1.Pojęcie Filozofii i jej działy

Filozofia - słowo filozofia pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości lub posiadanie mądrości .Filozofia to najbardziej ogólna, fundamentalna, racjonalna i krytyczna wiedza o wszystkim, co istnieje

Działy filozofii :

Ontologia (teorię bytu, metafizykę) - nauka o bycie

Epistemologia- przedmiotem jest poznanie ludzkie jako sposób uzyskiwania zrozumienia rzeczywistości, zagadnieniami filozofii poznania są kwestie: istoty i struktury poznania, przedmiotu i granic poznania

Logika- nauka o zasadach myślenia; również nauka formalna o typach pojęć, sądów i rozumowań;

Aksjologia- filozofia wartości, nauka o wartościach; bada naturę wartości, ustala normy i kryteria wartościowania oraz hierarchię wartości

Etyka- nauka dotycząca moralności

Estetyka- dyscyplina filozoficzna pojmowana bądź jako nauka o pięknie, jego kryteriach oraz o przeżyciach z nim związanych, bądź też jako teoria sztuki.

Historiozofia - dziedzina refleksji filozoficznej nad sensem historii i najbardziej ogólnymi prawami nią rządzącymi

Antropologia filozoficzna- dział filozofii zajmujący się badaniami natury człowieka, jego istoty, powołania i sensu życia

2.Jońska Filozofia przyrody

Podjęła pierwsze nie mitologiczne, racjonalne próby wyjaśnienia natury będące punktem wyjścia dla rozwoju filozofii i nauki europejskiej. Jońska Filozofia przyrody to tradycyjna nazwa doktryn pierwszej szkoły filozoficznej w starożytnej Grecji, działającej VI-IV w. p.n.e. w Jonii, głównie w Milecie i Efezie; zajmowała się światem, stawiając jedno z pierwszych pytań filozoficznych o zasadę (arche), z której powstały rzeczy. Poglądy :Świat ma jednorodną, materialną strukturę, jest zbiorem konkretnych ciał. Początkiem i zasadą świata, a zarazem właściwą naturą rzeczy jest przenikająca wszystko, wieczna pramateria ,która ulegając nieustannej przemianie - ożywia i różnicuje byt. Na tej zasadzie z jedności powstaje różnorodność.

3.Sofiści

Sofiści -płatni nauczyciele przygotowujący obywateli do życia publicznego, działający głównie w Atenach pierwsi sofiści głosili poglądy antropocentryczne, demokratyczne i wolnomyślne; późniejsi — doszli do skrajnego relatywizmu i jałowej erystyki. Jeden z najsłynniejszych sofistów to Protagoras z Abdery. Według sofistów religia to wymysł człowieka. Jednak filozofowie sofiści byli podzieleni w zdaniach odnośnie jej pochodzenia.

Poglądy filozoficzne sofistów

• sensualizm - pogląd filozoficzny głoszący, że wiedzę prawdziwą poznajemy tylko za pomocą zmysłów

• relatywizm poznawczy, subiektywizm - prawda jest zależna od punktu widzenia, każdy widzi wszystko inaczej, więc każdy będzie postrzegał inną prawdę

• pragmatyzm (praktycyzm) - ważna jest ta prawda która jest praktyczna, nawet jeśli wydaje się absurdem. Praktyczność jest kryterium prawdziwości twierdzeń.

• konwencjonalizm - nie ma prawd powszechnych, są tylko umowy, że jakaś prawda jest powszechna.

• izostenia - koncepcja równosilności sądów, każdemu twierdzeniu można przeciwstawić inne twierdzenie z nim równosilne.

4. Sokrates

Urodził się w 469 w Atenach, a zmarł w 399 p.n.e. Filozof grecki, jeden z najsłynniejszych w całych dziejach filozofii, nauczyciel Platona. Ostatecznie stał się przeciwnikiem demokracji . Uznawał istnienie absolutnego dobra i absolutnej prawdy, a prowadzenie ludzi ku jej poznaniu — za swą misję życiową. Uważał, że bezwzględnym i najwyższym dobrem człowieka jest cnota moralna, wiążąca ze sobą dobro i pożytek oraz udzielająca szczęścia, a wszelkie zło pochodzi z nieświadomości. W uzasadnieniu osobistych decyzji Sokrates powoływał się na wspomagający jego intelekt głos wewnętrzny -daimonion . Człowiek mądry jest z konieczności człowiekiem dobrym

