Krzysztof Kasperowicz
Historia III rok
Traktaty Rzymskie i ich wpływ na genezę zjednoczenia Europy
Aby w ogóle mówić o koncepcji zjednoczenia Europy i wpływie na ten stan rzeczy Traktatów Rzymskich, należy na wstępie wspomnieć, jak przed wiekami próbowano zjednoczyć Europę i jak doszło do podpisania owych porozumień.
Czynnikami, które powodowały motywację do zjednoczenia kontynentu, były wspólnota losów historycznych, dziedzictwo kulturowe, system wartości, a także dorobek polityczno-prawny, filozoficzny, techniczny i społeczno-gospodarczy. Na to wszystko zapracowały wszystkie epoki historyczne i żyjący w nich ludzie. Dorobek Starożytności, Średniowiecza, Renesansu czy Oświecenia był czymś bezcennym co pozwoliło na spojenie Europy. Poszczególne epoki tworzyły stopniowo korzenie europejskiej jedności. Ponadto niezwykle istotnym czynnikiem była religia chrześcijańska, która powodowała iż w pewnym sensie nasz kontynent już był zjednoczony. W kolejnych stuleciach wysuwano różnorakie koncepcje zjednoczenia Europy. Wszystko rozpoczęło się od intelektualnego renesansowego społeczeństwa, które było grupą dosyć hermetyczną i homogeniczną, ponieważ posługiwali się tym samym językiem jakim była łacina. Aktywność wybitnego myśliciela niderlandzkiego Erazma z Rotterdamu również miała swój wkład w tworzenie podwalin do procesu integracyjnego w ówczesnych latach, bowiem to głównie za jego sprawą formowała się grupa intelektualistów, która dała początki ku teoretycznemu jak i praktycznemu integrowaniu Europy. Swego rodzaju „jednoczenia” Europy próbował także Napoleon Bonaparte
w XIX w. w trakcie swojego intensywnego podboju Europy zwanego w historii „epoką napoleońską”. Chciał nawiązać swoją koncepcją do idei Imperium Rzymskiego
w Starożytności, jednakże ta sztuka mu się nie udała, ze względu na klęskę jaką poniósł
w walce z koalicjantami. W roku 1815 na Kongresie Wiedeńskim wspomniani koalicjanci
po pokonaniu Napoleona usiłowali zaprowadzić porządek w stosunkach międzynarodowych w Europie. Zasady restauracji, legitymizmu i równowagi sił miały zapewniać bezpieczeństwo i spokój na arenie europejskiej. Tego rodzaju porządek starano się utrzymać przez długie lata, aż do czasu, kiedy wybuchła wojna krymska w latach 1853-1856, w trakcie której koalicjanci walczyli przeciw sobie i tym samym złamali postanowienia kongresowe sprzed 38 lat.
Kolejnym okresem, w którym wysuwano koncepcje zjednoczeniowe było dwudziestolecie międzywojenne. Faszyzm niemiecki, zwany inaczej nazizmem wysuwał hasło tzw. „przestrzeni życiowej” (Lebensraum). Głównymi ideologami były takie osoby jak, J. Fichte, F. List i C. Frantz. Ich koncepcje były póżniej rozwijane przez F. Ratzela, inicjatora koncepcji geopolitycznej oraz F. Naumanna. Lebensaum był związany z niemiecką koncepcją Mitteleuropy, której założeniem było stworzenie struktury polityczno-ekonomicznej obejmujące obszary i narody Europy Środkowej powstałej z inicjatywy Niemców i całkowicie przez nich zdominowanej. W okresie międzywojennym pojawiła się również koncepcja paneuropeizmu, która została sformułowana przez wybitnego myśliciela R.N. Coudenhove - Kalergi'ego. W swojej pracy pt. „Pan Europa” opartą na zasadach uniwersalizmu, powracał on do koncepcji utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy, które łączyły by wszystkie państwa na kontynencie. Według niego fundamentem jedności miały być jednolity obszar gospodarczy i unia celna. Jego idee znalazły po zakończeniu I wojny światowej odzwierciedlenie w utworzeniu przez prezydenta USA Woodrowa Wilsona dzieła jego życia, czyli Ligi Narodów w 1919 r. W kilka lat póżniej podpisano wiele porozumień. Mowa tutaj
o traktatach z Locarno (1925 r.), paktu Brianda - Kellogga (1928 r.) czy też tzw. Paktu Stresa (1935 r.). Porozumienia miały zapewnić stworzenie różnego typu systemów bezpieczeństwa zbiorowego w Europie. Podpisane układy nie przetrwały długo, bowiem w kilka lat póżniej Europa stała się świadkiem jednej z największej tragedii w historii ludzkości jaką była
II Wojna Światowa (1939-1945 r.).
