Orientacje polityczna społeczeństwa polskiego przed wybuchem I wojny światowej.

1. Sytuacja polityczna na ziemiach polskich na początku XX wieku.

- społeczeństwo polski w latach 70. XIX w. Nie podnosiło kwestii niepodległości. Według T. Łepkowskiego tylko 30-40% mieszkańców ziem identyfikowało się z Polską. I ten szacunek jest nieco optymistyczny. W 1914 r. na Nowym Świecie żegnano kwiatami Kozaków idących na front,

- poczucie przynależności do narodu polskiego we wszystkich trzech zaborach rozwijało się w następnych dziesięcioleciach,

- polityka germanizacyjna i rusyfikacyjna zaborców wpływały na aktywizację polskich środków politycznych,

- powstanie polskich Patrii politycznych, formułujących różne drogi odzyskania niepodległości przez Polskę,

- wzrost wrogości pomiędzy Austro- Węgrami i Niemcami a Rosją rozbudził nadzieję na wybuch ,,wojny powszechnej” pomiędzy zaborcami.

2. Orientacje polityczne społeczeństwa

1. Orientacja prorosyjska (tzw. ,,pasywiści”) reprezentowaną przez Romana Dmowskiego i kierowaną przez niego partię - Narodową Demokrację (endecja)

- podstawą orientacji na Rosję było przekonanie, iż Polakom najbardziej zagraża germanizacja, stąd ewentualne zwycięstwo Niemiec i Austro- Węgier oznacza narodowy koniec Polaków. Z drugiej strony, zwycięstwo Rosji oznaczałoby zjednoczenie wszystkich ziem polskich pod berłem cara, co z kolei otwarłoby drogę do uzyskania rzeczywistej autonomii, a z czasem może i zupełnej suwerenności. Przedstawiciele tej orientacji uważali iż kultura polska stoi na wyższym poziomie od kultury rosyjskiej, dlatego też nie należy obawiać się rusyfikacji,

- Dmowski był politykiem pragmatycznym. Stawiał na silnych. Gdy Rosja w 1915 r. utraciła Królestwo i rozpoczął się jej rozkład wewnętrzny, postawił w listopadzie 1915 r. na Francję. Dmowski dysponował jasną wizją państwa scementowanego ideologią narodową. Stąd koncepcja inkorporacyjna granic: propagowana przez endecję i osobiście przez jej przywódcę- R. Dmowskiego, zakładała włączenie do Polski znaczących terytoriów na wschodzie, ale tylko do tych granic, w których mogła ona zachować spójność wewnętrzną, zaś żywioł polski był dostatecznie silny; ostatecznie koncepcja ta zdaniem niektórych historyków przewidywała włączenie do Polski całej Litwy z Kownem i Kłajpedą, tu sprawa nie jest jasna, łotewskiej Libawy, byłych Inflant Polskich, połowy Białorusi, Wołynia i Podola z Kamieńcem Płoskirowem,

- w trakcie I wojny endecja utworzyła w Warszawie XI 1914 r. Komitet Narodowy Polski i walczący po stronie Rosji Legion Puławski,

- od 1917 r. sprawę polską zaczęła łączyć ze zwycięstwem mocarstw zachodnich, tworząc w Paryżu Komitet Narodowy Polski oraz Armię Polską we Francji. Odegrała istotną rolę w powstaniu wielkopolskim. W l. 1918-1919 była główną siłą w Naczelnej Radzie Ludowej. W 1919r. przywódca endecji R. Dmowski przewodził polskiej delegacji na konferencji pokojowej w Paryżu. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1919 r. ,uzyskując 109 mandatów, okazała się największą samodzielną siłą polityczną i główną siłą prawicy sejmowej,

2. Orientacja proaustriacka ( tzw. ,,aktywiści”) skupiający niemal wszystkie ugrupowania galicyjski,

- główną postacią tej orientacji był Józef Piłsudski, który zakładał iż Polska może odzyskać niepodległość jedynie w wyniku czynu zbrojnego. Polacy muszą wystąpić jako sprzymierzeńcy jednego z państw zaborczych. Największe szanse na stworzenie polskiej siły zbrojnej widział Piłsudski w poparciu Austro- Węgier

- należy wyraźnie podkreślić, że wybór sprzymierzeńca przez Piłsudskiego podyktowany był nie chęcią trwałego związania sprawy polskiej z danym państwem zaborczym, lecz względami taktycznymi, Niektórzy historycy określają postawę Piłsudskiego jako orientację na polski czyn zbrojny.

