Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - najważniejszy akt prawny (ustawa zasadnicza) Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalony 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997 roku. Ogłoszony w Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, wszedł w życie 17 października 1997. Konstytucja złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów, w tym 243 artykułów.

Główne zasady Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:

 zasada suwerenności narodu

 zasada suwerenności i niepodległości RP

 zasada legalizmu

 zasada pomocniczości

 zasada społecznej gospodarki rynkowej

 zasada republikańskiej formy państwa (nazwa: Rzeczpospolita)

 zasada reprezentacji politycznej

 zasada demokratycznego państwa prawa

 zasada podziału i równowagi władzy

 zasada pluralizmu społecznego

 zasada zrównoważonego rozwoju

 zasada sprawiedliwości społecznej

Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza.

• władzę ustawodawczą stanowioną przez parlament za pomocą uchwał, które tworzą prawo,

• władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie,

• władzę sądowniczą sprawowana przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa.

Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń.

Sejm - od końca XIV w. najwyższy organ władzy ustawodawczej w Polsce.

W III Rzeczypospolitej Sejm stanowi pierwszą izbę polskiego parlamentu. Składa się on z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym (wybory pięcioprzymiotnikowe). Kadencja Sejmu, zgodnie z Konstytucją, trwa 4 lata; biegnie od dnia pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

Obecny Sejm obraduje ciągle, jego obrady są jawne (transmitowane przez radio i telewizję). Do pomocy w jego działaniu powołana jest Kancelaria Sejmu.

Organy Sejmu

 Marszałek Sejmu

 Prezydium Sejmu

 Konwent Seniorów

 Komisje sejmowe

Marszałek Sejmu w Polsce jest najważniejszym przedstawicielem izby niższej parlamentu, stoi na straży praw i godności Sejmu RP i kieruje jego pracami. Według ważności urzędów w Polsce, druga osoba w państwie.

Wybór

Wybierany jest spośród posłów na początku kadencji Sejmu. Kandydaturę zgłosić może grupa 15 posłów, a wyboru dokonuje się większością bezwzględną głosów. Po wyborze Marszałka dokonuje się wyboru jego zastępców - wicemarszałków.

Zadania

o reprezentuje Sejm,

o zwołuje posiedzenia Sejmu,

o przewodniczy obradom Sejmu i Zgromadzenia Narodowego,

o czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów,

o kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom,

o zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,

o nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa skierowanym do Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu,

o załatwia sprawy z zakresu stosunków Sejmu z parlamentami innych krajów,

o sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu oraz wydaje stosowne zarządzenia porządkowe, w tym o użyciu w razie konieczności Straży Marszałkowskiej,

o nadaje, w drodze zarządzenia, statut Kancelarii Sejmu,

o ustala projekt budżetu Kancelarii Sejmu,

o powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Sejmu,

o wyznacza termin wyborów prezydenckich,

o w przypadku śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej, zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze, uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej (w razie braku możliwości podjęcia przez niego obowiązków przechodzą one na ręce Marszałka Senatu),

o w porozumieniu z odpowiednimi organami władzy powołuje:

 szefa Kancelarii Sejmu i jego zastępców,

 zastępcę Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych,

 wiceprezesów i członków kolegium Najwyższej Izby Kontroli,

 Głównego Inspektora Pracy i jego zastępcę,

 Radę Ochrony Pracy,

 kierownika Krajowego Biura Wyborczego

Konwent seniorów
W Sejmie RP, to organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W jego skład wchodzą: Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów parlamentarnych reprezentujących co najmniej 15 posłów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą. W posiedzeniach Konwentu Seniorów bierze udział z głosem doradczym także Szef Kancelarii Sejmu, a z inicjatywy Marszałka bądź na wniosek członków Konwentu na posiedzenie mogą zostać zaproszone również inne osoby. Konwent Seniorów jest zwoływany przez Marszałka Sejmu, by zaopiniować m.in. projekty planów prac Sejmu, projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminy, wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu, wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów, zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu lub inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu

Komisje Sejmowe

• powołanymi do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu,

• wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu

• kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawą

Zgodnie z Art.110 Konstytucji można wyróżnić dwa rodzaje komisji sejmowych: komisje stałe i komisje nadzwyczajne - czyli takie, które są powoływane przez Sejm i mają dokładnie określone: cel, zasady i tryb działania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest sejmowa komisja śledcza.

