Akredytywa dokumentowa- stosowana przy transakcjach handlu zagranicznego, ma zagwarantować eksportowi, że otrzyma należność za towar, a importerowi, że otrzyma towar, który zamówił. Akredytywa dokumentowa jest pisemnym zobowiązaniem banku importera do wypłacenia eksporterowi należności w zamian za założenie dokumentów reprezentujących towar.
W sytuacji, gdy importer i eksporter mają do siebie pełne zaufanie, korzystanie z pośrednictwa banku i podpisywanie umowy akredytywy nie jest konieczne. Większość obrotów międzynarodowych jest jednak realizowana między firmami, które znają się mało i wcale nie mają do siebie zaufania. Naturalnym pośrednikiem stają się znane im banki. W rozliczeniu akredytywy dokumentowej uczestniczą cztery strony: eksporter, importer, bank importera i bank eksportera. Importer podpisuje ze swoim bankiem umowę akredytywy dokumentowej, zgodnie z którą wypłaci bankowi znaczną prowizję. Akredytywę taką można porównać z warunkową gwarancją. Po przejściu towaru na teren kraju importera, pracownik banku otrzymuje dokumentację tego towaru (m.in. list przewozowy, fakturę, polisę ubezpieczeniową, w której wymienione zostały przewożone towary, świadectwo pochodzenia itp.), którą porównuje z listą towarów zamówionych, dostarczoną przez importera. Wtedy, gdy dokumenty odpowiadają warunkom akredytywy, bank natychmiast wypłaca eksporterowi należność (na konto w jego banku), pobierając pieniądze z konta importera. Umowa może oczywiście przewidywać, że bank udzieli kredytu importerowi, do którego ma zaufanie, zwiększy to zysk banku.
Gwarancja bankowa- to nieodwołalne zobowiązanie banku do wypłacenia beneficjentowi gwarancji określone kwoty pieniężnej w przypadku, gdyby zleceniodawca gwarancji nie wypełnił świadczenia, do którego był zobowiązany. Zleceniodawca podpisuje więc umowę gwarancji z bankiem, a bank udziela gwarancji osobie trzeciej (beneficjentowi gwarancji).
Udzielając gwarancji bank nie angażuje własnych środków finansowych, a przyjmuje odpowiedzialność za konkretną operację finansową i pobiera za to prowizję. Wysokość tych prowizji zależy od typu gwarancji, sytuacji finansowej klienta, czasu obowiązywania gwarancji i podobnych czynników. Gwarancje można podzielić na pełne i niepełne (lub całkowite i ograniczone) Z gwarancją niepełną (ograniczoną) mamy do czynienia wtedy, gdy udzielający jej poczyni pewne zastrzeżenia, np. ograniczy wysokość odpowiedzialności do określonej sumy (np. przy gwarancji kredytowej do wysokości kapitału kredytu) czy określonego czasu (np. jednego roku po jej udzieleniu). Raz udzielona gwarancja nie może zostać odwołana, bank nie może tego zrobić nawet wtedy, gdy zda sobie sprawę, że udzielił ją przedsiębiorstwu, któremu grozi upadłość.
Najważniejsze typy gwarancji bankowych.
Ilość rodzajów gwarancji bankowych wzrasta. Wśród kilkudziesięciu typów gwarancji w Polsce największe znaczenie mają: gwarancje kredytowe, sprzedaży emitowanych papierów wartościowych, zabezpieczające zapłatę za zakupione towary, usługi i należności celne, coraz częściej spotykane są też gwarancje przetargowe czyli radialne i gwarancje dobrego wykonania umowy.
Dawniej najpowszechniejsze gwarancje kredytowe obecnie są udzielane znacznie rzadziej. Jeśli ich koszt jest wysoki, zniechęca to dobrych klientów i ubiegają się o nie tylko firmy słabe- a wtedy ryzyko „złych kredytów” jest większe. Jeśli natomiast prowizja pobierana przy gwarancji jest niska, banki uznają, że ryzyko ponoszone przy gwarancji jest praktycznie takie samo, co przy udzielaniu kredytów, natomiast przychody dużo niższe, czyli cała operacja jest nieopłacalna. Dodatkowym problemem jest konieczność przedstawiania przez klienta zabezpieczeń przy ubieganiu się o gwarancje kredytowe. Zabezpieczenia te nie mogą być wykorzystane wobec banku, który udziela kredytu, a przeciętny kredytobiorca nie dysponuje zbyt wielkimi możliwościami w tym zakresie. Wszystko to ogranicza zakres gwarancji kredytowych.
