3a. Strumień świadomości - techniki narracyjne. Wers: prozodia i grafika.
Klaudia Ciborska
Strumień świadomości - techniki narracyjne
STRUMIEŃ ŚWIADOMOŚCI- współczesna odmiana monologu wewnętrznego ukształtowana na przełomie XIX i XX wieku. Za prekursora uważa się E. Dujdardina (Wawrzyny już ścięto), ale właściwą i powszechną formę nadał J. Joyce (Ulisses). Strumień świadomości kształtował się pod wpływem naturalizmu i symbolizmu. Koncepcja ma na celu odtworzenie dokładnego toku myśli, jest wewnętrznych stanów psychicznych bohatera, swego rodzaju świadectwem o jego życiu intymnym. Z drugiej strony jest to proces subiektywizacji prozy. Na kształtowanie się strumienia świadomości duży wpływ miała psychologia głębi oraz freudyzm (m.in. podzielenie umysłu człowieka na świadomość i podświadomość). W XX wieku strumień świadomości stał się bardzo popularną techniką narracyjną, organizował całe utwory lub wykorzystywany był do opisu przeżyć bohaterów (Kiedy umieram W. Faulknera, Bramy raju J. Andrzejewskiego). Technika strumienia świadomości oddziałała na rozwój prozy współczesnej, również na twórczość tych pisarzy, którzy jej bezpośrednio nie stosują.
JAK ROZPOZNAĆ?- technika ta jest bardzo charakterystyczna i, jeśli ktoś zapoznał się z terminem, to powinien rozpoznać ją w tekście. Charakteryzuje się brakiem znaków interpunkcyjnych (przecież w naszych myślach nie stawiamy przecinków, kropek ani wykrzykników) oraz „skakaniem po tematach” (działa to na zasadzie- A skojarzyło mi się z B, a to kojarzy mi się z C- i w ten sposób zapisywane są myśli).
Fragment Ulissesa J. Joyce'a- monolog wewnętrzny Molly Bloom (jedne z ostatnich stron powieści):
„(…)samym nosem z tym swoim kosmykiem fałszywych włosów próżna na punkcie swojej powierzchowności chociaż brzydka jak nie wiem co zbliżała się do 80 albo 100 twarz jedna masa zmarszczek i z całą tą swoją religijnością tyranizująca dlatego bo nigdy nie mogła przeboleć że Atlantycka flota równa się połowie okrętów całego świata i że flaga angielska powiewa nad tymi wszystkimi jej carabineros bo 4 pijanych angielskich marynarzy odebrało im tę całą skałę i dlatego że nie biegałam dostatecznie często na mszę do Santa Maria żeby jej się przypodobać owiniętej tym szalem chyba że był jakiś ślub z tymi wszystkimi jej cudami tych świętych i jej czarną najświętszą panną w srebrnej sukience i słońcem które tańczy trzykrotnie rankiem w Niedzielę Wielkanocną a kiedy ksiądz przechodził z dzwonkiem niosąc Watykan umierającemu żegnała się przed jego Majestad podpisał go wielbiciel o mało nie wyskoczyłam ze skóry chciałam go poderwać kiedy zobaczyłam w wystawie sklepowej że idzie za mną wzdłuż Calle Real potem musnął mnie lekko przechodząc i nigdy nie pomyślałam że napisze umawiając się na spotkanie nosiłam go za stanikiem halki przez cały dzień odczytując po wszystkich dziurach i zakamarkach kiedy ojciec poszedł na inspekcję musztry żeby zgadnąć po piśmie albo mowie znaczków śpiewałam pamiętam czy wepnę białą różę chciałam przesunąć do przodu ten stary głupi zegar żeby przybliżyć czas on był pierwszym mężczyzną który mnie pocałował pod Mauretańskim murem moim ukochanym moim chłopcem nigdy nie przyszło mi do głowy co to jest pocałunek dopóki nie wsunął mi języka w usta usta miał słodkie młode uniosłam kolano parę razy ku niemu żeby się dowiedzieć jak to jest co mu powiedziałam dla żartu że jestem zaręczona z synem hiszpańskiego arystokraty o nazwisku Don Miguel de la Flora i on
uwierzył że mam za niego wyjść za mąż za 3 lata wiele prawdy mówi się żartem róża
rozkwita gdy świta(…)”
Wers: prozodia i grafika
WERS- podstawowa jednostka o budowie ustalonej przez reguły danego systemu wersyfikacyjnego, prawie zawsze wyodrębniona graficznie jako samodzielna linijka tekstu. Jej powtarzalność w toku utworu jest fundamentem wierszowej organizacji oraz warunkiem wyklarowania się rytmu wierszowego. Niezależnie od tego jaka jest intonacyjno-zdaniowa budowa wersu i jaki inne konfiguracje językowych występów w jego obrębie, stanowi on zawsze odrębną jednostkę intonacji wierszowej, oddzielną od innych wersów przez pauzę i wzmocnienie akcentu wyrazowego w klauzuli. Podobnymi, tylko słabszymi sygnałami intonacji wersowej mogą być zaznaczone działy wewnątrzwersowe w miejscu średniówki. Kontur intonacyjny wersu bywa porównywany do konturu intonacyjnego zdania: człon przedśredniówkowy charakteryzuje się jak antykadencyjny, człon pośredniówkowy jako kadencyjny. Podział na wersy wnosi więc do utworu drugi obok zdaniowego porządek intonacyjny członowania. Wzajemne relacje między nimi układają się rozmaicie w różnych rodzajach wierszowania, zawsze jednak wyraziste rozmijanie się działów wersowych i składowych stanowi skupiający uwagę, szczególny efekt dostępny tylko mowie wierszowej (przerzutnie)
Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, wyd. Ossolineum, Wrocław 2008, hasło: strumień świadomości.