POLITYKA FISKALNA

1. Pojęcie i zakres polityki fiskalnej

2. Koncepcje polityki fiskalnej

3. Teoria indywidualistyczna J. Buchanana.

4. Funkcje polityki fiskalnej

5. Metody działań stabilizacyjnych polityki fiskalnej

6. Opóźnienia w reakcji polityki fiskalnej

7. Związki między polityką fiskalną a polityką monetarną

8. Deficyt budżetowy

9. Fiskalne kryteria konwergencji z Maastricht

10. Systematyka danin publicznych

11. Ustrojowy, ekonomiczny i prawny aspekt podatku

12. Konstrukcja prawna podatku

13. Klasyfikacja podatków

14. Zasady podatkowe i funkcje podatków w świetle teorii podatkowych

15. Problem sprawiedliwego rozłożenia ciężaru podatkowego

16. Rodzaje systemów podatkowych

17. Problemy kształtowania i warunki skutecznego funkcjonowania systemów podatkowych

18. Reakcje podatników na obciążenia podatkowe

19. Przyczyny nielegalnego unikania podatków

20. Przeciwdziałanie oszustwom podatkowym

21. Opodatkowanie dochodu

22. Opodatkowanie dochodów osobistych

23. Pojęcie „dochodu podatkowego”

24. Podatek cedularny i unitarny

25. Zwolnienia, ulgi, aspekty socjalne podatku

26. Koncepcja podatku liniowego

27. Ujemny podatek dochodowy

28. Charakterystyka podatku dochodowego od osób prawnych - ujęcie porównawcze

29. Opodatkowanie zysku wydzielonego spółek kapitałowych

30. Problemy podwójnego opodatkowania: aspekt ekonomiczny i prawny

31. Międzynarodowe aspekty opodatkowania dochodu

32. Podatkowe grupy kapitałowe

33. Harmonizacja podatku dochodowego od osób prawnych w państwach Unii Europejskiej

34. Opodatkowanie obrotu

35. Jedno- i wielofazowy podatek obrotowy, podatek od wartości dodanej

36. Podatki akcyzowe, cła

37. Harmonizacja podatków pośrednich w państwach Unii Europejskiej

38. Opodatkowanie majątku

39. Formy i konstrukcje podatków majątkowych

1. POJĘCIE I ZAKRES POLITYKI FISKALNEJ

• łacińskie - dotyczące skarbu państwa, współczesny francuski - skarbowy, podatkowy/

• w polskim języku „polityka fiskalna” to polityka podatkowa bądź skarbowa odnosząca się raczej do strony dochodowej budżetu..

• fiscal policy /anglosaskie/ - polityka budżetowa czyli zestaw celów polityki społeczno - gospodarczych realizowanych za pomocą narzędzi gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych. Zalicza się tu kwestie ceł, deficyt budżetowy i sposoby jego finansowania.

• Amerykanie rozumieją też politykę fiskalną szeroko jako politykę budżetową.

• Polska literatura finansowa używa zamiennie pojęć „polityka fiskalna” i „polityka budżetowa”. Polityka budżetowa w szerszym ujęciu obejmuje także politykę podatkową i z zakresu wydatków budżetowych.

• R. Domaszewicz - „politykę fiskalną” traktuje jako politykę gromadzenia i wydawania publicznych zasobów pieniężnych.

• Polityka fiskalna - świadome, celowe działanie, źródła i metody realizacji zadań budżetowych /samorządy, fundusze celowe/. Pozyskiwanie dochodów i ich wydatkowanie do/z funduszy publicznych.

• Polityka fiskalna jest częścią polityki społeczno - gospodarczej wyodrębnioną z uwagi na dwoistość środków jej realizacji, są nimi narzędzia gromadzenia dochodów budżetowych i ich wydatkowania.

Węższe ujęcie - polityka fiskalna rozumiana jako polityka podatkowa bądź skarbowa, ale odnosząca się raczej do strony dochodowej budżetu.

Szersze ujęcie - polityka fiskalna rozumiana jako polityka budżetowa - zestaw celów polityki społeczno - gospodarczej realizowanej za pomocą narzędzi gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych.

• angielscy autorzy „Polityka fiskalna to decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków”, do tych decyzji zaliczają zarówno

• kwestie ceł

• kwestię deficytu budżetowego oraz jego finansowanie

• polscy autorzy używają zamiennie pojęć „polityka fiskalna”, „polityka budżetowa”

• Podatki to główne narzędzia gromadzenia dochodów - polityka podatkowa jest częścią polityki fiskalnej.

Determinanty polityki fiskalnej

2. Ustrój polityczny i gospodarczy kraju

3. Koncepcja zarządzania gospodarczego /ile interwencjonizmu państwowego w gospodarce/

4. Stopień rozwoju /deficyt budżetowy, dług publiczny, bezrobocie, inflacja/

2. KONCEPCJE POLITYKI FISKALNEJ.

1. Okres pierwotnej akumulacji kapitału

• Państwo głównie tworzy warunki do rozwoju produkcji,

• Państwo jako inwestor - mechanizacja wzrost skali produkcji, niezbędne rozszerzenie rynków a więc odpowiednia sieć komunikacyjna /drogi, mosty/ bardzo duże nakłady a w przyszłości zyski. Przykład, że konkretna sytuacja tworzy zapotrzebowanie na aktywną rolę państwa w gospodarce.

2. Okres umocnienia się kapitalistycznych stosunków produkcji - idea wolnej konkurencji. Koncepcja liberalna.

• Państwo stróż porządku wewnętrznego i ochrony zewnętrznej.