Skład osobowy poszczególnych komisji jest wybierany przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgniętej uprzednio opinii Konwentu Seniorów.

Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu - na posiedzeniu tym komisja wybiera ze swego grona prezydium komisji w składzie: przewodniczący oraz zastępcy przewodniczącego. Członkowie prezydium są powoływani i odwoływani przez komisję głosowaniu jawnym, zwykłą większością głosów

Senat Rzeczypospolitej Polskiej - organ władzy ustawodawczej, druga izba polskiego parlamentu. Składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych (w systemie większości względnej) na 4-letnią kadencję, rozpoczynającą się i kończącą wraz z kadencją Sejmu (jeśli kadencja Sejmu zostanie skrócona, skróceniu ulega także kadencja Senatu). W przypadku wygaśnięcia mandatu Prezydent RP zarządza wybory uzupełniające

Marszałek Senatu w Polsce, stoi na straży praw i godności Senatu Rzeczypospolitej.

Zadania Marszałka Senatu

• reprezentuje Senat,

• zwołuje Konwent Seniorów,

• przewodniczy obradom Senatu,

1. udziela głosu senatorom i przeprowadza głosowanie nad uchwałą,

2. • kieruje pracami Prezydium Senatu,

3. • przewodniczy obradom Konwentu Seniorów,

4. • ustala projekt budżetu Kancelarii Senatu i nadzoruje jego wykonanie,

5. • sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Senatu,

6. • pełni również państwowe funkcje reprezentacyjne,

7. • przejmuje obowiązki Prezydenta RP w przypadku, gdy nie może ich wykonywać Marszałek Sejmu.

8. Obecny Marszałek

Prezydium Senatu, organ Senatu. Do jego obowiązków należy dokonywanie interpretacji regulaminu Senatu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej, Etyki i Spraw Senatorskich, zlecanie komisjom senackim rozpatrzenie spraw w danym zakresie, ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Senatu i jego organów, powołuje doradców oraz korzystania z ich opinii i ekspertyz, czuwa nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków wynikających z regulaminu, opiniuje sprawy wniesione przez marszałka senatu, podejmuje inne czynności wynikające z regulaminu Senatu.

W skład Prezydium Senatu wchodzi Marszałek Senatu wraz z wicemarszałkami.

Inicjatywa ustawodawcza to uprawnienie do przedkładania władzy ustawodawczej projektów aktów normatywnych. Z reguły krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia projektu określany jest w konstytucji, rzadziej w ustawach zwykłych. Niektóre apsekty prawa inicjatywy ustawodawczej mogą być określane także w regulaminach parlamentarnych lub wynikać ze zwyczaju.

Inicjatywa ustawodawcza zazwyczaj przysługuje rządowi oraz członkom parlamentu.

W Polsce, na mocy art. 118 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje:

• Senatowi

• Prezydentowi RP

• Radzie Ministrów (rządowi)

• posłom, przy czym Regulamin Sejmu wymaga, by projekt był zgłoszony przez grupę 15 posłów lub stałą komisję sejmową

• grupie 100 tysięcy obywateli - tzw. inicjatywa ludowa.

Kontrola parlamentarna - sprawowanie przez parlament kontroli nad działalnością innych organów państwowych.

Kontrola może być przeprowadzana pod kątem:

• legalności działania (zgodności z prawem)

• celowości (jakości, skuteczności).

Sprawowana jest bądź przez cały parlament (jego izby), bądź przez wyspecjalizowane, podległe parlamentowi organy (komisje lub pojedynczych parlamentarzystów). Instrumentem działania komisji sejmowych są dezyderaty i opinie, posłowie posiadają prawo interpelacji (dotyczących spraw o charakterze zasadniczym) i zapytań (w celu uzyskania informacji o aktualnych problemach polityki państwa). Wyspecjalizowanym organem kontrolnym podległym Sejmowi jest w Polsce Najwyższa Izba Kontroli, której Sejm może zlecać przeprowadzenie kontroli.