Doświadczenia II wojny światowej spowodowały, że starania o integrację
i jednoczenie Europy przybrały realny wymiar. Wynikiem takich starań było odrzucenie idei nacjonalizmu i totalitaryzmu, chęcią utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, ugruntowanie systemu demokratycznego oraz wzmocnienie potęgi Europy względem Związku Radzieckiego i Stanów Zjednoczonych.
Po wojnie w latach 1945-1957 ma miejsce pierwszy etap ku zjednoczeniu Europy powojennej. Politycy tacy jak Jean Monnet i Robert Schuman we Francji, Konrad Adenauer w Niemczech czy Winston Churchill w Wielkiej Brytanii zwani byli Ojcami Europy.
5 czerwca 1947 roku Stany Zjednoczone za sprawą sekretarza stanu George C. Marshalla ogłosiły plan pomocy ekonomicznej dla Europy, który miał uzdrowić europejską gospodarkę postawić na nogi zniszczone gałęzie przemysłu i rolnictwo. Rok wcześniej tj. w 1946 r. Churchill wysuwa koncepcję, którą pierwotnie wysuwał już wcześniej R.N. Coudenhove - Kalergi, utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy opierających się na zasadach federalizmu. Pierwszym krokiem ku temu było przyjęcie projektu Churchilla na kongresie haskim w maju 1948 roku. Uchwalono tam deklarację wzywającą do pełnego zjednoczenia państw europejskich, jednak przy zachowaniu przez nie podstaw ich suwerenności. W rok później 5 maja 1949 roku zostaje utworzona Rada Europy. W roku 1949 dokładnie 4 kwietnia zawarto traktat waszyngtoński, na mocy którego powołano niezwykle ważną instytucję dla Europy, mianowicie Organizację Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), skupiającą początkowo 10 państw europejskich w tym USA i Kanadę. Podpisane porozumienie miało decydujące znaczenie w powołaniu do życia tzw. Unii Zachodniej, mającej realizować wspólną politykę bezpieczeństwa.
Najbardziej istotną rolę odgrywała jednak integracja ekonomiczna Europy, stanowiącej obecnie jeden z fundamentów jedności europejskiej. Ową integrację zainicjowały Belgia, Holandia i Luksemburg podpisując 14 marca 1947 roku porozumienie o unii celnej pod nazwą Beneluks. Wspomniany już plan Marshalla był bodźcem do powołania w Europie międzynarodowej struktury organizacyjnej, jaka stała się powołana do życia 16 kwietnia 1948 roku Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), utworzona z 16 państw zachodnioeuropejskich. Później została ona przekształcona w inną, mającą duże znaczenie Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Do końca lat 40. Francja obawiała się o odrodzenie się potęgi militarnej Niemiec oraz o siłę Związku Radzieckiego. Stany Zjednoczone wystąpiły w tym czasie również z propozycją włączenia Niemiec
do NATO. Francji bardzo zależało na niepowodzeniu tych koncepcji, między innymi
na umiędzynarodowieniu Zagłębia Ruhry, jednak i to nie przyniosło korzystnego dla francuzów rezultatu, bowiem projekt upadł. Niepowodzeniem zakończyły się też próby zawarcia unii celnych z wieloma państwami sąsiadującymi. W obliczu takiej sytuacji, Francja postanowiła podjąć inicjatywę mającą na celu ochronę jej interesów narodowych, co stało się później zalążkiem do budowy prawdziwych podwalin pod gmach nazywający się integracją europejską.
