Kryzys i odbudowa monarchii wczesnopiastowskiej (1025 - 1058) - panowanie Mieszka II (1025 -1034), okres „buntu ludowego”(1034 - 1039), panowanie Kazimierza Odnowiciela (1034/1039 - 1058). podr., s. 53 - 58, oprac. RM
1. Panowanie Mieszka II (1025 - 1034)
przyjęcie przez Bolesława Chrobrego „zasady niepodzielności państwa z chwilą koronacji” (podr., s. 53) i uznanie za
jedynego swego następcę drugiego syna - Mieszka II (z pominięciem najstarszego Bezpryma oraz najmłodszego
Ottona - zob. genealogia Piastów, podr. ,s. 55)
próba kontynuowania aktywnej polityki zagranicznej Bolesława Chrobrego: dwie wyprawy zbrojne do Saksonii, sojusz z opozycją antycesarską w Niemczech (z Fryderykiem księciem Lotaryngii) przeciw Konradowi II
list księżnej Matyldy (żony Fryderyka księcia Lotaryngii) do Mieszka II, towarzyszył mu podarunek w
postaci księgi liturgicznej (co ukazuje il. z zaginionego modlitewnika Ordo Romanus - podr. s. 53), list jest pełen
pochwał i podziwu dla Mieszka II
wyprawy zbrojne w 1031 r. na państwo Mieszka II dwóch władców: cesarza Konrada II oraz władcy Rusi Kijowskiej Jarosława Mądrego (skutki: utrata przez Mieszka II zdobyczy terytorialnych Bolesława Chrobrego - Milska i Łużyc na rzecz Niemiec, Grodów Czerwieńskich na rzecz Rusi Kijowskiej)
osłabienie pozycji politycznej i autorytetu Mieszka II, utrata przez Mieszka II korony królewskiej i jego wygnanie z kraju w wyniku buntu brata Bezpryma
krótkotrwałe rządy Bezpryma, zamordowanie Bezpryma, następnie krótkotrwałe rządy Ottona
powrót Mieszka do kraju (po zamordowaniu Ottona) - już jako lennika cesarza oraz władcy pozbawionego korony królewskiej
śmierć Mieszka II w 1034 r.
charakterystyka Mieszka II przez Galla Anonima (podr., s. 58), przez Jana Długosza („okazał się Mieszko człowiekiem gnuśnego charakteru, tępego umysłu, niezgrabny, w radach nierozsądny, w działaniu słaby, mało zdatny do spraw większej wagi”)
Z listu księżnej Matyldy do Mieszka II: „Ponieważ łaska Boża użyczyła Ci królewskiego tytułu zarówno jak i zaszczytu, i w najznakomitszy sposób wyposażyła w niezbędną do tego umiejętność rządzenia, poświęciłeś za szczęśliwym natchnieniem, jak słyszałam, z pobożnym sercem samemu Bogu początki swego panowania (...)
Nie dość Ci tego, że możesz we własnym i w łacińskim języku chwalić Boga, zapragnąłeś jeszcze w greckim. Te i podobne usiłowania, jeżeli w nich do końca wytrwasz, przysparzają Ci sławy najbogobojniejszego władcy i poświadczają jak najdowodniej, że nie tyle ludzkim, ile boskim wyrokiem powołany zostałeś do rządzenia ludem wiernym Bogu; znaną jest Twoja sprawiedliwość w sądzie, Twoja dobroć i przeczysta twoich obyczajów szlachetność”.
Porównaj powyższą charakterystykę Mieszka II z charakterystyką dokonaną przez Galla Anonima (podr., s. 58), oraz przez Jana Długosza („okazał się Mieszko człowiekiem gnuśnego charakteru, tępego umysłu, niezgrabny, w radach nierozsądny, w działaniu słaby, mało zdatny do spraw większej wagi”)
2. Bunt ludowy (ok. 1034 - ok.1039) i jego następstwa
- przyczyny kryzysu i upadku monarchii wczesnopiastowskiej w latach 1034 - 1039
• słabe powiązanie ze sobą poszczególnych części państwa jako skutek przeszkód naturalnych
(geograficznych) oraz braku powiązań ekonomicznych między poszczególnymi jego regionami
• liczne wojny powodowały wzrost świadczeń (danin i posług) na rzecz władcy i możnych, co z kolei
wywoływało narastające niezadowolenie poddanych
• niechęć poddanych wobec narzucanej przemocą religii chrześcijańskiej
- tzw. bunt ludowy - był przejawem niezadowolenia poddanych z powodu wzrostu świadczeń (danin i
posług) na rzecz władcy, możnych i Kościoła oraz narzucanej przemocą religii chrześcijańskiej (miał
zatem charakter tzw. reakcji pogańskiej)
- skutki buntu ludowego:
• upadek i zanik władzy centralnej w państwie ( ucieczka z kraju syna Mieszka II - Kazimierza i jego matki
Rychezy)
• rozpad organizacji kościelnej w Polsce (wymordowanie księży i zniszczenie wielu kościołów, przestało
istnieć większość biskupstw oraz arcybiskupstwo gnieźnieńskie - reaktywowane dopiero w 1075 r.)