5. Platon

Urodził się w 427, prawdopodobnie w Atenach, a zmarł w 347 p.n.e. Jeden z najsłynniejszych filozofów starożytnych Grecji; uczeń Sokratesa i nauczyciel Arystotelesa, założyciel Akademii Platońskiej. Głosił, iż idee, czyli pojęcia ogólne, istnieją realnie jako czyste własności (powszechniki) bądź jako niezmienne prawzory zmiennych rzeczy. W kosmologii przyjmował, że świat jest urządzony celowo i harmonijnie przez swego sprawcę ,który go zbudował z odwiecznej materii. Sądził, że jedynym poznaniem o charakterze wiedzy jest rozumowe poznanie idei. W etyce uważał, że cnota jest ładem i harmonią duszy oraz wprowadził klasyfikację cnót. głosił idealizm - są byty materialne, które są ideami i jest ich nieskończenie wiele.

6. Arystoteles

Urodził się 384 p.n.e. w Stagira (Tracja), a zmarł w 322 p.n.e. Filozof grecki, najwszechstronniejszy myśliciel i uczony starożytności. Całokształt dociekań filozoficznych Arystoteles podzielił na filozofię teoretyczną, do której zaliczał fizykę, matematykę oraz filozofię pierwszą i filozofię praktyczną, w której jako główne działy wyróżniał etykę i politykę. Centralną dziedziną filozofii teoretycznej i jednocześnie całej filozofii Arystotelesa była filozofia pierwsza nazwana później metafizyką. Punktem wyjścia jej rozważań była krytyka platońskiej teorii idei. Arystoteles głosił, że byt samoistny mają tylko jednostkowe rzeczy. W teorii poznania odrzucał platoński aprioryzm i bronił koncepcji zmysłowego pochodzenia wszelkiej wiedzy. Stworzył koncepcje hylemorfizmu. W filozofii praktycznej Arystotelesa ważne miejsce zajmuje polityka i etyka. Według Arystotelesa człowiek rodzi się jako „istota polityczna” przeznaczona do życia w społeczeństwie. Stworzył pierwszy teoretyczny system nauki o państwie i wyróżnił jako 3 prawidłowe formy rządów: monarchię, arystokrację i polituję. Szczególne miejsce zajmuje Arystoteles w historii logiki. Oddzieliwszy logikę od filozofii jako narzędzie metodologiczne wszystkich nauk, stworzył pierwszy fragment logiki formalnej, ukazał jej zagadnienia i metody, wyróżnił zasadę sprzeczności i wyłączonego środka, zbudował teorię wnioskowania bezpośredniego, sylogistykę zdań kategorycznych, teorię definicji. Arystoteles wprowadził również podstawową terminologię logiczną, pierwszy zastosował zmienne nazwowe i metodę formalnego dowodzenia, dał pierwszy przegląd błędów argumentacji. W naukach szczegółowych Arystoteles wniósł ogromne zasługi do biologii i zoologii. W zoologii stworzył pierwsze podwaliny faktycznej wiedzy. Opisał przeszło 500 gatunków zwierząt. Arystoteles przyjął, że wszechświat ma formę kuli, której centrum stanowi Ziemia, wokół Ziemi zaś obraca się 55 koncentrycznych sfer unoszących ciała niebieskie.

7.Cynicy i Cyrenaicy

Cynicy

Cynicy- szkoła filozoficzna założona przez Antystenesa z Aten. Jej twórca głosił, że cnota jest czymś zdobywanym na stałe przez wiedzę łączoną z praktycznym działaniem. Cnotliwy mędrzec jest wolny - prawem dla niego jest tylko natura. Cynicy za cel życia uważali nauczanie moralności wśród ludności pochodzenia plebejskiego.

Diogenes z Synopy urodził się ok. 413, a zmarł w 323 p.n.e. filozof grecki; jeden z głównych przedstawicieli szkoły cyników; wg legendy mieszkał w beczce; głosił i realizował ideał życia zgodnego z naturą i wyrzeczenia się wszelkich dóbr materialnych.

Antystenes z Aten urodził się ok. 436 p.n.e. a zmarł ok. 365 p.n.e., filozof grecki; założyciel szkoły cyników; głosił, że najważniejsza w życiu jest cnota, którą utożsamiał z obojętnością wobec pozornych dóbr i niezależnością od losu.