Kontrola parlamentarna dotyczy głównie rządu, zasadniczym jej instrumentem jest absolutorium - udzielenie go przez Sejm oznacza formalnie pozytywną ocenę wykonania ustawy budżetowej. W bardzo ograniczonym stopniu kontroli podlega prezydent - ocenie podlegać może przestrzeganie przez prezydenta konstytucji i innych ustaw, parlament nie może jednak ingerować w prowadzoną przez prezydenta politykę (wyjątek stanowi tu obowiązek uzyskania zgody na ratyfikację niektórych ważniejszych umów).

Zgromadzenie Narodowe - forma wspólnych obrad obu izb parlamentarnych: Sejmu i Senatu.

Nie są Zgromadzeniem Narodowym wspólne posiedzenia Sejmu i Senatu zwoływane w innych przypadkach, np. z okazji wizyt szefów państw.

Obrady Zgromadzenia Narodowego zwołuje Marszałek Sejmu w drodze postanowienia. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie Marszałek Senatu. Parlamentarzyści podczas posiedzenia Zgromadzenia Narodowego są sobie równi (brak rozróżnienia na posłów i senatorów). Zgromadzenie nie ma określonego harmonogramu posiedzeń, działa jednak na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu; jest zwoływane jedynie do wypełnienia którejś z kompetencji określonych w Konstytucji:

• przyjęcia przysięgi prezydenckiej (art. 130 Konstytucji),

• uznania trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (głosami 2/3 ustawowej liczby parlamentarzystów - art. 131 ust. 2 pkt 4 Konstytucji),

• postawienia prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (wniosek 140 członków Zgromadzenia, do podjęcia uchwały głosami 2/3 głosów - art. 145 ust. 2 Konstytucji),

• wysłuchania orędzia prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego (art. 140 Konstytucji), bez możliwości debaty.

Wszystkie obecne kompetencje dotyczą urzędu Prezydenta RP, jednak w latach 1992-1997 Zgromadzenie Narodowe miało dodatkowo kompetencję uchwalenia Konstytucji.

Wprowadzone ponownie do polskiego systemu organów władzy w 1989 r., Zgromadzenie Narodowe dokonało w dniu 19 lipca 1989 r. wyboru jedynego prezydenta PRL.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej - zgodnie z Konstytucją, najwyższy przedstawiciel polskich władz, gwarant ciągłości władzy państwowej, najwyższy organ państwa w zakresie władzy wykonawczej, czuwa nad przestrzeganiem postanowień i zapisów Konstytucji, zwierzchnik Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej istnieje nieprzerwanie od 1922, po 1939 depozytariuszami tego urzędu byli prezydenci Polski na Uchodźstwie w Londynie. W Polsce Ludowej urząd ten powołano w 1947 i istniał do 1952. W 1989 został przywrócony na skutek porozumień Okrągłego Stołu. Ponieważ ówczesna oficjalna nazwa państwa brzmiała: Polska Rzeczpospolita Ludowa, wybrano jedynego w historii prezydenta PRL. W 1990 nastąpiło przekazanie insygniów prezydenckich II Rzeczypospolitej przez Ryszarda Kaczorowskiego, ostatniego prezydenta na Uchodźstwie nowo wybranemu prezydentowi III Rzeczypospolitej Lechowi Wałęsie.

Od 23 grudnia 2005 roku Prezydentem RP jest Lech Kaczyński.

Kadencja

Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Kadencja prezydenta rozpoczyna się w dniu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym według roty wyznaczonej w Konstytucji. Nowo wybrany prezydent-elekt obejmuje urząd w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta Rzeczypospolitej. Przed 9 czerwca 2000 prezydent elekt obejmował urząd nazajutrz po ostatnim dniu kadencji ustępującego prezydenta.

Uprawnienia Prezydenta RP

Uprawnienia Prezydenta są ściśle określone w V rozdziale Konstytucji RP. Prezydent:

• podpisuje ustawy uchwalone przez Sejm i Senat; ma prawo skierowania ich do Trybunału Konstytucyjnego lub z powrotem do Sejmu (tzw. weto, wtedy ustawa musi być ponownie uchwalona większością 3/5 głosów)

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe

• mianuje i odwołuje ambasadorów i innych przedstawicieli Polski w innych państwach oraz organizacjach międzynarodowych

• przyjmuje listy uwierzytelniające przedstawicieli innych państw i organizacji międzynarodowych a także odwołuje ich

• jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, mianuje szefa sztabu generalnego i dowódców poszczególnych rodzajów sił zbrojnych

• w czasie wojny na wniosek Prezesa Rady Ministrów mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych oraz odwołuje go

• nadaje stopnie wojskowe (na wniosek ministra obrony narodowej)

• nadaje tytuły naukowe profesora oraz profesora sztuki (na wniosek Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów)

• nadaje obywatelstwo polskie

• nadaje ordery i odznaczenia państwowe

• stosuje prawo łaski

• wydaje rozporządzenia, postanowienia i zarządzenia, choć niektóre wymagają kontrasygnaty premiera

• ma prawo zwołania Rady Gabinetowej

• może zwracać się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego

• jest z racji urzędu wielkim mistrzem Orderu Orła Białego i Orderu Odrodzenia Polski oraz ich kawalerem

• ma prawo inicjatywy ustawodawczej

• desygnuje kandydata na Prezesa Rady Ministrów

• powołuje Prezesa Rady Ministrów, a także przyjmuje jego dymisję

• na wniosek Prezesa Rady Ministrów dokonuje zmian w składzie rządu

• powołuje członków KRRiT

• ma prawo skrócenia kadencji sejmu w dwóch określonych przez konstytucję sytuacjach (gdy nie powiodą się trzy kolejne próby powołania rządu i w przypadku gdy projekt ustawy budżetowej nie zostanie mu przekazany do podpisania w przeciągu 4 miesięcy od złożenia go w Sejmie)

• wyznacza marszałków seniorów

• zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu i Senatu

• zarządza wybory do Sejmu i Senatu

• za zgodą Senatu może rozpisać referendum

• powołuje sędziów

Wybory prezydenckie - wybory prezydenta odbywają się w Polsce co 5 lat, chyba że urząd zostanie opróżniony. Ta sama osoba może sprawować urząd prezydenta jedynie przez dwie kadencje. Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 35 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych do Sejmu i zbiorą przynajmniej 100 tysięcy podpisów osób popierających ich kandydaturę. Czynne prawo wyborcze posiadają wszyscy obywatele Polski, również ci zamieszkali na stałe za granicą (od 2000 roku mogą głosować również w drugiej turze).

Prezydentem zostaje ten kandydat, który otrzyma ponad połowę wszystkich ważnie oddanych głosów. Frekwencja wyborcza nie wpływa na ważność wyborów (trzeba dodać, iż w Polsce podczas wyborów prezydenckich jest ona najwyższa). W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie otrzyma wymaganej liczby głosów, dwa tygodnie później odbywa się II tura głosowania, w której uczestniczą dwaj kandydaci z największą liczbą głosów z I tury.

Prezydent - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe. Odpowiedzialność ta ma charakter wyłączny (prezydent może być karany tylko przez Trybunał Stanu),

Prerogatywa (łac. praerogativa) - przywilej, uprawnienie wynikające z zajmowanego stanowiska.

W polskim prawie konstytucyjnym termin ten najczęściej odnosi się do wydawanych przez prezydenta aktów urzędowych, niewymagających dla swojej ważności podpisu prezesa Rady Ministrów (kontrasygnaty), w związku z czym nikt, nie ponosi za nie politycznej odpowiedzialności. Obecna konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wylicza w art. 144 ust. 3 trzydzieści prerogatyw prezydenta.

Rada Ministrów zwana popularnie rządem - organ kolegialny władzy wykonawczej w większości krajów, w których funkcjonuje parlamentarno-gabinetowy system polityczny. Przewodniczący rady ministrów jest zazwyczaj nazywany premierem (pierwszym ministrem), choć w niektórych krajach (np: Niemcy) jest tradycyjnie nazywany kanclerzem.

W krajach o systemie parlamentarno-gabinetowym rząd jest wyłaniany i odpowiedzialny przed parlamentem. W systemie prezydenckim pracami rządu kieruje prezydent lub osoba mianowana przez prezydenta wedle własnego uznania. W takim systemie rząd nie jest odpowiedzialny przed parlamentem, tylko przed prezydentem.

Rada Ministrów wg Konstytucji z 1997

Organizacja

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani Wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz Wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu (art. 147 Konstytucji).

Organizację i tryb pracy Rady Ministrów reguluje Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 ze zm.)