- tak nakreślony plan działania, mimo powierzchownego podobieństwa, różnił się zasadniczo od koncepcji postępowania demokratów galicyjskich, głównie konserwatystów i demokratów, również zorientowanych na Austrię, dla których Austria stanowiła ostateczny punkt odniesienia, była uznawana za jedynego gwaranta mogącego zabezpieczyć interesy Polski i wysuwających koncepcję budowy monarchii trialistycznej Austro- Węgier- Polski. Można więc ich określić jako odrębny człon orientacji austriackiej,

3. Orientacja rewolucyjna ( tzw. ,,rewolucjoniści”): reprezentowany przez marksistowską Socjal- Demokrację Królestwa Polskiego i Litwy( SDKPiL) oraz Polską Partię Socjalistyczną- Lewicę nie była orientacją niepodległościową,

- zgodnie z ich programem walkę ,,społeczną” o wyzwolenie spod ,,imperialistycznej władzy burżuazji” należało przedłożyć nad walkę o niepodległość. Wprowadzenie powszechnego komunizmu miało rozwiązać wszystkie trudne problemy społeczne i polityczne, w tym także problem granic i państw. Te ostatnie, po zwycięstwie powszechnej rewolucji, miały po prostu przestać istnieć.

Polski czyn zbrojny w latach I wojny światowej, który zaistniał w wyniku działania dwóch orientacji niepodległościowych

1. Orientacja związana z państwami centralnymi

- Legiony Polskie- zapoczątkowane 6 VIII 1914 r. przez wymarsz 1 Kompanii Kadrowej na Kielce; formalnie utworzone 27 VIII w Krakowie jako pierwszy pułk, następnie trzy brygady; wybitna rola J. Piłsudskiego; walki m.in. pod Konarami i Rarańczą; w 1916 r. liczyły ok. 15 tys. Żołnierzy,

- Polski Korpus Posiłkowy - utworzony 1916 r. w Galicji z 3 brygad Legionów; w 1917 r. włączono do Polnische Wermacht (PSZ); po kryzysie przysięgowym odtworzony przez Austriaków z żołnierzy pochodzących z Galicji; wśród dowódców m.in. T. Szeptycki, J. Haller; 16 II 1918 r. przedarł się przez linię frontu pod Rarańczą i połączył z II Korpusem w Roosji,

- Polska Siła Zbrojna ( Polnische Wermacht) - utworzony 10 IV 1917 r. w Warszawie; liczył ok. 3-10 tys. Żołnierzy; formalnie dowodził generał-gubernator H. Beseler; odegrał Dużą rolę w przygotowaniu kadr Wojska Polskiego.

2) Orientacje związane z państwami Ententy ( wymieniam tylko Błekitną Armie bo zakładam że inne są nie potrzebne)

- Armia Polska we Francji ( ,,Błękitna Armia”) - powołana 4 VI 1917 r. przez Komitet Narodowy Polski, dowodzony przez gen. J. Hallera; początkowo liczył ok. 17 tys. Żołnierzy, następnie ok. 100 tys.; żołnierze rekrutowali się spośród polskiej emigracji m.in. z USA; w 1919 r. powróciła do Polski, biorąc udział w walkach na froncie ukraińskim,

Sprawa polska w polityce wielkich mocarstw podczas I wojny światowej

1. Wstęp

- sprawa polska (zmiana statusu politycznego ziem polskich o różnym charakterze) była jedną z kart przetargowych, którą wzajemnie licytowały się wielkie mocarstwa, walczące ze sobą w czasie I wojny światowej,

- celem zabiegów walczących mocarstw było pozyskanie przychylności społeczeństwa polskiego i w konsekwencji jego mobilizacja w kierunku wysiłku zbrojnego i ekonomicznego na rzecz wojny,

- wysiłki niepodległościowe polskich elit politycznych i żołnierzy walczących w polskich formacjach wojskowych na różnych frontach wymuszały zainteresowanie walczących stron sprawą polską.