Cyrenaicy

Cyrenaicy głosili względność i subiektywizm wszelkiej wiedzy, twierdząc, że człowiek poznaje tylko własne stany i odczucia, nie zaś rzeczy, które je wywołują. Wskazywali, że jedynym dobrem jest przyjemność, a jedynym złem przykrość.

Arystyp z Cyreny urodził się ok. 435 p.n.e., a zmarł ok. 366 p.n.e., filozof grecki; ojciec Arete; uczeń Sokratesa, założyciel szkoły cyrenaików; za cel życia przyjmował duchowe przyjemności.

Hegezjasz Peisitanatos żył na przełomie IV i III w. p.n.e., filozof grecki; przedstawiciel szkoły cyrenaików; za jedyny sposób osiągnięcia dobra -wyzwolenia się od cierpień, uważał śmierć.

8. Stoicy

stoicy, starożytna szkoła filozofii, załozona przez Zenona z Kition w Stoa Pojkile, działająca IV w. p.n.e.-III w. n.e.; wyróżnia się okres grecki : Stara Stoa i Średnia Stoa i okres rzymski: Nowa Stoa .W filozofii przyrody głosili materializm, w etyce — życie zgodne z rozumem i opanowanie namiętności oraz obojętność wobec wszystkiego, co niezależne od woli; wpłynęli m.in. na etykę chrześcijańską.

9.Epikurejczycy

epikurejczycy uczniowie ze szkoły Epikura lub zwolennicy epikureizmu (Metrodor z Lampsaku, Hermachos z Mityleny). W swoich rozważaniach podejmowali głównie problemy etyczno-psychologiczne, socjologiczne i metodologiczne. )

Epikureizm - hellenistyczny system filozoficzny, którego twórcą był Epikur i który wypływał z dwóch źródeł: kultu życia i pragnienia szczęścia oraz z trzeźwej postawy umysłu, ufającego temu, co mu bezpośrednio jest dane i operującego wyłącznie konkretnymi wyobrażeniami.
Epikureizm głosił:

- sensualizm psychologiczny, opierający poznanie na wrażeniach zmysłowych.

- zasady logiki indukcyjnej określającej, jak należy poprawnie uogólniać spostrzeżenia poznawcze.

- etykę hedonistyczną opartą na przeświadczeniu, że szczęście polega na doznawaniu przyjemności, a nieszczęście na doznawaniu cierpienia.

Wg epikureizmu wartość posiadają jedynie dobra doczesne. Człowiek jest odpowiedzialny za własne szczęście i nieszczęście. Spokój jest najdoskonalszym stanem a oświecony umysł jedynym środkiem przeciwko niepokojowi.

10. Bóg w filozofii św. Augustyna i św. Tomasza

Św. Augustyn - Był twórcą pierwszego systemu chrześcijańskiego. Św. Augustyn dowodził, że dzieje świata są dziejami zmagań między dwoma państwami: I państwo - państwo boże, II państwo - państwo ziemskie. Dzieje świata zamknie przyjście Chrystusa, nastąpi koniec dziejów ziemskich. Potem czas zostanie pochłonięty przez wieczność i jedni wejdą w wieczną szczęśliwość inni w wieczne zatracenie. Św. Augustyn dowodził, że prawdy wieczne istnieją w Bogu i są ideami wiecznymi .Wiedzy o prawdach wiecznych udziela duszy Bóg na drodze oświecenia inaczej ta droga nazywana jest drogą iluminacji. Nazwa tego poglądu: iluminizm. Św. Augustyn zalecał zadbać o duszę i twierdził, iż wszelka rozkosz zmysłowa jest godna potępienia. Wg Augustyna bóg jest największym dobrem, a poznać Go można bardziej przez wiarę niż rozum. Świat, który stworzył Bóg jest z natury dobry, zło jest wytworem człowieka. Człowiek czyni zło wtedy, gdy odwraca się od Boga, jeśli zostaje przy Nim dostępuje łaski.