Kompetencje

Rada Ministrów:

• prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),

• kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),

• w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:

o zapewnia wykonanie ustaw,

o wydaje rozporządzenia,

o koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,

o chroni interesy Skarbu Państwa,

o uchwala projekt budżetu państwa,

o kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,

o zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,

o zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,

o sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

o zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,

o sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,

o określa organizację i tryb swojej pracy.

•

Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji

Sądy powszechne - sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Sądy powszechne rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów. Wszystkich sędziów sądów powszechnych mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sądami kierują prezesi powoływani przez Ministra Sprawiedliwości oraz w zakresie finansowym i gospodarczym Dyrektorzy Sądów Apelacyjnych i Okręgowych oraz Kierownicy Finansowi Sądów Rejonowych - powoływani przez Ministra Sprawiedliwości. Postępowanie sądowe oparte jest na zasadzie instancyjności. Dzięki temu możliwe jest naprawienie wszelkich uchybień dokonywanych w sądach pierwszej instancji. Kontrolę nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy.

Sądy szczególne

Sądy szczególne to sądy, które rozpatrują sprawy z różnych przyczyn wyjęte spod rozpoznania przez sądy powszechne.

Po wejściu w życie Konstytucji RP z 1997 r. sądami szczególnymi są:

sądy administracyjne i

sądy wojskowe

Krajowa Rada Sądownictwa jest organem kolegialnym istniejącym od 29 XII 1989; składa się z 25 członków (art. 187 ust. 1 Konstytucji):

1. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Ministra Sprawiedliwości (wchodzą w skład KRS z urzędu, na czas sprawowania funkcji),

2. jednej osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

3. piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,

4. czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów.

Kadencja wybieranych członków KRS wynosi 4 lata (art. 187 ust. 3 Konstytucji).

Do najistotniejszych uprawnień Rady należy:

• podejmowanie uchwał w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów,

• rozpatrywanie i ocena kandydatur do pełnienia urzędu sędziowskiego oraz przedstawianie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosków o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie Administracyjnym, sądach powszechnych, wojewódzkich sądach administracyjnych i sądach wojskowych,

• występowanie do Rzecznika Dyscyplinarnego z żądaniami wszczynania postępowań dyscyplinarnych w stosunku do sędziów oraz odwoływanie się od wyroków sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji,

• rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku, wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziów, którzy ukończyli 65 rok życia,

• rozpatrywanie wystąpień sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowisko sędziowskie,

• wybór Rzecznika Dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych,

• wyrażanie opinii w sprawie powołania i odwołania prezesów i wiceprezesów sądów powszechnych i sądów wojskowych,

• uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów[1] i czuwanie nad ich przestrzeganiem[2],

• przeprowadzenie wizytacji sądu lub lustracji pracy sędziego, którego indywidualna sprawa podlega rozpatrzeniu przez Radę.

Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny - organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także w ustrojach innych państw. Jego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu (rangi ustawowej lub podustawowej) z normami prawnymi wyższego rzędu, przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami międzynarodowymi (tzw. "sąd nad prawem").

Trybunał Konstytucyjny jest odrębnym od sądów, samodzielnym organem konstytucyjnym państwa. Składa się z 15 sędziów, wybieranych przez Sejm na indywidualną 9-letnią kadencję. Sędzią Trybunału może zostać osoba posiadająca kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego (m.in. warunek co najmniej 10-letniego stażu pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo wykonywania przez co najmniej 10 lat zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza). Niezależność Trybunału zapewnia przede wszystkim zakaz wybierania sędziego na kolejną kadencję oraz nieusuwalność ze stanowiska w trakcie kadencji. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału mianuje Prezydent RP spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału.

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie (wydawnictwie) urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego (osiemnaście miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwanaście miesięcy).

konstytucyjna - środek prawny przewidziany w polskim prawie jako impuls do usuwania z systemu prawa norm prawnych niezgodnych z Konstytucją.