• Nie ma potrzeby ingerencji państwa w sprawy gospodarcze, powinno tylko tworzyć ramy dla prywatnej działalności gospodarczej przez: przepisy prawne, politykę handlową, politykę celną i podatkową. Państwo powinno:

• Respektować optymalną zdolność podatkową społeczeństwa

• Nie powodować poprzez podatki zmian w podziale dochodu narodowego, ukształtowanych przez rynek

• Opierać system podatkowy nie tyle na podatkach bezpośrednich, obciążających w znacznej mierze warstwy oszczędzające, ile na podatkach pośrednich obciążających warstwy nieposiadające a więc nie przyczyniające się do formowania oszczędności społecznych potrzebnych do finansowania inwestycji.

3. XIX w koncepcja A. Wagnera wykorzystanie polityki podatkowej nie tylko jako narzędzia gromadzenia dochodów lecz również jako środka polityki społecznej. Dla Wagnera jedną z przyczyn „nierówności” w podziale dochodu narodowego jest nierówno rozłożona własność środków produkcji. Tej „nierówności” nie można skompensować dodatkowym wysiłkiem pracy jaki ponoszony jest w trakcie wytwarzania produktu narodowego. Dlatego uzasadniona jest „redystrybucja” przy pomocy systemu podatkowego. Granice redystrybucji podatkowej nie mogą być dowolne. Państwo ma czuwać by redystrybucja podatkowa nie naruszała wolności gospodarczej.

4. Przed II wojną światową powstaje koncepcja J.M. Keynesa /w praktyce zastosowana po II wojnie światowej/

W okresie depresji gospodarczej aby zwiększyć efektywny popyt konieczny jest wzrost wydatków rządowych, godzi się on na powstanie deficytu budżetowego.

W okresie depresji budżet jest nieodzownym środkiem ożywienia gospodarki.

5. Teoria neoliberalna M. Friedman - polityka fiskalna rozumiana jako manewrowanie wydatkami i podatkami przy stałej ilości pieniądza, ma znaczenie jedynie przy redystrybucji dochodu narodowego tj. Określaniu, jaką częścią tego dochodu będą dysponować poszczególne podmioty (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, budżet) Nie ma natomiast wpływu na przebieg koniunktury. Więc przedsięwzięcia polityki fiskalnej mające pobudzać lub osłabiać wzrost gospodarczy nie mają sensu, ponieważ ograniczają tylko inicjatywę prywatną, nie dając żadnego rezultatu.

6. Lerner /ekonomista amerykański/ - zasadniczym celem polityki fiskalnej powinno być zapewnienie pełnego zatrudnienia oraz zapobieganie inflacji przez odpowiednie regulowanie rozmiarów całości wydatków krajowych (rządowych i prywatnych). Zależnie od konkretnej sytuacji gospodarczej kraju środki będące w dyspozycji (podatki, wydatki rządowe, zaciąganie pożyczek wewnętrznych i zagranicznych oraz ich spłata, emisja pieniądza i jego wycofywanie z obiegu) powinny być podejmowane wyłącznie z punktu widzenia skutków jakie mają spowodować w gospodarce narodowej a nie stosownie do tego co jest słuszne lub niesłuszne według takich czy innych zasad.

3.TEORIA INDYWIDUALISTYCZNA J. BUCHANANA

1. Koncepcja organiczna - założenie, że między państwem a obywatelami pełna zgoda interesów i harmonia - państwo działa w imieniu i na rzecz całego społeczeństwa, poprzez finanse publiczne zwiększając ogólną użyteczność pieniężnych środków publicznych.

2. Koncepcja indywidualistyczna - państwo i obywatele są antagonistycznymi siłami. Ingerencja podatkowa państwa prowadzi do zmiany użyteczności dochodów osiąganych przez obywateli w ramach gospodarki rynkowej. Między ciężarem podatkowym a świadczeniem otrzymywanym od państwa najczęściej występują różnice: salda dodatnie, ujemne i teoretycznie zerowe i to one są podstawą do wyróżnienia przez Buchanana trzech systemów fiskalnych:

1. System pogłębiający nierównomierny podział dochodów w społeczeństwie (aggregative system)

• biedny traci /saldo dodatnie/ wpłaca do budżetu więcej niż otrzymuje w postaci świadczeń.

• bogaty zyskuje /saldo ujemne/ wysokość otrzymanych świadczeń przewyższa poniesione ciężary podatkowe.

• Taki system występował w XVI - XVIII w., kiedy to ponoszący ciężary chłopi i mieszczanie utrzymywali panujących władców i szlachtę.

2. System neutralny (status quo system) saldo zerowe dochody ludności nie zmieniają się.

3. System wyrównawczy (equalitarian system lub redistributive system)

• Jednostki o niskich dochodach /saldo ujemne/ korzystają z większych świadczeń publicznych niż płacą podatków.

• Jednostki o wysokich dochodach /saldo dodatnie/ praktycznie „dopłacają” do osób gorzej sytuowanych.

4.FUNKCJE POLITYKI FISKALNEJ

1. funkcja alokacyjna - kształtowanie podziału czynników produkcji między sektor publiczny a sektor prywatny oraz ich dalsza alokacja wewnątrz tych sektorów, za pomocą zespołu narzędzi:

• gromadzenia dochodów /podatki, cła, opłaty, pożyczki/

• wydatków budżetowych na utrzymanie całej sfery publicznej.

• Środki pieniężne pobierane od podmiotów prywatnych zmieniają więc przeznaczenie, zmienia się zatem struktura wydatków ostatecznych a także struktura wydatków inwestycyjnych (ze względu na inny charakter inwestycji publicznych).

2. funkcja redystrybucyjna - ponowny podział (ten na rynku niedoskonały) dochodów.

