Robert Humprey, Strumień świadomości - techniki
W powieści strumienia świadomości decydującą rolę odegrały eksperymenty techniczne. Należało zmodyfikować istniejące techniki powieściowe lub wprowadzić nowe, aby oddać owy strumień.
Cztery podstawowe klasyfikacje strumienia świadomości:
bezpośredni monolog wewnętrzny,
pośredni monolog wewnętrzny,
opis wszechwiedzący
soliloquium
Monologe interieur - bywa mylony ze strumieniem świadomości; jest terminem retorycznym i dotyczy techniki literackiej.
Technika monologu wewnętrznego - wprowadzona przez Eduarda Djardina w powieści Les Lauriers sont coupes (1887) - jego definicja: mowa postaci w scenie mająca bezpośrednio wprowadzić czytelnika we wnętrze postaci. Wyraża najbardziej intymne myśli leżącej najbliżej świadomości. Zdania proste, o zredukowanej składni.
Monolog wewnętrzny - technika, z której proza narracyjna korzysta w celu przedstawienia całkowicie lub częściowo nie wypowiedzianych treści i procesów psychicznych, tak jak przezywa je postać na różnych etapach kontroli świadomości. Świadomość zostaje przedstawiona w jej stadium zaczątkowym, nim znajdzie wyraz w przemyślanych wypowiedziach.
Dwa typy monologu wewnętrznego:
Bezpośredni - ingerencje autorskie są pomijane: z tekstu znikają autorskie „on powiedział” oraz komentarze wyjaśniające. Nie zakłada się słuchacza - postać nie mówi do żadnej innej z postaci powieściowych, nie zwraca się w konwersacji do czytelnika. Monolog przestawiony jest tak, jakby był całkowicie szczery. Toczy się wbrew oczekiwaniom czytelnika, by przedstawić rzeczywistą teksturę świadomości i ujawnić ją czytelnikowi. Przykład: monolog w Ulissesie Joyce'a.
Autor może wtrącić się jako pośrednik lub komentator; dzieje się tak w przypadku występowania postaci o głębszym stanie świadomości, której poczynania należy wyjaśniać.
Przedstawienie świadomości we śnie (Joyce, Conrad Alkien).
Pośredni - występowanie drugiej lub trzeciej osoby; wytwarza w czytelniku poczucie stałej obecności autora, możliwość szerszego zastosowania metod opisowych, umożliwia większą spójność i płynność, poczucie realności. Wszechwiedzący autor przedstawia treści tak, jakby wypłynęły wprost z postaci; oddaje cechy języka i szczególne cechy procesu psychicznego postaci. Łączy się z opisem świadomości.
Opis wszechwiedzącego autora - technika powieściowa stosowana do przedstawienia treści i procesów psychicznych postaci, za jej pomocą wszechwiedzący autor przedstawia tę psychikę konwencjonalną metodą narracji i opisu.
Monolog sceniczny, soliloquium - mówione solo, lecz zawsze jest w oparciu o złożone, iż istnieje formalne i bezpośrednie audytorium. Celem jest przedstawienie myśli i emocji w powiązaniu z fabułą i akcją. Technika przedstawiania czytelnikowi treści i procesów psychicznych bohatera bezpośrednio od niego samego, bez obecności autora, ale z milczącym założeniem obecności audytorium. Monolog sceniczny jest uporządkowany, jasny w przekazie. Przedstawienie postaci od wewnątrz i od zewnątrz. Przykład: Faulkner, Kiedy umieram.
Technika dramatu - wykorzystywana w prozie fabularnej do odtworzenia strumienia świadomości. Ulisses - przedstawienie życia wewnętrznego obu postaci wówczas, gdy znajdują się one w stanie, kiedy ich procesy psychiczne są jeszcze bardziej chaotyczne i płynne niż zazwyczaj.
Forma wierszowana - wykorzystana jedynie w powieści Rabab Waldo Franka; wskazują na treści, które są wysoce emocjonalne. Wiersz komunikuje jakiś moment zalążkowy nie zwerbalizowanej emocji.
Świadomość jednostkowa - zawsze ma charakter prywatny, nigdy nie jest statyczna, zawsze w ruchu - przez co zachodzą kłopoty związane z jej dokładnym przedstawieniem. Jest sferą płynną, nie ograniczaną przez arbitralne kategorie czasowe.
Proza strumienia świadomości jest zależna od zasady swobodnych skojarzeń.
Stosowanie metod filmowych, w szczególności montażu. Przenikanie się kinematografii i literatury w XX wieku. Dzięki niemu istniała możliwość przedstawienia równocześnie życia wewnętrznego i zewnętrznego bohatera. Przestrzenie pozostają statyczne, jednak ilość obrazów jest zdumiewająca ze względu na różnorodność jak i czas pojawiania się zdarzeń.
Środki mechaniczne: środki drukarskie i przestankowe nadają bezpośredniości monologowi wewnętrznemu i zarazem pozwalają autorowi w scenie kontrolować bieg monologu. Nawiasy wskazują na zmianę poziomu świadomości.