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46-52 ustawy z 1 sierpnia 1997 o Trybunale Konstytucyjnym prawo wniesienia skargi konstytucyjnej ma każdy, kto uczestniczył w postępowaniu, w którym wyczerpano drogę prawną (czyli cały tok instancyjny i wszelkie inne środki prawne), a które zakończyło się wydaniem ostatecznego rozstrzygnięcia opartego na zakwestionowanym przepisie. Skarga winna zostać sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego (przymus adwokacki). Musi odpowiadać warunkom formalnym pisma procesowego ustanowionym przez Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Treścią skargi konstytucyjnej jest żądanie, by Trybunał Konstytucyjny uznał wskazany przepis prawa za niezgodny z Konstytucją.

Skargę rozpoznaje Trybunał Konstytucyjny na jawnej i publicznej rozprawie, po której wydaje wyrok. Uczestnikami postępowania są skarżący, organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny i Prokurator Generalny. Może do niego również przystąpić Rzecznik Praw Obywatelskich, a niekiedy także organizacja pozarządowa działająca w charakterze tzw. przyjaciela sądu.

Konsekwencją uwzględnienia skargi przez Trybunał jest utrata przez dany przepis mocy obowiązującej. Zaskarżony przepis traci moc w dniu opublikowania w Dzienniku Ustaw wyroku Trybunału, chyba że Trybunał Konstytucyjny określi późniejszą datę utraty mocy obowiązującej przez przepisy (maksymalnie 18 miesięcy). Dalszą, cywilnoprawną konsekwencją takiego rozstrzygnięcia jest powstanie roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie aktu normatywnego. Podstawą prawną tego roszczenia jest art. 417[1] par. 1 Kodeksu cywilnego, obowiązujący od 1 września 2004.

Najwyższa Izba Kontroli

Najwyższa Izba Kontroli - to instytucja państwowa, podlegająca bezpośrednio Sejmowi i prowadząca kontrole w państwie. W zakresie NIK-u jest m.in.: kontrolowanie działalności organów państwa (administracji rządowej), NBP, osób prawnych działających na rzecz państwa, organizacji państwowych. Głównym zadaniem prowadzonych przez NIK kontroli jest dostarczanie Sejmowi i opinii publicznej informacji o działaniach państwa, które są oceniane pod kątem: legalności, gospodarności, celowości oraz rzetelności. Szczególną, konstytucyjną rolę zajmuje opinia NIK w procedurze zatwierdzania przez Parlament sprawozdania budżetowego Rządu.

Rzecznik Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) - jednoosobowy centralny organ administracji publicznej, pełniący funkcję ombudsmana. Urząd ten powstał w Polsce z dniem 1 stycznia 1988 roku. Pierwszym rzecznikiem została prof. Ewa Łętowska. Obecnie urząd ten sprawuje dr Janusz Kochanowski, a jego zastępcą jest Stanisław Trociuk i prof. UW dr hab. Marek Zubik. Działalność Rzecznika reguluje Konstytucja RP i Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich.

Zadania i możliwości Rzecznika Praw Obywatelskich [edytuj]

Rzecznik, któremu pomagają jego zastępcy oraz Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, stoi na straży wolności, praw człowieka i obywatela. Kontroluje a także podejmuje stosowne czynności jeśli stwierdzi, że z powodu celowego działania lub zaniechania przez organa, organizacje albo instytucje zobowiązane do przestrzegania i realizacji wolności człowieka i obywatela nastąpiło naruszenie prawa oraz zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Należy się zwrócić do RPO w przypadku wykorzystania wszystkich możliwości załatwienia sprawy we właściwym trybie i niewątpliwego stwierdzenia rzeczywistego naruszenia wolności lub praw obywatelskich. Rzecznik jest ograniczony zakresem jego kompetencji, jego interwencje są uzależnione od wyników analizy okoliczności sprawy i ustalenia, faktycznego naruszenia prawa oraz tego, iż okoliczności te istotnie wymagają ingerencji Rzecznika.

Rzecznik Praw Dziecka

Rzecznik Praw Dziecka - konstytucyjny organ władzy ustanowiony artykułem 72 ust. 4 Konstytucji RP z 1997 roku, po raz pierwszy powołany w 2000 roku. Rzecznik stoi na straży praw dzieci, zwłaszcza: prawa do życia i zdrowia, do wychowania w rodzinie, do godziwych warunków socjalnych i prawa do nauki. Rzecznika obsługuje jego urząd - Biuro Rzecznika Praw Dziecka.

Rzecznik od 2001 roku wybierany jest przez Sejm RP na pięcioletnią kadencję. Stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o Prawach Dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców. Kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina.

