ZBIGNIEW LEWICKI

CZAS W PROZIE STRUMIENIA ŚWIADOMOŚCI

CZAS I CZŁOWIEK FAULKNERA

1. W powieści „Wściekłość i wrzask” Faulkner zawarł skomplikowaną problematykę czasu i jego znaczenia w życiu ludzkim.

2. Potraktował czas nie jako samoistny temat książki, lecz jako nadrzędny element jego konstrukcji, poprzez którą wypływa tematyka czasu, jako elementu treści utworu.

3. „Wściekłość i wrzask” na poziomie opowiedzianej historii może być rozumiana jako powieść o rozkładzie i upadku znamienitej kiedyś rodziny Compsonów (ojciec alkoholik, który zapija się na śmierć, rozhisteryzowana i głupia matka, która jedynie wspomina „dobre czasy” swego rodu; D - chłopiec idiota; Quentin - jedyny wykształcony, który popełnia samobójstwo; Jazon najgorszy moralnie; Caddy - puszcza się na prawo i lewo).

4. Przyczyn upadku rodziny Compsonów można dopatrywać się w tle historycznym (wojna domowa), jednak głównym czynnikiem sprawczym tej degeneracji jest ICH NIEPRZYSTOSOWANIE CZASOWE (ideały, normy postępowania, którymi się kierują są przestarzałe i nie odpowiadają czasom w którym przyszło im żyć).

POSTRZEGANIE CZASU PRZEZ BOHATERÓW

QUENTIN - Student Harwardu, jako jedyny zdaje sobie sprawę z istnienia czasu jako odrębnej kategorii filozoficznej i przejawia największe zainteresowanie jej problematyką.

JASON - Ma samochód (symbol nowoczesności), ale nie może nim jeździć bo ma alergię na benzynę. Jest człowiekiem interesu, pozbawionym jakichkolwiek uczuć. Dostrzega czas o tyle tylko, o ile wiąże się on z intresami. Boi się tylko Dilseya, nienawidzi siostry i siostrzenicy

BENYY - przez jego umysł przesuwają się na równych prawach sceny z przeszłości i aktualne doznania. Nie ma poczucia czasu.

DILSEY - skala losy rodziny; monolog pośredni; opis wszechwiedzący

Cztery główne grupy problemów związane z zagadnieniem czasu w powieści Faulknera:

1. Uwarunkowanie czasem historycznym

2. rola czasu w ukształtowaniu sylwetek psychicznych postaci

3. czas jako główny element Faulknerowskiej koncepcji człowieka

4. aspekt techniczny ukazania czasu powieści

DOMINUJĄCA ROLA CZASU ZARÓWNO W KONSTRUKCJI, JAK I PRZEKAZIE UTWORU

Omawiana powieść nie jest filozoficzną prezentacją koncepcji czasu, jest artystyczną prezentacją filozoficznego z natury pojęcia czasu.

PROBLEMATYKA CZASU W PROZIE STRUMIENIA ŚWIADOMOŚCI

W obrębie analizy czasu w prozie strumienia świadomości będą brane dwa punkty widzenia:

analiza czasu w płaszczyźnie zdarzeń przedstawionych

Czy ten czas jest trójdzielny? (czy można wyodrębnić 3 jego płaszczyzny)

TERAŹNIEJSZOŚĆ - wyznaczona jest poprzez główny tok zdarzeń opowiadanych, przesuwa się wraz z jego rozwojem; od teraźniejszości czasu historycznego różni się tym, że nie przechodzi automatycznie w przeszłość („ciągłe trwanie”)

PRZESZŁOŚĆ - w utworze literackim są to te obrazy czasowe, które nie są objęte głównym tokiem zdarzeń, występują jedynie w postaci retrospektywnej. Mogą mieć charakter wspomnienia i funkcjonować w formie opowiadanej, ale mogą też realizować się bezpośrednio.

PRZYSZŁOŚĆ - strefa najtrudniejsza do określenia. Jest to niekonkretny zbiór możliwości, a nie zaszłych lub zachodzących zdarzeń. Są to więc możliwości odbite w świadomości bohaterów i zdarzenia wykraczające poza główny tok wypowiedzi (marzenia i wyobraźnia na temat przyszłości)

Podział ten może odnosić się do tradycyjnej prozy narracyjnej np. realistycznej, nie do prozy strumienia świadomości.

Jeżeli wypowiedź traktujemy jako odbicie aktualnego strumienia świadomości, fragmenty te, ściśle rzecz ujmując, należą całkowicie do teraźniejszości.

W PROZIE STRUMIENIA ŚWIADOMOŚCI NALEŻY WYRÓŻNIĆ 3 STREFY CZASOWE:

• wspomnienie - opisy wydarzeń, które rozegrały się wcześniej, niż przekazała je przedstawiona świadomość

• doznania - pochodzące z rzeczywistości zewnętrznej i określające wąsko rozumianą teraźniejszość charakterystyczną dla prozy strumienia świadomości (w istocie bodźce zewnętrzne służą do wywoływania wspomnień z przeszłości na zasadzie skojarzeń)

• rozmyślania - nie łączą się z żadnym konkretnym obrazem czasowym

W przypadku Ulissesa przeważającą sferę czasową jest nieuporządkowana chronologicznie przeszłość (również u Faulknera)

Można więc stwierdzić, że właściwym obrazem czasowym monologu wewnętrznego jest przeszłość, gdzie usytuowane są wszelkie wspomnienia.

2. nie ma

---