2) Stosunek wielkich mocarstw do sprawy polskiej w okresie I wojny światowej

W przededniu wojny sprawa polska nie była poruszana przez żaden z bloków( ani przez państwa centralne, ani przez koalicję). Państwa centralne traktowały sprawę polską jako swoją wewnętrzną (na początku wojny one posiadały inicjatywę strategiczną)

1. Niemcy

- istniało tam kilka koncepcji dotyczących Polski: pierwsza, tradycyjna wywodząca się z kręgów pruskich konserwatystów, głosiła że najkorzystniejszy dla niemieckich interesów jest taki układ, w którym niepodległej Polski w ogóle nie ma. Wtedy bowiem nie będzie problemu polskiego Piemontu oddziałującego na ziemie zaboru pruskiego,

- konserwatyści myśleli o niewielkim przesunięciu granicy na wschód- niewielkim, by można było asymilować żywioł słowiański. Chcieli przyłączyć niektóre zachodnie obszary Królestwa i równocześnie dokończyć germanizację Poznańskiego i Pomorza. Powtarzali, że Polska wiąże Niemcy i Rosję wspólnymi interesami i trzeba o tym myśleć na przyszłość, po wojnie,

- druga niemiecka koncepcja, Mitteleuropa- Friedricha Neumana, stała się popularna u schyłku wojny. Mówiła o powołaniu całego zespołu organizmów państwowych, zdominowanych ekonomicznie i militarnie przez Niemcy, które ochraniałyby niemiecką granicę wschodnią. Te państwa byłby czymś w rodzaju niemieckich półkolonii w Europie. Na pewno Polska znalazłaby się wśród nich z ziemiami należącymi do Królestwa albo Królestwa i Galicji. Z tym, że druga koncepcja była już niebezpieczna, gdyż silne państwo polskie mogło promieniować na Poznańskie i Pomorze,

- do koncepcji Mittleuropa niektórzy niemieccy politycy włączali całą monarchię habsburską i kraje bałtyckie. Niektórzy sięgali aż po Ukrainę. Pod koniec wojny Ukraina była w tych kalkulacjach ważniejsza od Polski (pokój brzeski 1918)

B) Austro- Węgry

- w przypadku tego kraju najbardziej popularna była koncepcja trzeciego członu monarchii habsburskiej. Sprzyjał jej cesarz Franciszek Józef oraz niektórzy politycy austriaccy. Namiestnik Galicji Michał Bobrzyński za przyzwoleniem cesarza od roku 1908 po cichu przygotowywał ten kraj do odegrania roli polskiego Piemontu. Austriacy widzieli w takiej konstrukcji państwa możliwość równoważenia wpływów węgierskich. Oczywiście jej przeciwni byli politycy z Budapesztu. Z Austro- Węgrami była związana orientacja proaustriacka (tzw. ,,aktywiści”), skupiająca niemal wszystkie ugrupowania galicyjskie,

- momentem przełomowym dla sprawy polskiej na arenie międzynarodowej jest akt 5 listopada (z 1916 r.). Dokument ten, wydany przez Niemcy i Austro- Węgry, miał charakter polityczny. Mówił o utworzeniu samodzielnego państwa polskiego na ziemiach zaboru rosyjskiego. Państwo polskie miały być monarchią konstytucyjną i dziedziczną, która pozostawałaby w zależności od państw centralnych. Brak w tym akcie dokładnego przebiegu granic i ziem zaboróm pruskiego i austriackiego,

- przyczyną wydania tego aktu były interesy Niemiec, które pragnęły stworzyć sieć satelickich państw w tej części Europy (koncepcja Mitteleuropa). Po wydaniu tego aktu Austro- Węgry zażądały, by legiony złożyły przysięgę na wierność cesarzowi (odmowa większości legionistów wywołała tzw. Kryzys przysięgowy) i równocześnie ogłosiły mobilizację do tworzonego przez nie wojska polskiego pod dowództwem niemieckim,

- Rada Regencyjna: powołana z inicjatywy cesarza niemieckiego i austriackiego we XI 1917 r. w miejsce Tymczasowej Rady Stany (rozwiązanej 26 VIII 1917), jako namiastka polskiej władzy na odebranych Rosji ziemiach Królestwa Polskiego. W skład Rady wchodzili: książę Zdzisław Lubomirski, arcybiskup Aleksander Krakowski oraz Józef Ostrowski. Rada miała spełniać funkcję ustawodawcze, a poprzez Radę Ministrów również wykonawczą,