Akcja jest ułamkową częścią kapitału spółki i oznacza taką samą część prawa własności do tej spółki.
Wartość nominalna i cena akcji. W spółce akcyjnej kapitał podstawowy jest nazywany kapitałem akcyjnym. Jeśli chcemy sprzedać akcję, oczekujemy, że nabywca zapłaci nam w takiej sytuacji znacznie więcej niż wynosi jej wartość nominalna, bierzemy bowiem pod uwagę również przypadającą na nią wartość kapitałów własnych, a także osiąganą przez przedsiębiorstwo stopę zysku, wartość wypłacanych dywidend oraz aktualna sytuację na rynkach finansowych. Ostatecznie akcje są sprzedawane po cenie rynkowej, która może być kilkakrotnie , a nawet kilkanaście razy większa niż nominalna cena akcji.
Emisje akcji. Dążąc do podniesienia kapitału spółka akcyjna podejmuje emisję akcji. Może do niej dojść tylko za zgodą Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy, które decyduje, jaką formę ma mieć emisja, jaka będzie jej wysokość etc. Mogą to być emisje dostępne tylko dla dotychczasowych właścicieli; wtedy podejmowana jest decyzja, że właściciel określonej ilości akcji starych może kupić jedną akcję nową. Najczęściej jednak emisje są dostępne dla wszystkich i większość kupujących stanowią nowi właściciele. Dotychczasowi właściciele zgadzają się na nową emisję tylko wtedy, gdy uznają, że na niej skorzystają (np. dzięki wysokiej cenie sprzedawanych akcji). Nowe akcje są sprzedawane po tzw. cenie emisyjnej. Jest ona znacznie większa od ceny nominalnej i zbliżona do ceny rynkowej akcji. Różnicę między ceną emisyjną a ceną nominalną nazywamy premią emisyjną.
Cena emisyjna= cena rynkowa + premia emisyjna
Wpływy ze sprzedaży akcji po cenie nominalnej zasilają kapitał akcyjny spółki, a wpływy z premii emisyjnej (po potrąceniu kosztów emisji) zwiększają kapitał zapasowy. Oba te składniki stanowią część kapitałów własnych.
Papiery wartościowe pochodne
Papierem wartościowym pochodnym nazywamy instrument finansowy, którego cena jest zależna od ceny innego papieru wartościowego lub innego ryzykownego parametru rynku. Podstawowymi odmianami papierów wartościowych pochodnych (częściej jeszcze nazywanych instrumentami pochodnymi lub derywatywami) są transakcje terminowe i opcje. W krajach zachodnich pochodne instrumenty finansowe odgrywają podstawową rolę w gospodarce, a w Polsce ich znaczenie jest ciągle jeszcze bardzo małe.
Transakcje terminowe. Transakcje terminowe są instrumentami obrony przed niekorzystnymi zmianami cen w przyszłości. Z punktu widzenia sprzedawców zagrożenie stanowi możliwość spadku cen, transakcje pochodne gwarantują im, że przynajmniej część ich produktów zostanie sprzedana po odpowiedniej cenie i zawierają na tę część kontrakty terminowe. Z kolei dla nabywców zagrożeniem jest możliwość wzrostu cen, aby się przed tym częściowo zabezpieczyć zawierają oni na część zakupywanych towarów kontrakty terminowe.
Typowy kontrakt terminowy między producentem a nabywcą towarów może wyglądać następująco: producent zobowiązuje się do sprzedaży, a nabywca do zakupu 3000 tysięcy ton ziarna kakaowego po upływie pół roku od zawarcia kontraktu i po cenie 2zł za 1 kg. Jeśli po upływie pół roku okaże się, że cena rynkowa 1 kg wyniesie 2,30 zł, to na kontrakcie straci sprzedawca kakao, a jeśli cena rynkowa kakao będzie niższa od 2 zł- straci nabywca. Obie strony otrzymują jednak gwarancję utrzymania określonej ceny na towar, co zwiększa bezpieczeństwo finansowe obu przedsiębiorstw. Kontrakty tego typu zawierane są już od ponad trzystu lat. Z czasem ustalono coraz więcej typów kontraktów terminowych, obecnie bardzo często towar nie jest fizycznie dostarczany przez producenta, a jedynie następuje rozliczanie różnic cen między stronami (np. jeśli cena kakao będzie po upływie pół roku wyższa o 19% niż w kontrakcie, to sprzedający wypłaci kupującemu te 19%). Upowszechniło się obejmowanie transakcjami terminowymi różnych papierów wartościowych i walut obcych.