• Spojrzenie makroekonomiczne - dotyczy zakresu redystrybucji PKB (dochodu narodowego), ogólnej struktury dochodów i wydatków realizowanych przez władze publiczne. W tym ujęciu redystrybucja poprzez swoje globalne rozmiary, wywołuje określony (pozytywny, negatywny) wpływ na całą gospodarkę, jej poszczególne działy, sektory, branże.

• Spojrzenie mikroekonomiczne - zmiany w gospodarstwach domowych:

• Obciążenia fiskalne /podatki, opłaty, ZUS, fundusze społeczne/

• Wydatki na ich rzecz zastępujące lub uzupełniające dochód /renty, emerytury, stypendia, zasiłki/

• Pośrednia redystrybucja - dopłaty do biletów, ochrona zdrowia, usługi w sferze kultury /tańsze niż wynikałoby z kalkulacji/, oświata.

3. funkcja stabilizacyjna - gospodarcza i społeczna, za pomocą instrumentów fiskalnych zapewniamy stały i stabilny rozwój gospodarczy.

• stabilizacja wewnętrzna - ustabilizowanie inflacji i bezrobocia, cen.

• Stabilizacja wewnętrzna + równowaga zewnętrzna (bilans płatniczy a szczególnie handlowy) zapewniają stabilny, silny rozwój gospodarczy.

5.METODY DZIAŁAŃ STABILIZACYJNYCH POLITYKI FISKALNEJ

1. polityka pasywna - automatyczne stabilizatory koniunktury (wykazują elastyczność w stosunku do zmian poziomu dochodu narodowego). Automatyczny charakter tych reakcji oznacza, że nie podlegają procesom opóźniającym. Zaliczymy do nich:

• podatki VAT

• progresywny podatek dochodowy

• zasiłki dla bezrobotnych

2. polityka aktywna (dyskrecjonalna) - świadome działanie rządów, które stosują wybrane środki takie jak:

• zmiana stawek i struktury podatków

• ulgi podatkowe (np. inwestycyjne)

• zmiany wydatków budżetowych zwłaszcza inwestycyjnych

• korekta deficytu budżetowego i obsługa długu publicznego.

• roboty publiczne.

6.OPÓŹNIENIA W REAKCJI POLITYKI FISKALNEJ

opóźnienie w reakcji polityki budżetowej na zjawiska zachodzące w gospodarce wynika z wielu obiektywnych przyczyn związanych głównie z mechanizmami podejmowania decyzji. Okres który upływa od powstania zakłóceń do pełnego wystąpienia podjętych przez państwo działań składa się z faz:

1. opóźnienia wewnętrzne

1. faza rozpoznania - od powstania zakłócenia do jego ujawnienia

2. faza diagnozy - analiza sytuacji i ocena /prognozowanie rozwoju zjawiska/

3. faza decyzji - ustalenie pakietu niezbędnych zmian ich form i zakresu

4. faza instrumentalna - postępowanie administracyjne i legislacyjne.

2. Opóźnienia zewnętrzne

1. Faza operacyjna - od uruchomienia instrumentów fiskalnych do uzyskania efektów (jaka będzie reakcja obywateli, firm na zastosowane instrumenty)

• Bezpośrednie skutki wykraczają poza 1 rok - tak wynika z rachunków symulacyjnych.

• W ciągu pierwszego roku od postawionego celu i wprowadzonych rozwiązań (po 4tej fazie) cel realizuje się w granicach 80-90%.

• Zmiany podatku bezpośredniego ok. 75%

• Zmiany podatku pośredniego poniżej 75%

• Siła ich działania zależy w jakiej fazie cyklu koniunkturalnego się je uruchamia:

• Rozkwit - łatwiej bo akceptacja społeczna

• Studzenie gospodarki - trudniej bo opór społeczeństwa przed cięciem wydatków i podnoszeniem podatków.

7.ZWIĄZKI MIĘDZY POLITYKĄ FISKALNĄ A POLIYKĄ MONETARNĄ

	BILANS PŁATNICZY	Nadwyżka	Równowaga	Deficyt
	RÓWNOWAGA WEWNĘTRZNA
	Bezrobocie	1	2	3
	Równowaga	4	5	6
	Inflacja	7	8	9

• 5 - pełna równowaga - zrównoważenie podaży i popytu przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji oraz równowaga bilansu płatniczego.

• 1, 3, 7, 9, - brak równowagi zewnętrznej i wewnętrznej, ale:

• 1, 9, - zgodność kierunku działań

• 1 - polityka ekspansywna

• 9 - polityka restrykcyjna

• 3, 7, - sprzeczność w działaniach przywracających równowagę /konflikt celów polityki gospodarczej i państwa/

• 2, 4, 6, 8, - konflikt celów działania podejmowane dla przywrócenia jednej z równowag naruszają drugą.

• Polska polityka fiskalna - nie ograniczała negatywnych zjawisk. Jest zbyt liberalna, nie ogranicza wielkości deficytu budżetowego

• Polityka monetarna ma restrykcyjne działanie, dlatego stopy procentowe są wysokie.

8.DEFICYT BUDŻETOWY

Deficyt budżetowy - nadwyżka wydatków budżetowych nad dochodami budżetowymi.

Deficyt ekonomiczny -

Deficyt budżetowy a deficyt handlowy, problem „bliźniaczych deficytów”:

Wzrost deficytu budżetowego⇒ wzrost podaży państwowych papierów wartościowych, wzrost stopy procentowej⇒napływ kapitału spekulacyjnego⇒aprecjacja złotego /wzrost wartości złotego/⇒pogorszenie konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, podrożenie eksportu, obniżenie kosztów importu⇒deficyt bilansu handlowego.

9. FISKALNE KRYTERIA KONWERGENCJI Z MAASTRICHT

Protokół numer 5 w sprawie procedury nadmiernego deficytu:

Wartości bazowe wynoszą:

• 3% dla relacji planowanego lub rzeczywistego deficytu budżetowego do PKB wyrażonego w cenach bieżących /deficyt oznacza przyrost zadłużenia netto/.

