PRACA NAD ORTOGRAFIĄ W KLASACH I - III
Jednym z nieodzownych warunków ogólnego wykształcenia człowieka jest umiejętność wyrażania myśli w piśmie. Jest to czynność złożona na którą ,składa się m.in. poprawność ortograficzna. Często bowiem od zapisu wyrazu zależy stopień zrozumienia tekstu. Niepoprawny zapis powoduje błędne zrozumienie tekstu. np. wyrazy o takim samym brzmieniu lud - lód, buk - Bóg, morze - może ( np. Przy brzegu rzeki zgromadził się lód - lud )
Praca nad ortografią uczniów, nad budzeniem w nich świadomości ortograficznej jest niewątpliwie trudnym zadaniem. Ukształtować ją można jedynie poprzez systematyczną ,planową i świadomą pracę zarówno nauczyciela jak i ucznia. Kierujmy się więc następującymi zasadami:
Uwzględniamy świadomą pracę uczniów zarówno w trakcie przyswajania wiadomości, jak i w chwili samodzielnego wykonywania ćwiczeń utrwalających.
Naukę poprawnej pisowni czynimy pracą, ciągłą, systematyczną, uwzględniającą ustawiczną czujność ortograficzną na wszystkich przedmiotach nauczania.
Ćwiczenia ortograficzne łączymy z pozostałymi ćwiczeniami w zakresie kształcenia języka ojczystego.
Dobrze organizujemy pracę uwzględniając ogólne zasady dydaktyki: systematyczność, indywidualizm, rytmiczność, stopniowania trudności.
Przestrzegamy zasady profilaktyki.
Kształtując umiejętność poprawnego pisania możemy wyróżnić
następujące etapy:
zaznajomienie uczniów z nowym materiałem ortograficznym
utrwalenie tego materiału drogą różnorodnych ćwiczeń, przy największej aktywności uczniów
sprawdzenie stopnia opanowanego danego materiału
ćwiczenia poprawkowe dla tych uczniów, którzy jeszcze nie opanowali przewidzianego materiału
Wprowadzając nowy materiał ortograficzny pamiętamy, aby nie ominąć żadnego etapu przyswajania nowego wyrazu. Nie można także zbyt szybko przechodzić do nowego materiału ortograficznego, dopóki nie będzie się mieć pewności, że poprzedni wyraz został prawidłowo zapamiętany i uczniowie poprawnie, bez wahania zapiszą go w różnym kontekście zdaniowym.
W pracy nad ortografią zaleca się stosowanie następujących rodzajów ćwiczeń :
przepisywanie
pisanie z pamięci
pisanie ze słuchu ( wprowadzające, utrwalające, sprawdzające)
pisanie z komentowaniem
dyktanda twórcze
Dlatego też wszelki materiał ortograficzny powinien :
być ukazywany uczniom kilka razy w przepisywaniu
wystąpić raz lub kilka razy w pisaniu z pamięci
znaleźć zastosowanie w pisaniu ze słuchu pojętym jako ćwiczenie utrwalające
wystąpić w pisaniu ze słuchu pojętym jako sprawdzian
Przepisywanie - jedno z podstawowych ćwiczeń ortograficznych.
Aby dało pożądane rezultaty należy:
sprawdzić, czy uczniowie rozumieją tekst przeznaczony do przepisywania
uświadomić im cel przepisywania
dokonać analizy ortograficznej tekstu
stosować urozmaicone sposoby przepisywania
wdrażać do samokontroli wykonywanej pracy
Pisanie z pamięci - kształci pamięć wzrokową , spostrzegawczą , świadomość i odpowiedzialność ortograficzną - sprzyja wyrabianiu nawyku ortograficznego pisania. Postępowanie metodyczne jest następujące:
odczytanie i analiza tekstu
analiza trudności ortograficznych
ponowne odczytanie tekstu
obserwacja części tekstu (zdanie lub jego część)
pisanie z pamięci , część tekstu
odsłonięcie tej części tekstu i sprawdzenie poprawności zapisu
Pisanie ze słuchu - polega na pisaniu pod dyktando. Aby było ono ćwiczeniem kształcącym , należy spełnić następujące warunki :
zapoznać uczniów z całym tekstem tak , aby pisząc wyrazy i zdania rozumieli sens całości,
dyktować wolno , wymawiając wyrazy starannie i wyraźnie , ale naturalnie,
nie ograniczać się do jednorazowych powtórzeń .
Rozróżnia się dyktanda :
wprowadzające nowy materiał ortograficzny,
utrwalające (wdrażające)
sprawdzające.
Dyktando wprowadzające - może zawierać tylko jeden rodzaj trudności ortograficznych. Pisownia pozostałych wyrazów powinna być przez uczniów opanowana.
Tok metodycznego postępowania jest następujący:
poinformowanie uczniów o nowym materiale zawartym w tekście,
wyjaśnienie istoty trudności,
wyodrębnienie w czasie dyktowania wyrazów zawierających trudność ortograficzną (odpowiednia intonacja , powtórzenie lub napisanie na tablicy),
samokontrola pod kierunkiem nauczyciela.