Transakcje opcyjne. Coraz większą popularność mają też transakcje opcyjne, o bardzo zróżnicowanym charakterze. Opcją nazywamy prawo do zakupu lub sprzedaży określonego towaru w podanym terminie i po podanej cenie. Sprzedający opcję pobiera za nią pieniądze i zaciąga zobowiązanie, a mianowicie zobowiązuje się do sprzedaży lub kupna towaru (rozróżniamy opcje sprzedaży i opcje zakupu). Nabywca płaci za opcję, ma więc prawo do zakupu (lub sprzedaży) towaru po ustalonej cenie, nie musi jednak wcale tego prawa zrealizować. Sprzedającymi opcje są bardzo często banki. Także w przypadku opcji towarem mogą być np. surowce i wyroby gotowe, ale mogą nim być również papiery wartościowe i waluty obce.
Papiery wartościowe możne podzielić na:
Dłużne
Własnościowe
Pochodne
Papiery wartościowe dłużne to papiery będące uznaniem wierzytelności przez emitenta. Są one emitowane na podstawie różnych podstaw prawnych, m.in. kodeksu cywilnego, prawa wekslowego, ustawy o obligacjach. Najbardziej znane papiery wartościowe dłużne to: obligacje, bony i weksle. Emitent zobowiązuje się, że wykupi dany papier wartościowy określonego dnia i zapłaci za niego określoną sumę. Suma, za jaką papier zostanie wykupiony, może być dokładnie znana z góry- wtedy mówimy o papierach o stałej stopie procentowej (można z łatwością obliczyć, jaki jest dochód z danego papieru wartościowego, w przeliczeniu na skalę roczną). Często jednak suma ta nie jest znana, podawane są tylko zasady jej ustalania- wtedy mówimy o papierach o zmiennej stopie procentowej. Przy papierach tego typu oprocentowanie jest indeksowane na jakiejś wartości (np. wskaźniku inflacji, stopie kredytu lombardowego lub wekslowego NBP).
Jeśli nabywca chce odsprzedać zakupione papiery wartościowe, musi to uczynić na rynku wtórnym. Ponieważ emitent najczęściej nie ma zamiaru odkupywać wypuszczonych przez siebie papierów przed upływem terminu wykupu, musi on znaleźć nabywcę. Pomagają mu w tym banki i biura maklerskie, cześć papierów wartościowych jest przedmiotem obrotu giełdowego.
Skarbowe papiery wartościowe. Papiery wartościowe dłużne dzielimy na skarbowe i inne. Skarbowymi papierami wartościowymi dłużnymi nazywamy papiery emitowane w imieniu Skarbu Państwa. Są to obecnie bony i obligacje skarbowe, zbliżony do nich charakter mają papiery emitowane przez NBP. Papiery skarbowe są sprzedawane głównie na przetargach, do których dopuszczani są tylko najwięksi nabywcy (są nimi prawie wyłącznie banki i związane z nimi biura maklerskie). Oprocentowanie tych papierów, dawniej względnie wysokie, jest coraz niższe, mają one natomiast dwie cechy, cenne z punktu widzenia nabywcy: ich wykup jest gwarantowany przez państwo i odznaczają się wysokim stopniem płynności, czyli można je sprzedać względnie szybko i bez strat. Nawet osoby zwykle nie dowierzające gwarancjom państwowym są przekonane, iż w przypadku zakupu bonów i obligacji skarbowych nie ma ryzyka, że państwo ich nie wykupi- w takim przypadku straciłoby ono zaufanie inwestorów i papierów z następnych emisji nikt by już nie kupił. Część posiadaczy pieniądza (w tym banki i wielkie przedsiębiorstwa), biorąc pod uwagę te dwie zalety, godzą się z niską opłacalnością inwestycji w papiery skarbowe i lokują w nie część swoich nadwyżek; znacznie mniejsze powodzenie mają one wśród osób fizycznych.
