cechami osobowościowymi danej jednostki

• struktury afektywno - poznawcze - więzi, bądź skojarzenia pomiędzy emocją lub wzorcem emocjonalnym, a myślą lub zbiorem myśli. Tego typu struktury mogą motywować odpowiadający im wzorzec zachowań, manifestujący się jako cecha osobowościowymi.

---