Św. Tomasz -Według św. Tomasza nasz umysł nie jest w stanie pojąć ni Boga, ni duszy, ni istoty świata, w którym przyszło mu żyć, tym bowiem, co on poznaje, są "rzeczy jednostkowe", stanowiące dla jego poznania niejako punkt wyjścia. Swą koncepcję bytu św. Tomasz zaczyna budować od tego, co człowiekowi najbliższe, a zatem od sensualnego, zmysłowego, uchwycenia partykularnej rzeczy. Tomasz z Akwinu przedstawił tak zwanych pięć dróg, inaczej pięć dowodów, na istnienie Boga.Pierwszy dowód jest argumentem z ruchu. Dzięki poznaniu zmysłowemu, jakie występuje u człowieka. Możemy stwierdzić że występuje ogólny ruch we Wszechświecie. Wszystko co się porusza, koniecznie musi być przez coś poruszane. I tym Poruszycielem, zdaniem Tomasza, jest właśnie Bóg. Drugim dowodem na istnienie Boga, jest argument z przyczyny i skutku. Tomasz przyjmuje istnienie praprzyczyny, która jest Bogiem. Kolejny dowód zakłada istnienie bytu koniecznego, którym jest właśnie Bóg, od Niego też pochodzą wszystkie byty przypadkowe. Czwarty dowód wychodzi z argumentem doskonałości, która przysługuje wyłącznie Bogu. Dowód piąty, ostatni, skupia się wokół porządku i harmonii, która jest wszędzie obecna. Najbardziej zainteresował mnie osobiście dowód czwarty.

11.Kartezjusz

Jako filozof Kartezjusz był skrajnym racjonalistą. Próbował on różnych doświadczeń by zastosować do filozofii swoją, wziętą z matematyki zasadę znalezienia podstawowego aksjomatu, który by był absolutnie pewny i od którego można by wywieść drogą dedukcji resztę systemu. Analizując podstawy wszystkich sobie znanych systemów filozoficznych, zauważył, że niemal dla każdego stwierdzenia filozoficznego można sformułować jego antytezę i że nie ma sposobu aby ustalić, które z tych twierdzeń jest prawdziwe. Jedyną rzeczą, której nie da się zaprzeczyć jest to, że w danym momencie myślimy.

Niezaprzeczalny fakt istnienia myśli stał się więc jego punktem wyjścia. Idąc drogą dedukcji, z faktu, że istnieje myślenie, można wysnuć wniosek, że istnieje też coś, co myśli, czyli ja sam. Zdaniem Kartezjusza przyczyna niezadowalającego stanu nauki tkwiła w braku odpowiedniej metody. Dopiero gdy znaleziona zostanie odpowiednia metoda, badania naukowe będą mogły być prowadzone pomyślnie. Głównym więc zadaniem jego filozofii stała się właśnie metoda i to taka, która zapewni niezawodność, a nie tylko ułatwi zdobywanie wiedzy. Kartezjusz szukał twierdzenia, które oprze się wszelkim wątpliwościom. Jego metoda polegała na próbowania wszelkich sceptyckich argumentów. zdaniem Kartezjusza istnienie Boga wynika z faktu istnienia jaźni. Jako doskonała bowiem jaźń nie może istnieć sama przez się ale mysi mieć jakąś doskonałą przyczyną, którą jest nic innego jak właśnie Bóg. Poza tym istnienie Boga wynika już z samej idei jaką mamy o Bogu czyli istocie doskonałej. Główną własnością Boga była dla Kartezjusza jego nieskończoność.