9 maja 1950 roku Robert Schuman zgłosił propozycję utworzenia tzw. Wspólnoty węgla i stali. Projekt przyjął nazwę „planu Schumana”. Celem tegoż planu było równouprawnienie gospodarcze Niemiec Zachodnich poprzez włączenie niemieckiego przemysłu ciężkiego w struktury międzynarodowe oraz trzymanie pieczy nad nim przez inne państwa europejskie włącznie z Niemcami. Projekt został przyjęty i 18 kwietnia 1951 roku
w Paryżu 6 pańśtw: Belgia, Holandia, Lukssemburg, Włochy, RFN i Francja podpisały porozumienie o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Była to jedna z trzech wspólnot integrujących Europę Zachodnią.
W latach 1951-1954 EWWiS odnosiła sukcesy w swoim funkcjonowaniu
dla zapewnienia Europie Zachodniej pozycji na arenie międzynarodowej. W trakcie jej funkcjonowania podpisano jeszcze 2 duże układy polityczne: układ o Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO) podpisany w 1952 roku oraz Unię Zachodnioeuropejską (UZE),
którą ustanowiono w 1954 roku. Oba układy wypłynęły z inicjatywy państw EWWiS.
W latach 1952-1953 holenderski minister spraw zagranicznych J. Beyen formułował koncepcje powołania do życia nowych organizacji oraz możliwości poszerzenia integracji gospodarczej poprzez ustanowienie nowych wspólnot. Plan nosił nazwę „planu Beyena”
i uzyskał on poparcie na memorandum z dnia 20 maja 1955 roku przez rządy wszystkich państw Beneluksu.
W czerwcu 1955 roku odbywał się szczyt we włoskim mieście Messyna. Na nim podjęto decyzję o rozszerzeniu dotychczasowych form integracji. Propozycje dla tej koncepcji miał przedstawić specjalnie utworzony komitet międzyrządowy pod przewodnictwem holenderskiego ministra spraw zagranicznych Paula Henri Spaaka. Po rocznych pracach komitetu, został złożony na konferencji w Wenecji tzw. raport Spaaka, który stał się przedmiotem burzliwych negocjacji, zakończonych ostatecznie powodzeniem.
27 marca 1957 roku w Rzymie państwa EWWiS podpisały traktaty rzymskie powołujące do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Głównym zadaniem EWG miało być wprowadzenie harmonijnego rozwoju ekonomicznego całej Wspólnoty, wzmożonej stabilizacji, szybszego podwyższenia poziomu stopy życiowej i zacieśnienia stosunków pomiędzy państwami członkowskimi poprzez m.in. stopniowe znoszenie w obrocie między państwami członkowskimi ceł i ograniczeń ilościowych w przywozie i wywozie środków, wspólna taryfa celna i polityka handlowa wobec państw trzecich, ustanowienie czterech wolności (swoboda przepływu osób, dóbr, kapitałów i usług), wspólną politykę rolną, zapewnienie wolnej konkurencji we wspólnym rynku oraz ustanowienie zakazu wszelkich praktyk
ją ograniczających, wspólną politykę transportową, skoordynowanie polityki gospodarczej państw członkowskich i zapobieżenie zachwianiom równowagi w ich bilansach płatniczych
i inne. W ramach EWG powołano także bardzo ważny Europejski Fundusz Społeczny oraz Europejski Bank Inwestycyjny. Pierwsza instytucja miała dawać większe możliwości dla zatrudniania pracowników i przyczyniać się do podniesienia poziomu ich stopy życiowej, zaś druga miała ułatwiać rozwój gospodarczy Wspólnoty poprzez tworzenie nowych zasobów.
Wszystkie te cele i zadania zostały szerzej opisane w 248 artykułach, podzielonych na sześć części, zaś do układu dołączone są cztery załączniki zawierające listy towarowe wraz
z kilkunastoma protokołami.
Na genezę powołania do życia Euratomu złożył się jeden czynnik, który decydował
w dużej mierze o zasobach energetycznych państw europejskich, a mianowicie… deficyt tych środków. Takie zagrożenie wystąpiło na początku lat pięćdziesiątych w wyniku zmian technologicznych w przemyśle, transporcie oraz wskutek rozwoju motoryzacji.