• 60% dla relacji zadłużenia państwowego do PKB wyrażonego w cenach rynkowych (od 1998 roku do dochodów nie wlicza się dochodów z prywatyzacji) /zadłużenie oznacza całkowite zadłużenie brutto w wartościach nominalnych, występujące na koniec roku w sektorze rządowym/.

Rada Europy stosuje sankcje za niewypełnienie kryteriów:

1. System wczesnego zapobiegania - obowiązek sporządzenia planu stabilizacji budżetowej, budżet zrównoważony lub z nadwyżką

2. System wzmacniający procedurę:

• Gdy nadmierny deficyt należy tworzyć rezerwę:

• Część stała rezerwy 0,2% PKB

• Część zmienna 1/10 kwoty deficytu przekraczającej 3% PKB, łączna wartość depozytu nie większa niż 0,5% PKB

• Gdy przekroczone kryterium długu

• Wymagany depozyt 0,2% PKB

3. Nałożenie kary na kraj członkowski - przepadek depozytu na rzecz Unii.

Polska - ustawa o finansach publicznych wprowadza procedury ostrożnościowe dotyczą: długu publicznego (powiększonego o kwotę wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora publicznego).

Sektor rządowy (sektor finansów publicznych) oznacza

• Rząd centralny

• Władze regionalne i lokalne

• Fundusze ubezpieczeń społecznych

• Instytucje niekomercyjne finansowane i kontrolowane przez organy rządowe i samorządowe.

Gdy - dług publiczny > 50% PKB a < 55% PKB

To w projekcie budżetu relacja:

Deficyt budżetowy

-------------------------------------- nie wyższa niż w roku bieżącym

dochody budżetu państwa

gdy - dług publiczny > 55% PKB a < 60% PKB

to w projekcie budżetu

ograniczenie deficytu do poziomu zapewniającego, że relacja długu skarbu państwa do PKB będzie niższa od relacji ogłoszonej przez Ministra Finansów.

Gdy - dług publiczny > 60% PKB

To podmioty sektora publicznego nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji

Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny projekt budżetu na kolejny rok nie zawierający deficytu budżetowego.

10.SYSTEMATYKA DANIN PUBLICZNYCH

Daniny publiczne - świadczenie nałożone normą prawa publicznego w sposób przymusowy i jednostronny:

1. Osobiste - współcześnie prawie nie praktykowane (ewentualnie w warunkach ekstremalnych)

• Praca

• Usługi na rzecz publiczną

• Służebność (np. służba wojskowa, pełnienie urzędu itp.)

2. Rzeczowe - usługi materialne (np. dawna dziesięcina, w PRL obowiązkowe dostawy z płodów rolnych)

3. Pieniężne - egzekucja z majątku - element rzeczowy

• Przede wszystkim podatki gwarantują one dochody do budżetu

Danina publiczna zawiera w sobie cel fiskalny - dostarczanie dochodów do systemu finansów publicznych

Poza obrębem danin publicznych pozostają:

• Świadczenia duszące

• Świadczenia prohibicyjne - np. różnego rodzaju akcyzy

• Grzywny, kary pieniężne -„na niegodziwości obywateli nie można budować finansów publicznych”

Cło nie jest obciążeniem podatkowym, jest daniną publiczną

Podatki niezaprzeczalne są daniną publiczną

Typowe daniny:

• Podatki

• Opłaty , uzupełniają się wzajemnie z podatkami

• Składki na ubezpieczenie społeczne szeroko rozumiane

11.USTROJOWY, EKONOMICZNY I PRAWNY ASPEKT PODATKU

1. Aspekt ustrojowy - relacje obywatel władza publiczna, kto powinien mieć polityczną i prawną władzę ustanawiania podatków: /państwo? władza samorządowa? organizacje wyznaniowe? Itp./. Tę władzę ma państwo a reszta tylko w ramach rozwiązań ustrojowych - ustawy stanowi państwo.

• Zasady konstytucyjne:

• Podatki tylko w formie ustawowej - 2 zasady:

• Prawo nie działa wstecz

• Powinno obowiązywać vacatio legis czas przed wprowadzeniem w życie żeby przystosować się do nowych warunków

2. Aspekt ekonomiczny - problem przewłaszczenia - przejęcia części dochodu z prywatnej własności do państwowego systemu finansów publicznych.

• Podatek musi uwzględniać zdolność podatkową podatnika

3. Aspekt prawny - związany z konstrukcją podatku

• Cechy podatku jako narzędzia działalności państwa:

1. Przymusowa danina pieniężna

2. Jednostronnie nakładany

3. Bezzwrotny

4. Nieodpłatny

5. Pobierany na zasadach ogólnych wg powszechnie obowiązujących norm prawnych jednakowych dla każdego podatnika

12.KONSTRUKCJA PRAWNA PODATKU

Elementy konstrukcyjne podatku od strony polityki fiskalnej.

1. Podmiot podatku

• Podmiot czynny - ten który nakłada podatki czyli władza publiczna

• Podmiot bierny - płatnik (oblicza i wpłaca podatek np. pracodawca za pracownika) i podatnik (ponosi ciężar podatku)

2. Przedmiot podatku - zjawiska lub rzeczy z którymi wiąże się obowiązek podatkowy (to od czego płacimy podatek).

3. Podstawa opodatkowania - wyrażona w jednostkach pieniężnych lub innych podstawa wymiaru podatku

4. Kumulacja podatkowa - łączenie we wspólną podstawę:

• Przedmiotowa kumulacja - łączenie w jedną podstawę różnych źródeł dochodu.