• przejęcie władzy na Mazowszu przez możnego Masława (Miecława) - dawnego urzędnika Mieszka II
• najazd księcia czeskiego Brzetysława w 1038 lub w 1039 r. (złupienie Wielkopolski, wywiezienie
relikwii św. Wojciecha oraz przyłączenie Śląska do Czech)
- zasięg terytorialny buntu ludowego (podr., s. 54), prawdopodobnie poza jego zasięgiem było Mazowsze, gdzie
władze przejął Miecław - dawny urzędnik Mieszka II - bunt ludowy w świetle relacji źródłowych
▪ relacja Galla Anonima (podr. ,s. 56)
▪ ruska kronika Nestora: „powstawszy, ludzie pozabijali biskupów, i kapłanów, i panów swoich”
- książę Bolesław Zapomniany - fakt historyczny czy legenda ? (w Kronice Wielkopolskiej, pochodzącej z
przełomu XIII i XIV w., pojawia się postać Bolesława Zapomnianego, który miał być rzekomo starszym bratem
Kazimierza Odnowiciela, panującym bezpośrednio po Mieszku II, Bolesław był władcą okrutnym, zamordowanym przez
swoich poddanych, w okrucieństwie Bolesława Zapomnianego autor Kroniki Wielkopolskiej upatruje powód buntu
ludowego, za okrutne czyny miał także zostać wymazany z pamięci ludzkiej i pocztu polskich władców)
Bunt ludowy i najazd Brzetysława na Wielkopolskę w świetle relacji Galla Anonima:
„Albowiem niewolnicy powstali na panów, wyzwoleńcy przeciw szlachetnie urodzonym, sami się do rządów wynosząc, i jednych z nich na odwrót zatrzymali u siebie w niewoli, drugich pozabijali, a żony ich pobrali sobie (...) i zbrodniczo rozdrapali dostojeństwa. Nadto jeszcze, porzucając wiarę katolicką - czego nie możemy wypowiedzieć bez płaczu i lamentu - podnieśli bunt przeciw biskupom i kapłanom Bożym i niektórych z nich, jakoby w zaszczytniejszy sposób, mieczem zgładzili, a innych, jakoby rzekomo godnych lichszej śmierci, ukamieniowali. W końcu zaś zarówno od obcych, jak i od własnych mieszkańców Polska doznała takiego spustoszenia, że w zupełności niemal obraną została z bogactw i ludzi. Wtedy to Czesi zniszczyli Gniezno i Poznań i zabrali ciało św. Wojciecha. Ci zaś, co uszli z rąk wrogów lub którzy uciekali przed buntem swoich poddanych, uchodzili za rzekę Wisłę na Mazowsze. A wspomniane miasta tak długo pozostały w opuszczeniu, że w kościele Św. Wojciecha męczennika i Św. Piotra apostoła dzikie zwierzęta założyły sobie legowiska”.
3. Panowanie Kazimierza Odnowiciela (1034/1039 - 1058)
powrót Kazimierza do kraju wraz z matką Rychezą (uzyskał pomoc zbrojną cesarza Henryka III i władcy Rusi Kijowskiej - Jarosława Mądrego), sprawa przydomka Kazimierz „Mnich”
odbudowa zniszczonej (w okresie buntu ludowego) organizacji państwowej i kościelnej (stąd przydomek „Odnowiciel”)
stolicą państwa Kazimierza Odnowiciela został Kraków (na skutek zniszczenia ośrodków władzy w Wielkopolsce, w wyniku buntu ludowego i najazdu Brzetysława)
odbudowa organizacji kościelnej w państwie: reaktywowanie biskupstw, sprowadzenie zakonu benedyktynów i fundacja klasztoru w Tyńcu (zapewne pierwszego klasztoru benedyktynów w Polsce), rola Rychezy (matki Kazimierza Odnowiciela) w utworzeniu klasztoru w Tyńcu
reforma wojskowości, czyli przebudowa systemu militarnego państwa: w miejsce drużyny (podstawowej siły zbrojnej w państwie za panowania Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Mieszka II, będącej bezpośrednio na utrzymaniu księcia - władca zapewniał utrzymanie drużynnikom i ich rodzinom) pojawiło się rycerstwo - czyli feudałowie, którym władca nadawał ziemię w zamian za służbę wojskową (na tzw. prawie rycerskim),
reforma wojskowości przeprowadzona w okresie panowania Kazimierza Odnowiciela rozpoczęła zatem kształtowanie się w Polsce systemu feudalnego (relacji senior - wasal) oraz stanu rycerskiego (szlacheckiego)
- przymierze z władcą Rusi Kijowskiej Jarosławem Mądrym (małżeństwo Kazimierza z Dobroniegą oraz Gertrudy
z Izjasławem)
- odebranie Mazowsza Miecławowi (Masławowi) w 1047 (Miecław - dawny urzędnik, cześnik Mieszka II -
przejął władzę na Mazowszu w okresie buntu ludowego, dzięki temu dzielnica ta pozostała poza jego zasięgiem)
odzyskanie Śląska w wyniku wojny z Czechami (1050)
zjazd w Kwedlinburgu w 1054 r. jako przejaw uzależnienia Kazimierza Odnowiciela (nie odzyskał korony królewskiej) od cesarza: cesarz Henryk III uznał przyłączenie Śląska do państwa Kazimierza Odnowiciela, w zamian za coroczny trybut uiszczany przez niego na rzecz księcia czeskiego
ziemie wchodzące w skład odbudowanej przez Kazimierza Odnowiciela monarchii
wczesnopiastowskiej: Małopolska, Wielkopolska, Mazowsze, Śląsk, bez Pomorza (Pomorze Zachodnie uniezależniło się jeszcze za panowania Bolesława Chrobrego, zaś Pomorze Gdańskie zapewne w okresie buntu ludowego, ludność Pomorza wróciła do pogaństwa)
2