Art. 4. 1. Ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka z dnia 6 stycznia 2000 r. - Rzecznika powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub co najmniej 15 senatorów.

Statutowymi jednostkami organizacyjnymi Biura Rzecznika Praw Dziecka są:

1. Gabinet Rzecznika Praw Dziecka. Podstawowym jego zadaniem jest merytoryczne i organizacyjne wspieranie zadań realizowanych przez Rzecznika.

2. Zespół Badań i Analiz. Jego zadaniem jest prowadzenie działalności analitycznej dotyczącej sytuacji dziecka w aspekcie przestrzegania jego praw, diagnozowanie przyczyn nieprzestrzegania praw dziecka oraz wypracowywanie koncepcji i metod poprawy tej sytuacji

3. Zespół Informacyjno-Interwencyjny. Udziela informacji i prowadzi interwencje w sprawach dotyczących naruszania praw dziecka zgłaszanych do Rzecznika.

Pracą Biura kieruje Dyrektor Biura powoływany i odwoływany przez Rzecznika.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT lub KRRiTV) to organ konstytucyjny (art. 213 - 215), który stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.

Skład i struktura KRRiT [edytuj]

Zasady, tryb działania, organizację oraz szczegółowe zasady powoływania członków KRRiT określa ustawa z dnia 29 grudnia 1992 o radiofonii i telewizji, wraz z późniejszymi nowelizacjami. W skład Rady wchodzi (po nowelizacji ustawy z 29 grudnia 2005 roku) 5 członków. Są oni wybierani przez: Sejm - 2 członków, Senat - 1, Prezydenta RP - 2. Kadencja członków KRRiT wynosi 6 lat. Ta sama osoba nie może zostać ponownie wybrana na pełną kadencję. Ze swojego grona Rada wybiera przewodniczącego i zastępcę (na wniosek przewodniczącego).

Członkowie KRRiT na mocy postanowień Konstytucji RP (art. 198) odpowiadają za popełnienie deliktu konstytucyjnego przed Trybunałem Stanu.

Główne zadania [edytuj]

• konstytucyjne (art 213 ust. 1 Konstytucji RP ): stanie na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji;

• ustawowe (art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, wraz z późniejszymi nowelizacjami):

o projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunku polityki państwowej w dziedzinie radiofonii i telewizji;

o określanie warunków działalności nadawców programów radiowych i telewizyjnych;

o rozpatrywanie wniosków i podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach przyznawania koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych;

o sprawowanie kontroli nad działalnością nadawców w zakresie określonym ustawą;

o organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych;

o określanie wysokości opłat za udzielanie koncesji oraz wpis do rejestru;

o opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji;

o inicjowanie postępu naukowo - technicznego i kształcenie kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji;

o współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych;

Niektóre uprawnienia [edytuj]

o powoływanie rad nadzorczych spółek telewizji publicznej (Telewizja Polska S.A. - TVP) oraz publicznej radiofonii (Polskie Radio S.A. oraz 17 spółek regionalnych Polskiego Radia);

o udzielanie koncesji na nadawanie sygnału telewizyjnego i radiowego;

o podział środków z abonamentu radiowo-telewizyjnego;

o nakładanie kar pieniężnych na nadawców;

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych

[edytuj]

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (skr. GIODO) - organ do spraw ochrony danych osobowych powoływany na 4-letnią kadencję (liczoną od dnia złożenia przysięgi) przez Sejm RP za zgodą Senatu.

Działa na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych. W zakresie wykonywania swoich zadań podlega tylko ustawie. Przysługuje mu immunitet. Kontroluje zgodność przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych, wydaje decyzje administracyjne i rozpatruje skargi w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych, prowadzi rejestr zbiorów danych, opiniuje akty prawne dotyczące ochrony danych osobowych, inicjuje i podejmuje przedsięwzięcia w zakresie doskonalenia ochrony danych osobowych, uczestniczy w pracach międzynarodowych organizacji i instytucji zajmujących się problematyką ochrony danych osobowych (np. Grupy roboczej art. 29).