• Podmiotowa kumulacja - wspólne opodatkowanie małżonków, rodzica z dziećmi.

• Terytorialna kumulacja - ma charakter międzynarodowy - eliminacja podwójnego opodatkowania (umowy dwustronne)

• Czasowa kumulacja - łączenie wyników które wychodziły przez rok podatkowy. Gdy prowadzona działalność gospodarcza - możliwość pomniejszenia podatku o straty (możliwość rekompensaty strat o pomniejszenie dochodu do opodatkowania).

5. Zryczałtowane podatki gdzie albo wielkości albo kryteria wyznaczają ten podatek np.

• Karta podatkowa - znana miesięczna kwota podatku czy można skorzystać z tej formy decyduje: rodzaj działalności, liczba pracowników, wielkość miejscowości gdzie prowadzona jest działalność.

• Ryczałt ewidencjonowany - wychodzi się od rentowności prowadzonej działalności a płaci się określony procent od obrotu.

6. Kontyngent podatkowy - z góry władza podatkowa określa globalną kwotę świadczenia podatkowego przypadającą na określoną grupę podatników (gmina, gromada, region). Z góry jest tu określona wydajność podatku.

Dalsze elementy:

1. Stawki podatkowe procentowe lub kwotowe

2. Skale podatkowe:

• Progresywna

• Progresja ciągła - (nasze PIT-y; gdy 1-szy szczebel osiągamy to płacimy jak za pierwszy, gdy wchodzimy na drugi to do granicy jak za 1-szy a jak za 2-gi tylko od tego co wchodzi już na 2gi szczebel, i tak dalej).

• Progresja globalna - gdy się już wpadnie w wyższą stawkę to ta wyższa stawka liczona od całych dochodów.

• Progresja zimna - bez zmiany stawek i przedziałów. Gdy jest duża inflacja i nie zwaloryzuje się progów podatkowych to zwiększa się obciążenie podatkowe.

• Proporcjonalna - podatek liniowy

• Regresywna - rosnąca podstawa i malejące stawki - ma sens bo można ją wykorzystać żeby podatnicy nie ukrywali dochodów ( im wyższy wykażą dochód tym w niższą stawkę podatku wchodzą).

• Degresywna - skala proporcjonalna dla pewnej małej podstawy opodatkowania, w miarę jak maleje podstawa maleją stawki podatkowe. Rolnictwo - podatek gruntowy (chodzi o ochronę podatnika).

3. Zwolnienia - wyłączenie z obowiązku podatkowego gdy taki obowiązek istnieje np. zwolnienie NBP z podatku dochodowego, zwolnienie z opodatkowania odsetek z lokat bankowych

4. Wyłączenia - brak podmiotowego i przedmiotowego obowiązku podatkowego mimo istnienia stanu faktycznego z którym prawodawca łączy podatki np. rolnictwo, osoby kościelne itp.

5. Ulgi - ograniczenie wielkości obciążenia podatkowego

6. Zwyżki - podwyższenie podatku - mają charakter sankcyjny za łamanie, naruszenie prawa.

13.KLASYFIKACJA PODATKÓW

według opcji podatkowych - co się chce osiągnąć sięgając do określonych opcji podatkowych.

1. Opcja społeczna:

• Podatki rzeczowe - w nich na plan pierwszy wysuwa się przedmiot opodatkowania, bez różnicy kto jest podatnikiem będzie zapłacony identyczny podatek np. podatek gruntowy, podatki obrotowe.

• Podatki osobiste - plan pierwszy to osoba podatnika, personalizacja podatku. Bardziej obiektywny, rozbudowane są tu elementy zwolnień i ulg podatkowych.

2. Opcja ekonomiczna - podstawą opodatkowania byłoby bogactwo /dochód/. Kryterium różnicowania podatków to moment w którym sięgamy do tego bogactwa /dochodu?.

• Podatki dochodowe - sięganie do źródła dochodu w momencie jego powstania.

• Podatki majątkowe - opodatkowanie okrzepłego bogactwa

• Realne podatki majątkowe - uszczuplają ten majątek

• Nominalne - nie uszczupla majątku lecz płacony jest z bieżącego dochodu np. podatek od nieruchomości, spadkowy.

• Podatki od wydatków - kiedy bogactwo /dochód/ opuszcza majątek VAT, akcyza.

3. Opcja prawna - wybór techniki poboru podatku i podział na dwie grupy podatków:

• Bezpośrednie - w sposób bezpośredni sięgają do źródła

• Pośrednie - takie które do źródła sięgają w sposób pośredni - inny jest przedmiot a inne źródło podatku. (przerzucalność podatku).

• Przerzucalność rzeczywista - gdy przerzucenie ciężaru podatku następuje z inicjatywy tego na kogo ten podatek nałożono.

• Przerzucalność pozorna - gdy przerzucenie podatku jest z góry założone (akcyza, VAT)

14.ZASADY PODATKOWE I FUNKCJE PODATKÓW W ŚWIETLE TEORII PODATKOWYCH

XIII w - reakcja na nadmierny fiskalizm. A. Smith tworząc te zasady uwzględniał dobro przedsiębiorców a nie władz. Dostrzegał 2 źródła dochodu dla państwa:

• Majątek państwowy - powinno się go oddać społeczeństwu

• Dochód społeczeństwa - stąd głównie się czerpie.

Zasady podatkowe A. Smith'a:

1. Zasada równości - „podatek opłata za ochronę państwa a nikt nie powinien płacić więcej podatków niż jest w stanie zapłacić”

2. Zasada pewności - podatki powinny być z góry ustalone i nie powinno się pobierać kilkakrotnie podatków z tej samej podstawy, bo to rodzi chęć uchylenia się od podatku.