- dla wielu historyków oznacza to powstanie państwa polskiego z woli Niemiec i Austro- Węgier. Wtedy to bowiem utworzono podstawy sądownictwa, MSW, MSZ, powstał sztab generalny. Pierwszym premierem rządu Rady Regencyjnej zastał Jan Kucharzewski. Ustąpił on ze stanowiska na znak protestu przeciwko warunkom pokoju niemiecko- rosyjskiego w Brześciu z 3 III 1918 r. Ostatnim premierem Rady był Józef Świerzyński powołany 23 X 1918 r. Ogłosił on pobór rekruta do Polskiej Siły Zbrojnej. Na początku listopada podjął próbę stworzenia rządu narodowego opartego na szerszej podstawie, jednakże rokowania z ludowcami i PPS nie przyniosły żadnych rezultatów,

C) Rosja

- spośród państw trójporozumienia Rosja uważała ziemie polskie za swoje i włączone na stałe, w związku z czym nie była zainteresowana przywróceniem niepodległości Polsce. Przejawem takiej polityki było wydzielenie z granic guberni lubelskiej i siedleckiej w 1912 r. guberni chełmińskiej i przyłączenie tej ostatniej do generałgubernatorstwa kijowskiego (gubernia to jednostka administracyjna w Rosji, składająca się z kilku ujazdów, czyli powiatów),- w momencie wybuchu wojny zostały (przez zaborców) wydane odzewy i deklaracje do narodu polskiego w imieniu głównodowodzących, a nie w imieniu władców (chodziło o pozyskanie żołnierzy- brak deklaracji politycznych). Taką deklarację wydał w VIII 1914 r. Wielki Książę Mikołaj Mikołajewicz- dowódca rosyjski (wzywała ona naród polski do walki razem z Wielką Rosją przeciw żywiołowi germańskiemu i zapowiedziała połączenie przyszłego państwa polskiego pod berłem caratu),

- z Rosją nadzieje wiązała Narodowa Demokracja i Roman Dmowski,

Stosunek Rządu tymczasowego do sprawy polskiej:

- II 1917 r. - rewolucja lutowa- istotny moment dla sprawy polskiej. Obie strony politycznego konfliktu w Rosji dążyły do przeciągnięcia na swoją stronę Polaków, licząc na ich poparcie w walce z przeciwnikiem,

- kiedy Piotrogrodzka Rada Delegatów wydała odezwę do narodu polskiego przyznając mu prawo samostanowienia, rząd tymczasowy zachował się powściągliwie, powołując jedynie Komisję Likwidacyjną dla zwinięcia ewakuowanych z Królestwa i jeszcze funkcjonujących instytucji rosyjskich różnych szczebli,

- dopiero 17-30 III 1917 r. Rząd Tymczasowy, pod wrażeniem uchwały Rady Delegatów, w osobnej odezwie wypowiedział się za stworzeniem ,,niepodległego państwa polskiego utworzonego ze wszystkich ziem zaludnionych w większości przez naród polski”. Zastrzeżono jednocześnie, że granicę polsko- rosyjską wyznaczy rosyjska Konstytuanta,

Stosunek bolszewików do sprawy polskiej:

- po rewolucji lutowej, 14/27 III 1917 r. Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wysunęła w odezwie uznanie dla odbudowania państwowości polskiej, nie określiła natomiast jej zasięgu terytorialnego,

- stanowisko władz bolszewickich po rewolucji październikowej wobec sprawy polskiej określała początkowo Deklaracja Praw Narodów Rosji z 15 XI 1917 r. Deklaracja wprowadziła zasadę samostanowienia narodów Rosji, aż do oderwania się i utworzenia samodzielnego państwa włącznie. Do sprawy niepodległości Polski zwycięscy bolszewicy odnosili się negatywnie czy wręcz wrogo. Zakładali zresztą, że sama Deklaracja pozostanie martwą literą, ponieważ calem bolszewików była rewolucja światowa, wobec której wszelkie ambicje narodowe i granice państwowe miały stracić sens.