12. David Hume

David Hume, mimo że uznawany jest za filozoficznego kontynuatora Johna Locke'a, w gruncie rzeczy obalił w dużym stopniu wypracowane przez niego zasady czystego empiryzmu^. Filozofia Hume'a to przede wszystkim polemika z kartezjańskim racjonalizmem. Dotyczy to zarówno epistemologii jak i etyki i filozofii politycznej. Zagadnieniem, od którego wyszedł Hume było założenie ,że istotnie cała dostępna człowiekowi informacja pochodzi z doświadczenia. świadoma wiedza powstaje wyniku złożonych procesów przetwarzania informacji zmysłowej w obrazy mentalne czyli idee. Hume stworzył podstawy uniwersalnej epistemologii naukowej. Doszedł do wniosku, że wartościowa jest tylko taka wiedza, która dotyczy logicznych relacji między ideami lub zjawisk obserwowalnych empirycznie. Wiedza, która nie dotyczy ani jednego ani drugiego jest iluzoryczna i zbędna. Hume wskazuje na postrzeganie przez człowieka konkretnych zjawisk a nie uniwersalnych własności. Np. na podstawie znajomości przedmiotów, które postrzegamy jako gorące wytwarzamy w naszym umyśle pojęcie ciepłoty, którego uniwersalność jest jednak postulatem naszego umysłu a nie uniwersalną własnością rzeczy Hume słusznie zauważył, że to co wiemy na temat dochodzących do nas bodźców, to tylko one same i ich następstwo czasowe. Jeśli np. bierzemy strzelbę i naciskamy cyngiel, to dochodzi do nas przez palec bodziec naciskania cyngla, a po chwili słyszymy huk i błysk wystrzału. Na tej podstawie tworzymy sobie ideę, że naciśnięcie cyngla spowodowało wystrzał. Może się jednak tak złożyć, że złośliwy służący wyjął nam nabój ze strzelby, stanął za nami i huknął w momencie, gdy my nacisnęliśmy cyngiel. Będziemy wtedy mieli dokładnie to samo wrażenie, że to my spowodowaliśmy wystrzał, mimo że naprawdę będzie inaczej. Zatem związku między przyczyną i skutkiem nie jesteśmy w stanie obserwować gdyż znajdujemy się tylko w jednym punkcie czasoprzestrzeni a związek przyczynowo - skutkowy ma charakter continuum łączącego kilka momentów czasowych. Krytyka idei przyczynowości i wykazanie, że nie ma ona bezpośredniego odzwierciedlenia w faktach eksperymentalnych, była pierwszym w historii przykładem dogłębnej krytyki tak z pozoru oczywistego pojęcia i tego rodzaju podejście krytyczne było następnie kontynuowane przez innych filozofów. W swojej teorii poznania, Hume poddał też krytyce podmiot poznający. Tak samo jak w przypadku idei związku przyczynowego musi być jakaś impresja, na podstawie której powstała idea. Oczywiście w rzeczywistości zewnętrznej nie ma takiej impresji, więc trzeba jej szukać w umyśle. W umyśle jednak znajdują się tylko pojedyncze, niczym nie związane impresje i idee. W ten sposób, Hume poddał konkluzywnej krytyce metafizyczną koncepcję "ja - poznającego" jako niezależnego od układu odniesienia obserwatora zdolnego do formułowania obiektywnych sądów. W konsekwencji tego dokonał w swojej teorii poznania zwrotu od metafizycznej koncepcji poznania z jasno wyodrębnionym podmiotem i przedmiotem do psychologicznej zasady względności poznania.

13.Immanuel Kant

Pytaniem podstawowym w zakresie teorii poznania, jakie postawił Kant, brzmiało: czy poznanie jest możliwe "a priori"- niezależne od doświadczenia, o charakterze analitycznym. Odpowiadając na powyższe pytanie twierdząco wyodrębnił trzy gatunki sądów a priori:
1) matematyczne 2) czysto przyrodoznawcze 3) metafizyczne (świat musi mieć swój pierwszy początek).Przyjął za podstawę brak jakichkolwiek wstępnych założeń z wyjątkiem uznania zasad elementarnej logiki. Poszukując sądów, które byłyby bezwyjątkowo prawdziwe, a zarazem niosły wiedzę o świecie, stworzył teorię bazującą na tak zwanych sądach syntetycznych a priori. Zdaniem Kanta występują one w arytmetyce oraz geometrii i traktują o dwóch nieredukowalnych składnikach naszych wrażeń: czasie oraz przestrzeni. Istotą jego koncepcji było jednak to, iż uznał, że sądy takie pojawiają się też w metafizyce. Czas i przestrzeń są formami, w które zostają wtłoczone nasze wrażenia zmysłowe. Innym rodzajem form są kategorie, pozwalające na pojęciowe ujmowanie przedmiotów. Dwie główne to przyczyna i substancja. Nasz rozum spekulatywny tworzy idee Boga, duszy i kosmosu. Naturalną ludzką potrzebą jest zgłębianie tych idei, ale prowadzi ono na manowce. Nie sposób przejść od codziennego doświadczenia do tych konstruktów. W Krytyce praktycznego rozumu dowiódł, że idee, które w dziedzinie rozumu teoretycznego miały charakter regulatywny, w zakresie rozumu praktycznego, czyli woli i działania, stają się postulatami praktycznymi. Uznając, że moralność jest nie do pomyślenia bez wolności i autonomii wyprowadził zasadę taką wolność gwarantującą, opartą na sądach a priori i ujętą w czysto formalne prawo działania, o charakterze nakazu nazwanego imperatywem kategorycznym.

14. Idee Filozoficzne francuskiego oświecenia

Oświecenie francuskie

We Francji filozofia posiadała charakter popularnonaukowy, myśl filozoficzna nie zawierała się w systemach czy też traktatach, ale w esejach, listach, pamfletach. Była uprawiana nie na uniwersytetach, ale raczej w salonach. Posiadała wymiar społeczny, oryginalność nie była tak ceniona jak zaangażowanie społeczne czy polityczne. Filozofia przekształcała się w ideologię, jej celem i rolą stawało się dążenie do poprawy świata.