3. Zasada dogodności - „płać gdy wpływają pieniądze”

4. Zasada taniości - istotna zasada. Dochody powinny służyć społeczeństwu, nie powinna je pochłaniać administracja państwowa. Bo cel podatku to służenie społeczeństwu a nie utrzymywanie administracji.

IX w zasady podatkowe A. Wagnera:

1. Zasady finansowe (wydajność, elastyczność)

2. Zasady gospodarcze (wybór właściwego źródła podatków) - aby nie miały niszczącego charakteru, podatek nie powinien szkodzić działalności gospodarczej.

3. Zasady sprawiedliwości - wszyscy muszą płacić podatki. Opodatkowanie progresywne szczególnie od dochodów fundowanych (z majątku, z kapitału)

4. Zasady administracji skarbowej (dogodność, taniość, pewność)

XX w katalog zasad F. Neumarka

1. Zasady fiskalno - budżetowe:

• Wystarczalność przychodów podatkowych

• Zdolność przystosowawcza podatku do rosnących potrzeb budżetowych.

2. Zasady etyczno - społeczne:

• Sprawiedliwość opodatkowania (powszechność, równomierność, zdolność płatnicza)

• Podatkowa redystrybucja dochodu i majątku

3. Zasady ekonomiczne:

• Zasada minimalizacji podatkowej ingerencji w sferę własności prywatnej i działalność gospodarczą.

• Elastyczność opodatkowania

• Dostosowanie opodatkowania do polityki wzrostu gospodarczego.

4. Zasady techniki podatkowej

• Trwałość prawa podatkowego „stary podatek dobry podatek”

• Przejrzystość podatków

• Taniość

• Wygoda poboru

• Brak sprzeczności podatków z systemem podatkowym (ustawowy charakter podatków, zgodność zewnętrzna i wewnętrzna).

Koncepcja ekwiwalencji (korzyści) nawiązuje do państwa ⇒ celowego związku do realizacji wspólnych zadań. Państwo - obywatel ⇒ stosunki partnerskie jak w wymianie rynkowej.

• Podatek - „ceną za korzyści jakie daje państwo” - całkowita neutralność opodatkowania z punktu widzenia realnych dochodów w społeczeństwie.

• Opodatkowanie - zależne od dochodowej elastyczności popytu (wyższe dochody: czy zwiększa się czy zmniejsza popyt na usługi państwa?)

• E=1 - opodatkowanie proporcjonalne

• E<1 - opodatkowanie regresywne

• E>1 - opodatkowanie progresywne

Ograniczenia:

• Bardzo trudne ustalenie korzyści w praktyce

• Trudności podzielenia podatków według celu:

• Czy służą finansowaniu wydatków?

• Czy służą redystrybucji dochodów?

Zaleta zasady ekwiwalencji:

• Funkcja informacyjna - informuje podatnika o kosztach związanych z żądaniami wysuwanymi przez niego wobec państwa.

• Współcześnie stanowi uzasadnienie dla: opłat, składek, niektórych podatków lokalnych.

Koncepcja zdolności płatniczej - nawiązanie do teorii państwa organizacyjno-kolektywistycznego.

• Podatek:

• Obywatelski obowiązek wynikający z przynależności państwowej

• Źródło finansowania życia społecznego wszystkich obywateli

• Państwo może żądać zapłaty bez świadczenia wzajemnego, powszechność podatku.

• Podstawą obciążenia - indywidualna zdolność płacenia podatków (jej miarą dochód, majątek)

• Sprawiedliwość pozioma - jednakowe traktowanie w jednakowych warunkach ekonomicznych „równe traktowanie równych”

• Sprawiedliwość pionowa - podatnicy dysponujący wyższym dochodem płacą wyższe podatki.

Opodatkowanie według zdolności płatniczej - ujęcie teoretyczne.

1. Teoria równości ofiary J.S. Milla

• Podatek ofiarą - strata w dobrobycie

• Ekonomiczna istota ofiary - równy ubytek korzyści u osób podlegających opodatkowaniu.

2. Koncepcja malejącej użyteczności krańcowej dochodu (marginaliści, utylitarianie A.C. Pigou H. Dalton)

• Gasnący charakter krzywej użyteczności dochodu

• Progresja podatkowa

Według jakich kryteriów można oceniać progresję:

• Kryterium wydajności - jej skuteczność zależy od alokacji bogactwa, ma sens gdy duża część bogactwa pozostaje w ręku mniejszej części społeczeństwa. Wtedy progresja powoduje że podatek jest wydajny

• Kryterium sprawiedliwości - „talar biedaka i talar bankiera” jaka jest ich wartość dla właściciela? Dla biedaka wartość wyższa niż dla bankiera.

• Kryterium skutków gospodarczo-ekonomicznych - progresja może powodować negatywne zjawiska gospodarcze (zmniejszenie działalności, szara strefa)

Jak pogodzić sprawiedliwość i skutki gospodarcze?

Funkcje i cele podatku.

Funkcje podatku:

1. Fiskalna /dochodowa/

2. Redystrybucyjna /regulacyjna/

3. Stabilizacyjna

4. Stymulacyjna /bodźcowa/

5. Informacyjna

6. Ekonomiczna /alokacyjna/

7. Ogólnopolityczna

8. Kontrolna

9. Interwencyjna /negatywna/

10. Fiskalna

11. Pozafiskalna /realizuje cele społeczno-ekonomiczne/

Cele podatku:

1. Fiskalny (uwaga na krzywą Lafera)

2. Społeczny (uwaga krzywa Lorenza)

• Globalny - wyrównywanie nierówności społecznych

• Cząstkowy - kształtowanie indywidualnych dochodów

3. Gospodarczy

• Oddziaływanie globalne - protekcja podatkowa w oddziaływaniu globalnym: wspomaganie, popieranie, ściąganie nadwyżki inflacyjnej poprzez zwiększenie obciążeń by łagodzić wahania cyklów.