- ideę niepodległej Polski coraz ostrzej zwalczała SDKPiL. Po zamachu na Lenina w lecie 1918 r. bolszewicy rozpętali jawny terror. Zlikwidowano wszystkie niezależne instytucje i pisma polskie. Czeka aresztowała tysiące działaczy polskich; głośna stała się sprawa uwięzienia i rozstrzelania braci Józefa i Mariana Lutosławskich. Mimo to pod bokiem Czeki w Moskwie działała lokalna komenda POW i sztab z płk. Walerianem Czumą na czele, zajmujący się przerzucaniem żołnierzy polskich na Zachód,

- wcześniej, III 1918 r.- pokój w Brześciu. Rosja Radziecka podpisała separatystyczny pokój z Niemcami, na mocy którego linia frontu zostanie uznana za granicę. Znaczna część ziem polskich znalazła się po stronie niemieckiej, Pokój w Brześciu oznaczał efektywne przekreślenie możliwości odbudowy państwa polskiego przez Niemcy i Rosję bolszewicką. 29 VIII 1918 r.- na bazie umowy zawartej z Niemcami - rząd Rosji wydał oficjalny dekret, w którym anulował wszelkie traktaty rozbiorowe i akty prawe wynikające z traktatów rozbiorowych. I ponownie działania te miały jedynie wymiar propagandowy - ulubiony przez bolszewików

D) Francja

- dla Francji, która do przegranej wojny z Prusami w 1870 r. aktywnie popierała sprawę polską na arenie międzynarodowej, była jej głównym orędownikiem, kluczową sprawą było odzyskanie Alzacji i Lotaryngii i rewanż za porażkę. Wymagało to współpracy z Rosją. Aktywne zaangażowanie się w sprawę polską mogłoby jej w tym przeszkodzić. I tu zrodził się wielki i bolesny dylemat francuskiej polityki zagranicznej, rozstrzygnięty na korzyść Rosji

- w 1917 r. Francja wyraziła zgodę na powstanie wojska polskiego pod dowództwem gen. Józefa Hallera. Rosja również wyraziła zgodę na tworzenie wojska polskiego. W VIII 1917 r. powstał w Lozannie Komitet Narodowy Polski zdominowany przez endecję z R. Dmowskim na czele, który w 1918 r. miał przenieść swą siedzibę do Paryża i być uznawanym przez państwa koalicji za reprezentanta sprawy polskiej,

E) Anglia

- w polityce Anglii, która była sojuszniczką Rosji, sprawa polska zajmowała odległe miejsce. Anglia była jedynym mocarstwem spoza kręgu państw zaborczych, którego racja stanu w zasadzie pozostawała w zgodzie z rozbiorami Polski. Oto bowiem powstała w Europie granica niemiecko- rosyjska, która musiała powodować napięcia i przesuwać zainteresowanie tych mocarstw ku sprawom Europy z korzyścią dla zamorskich (głównie azjatyckich) interesów W. Brytanii,

F) USA

- nie miały stanowiska na początku wojny, bo w niej nie uczestniczyły,

- 8 I 1918 r. prezydent USA Woodrow Thomas Wilson (l. 1856-1924) wygłosił orędzie, określające całokształt stosunków politycznych, gospodarczych, które winny funkcjonować po wojnie ( tzw. Czternaście punktów). Trzynasty punkt poświęcono sprawie polskiej (należy stworzyć niezawisłe państwo polskie z dostępem do morza, z gwarancjami tejże niezawisłości, a obejmować ma tereny zamieszkałe przez ludność polską).

3) Podsumowanie

- Przyczyny odzyskania niepodległości było nieustanne dążenie Polaków do jej zbrojnego wywalczenia oraz splot korzystnych uwarunkowań o charakterze zewnętrznym,

- najważniejszą z tych przyczyn była klęska wszystkich państw zaborczych i ich dezintegracja związana z obaleniem caratu w Rosji przez rewolucję lutową, a następnie osłabienie Rosji przez rewolucję październikową oraz rozpad Austro- Węgier i załamanie potęgi Niemiec,

- dzięki rewolucji w Niemczech Niemcy po negocjacjach z Piłsudskim bez oporu wycofały się z Królestwa, zostawiając magazyny wojskowe. Natomiast stacjonujące na wschodzie wojska tzw. Ober-Ostu ewakuowały się nie przez terytorium opanowane przez oddziały polskie, co byłoby groźne, ale przez Prusy Wschodnie i Zachodnie. Niemcy nawet po przegranej wojnie były dla Polski zbyt silne.