Dyktando utrwalające - czyli wdrażające , służy utrwaleniu materiału ortograficznego ,uprzednio wprowadzonego. Może obejmować jedną lub kilka reguł ortograficznych. Praca przebiega następująco:
poinformowanie uczniów o rodzaju i zakresie trudności ortograficznych objętych dyktandem,
przypomnienie pisowni wyrazów z ową trudnością (przed napisaniem każdego ze zdań dyktowanego tekstu),
wyjaśnienie trudnej pisowni oraz korekta błędów po napisaniu tekstu
Przy dyktandzie wprowadzającym i utrwalającym nie stosuje się
oceny dotyczącej poprawności ortograficznej. Konieczne jest jednak
ocenianie staranności pisma oraz dokładności dokonanych poprawek.
Dyktando sprawdzające-obejmuje materiał ortograficzny uprzednio
opracowany różnorodnymi ćwiczeniami. Tok postępowania:
-odczytanie całego tekstu przez nauczyciela
-sprawdzenie zrozumienia treści
-dyktowanie tekstu (zdania krótkie - dwukrotnie , zdania długie-
najpierw w całości , potem logicznymi częściami i ponownie
w całości )
-powtórne odczytanie tekstu przez nauczyciela ( uczniowie śledzą
własny tekst i ewentualnie dokonują poprawek )
-po zebraniu zeszytów , wykorzystując zainteresowanie uczniów,
objaśnienie i zapis na tablicy niektórych trudnych wyrazów.
Pisanie z komentowaniem - polega na dyktowaniu tekstu przez
nauczyciela z równoczesną głośną analizą ortograficzną dokonywaną
przez poszczególnych uczniów. Może się odbywać w następujący
sposób :
-nauczyciel dyktuje kolejne zdania tekstu
-wyznaczony uczeń objaśnia, czyli komentuje zapis w podyktowanym zdaniu
-uczeń dyktuje kolegom zdanie dzieląc wyrazy na sylaby i sam
równocześnie je zapisuje.
Dyktando twórcze - można wprowadzić je już w klasie II. Może
przebiegać w następujący sposób:
-zapoznanie uczniów z wyrazami , których pisownię będziemy
utrwalać
-wspólne ustalenie tematyki dyktanda i nadanie mu tytułu
-indywidualne bądź grupowe redagowanie i zapis na kartkach
powiązanych logicznie zdań z użyciem zgromadzonych wcześniej
ortogramów
-odczytanie tekstów i wybór najlepszego
-przepisanie wybranej pracy na tablicy
-analiza ortograficzna i ewentualnie poprawki stylistyczne
-pisanie tekstu (dyktuje nauczyciel przy zasłoniętej tablicy )
-korekta dyktanda przez porównanie z tekstem na tablicy.
Aby osiągnięcie celu było szybsze i trwalsze dobieramy atrakcyjne,
wywołujące zaciekawienie uczniów ćwiczenia , różnorodne gry i zabawy
dydaktyczne . Efekt na pewno będzie jeszcze lepszy, gdy do współpracy
włączymy rodziców. Na spotkaniach z nimi możemy zapoznać ich z
czynnościami wykonywanymi na zajęciach poświęconych ortografii i
zaproponować np. przeprowadzenie z dzieckiem systematycznej rozmowy
na temat poznanych na zajęciach wyrazów , oglądanie słowniczków
ortograficznych, zeszytów, spowodowanie wykonywanie przez dzieci ćwiczeń
polegających na pisaniu nowo poznanych wyrazów z pamięci , a także
sprawdzenie poprawności wykonanej pracy przez dzieci typu samodzielne
przepisywanie króciutkich tekstów i samodzielne ich poprawianie.
W samodzielnych wypowiedziach pisemnych będzie coraz mniej
błędów, jeżeli potrafimy wyrobić u uczniów czujność ortograficzną, a
bezbłędne pisanie uczynimy sprawą ich ambicji i źródłem radości.
Możemy także wykorzystać czynnik emocjonalny ucznia tzn. prace klasowe
poprawiać w jak najkrótszym czasie po ich napisaniu, a także w obecności dziecka , po zajęciach. Na „gorąco” następuje korygowanie i wyjaśnianie błędów. Jeszcze lepsze efekty osiąga się poprzez zasadę samodzielności ucznia przy poprawianiu błędów tzn. nauczyciel sygnalizuje istnienie błędu, uczeń szuka go i poprawnie sam lub przy pomocy nauczyciela czy korzysta ze słownika ortograficznego. Wyraz źle napisany zamazuje lub zakleja i pisze jego poprawną formę. Tak samo powinien postępować nauczyciel poprawiający błędy, gdyż kilkakrotne podkreślenie błędu czerwonym długopisem powoduje iż wyraz jest wyróżniony wśród innych. Ponadto uczniowie z dobrą pamięcią wzrokową ilustrują sobie zniekształcony obraz graficzny wyrazu. Pamiętajmy iż błędy w pracach uczniów są kontrolą pracy nauczyciela, skutecznością stosowanych zabiegów metodycznych oraz materiałów do dalszej pracy nad wyrabianiem poprawności ortograficznej.
Opracowały mgr I. Szamocka i mgr M.Bałabańska
Bibliografia
Maria Kaleta Sawicka , Irena Skalska
„ Vademecum nauczania ortografii w klasach początkowych”
Edward Polański, Anna Jakubowicz, Franciszka Dyka
„Ortografia i interpunkcja w nauczaniu początkowym”
5