Według danych z roku 1955 obliczano, że popyt energetyczny można by było pokrywać przez 340 lat poprzez wykorzystywanie zasobów węgla kamiennego, którego pokłady znajdują się w Europie. Jednakże wzrósł także popyt na wydobycie innych surowców energetycznych takich jak ropa naftowa czy też gaz ziemny, a wydobycie tych surowców następowało znacznie wolniej niż ich konsumpcja, przy czym obliczano że popyt na tego rodzaju energię w latach 1955-1975 zwiększy się aż o 83% w stosunku do 40% zapotrzebowania na paliwa. Większość pokładów węgla, tak jak już zostało to wspomniane znajdowało się w Europie
i wydobywano go na miejscu, natomiast paliwa płynne (ropa naftowa) i gaz ziemny importowano z innych obszarów. Dlatego stwierdzono, zwiększą się trudności w bilansie płatniczym tych państw, które posiadają tego typu surowce energetyczne wyłącznie
z importu. Dlatego też zaczęto poważnie myśleć nad wykorzystaniem energii atomowej i nad byciem, jak to się określa, tym trzecim na świecie mającym pokaźne zasoby energii jądrowej. Politycy wywnioskowawszy korzyści płynące z ewentualnego połączenia sił i zasobów w celu zapewnienia sobie równowagi energetycznej nie tylko w Europie ale także i na świecie podczas konferencji w Messynie obok EWG powołali również do życia Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom), na podstawie projektu francuskiego przemysłowca L. Armanda. Powołanie tej organizacji wywołało ogromną burzę w otoczeniu różnych środowisk społecznych. Politycy zapewniali, że Euratom będzie wyłącznie organizacją pokojową mającą na celu rozsądną eksploatację zasobami energetycznymi a także zdrową rywalizację pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, ZSRR a Europą Zachodnią. Układ w sprawie Euratomu został podpisany tego samego dnia podczas którego do życia powołano EWG czyli 25 marca 1957 roku w Rzymie. Projekt wszedł w życie wraz z EWG 1 stycznia 1958 roku. Układ zarówno w sprawie EWG jak i Euratomu został zawarty na czas nieokreślony.
Celem Euratomu jest w świetle układu stworzenie potencjału do powstania szybkiego rozwoju przemysłów atomowych. Za cel postawiono sobie rozwijanie badań
i rozpowszechnianie wiedzy technicznej, ustanowienie jednolitych norm bezpieczeństwa dla sanitarnej ochrony ludności i pracowników poprzez czuwanie nad przestrzeganiem tych norm, ułatwianie inwestycji i tworzenie wspólnych podstawowych zakładów niezbędnych
do rozwoju energii atomowej w ramach Euratomu. To tylko niektóre z celów, które starają się ukazać próbę zespolenia potencjałów gospodarek państw europejskich. Poprzez ogromne nakłady finansowe na realizację tego projektu, jeszcze przed podpisaniem porozumień stwierdzono jednoznacznie, że potrzebne będą połączone środki wszystkich państw członkowskich nawet tych z tzw. „Małej Europy”.
Jeśli chodzi o organizacje jakie posiada EWG i Euratom, to należy tutaj zwrócić uwagę na 4 podstawowe: Rada Ministrów, Komisja, Zgromadzenie (Parlament Europejski)
i Trybunał. Najważniejszym organem kontrolującym pracę zarówno EWG jak i Euratomu jest Rada Ministrów. Obie te organizacje podlegają temu organowi, który podejmuje decyzje dotyczące najważniejszych spraw we Wspólnocie. Można zauważyć, że struktura EWG
i Euratomu wzorowana jest na strukturze EWWiS, gdzie organem najważniejszym jest Wysoka Władza a od 1967 roku Komisja trzech Wspólnot Europejskich.