Walka o granice państwa polskiego do roku 1922

1. Wstęp

- odrodzone w XI 1918 r. państwo polskie obejmowało swoim zasięgiem tereny Królestwa Polskiego bez Suwalszczyzny. Pod koniec grudnia rządowi J. Moraczewskiego podporządkowała się KPL w Krakowie. Zadawano sobie sprawę, iż warunkach sporu polsko- niemieckiego w Wielkopolskę, Pomorzę, Warmię i Górny Śląsk oraz polsko- czeskiego o Śląsk Cieszyński istotną rolę odegra arbitraż zwycięskich państw Ententy. Jednocześnie stało się jasne, iż o przebiegu granic II Rzeczypospolitej za zachodzie w przypadku nieustępliwości Niemiec, a także o przebiegu granic na wschodzie mogą zadecydować walki zbrojne,

- walka o granicę wymagała od odrodzonego państwa ogromnego wysiłku mobilizacyjnego. W XI 1918 r. Polskie Siły Zbrojne liczyły tylko 6 tys. Żołnierzy, w styczniu 1919 r. stan armii polskiej wynosił już 100 tys., zaś pod koniec lata 1919 r., gdy do Polski przybyły armia gen. Józefa Hallera z Francji i dywizja gen. Lucjana Żeligowskiego z Rumunii, ok. 600 tys. Żołnierzy. W momencie największego zagrożenia państwa w VIII 1920 r. stan armii osiągał liczebność ok. 1 mln żołnierzy.

2) Walki o granicę wschodnią

a) koncepcja federacyjna przedstawiona głownie przez J. Piłsudskiego i jego zwolenników, którzy głosili hasło powrotu do granic przedrozbiorowych, z tym że pragnęli utworzyć za ziemiach wschodnich niewielkie państwa: litewskie i białoruskie (później także ukraińskie), powiązane z Polską federacją i dysponujące w tym związku równymi prawami; była to rachuba na powrót do Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz utworzenie kordonu chroniącego Polskę od bezpośredniej styczności z Rosją,

b) koncepcja inkorporacyjna propagowana przez endecję i osobiście przez jej przywódcę- R. Dmowskiego, zakładała włączenie do Polski znacznych terytoriów na wschodzie, ale tylko do tych granic, w których mogła ona zachować spójność wewnętrzną, zaś żywioł polski był dostatecznie silny; ostatecznie koncepcja ta przewidywała włączenie do Polski całej Litwy z Kownem i Kłajpedą, łotewskiej Libawy, byłych Inflant Polskich, połowy Białorusi, Wołynia i Podola z Kamieńcem i Płoskirowem

- w l. 1918-1919 toczyły się zacięte walki z Ukraińcami o kształt polskiej granicy wschodniej, najpierw o Lwów z wojskami Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej , później zaś doszło do walk na Wołyniu z siłami kijowskiej Ukraińskiej republiki ludowej,

- w l. 1919-1920 toczyły się walki a Armią Czerwoną, dążącą do rozszerzenia rewolucji na kraje Europy Zachodniej; ostatecznie o kształcie polskiej granicy wschodniej zadecydowano na konferencji pokojowej w Rydze. W podpisanym 18 III 1921 r. traktacie pokojowym strona polska zrezygnowała z urzeczywistnienia koncepcji federacyjnej i de iure uznała wprowadzenie reżimów bolszewickich na Białorusi i Ukrainie (utworzenie Białoruskiej SRR oraz Ukraińskiej SRR). Traktat ryski ustalał wspólną granicę na linii Dzisna- Dokszyce- Słucz- Ostróg- Zbrucz.