Inwestorzy, kupując np. bon skarbowy o terminie wykupu w dniu 18 listopada, wcale nie muszą trzymać go do tego dnia- bardzo często odsprzedają bon wtedy, gdy potrzebują pieniędzy (np. wtedy, gdy znajdą możliwość zrealizowania wysoko opłacalnej inwestycji). Można więc stwierdzić, że papiery skarbowe często pełnią rolę rezerwy finansowej, uruchamianej w razie potrzeby.
Papiery wartościowe przedsiębiorstw i innych emitentów są zwykle uważane za mniej pewne. Do papierów tych należą rozmaite bony, obligacje, weksle, liczne typy commercial papers i certyfikaty depozytowe.
Bony skarbowe. Do chwili obecnej papierami wartościowymi o największej wartości emisji są bony skarbowe. Bonem nazywamy papier wartościowy o okresie trwania krótszym niż rok. Okres trwania oznacza w tym przypadku czas między emisją bonu a terminem wykupu, zagwarantowanym przez emitenta. Najczęściej jest on określony jako odpowiednia liczba tygodni (8, 13, 26, 39 i 52). Uwagi na krótki okres trwania bonów skarbowych, dla nabywcy istotne znaczenie ma możliwo9ść ich szybkiej sprzedaży w przypadku, gdy potrzebuje pieniędzy.
Obligacje skarbowe. Z punktu widzenia Skarbu Państwa pokrywanie deficytu dzięki emisji bonów skarbowych ma poważny mankament- szybko przychodzi termin ich wykupu i całą operację trzeba powtarzać. Znacznie wygodniejsze jest finansowanie potrzeb państwa dzięki emisji obligacji. Obligacjami skarbowymi nazywamy dłużne papiery wartościowe emitowane w imieniu Skarbu Państwa na okres co najmniej jednego roku. Właściciele obligacji skarbowych, którzy chcą je odsprzedać, składają zlecenie w biurze maklerskim.
Weksle. Należą one do najstarszych typów papierów wartościowych dłużnych. W praktyce istnieje wiele typów weksli, ich zasadnicze cechy są jednak wspólne.
Pieniądz
Pieniądz definiuje się zwykle jako powszechny ekwiwalent towarów. W teorii ekonomii przyjmuje się z dużym uproszczeniem, że są dwie współdziałające ze sobą sfery gospodarki: realna i finansowa. Do sfery realnej zaliczane są produkty materialne i związane z nimi usługi, a w sferze finansowej dokonywane są transakcje, których przedmiotem jest pieniądz. Zauważmy, że pieniądz ma obecnie charakter niematerialny, w tym sensie, że żadna z jego powszechnie stosowanych form nie ma sama przez się większej wartości materialnej
Ewolucja pieniądza
Barter. Powstanie pieniądza wiązało się z wprowadzeniem społecznego podziału pracy w ramach społeczeństw pierwotnych. Zróżnicowanie struktury produkcji sprawiło, że szybko wzrosła wymiana towarowa. Ponieważ pieniądza nie było, wymiana ta miała charakter barteru, czyli wymiany towaru za towar. Wiązało się to z dużymi problemami, w wielu przypadkach wymiana była zupełnie niemożliwa. Wartość towarów sprzedawanych przez poszczególne osoby musiała zawsze równać się wartości towarów kupowanych. Jeśli np. rolnik chciał dostać na obiad ryby dla rodziny, a miał krowę- wymiany dokonać nie mógł (za krowę otrzymałby dużo więcej ryb niż potrzebował). Utrudnienia związane z barterem sprawiły, że stopniowo zaczęto wykorzystywać niektóre towary jako formę pieniądza. Na różnych obszarach ziemi były one różne, należały do nich np. bydło, skóry, muszle, miód, wyroby z metali. Stosunkowo najmniejsze kłopoty występowały wtedy, gdy towarem pośredniczącym przy wymianie były sztabki z metalu (miedzi, złota, srebra i z różnych stopów).
Pieniądz sztabkowy i monety. We wczesnej starożytności sztabki z metali były już w praktyce używane jako pieniądz. Były one często oznakowane, a ich obieg był uregulowany przez specjalnych urzędników. Forma sztabek była niewygodna, dlatego też przez dłuższy czas poszukiwano innych, korzystniejszych form, wprowadzano na rynek kulki, krążki itp. Ostatecznie upowszechniły się pieniądze w formie krążka.
+cały rozdział II