• Oddziaływanie selektywne - adresowane do poszczególnych podmiotów gospodarczych: ulgi, zwolnienia.

15.PROBLEM SPRAWIEDLIWEGO ROZŁOŻENIA CIĘŻARU PODATKOWEGO

Keyns - opodatkowanie większe bogatych bo relatywnie mniej wydają (więcej oszczędzają) a chodzi o zwiększenie globalnego popytu.

Problem w niedyskryminowaniu przez podatek (neutralność podatkowa) koncepcje liberalne:

Koncepcja absolutnej neutralności (początek XX w) gdzie

• „podatek nie powinien być ani stymulatorem, protektorem, moralizatorem podatek powinien jedynie przysparzać dochodów skarbowi państwa” ⇒ tylko funkcja fiskalna.

Ponad 3% PKB jest przejmowane przez podatki ⇒ nie może być neutralny system podatkowy.

Nowoczesna teoria:

Neutralność - neutralność wobec procesów gospodarczych (decyzyjna)

• podatek nie powinien powodować zmian wewnątrz aparatu wytwórczego,

• nie powinien wpływać na alokację zasobów w sektorze prywatnym.

• nie powinien wpływać na strukturę obiegu gospodarczego

Zniekształcał struktury kaskadowy podatek obrotowy (liczony jak VAT ale nie bez możliwości potrącania części naliczonej w poprzednich fazach obrotu - czyli jakby podatek od podatku)

• Neutralność międzyczasowa - zachowanie rynkowo określonych relacji między spożyciem obecnym a przyszłym by były one wzajemnie wymienne, nie powinny się zmieniać bo wtedy preferowanie konsumpcji bieżącej kosztem przyszłej.

16.RODZAJE SYSTEMÓW PODATKOWYCH

system podatkowy - podatki tworzą system podatkowy pod względem:

• Prawnym gdy tworzą zwartą przejrzystą konstrukcję gdzie jest sprawna technika podatkowa i aparat skarbowy.

• Ekonomicznym gdy są świadomie wybrane źródła podatku, fazy procesu ekonomicznego w których należy nałożyć podatek

Podział podatków według opcji:

Systemy podatkowe:

• Racjonalne - raczej idealne, teoretyczne konstrukcje.

• Historyczne - praktyka, systemy podatkowe tu i teraz, z nimi mamy do czynienia są wynikiem nawarstwiających się konstrukcji prawnych (wielokrotne nowelizacje dostosowujące system do bieżących potrzeb)

Systemy podatkowe mogą być:

Koncepcja podatku jedynego (XVIII w fizjokraci) - (taki podatek pozwoliłby na duże uproszczenie prawodawstwa podatkowego i zmniejszyłby koszt wymiaru, ściągania, kontroli) teza że źródłem bogactwa może być tylko praca wykonywana w rolnictwie.

• Wyróżnili w społeczeństwie:

• Właścicieli ziemskich - to oni powinni płacić podatek

• Dzierżawcy - chłopi uprawiający ziemię

• Warstwa jałowa - pozostali (rzemieślnicy, kupcy, służba)

Wprowadzony w pewnym księstwie musiał być zniesiony bo gwałtownie zaczęła spadać cena ziemi. „Podatek jedyny podatek niegodziwy”

Idea podatku jedynego przeszła do historii myśli podatkowej. Co jakiś czas odżywa np. Francja lata 50te opodatkowanie nośników energii,

Współczesne systemy podatkowe: /kryterium struktura i rozwój ekonomiczny./

1. System krajów uprzemysłowionych - kraje te mają wydajne i skuteczne systemy podatkowe, silna presja podatkowa (udział podatków w PKB) w porównaniu z krajami słabo rozwiniętymi.

• Przewaga podatków bezpośrednich, obecnie tendencje przesuwają się na podatki pośrednie.

• W tych krajach można ustalić faktyczne przychody obywateli bo pochodzą głównie z pracy a płatnicy płacą (odprowadzają zaliczkowo podatki)

• Rozwinięte techniki opodatkowania bo przyjęte zasady sprawiedliwości podatkowej - znaczny sposób personalizacji opodatkowania.

2. System krajów rozwijających się - generalnie odwrotnie niż uprzemysłowionych

• W tych krajach przewaga rolnictwa, rzemieślników; tam skuteczność poboru słabsza i więcej podatków pośrednich.

3. System krajów socjalistycznych - specyfika ustrojowa - odmienny system podatkowy głównie akceptuje podatek od własności państwowej.

• Większość dochodów od podmiotów uspołecznionych

• Opodatkowanie ludności bardzo wąskie odgrywa bardzo małą rolę.

Oazy podatkowe.

Kategorie oaz podatkowych:

1. Kraje gdzie opodatkowanie dochodów nie występuje /Kajmany, Andora, Bermudy, Monaco (z wyjątkiem obywateli francuskich, dochody uzyskiwane za granicą opodatkowane), Kostaryka, Liberia, Panama (dochody zagraniczne nieopodatkowane)/

2. Kraje które nakładają minimalne podatki /wyspy na kanale La Manche, Jersey/

3. Kraje gdzie można korzystać z przywilejów podatkowych (przywilej holdingowy) /Lichtenstein, Luksemburg, Panama(zwolnione zagraniczne dywidendy oraz dochody z żeglugi) , Szwajcaria (korzystne ulgi podatkowe w wielu kantonach dla spółek holdingowych i dalicylowych), Gibraltar (zwolnienia podatkowe dla zagranicznych spółek), Polska - specjalne strefy ekonomiczne.