2. Walki o granicę południową

- 5 XI 1918 r. czeski Narodny Vybor i polska Rada Narodowa zawarły układ dotyczący wstępnego rozgraniczenia spornego terytorium; przy uwzględnieniu etnograficznej po stronie polskiej znalazły się powiaty: bielski, cieszyński i część frysztackiego, a w rękach Czechów powiat Rydecki oraz część frysztackiego (rząd czeski nie uznał tego podziału),

- 23 I 1919 r. wojsko czeskie, korzystając z uwikłania wojsk polskich w walki z Ukraińcami w Galicji Wschodniej, uderzyły na polską część Śląska Cieszyńskiego. Ponieważ większość sił polskich skupiona była na froncie wschodnim, obrona polska wypadał bardzo słabo. Po tygodniu ciężkich walk został zawarty 30 I rozejm, zaś za pośrednictwem mocarstw 3 II podpisano ugodę o wytyczeniu nowej linii demarkacyjnej, pozostawiającej po stronie czeskiej Zaolzie, całe Zagłębie Karwińskie i znaczna część powiaty cieszyńskiego,

- IX 1919 r. mocarstwa zachodnie postanowiły rozstrzygnąć spór polsko- czeski na drodze plebiscytu,

- w okresie niepowodzeń Polski w wojnie z Rosją Radziecką w 1920 r. Rada Ambasadorów ,, Wielkiej Piątki” zrezygnowała z koncepcji plebiscytu i podzieliła ostatecznie Śląsk Cieszyński; polska dostała 40% terenów zaś Czesi 60%

3. Walki o granicę zachodnią i północną

- w 1918 r. sprawa polskiej granicy zachodniej była jeszcze otwarta. Wojska niemieckie zostały pokonane na froncie zachodnim, jednakże w dalszym ciągu przedstawiały dużą siłę na militarną.

1. Wielkopolska- kapitulacja Niemiec na froncie zachodnim (11 XI 1918 r.) oraz przechodząca przez Niemcy fala rewolucji osłabiły pozycję Niemców w zaborze pruskim i wzmocniły niepodległościowe dążenia ludności polskiej.

- pomimo powyższych klęsk Niemcy nie zamierzały ustępować z Wielkopolski, Pomorza Gdańskiego i Górnego Śląska. W dniach 3-5 XII 1918 r. obradował Sejm Dzielnicowy zaboru pruskiego, który postanowił, że należy poczekać na werdykt konferencji pokojowej z Niemcami,

- 26 XII 1918 r. do Poznania przybył Ignacy Paderewski; prowokacyjne działania bojówek niemieckich atakujących ludność polską i znieważających polskie chorągwie wywołały starcia zbrojne, które 27 XII przerodziły się w powstanie. Już w pierwszym dniu powstańcy opanowali najważniejsze punkty strategiczne w mieście, zaś 6 I 1919 r. zdobyto ostatni punkt oporu Niemców w Poznaniu - lotnisko w Ławicy. Do tego czasu powstańcy kontrolowali już niemal całą Wielkopolskę,

-z chwilą wybuchu powstania do polskich oddziałów napłynęło wielu ochotników, którymi kierowała Komenda Główna Wojska Powstańczych pod dowództwem kpt. Stanisława Taczaka, zaś od 16 I 1919 r. gen. Józefa Dowbora- Musnickiego,

- w połowie stycznia Niemcy przeprowadzili kontrofensywę z rejonu Bydgoszczy i Dolnego Śląska, odpartą przez powstańców w wyniku ciężkich walk nad Odrą i Notecią oraz wokół Leszna,

- akcja dyplomatyczna przeprowadzona przez Komisariat Naczelny Rady Ludowej doprowadziła do zawieszenia broni z dniem 16 II 1919 r. Obszar wyzwolony znalazł się pod zarządem NRL, zaś o jego losie miała rozstrzygnąć konferencja pokojowa,

- na podstawie traktatu wersalskiego z 28 VI 1919 r. do Polski przywrócono Poznań, Pomorze Gdańskie ale bez Gdańska które otrzymało status Wolnego Miasta,

2. Górny Śląsk - według traktatu wersalskiego o przynależności państwowej Górnego Śląska miał rozstrzygnąć plebiscyt,

- obawiając się włączenia Górnego Śląska do Niemiec oraz przeciwstawiając się rosnącemu terrorowi niemieckiemu Polacy rozpoczęli 11 VIII 1919 r. strajk powszechny, który 17 VIII przerodził się w I powstanie śląskie. Wobec zbyt wielkiej przewagi oddziałów niemieckich działania powstańcze miały charakter walk partyzanckich. Po 10 dniach powstanie zostało zdławione,