Przez wymienione powyżej cele i zadania EWG i Euratom można zauważyć,
iż traktaty rzymskie, powołujące do życia wyżej wymienione instytucje, znacznie przyczyniły się do integracji państw europejskich ze względu na połączenie ich możliwości gospodarczych i ekonomicznych. Dowodem na to jest stopniowe przyłączanie się poszczególnych państw europejskich do EWG w kolejnych latach, począwszy od dnia
22 stycznia 1972 roku kiedy to do Wspólnoty przyłączyła się Dania, Irlandia, i Wielka Brytania, które dopiero później stały się członkami Wspólnoty Europejskiej, aż po dziś dzień kiedy to kolejne kraje przystępują już do obecnej Unii Europejskiej. Warto również zauważyć że traktaty rzymskie ustanawiające EWG i Euratom dały obok EWWiS dwa kolejne fundamenty ku powstaniu nowego organizmu politycznego jakim jest obecna Unia Europejska. EWG zostało w późniejszym czasie zreformowane i przekształcone
we Wspólnotę Europejską. 7 lutego 1992 roku dokonał się jeden z najważniejszych historycznych wręcz momentów o niebywałym znaczeniu dla Europy. W holenderskim mieście Maastricht powołano do życia Unię Europejską, a jednym z filarów nowo powstałej organizacji międzynarodowej były właśnie Wspólnota Europejska (EWG) oraz Euratom. Tworzyły one tzw. I filar, który regulował kwestie ekonomiczne. Był on także odpowiedzialny w późniejszym okresie czasu za stopniowe wprowadzanie od 1 stycznia 1999 roku jednolitej waluty dla Unii Europejskiej - Euro.
2 października 1997 roku w Amsterdamie został podpisany traktat amsterdamski.
Był on nowelizacją traktatu z Maastricht, którą przyjęła Rada Europejska, natomiast już
1 maja 1999 roku wszedł on w życie. Postanowienia tego traktatu były rozszerzeniem tego
co zadeklarowano już w Maastricht. Ważnym postanowieniem, było włączenie w I filar porozumień z Schengen dotyczących zniesienia granic pomiędzy państwami członkowskimi.
Na jego mocy powstała zreformowana o Schengen potężna organizacja międzynarodowa mogąca konkurować obecnie z takimi potęgami jak Stany Zjednoczone, Rosja, czy też
z rosnącymi w siłę Chinami.
W ten właśnie sposób Europa osiągnęła to, do czego dążyła od wieków - zintegrowała się. Próbowano dokonać tego wiele razy na przestrzeni wieków, jednak to się nie udawało,
ze względów przede wszystkim polityczno-społecznych. Wiele porozumień rozpadało się
ze względu na przeróżne waśnie międzypaństwowe. Dopiero w XIX wieku zaczęto poważnie myśleć na ten temat, aby nie powtórzyła się sytuacja jaka miała miejsce podczas epoki napoleońskiej, kosztującej państwa europejskie wiele żyć oraz pieniędzy na kampanie wojenne. Jednak wszystko się zmieniło po roku 1945 kiedy to Europa kompletnie wyniszczona najpierw pierwszą a później drugą wojną światową, postanowiła zjednoczyć się, aby nigdy więcej nie dopuścić do podobnej tragedii jaką były obie wojny kosztujące życie milionów istnień.
BIBLIOGRAFIA
Europeistyka w zarysie, Nowak Alojzy Z., Milczarek Dariusz (red.), Warszawa 2006.
Doliwa-Klepacki Zbigniew M., Organizacje międzynarodowe rozwiniętych państw kapitalistycznych, Warszawa 1978.
Doliwa-Klepacki Zbigniew M., Wspólnoty europejskie. Analiza oraz wybrane dokumenty, Białystok 1993.
Europeistyka w Zarysie pod red. A. Z. Nowak, D. Milczarek, Warszawa 2006, s. 15.
Tamże, s. 16.
Tamże, s. 19.
Tamże, s. 20.
Tamże, s. 29.
Tamże, s. 30.
Tamże, s. 30.
Tamże, s. 31; Z.M. Klepacki, Organizacje międzynarodowe rozwiniętych państw kapitalistycznych,
Warszawa 1978, ss. 91-93; Tenże, Wspólnoty europejskie. Analiza oraz wybrane dokumenty, Białystok 1993,
ss. 33-35.
Z.M. Klepacki, Organizacje międzynarodowe rozwiniętych państw kapitalistycznych, Warszawa 1978,
ss. 93-94.
Tamże, s. 93.
Tamże, ss. 186-189.
Tamże, s. 187.
Europeistyka w zarysie pod red. A.Z. Nowak, Dariusz Milczarek, Warszawa 2006, ss. 39-42.