W celu wykonania swoich zadań ma do pomocy Biuro Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

Prawo wyborcze

1. zasada powszechności- określa krąg osób, które mogą brać udział w wyborach, które mają czynne prawo wyborcze i które mają bierne prawo wyborcze. Jednak w praktyce nie każdy może głosować czynnie: obywatel Polski, który ukończył 18 lat (najpóźniej w dniu wyborów), w przypadku prawa biernego ukończył: do sejmu 21 lat, senatu 30 lat, na prezydenta 35 lat, a więc powszechne oznacza możliwie najszerszy krąg osób, którym przysługuje to prawo.

Zasadę powszechności ogranicza cenzus wieku i obywatelstwa Polskiego

.”

W przypadku prawomocnego orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu dochodzi do pozbawienia prawa wyborczego czynnego i biernego. Pozbawienie praw publicznych w postępowaniu karnym (na kilka, do 10 lat), jako kara za jakieś przestępstwo. Pozbawienie praw wyborczych dotyczy najwyższych urzędników państwowych np. za naruszenie ustaw, zajmuje się tym Trybunał Stanu.

W praktyce ustrojowej prawa wyborczego pozbawione są również osoby niepełnosprawne, mimo, że mają pełne prawa, ale nie mogą z nich korzystać np. nie mają jak dotrzeć do lokalu wyborczego.

2. Zasada równości wyborców- równość formalna- każdy wyborca dysponuje taką samą liczbą głosów; równość materialna - siła polityczna głosu każdego wyborcy ma być taka sama - nie wszystkie ordynacje wyborcze tą równość zapewniają, nie ma jej w wyborach do senatu. Muszą być spełnione 3 warunki:

3. Zasada bezpośredniości - osobiste głosowanie przez wyborcę, jako kryterium ważności głosu oraz oddawanie głosu na określoną osobę nie na partie, bezpośrednio na daną osobę

4. Zasada tajności głosowania - aby zapewnić wyborcy swobodę w podejmowaniu decyzji politycznej zasada ta jest obowiązkowa. Organy organizujące wybory mają zapewnić warunki do zachowania tajności (np. karta do głosowania powinna być zadrukowana tylko z jednej strony, powinny być przygotowane kotary czy kabiny w których można oddać głos, urna odpowiednio zabezpieczenia), jeśli tego nie zapewniono może dojść do unieważnienia wyborów w danym okręgu a nawet w skali krajowej.

Aby mogło dojść do unieważnienia wyborów trzeba udowodnić lub uprawdopodobnić, że naruszenie ordynacji wyborczej miało wpływ na wynik głosowania.

Komisja obwodowa powinna tego dopilnować, by nie została naruszona tajność głosowania, grozi za to nawet kara pozbawienia wolności.

Nas wyborców czynnych również obowiązuje tajny sposób głosowania, jednak przypadki jego łamania nie są obciążone konsekwencjami.

5. Wybory większościowe: -większość bezwzględna (część głosów przepada, wygrywa tylko jedna partia) - trzeba uzyskać ponad połowę ważnie oddanych głosów (ponad 50%); - większość względna- kto ma więcej głosów ten wygrywa

Wybory proporcjonalne- ile procent głosów dana partia otrzyma, tyle miejsc dostanie, wchodzi kilka partii. Metoda ta jest bardziej demokratyczna.

nowego.

Kontrasygnata- dodatkowe podpisanie aktu prawnego(ustawy bądź rozporządzenia) przez drugą osobę, potwierdzające jego ważność i przenoszące pełną odpowiedzialność polityczną i prawną na podpisującego.

akty urzędowe Prezydenta RP wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów, który ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Reguła ta nie dotyczy m.in. zarządzania przez prezydenta wyborów do parlamentu, zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i Senatu, podpisania albo odmowy podpisania ustawy, składania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego i Najwyższej Izby Kontroli, desygnowania i powoływania premiera, przyjmowania dymisji rządu, zwoływania Rady Gabinetowej, powoływania sędziów, a także Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego (sądownictwo administracyjne), prezesów Sądu Najwyższego, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

Prerogatywa- termin ten najczęściej odnosi się do wydawanych przez Prezydenta aktów urzędowych, niewymagających dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów(kontrasygnaty), w związku z czym nikt nie ponosi za nie politycznej odpowiedzialności. Obecnie Konstytucja RP wylicz w art. 144 ustęp 3- 30 prerogatyw Prezydenta.

---