- w lecie 1920 r. Niemcy, chcąc wykorzystać ciężkie chwile Polski w okresie ofensywy Armii Czerwonej, podjęli działania mające na celu rewizję traktatu wersalskiego i pozostawienie obszaru plebiscytowego przy Niemczech. Niemiecka policja podjęła szykany przeciw Polakom, zaś z rąk bojówek niemieckich zaczęli ginąć działacze polscy,

- w nocy z 19 na 20 VIII 1920 r. w wyniku rosnącego napięcia wybuchło II powstanie śląskie, zorganizowane przez Śląską POW. Powstańcy po ciężkich walkach zdołali opanować powiaty bytomski i katowicki oraz część lublinieckiego i tarnogórskiego,

- spełniając główny postulat powstańców Komisja- Międzysojusznicza wydała rozporządzenie o utworzenie wspólnej, polsko-niemieckiej policji, podlegającej aliantom,

- 28 VIII zakończono polskie działania powstańcze w wyniku podpisania umowy polsko-niemieckiej o zaniechaniu gwałtów,

- 20 III 1921 r. odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku. Do głosowania Komisja Międzysojusznicza dopuściła wszystkie osoby urodzone na terenie plebiscytowym. Faworyzowało to Niemców, bowiem emigrantów urodzonych na Górnym Śląsku mogło przybyć z Polski około 10 tys., zaś z Niemiec około 200 tys. Spośród 1 191 tys. Głosujących za Polską opowiedziało się 479 tys. (40,2%), natomiast za Niemcami - 708 tys. (59,4%)

- chcąc uprzedzić mającą zapaść w dniu 4 V 1921 r. decyzją Rady Najwyższej w sprawie podziału Śląska ( niekorzystną, jak przewidywano), Wojciech Korfanty złożył godność Polskiego Komisarza Plebiscytowego o ogłosił się dyktatorem powstania,

- III powstanie śląskie rozpoczęło się 2 V 1921 r. strajkiem generalnym. Oddziały polskie, tym razem lepiej przygotowane do walki, zdołały opanować dużą część obszaru plebiscytowego aż do Odry,

-21 V Niemcy przystąpili do ofensywy zdobywając po ciężkich walkach Górę Św. Anny. Po alianckich mediacjach o przerwanie walk, 5 VII podpisano zawieszenie broni,

- 12 X 1921 r. Rada Ligi Narodów podjęła ostateczną decyzję o podziale Górnego Śląska, przyznając Polsce ok. 30% terenów plebiscytowych z 1mln ludnością (46%)

3. Warmia i Mazury- na podstawie traktatu wersalskiego o przynależności państwowej Warmii i Mazur miał zadecydować plebiscyt,

- w przeciwieństwie do Górnego Śląska, sprawa polskości Warmii i Mazur nie znalazła dostatecznego poparcia rządu polskiego, mimo ze na znacznej części obszaru plebiscytowego mieszkała ludność mówiąca po polsku. Plebiscyt odbył się 11 VII 1920 r., kiedy Armia Czerwona kontynuowała ofensywę na ziemie polskie. Sprawiło to na polskiej ludności zamieszkującej obszary plebiscytowe wrażenie, że dni niepodległej Polski są policzone. W takiej sytuacji głosowanie zakończyło się klęską, za Polską oddało głosy jedynie 3% głosujących,

- 12 VIII 1920 r., w przededniu rozstrzygającej bitwy o Warszawę, Rada Ambasadorów w Paryżu uznała dotychczasową granicę Prus Wschodnich, oddając Polskę tylko niewielki skrawki terytorium na Mazurach i nad Wisłą,

4. Znaczenie powstań- powstanie wielkopolskie było pierwszym w pełni udanym polskim zrywem powstańczym,

- zarówno powstania śląskie, jak i powstanie wielkopolskie uświadomiły aliantom zachodnim dążenie ludności polskiej do przyłączenia tych ziem do odrodzonego państwa polskiego,

- dzięki powstaniom przyłączono do Polski terytoria wysoko rozwinięte gospodarczo, które miały duże znaczenie dla gospodarki odrodzonego państwa,

- w 1923 r. terytorium odrodzonego państwa polskiego wynosiło 388,4 tys.
( szóste w Europie). Ludność Polski wynosiła 27,2 mln

---