17.PROBLEMY KSZTAŁTOWANIA I WARUNKI SKUTECZNEGO FUNKCJONOWANIA SYSTEMÓW PODATKOWYCH

• W sensie możliwości prawnych władza państwowa może dowolnie kształtować poszczególne podatki i cały system podatkowy.

• Względy społeczne i polityczne przesądzają jednak o tym że ustawodawca musi uwzględniać wielostronne uwarunkowania kraju, w którym funkcjonuje system podatkowy mający być poddany zmianom

• Na kształt systemów podatkowych i możliwość dokonywania w nich zmian wywierają wpływ tradycje historyczne oraz warunki administracyjne, ekonomiczne i polityczne.

Najidealniejszy podatek dochodowy państw nowożytnych:

1. Wydajny

2. Elastyczny - łatwo dostosowuje się do ekonomicznej sytuacji podatnika

• Automatycznie reguluje koniunkturę

3. Sprawiedliwy - dobrze odzwierciedla zdolność podatkową

• Łatwa personalizacja

• Progresja

Wysokość podatków a przyrost dochodów podatkowych

• Wzrost obciążeń podatkowych o 10% powoduje spadek dochodu około 5%

Następuje malejąca wydajność podatku - stąd tendencja do obniżania podatków dochodowych. Ale co z budżetem? (gdy nie ma zgody na cięcia budżetowe) Następuje rekompensata dochodów podatkami pośrednimi przede wszystkim akcyza oraz VAT.

Niekorzystne następstwa gospodarcze

1. Hamuje aktywność i przedsiębiorczość

2. Sprzyja „pracy na czarno” i zwiększenie „szarej strefy”

3. Utrudnia prywatne inwestycje

4. Wywołuje efekt deflacyjny

Ostentacyjność poboru

Złożoność konstrukcji

18.REAKCJE PODATNIKÓW NA OBCIĄŻENIA PODATKOWE

Podatek jest wydatkiem przymusowym, ciężarem zmniejszającym możliwość zaspokajania jego potrzeb. Dlatego opodatkowany stara się uniknąć tego ciężaru w całości lub w części.

Dążenie to jest słabsze lub nie występuje w sytuacji gdy:

1. Podatek nie jest traktowany przez podatników jako ciężki

2. Zwiększenie podatku zbiega się z pomyślnością gospodarczą, z odczuwalnym rozwojem gospodarki jako całości i dobrymi perspektywami dla poszczególnych podatników

3. Za podniesieniem lub wprowadzeniem nowego podatku stoją racje nadzwyczajne powszechnie uznane za bardzo ważne (np. potrzeba zwiększenia sił obronnych kraju w związku z groźbą wojny)

4. Społeczeństwo jest bierne i słabo reaguje na bodźce ekonomiczne.

Ogólnie rzecz biorąc reakcje podatników na ciężar podatkowy mogą przybrać postacie:

1. Dostosowanie się do podatku - wypełnienie obowiązku podatkowego, najpowszechniejsza reakcja

2. Podjęcie działań zmierzających do przerzucenia podatku - dostępne głównie dla podmiotów prowadzących działalność /faktyczny ciężar zamiast formalnego podatnika ponosi ktoś inny/ możliwość przerzucania podatku zależy od:

• Rodzaju podatku

• Pozycji podatnika na rynku

• Stopnia swobody gospodarczej

3. Legalne uchylenie się od podatku (uniknięcie) - korzystanie z możliwości stworzonych w systemie podatkowym lub z luk podatkowych.

4. Podjęcie próby nadrobienia podatku - podejmowanie działań rekompensujących skutki podatku /np. usprawnienia w firmie, obniżanie kosztów/

5. Nielegalne uchylenie się od podatku (oszustwa podatkowe)

6. Wycofanie się z działalności będącej przedmiotem opodatkowania.

19.PRZYCZYNY NIELEGALNEGO UNIKANIA PODATKÓW

1. Moralne - niekiedy niezapłacenie podatku nie jest traktowane jako oszustwo i nie wywołuje u podatnika poczucia winy a nawet odwrotnie daje poczucie zadowolenia. W dużym stopniu sprzyja temu częsta zmienność systemu podatkowego i wysoki ciężar podatku.

2. Przyczyny natury ekonomicznej - podatnik kalkuluje czy korzyści z oszustwa będą większe niż ewentualna kara.

• Ma na to wpływ koniunktura gospodarcza im jest lepsza tym mniejsze skłonności do nielegalnego uchylania się do podatku.

• Zjawisko drugiego obiegu gospodarczego „na czarno”, tu obroty i dochody są ukrywane a więc i nie opodatkowane.

• Gdy swobodny przepływ kapitałów i zysków za granice możliwość przerzucania zysku do innych firm w krajach o niższym opodatkowaniu.

3. Przyczyny techniczno - skarbowe /systemowe/ - duża złożoność współczesnych podatków i systemów podatkowych.

• Złożoność systemu podatkowego zwłaszcza istnienie wielu ulg, zwolnień i zniżek lub odstępstw od zasad ogólnych w ustaleniu wymiaru podatku.

• Niespójne reformowanie systemu podatkowego pozostawianie luk w prawie podatkowym. Wielokrotność opodatkowania tego samego przedmiotu.

20.PRZECIWDZIAŁANIE OSZUSTWOM PODATKOWYM

metody prewencji

1. prowadzenie skutecznej kontroli podatkowej

• represje kary za oszustwa podatkowe

• pozbawienie wolności

• sankcje skarbowe

• sankcje cywilne

2. ograniczanie deklaracji podatkowych wypełnianych wyłącznie przez samego podatnika jako podstawy wymiaru podatku.

3. Możliwie szerokie zastosowanie techniki poboru podatku u „źródła”

4. Poprawa stosunków między administracją skarbową a podatnikiem.

2

---