Główne założenia

We współczesnych czasach badania nad epoką Oświecenia wykazują różnorodność powstałych wtedy koncepcji, zaś punktami wspólnymi każdej z nich jest: krytyka przesądów i zabobonów, despotyzmu oraz nierówności; poczucie misji, polegającą na oświeceniu ludzkich umysłów przez filozofów, przypisywali sobie prawo oraz obowiązek krytykowania.

Filozofia oświecenia charakteryzowała się także: skupieniem się raczej na krytyce niż konstrukcji, zagadnieniami antropologicznymi ( a nie kosmologicznymi), specjalizacją w konkretnych zagadnieniach a nie poruszaniem uniwersalnych problemów, minimalizmem poznawczym (badanie zjawisk, nie zaś istoty wszechrzeczy), koncentrowaniem się na zagadnieniach historii poznania oraz moralistyki, połączeniem empiryzmu i racjonalizmu (przeważnie doświadczenie stanowiło źródło wiedzy, zaś rozum stanowił kryterium wiedzy)., skłonnością do koncepcji postępu, odnoszącej się do rozumu oraz innych sfer.

Podstawowym założeniem Oświecenia było twierdzenie o koherencji Rozumu oraz Natury, jeśli coś jest naturalne, jest także rozumne. Pojęcie rozumu i natury były najważniejszymi, wszystkie inne były im podporządkowane.

Można jednak odnieść wrażenie, iż taka koncepcja jest wewnętrznie sprzeczna, lub pęknięta. Jeżeli rozum miałby stanowić tylko przedłużenie oraz wytworem natury, to myśl ludzka nie potrafiłaby się wznieść ponad mechanikę instynktów oraz popędów należałoby ją uznać za irracjonalną. Co więcej jeżeli Naturę miałyby charakteryzować własności takie jak rozumność, harmonia, celowość, dążenie do doskonałości, opiekuńczość itp., to przestawałaby być przyrodą, a zyskiwała by charakter zmistyfikowanej metamorfozy ludzkiego bytu.

Dlatego filozofowie podważali podstawy konstrukcji myśli oświeceniowej. Wśród nich byli: J.J. Rousseau, który ukazał konflikt pomiędzy cywilizacją a naturą; D. Hume, który dowiódł, iż poznanie ontologicznej oraz aksjologicznej konstrukcji bytu nie jest możliwe, przekracza możliwości poznania; I. Kant, który pokazał niemożność poznania "bytu samego w sobie" a także niemożność poznania i ustanowienia wartości poprzez rozum teoretyczny.

15.Hegel i Marks

Hegel- Hegel niezwykle dogłębnie analizuje zagadnienie wolności- jego koncepcja jest wyczerpująca i wszechstronna, uwzględnia wiele elementów. Wolność w rozumieniu tego wielkiego myśliciela ma trzy zasadnicze wymiary:
1. metafizyczny;
2. powszechnodziejowy;
3. społeczno-polityczny.

Hegel - wyjaśnia, że wolność jest zależnością od siebie- w przeciwieństwie do bezwolnych przedmiotów, które siła ciężkości kieruje ku zewnętrznemu ośrodkowi. Punkt odniesienia ducha tkwi natomiast w jego wnętrzu, a więc duch jest zawsze skierowany ku sobie i jest samowystarczalny, nie potrzebuje zewnętrznych odnośników. Wolność jest więc przymiotem bytów rozumnych i duchowych, gdyż tylko one potrafią się samookreślić. Stąd prosty jest wniosek, że rzeczywistość materialna, która jest pozbawiona tych cech, nie jest rzeczywistością wolną. Heglowska filozofia państwa i dziejów, Hegel widział w państwie najwyższy szczebel rozwoju społecznego. Naród zorganizowany w państwo był dlań największą potęgą, "ideą boską na ziemi", "urzeczywistnieniem idei moralnej".Dzieje państwa rozumiał jako stopniowe kształtowanie się "ducha świata" w czynach, losach narodów, losach państw, jako jednolity i konieczny rozwój idei.

Marks - Marks uchodzi za założyciela tzw. naukowego socjalizmu, który, wyrósł z jego poglądów filozoficznych, tylko w związku z nimi staje się zrozumiały. Marks pozostawał stale pod wpływem filozofii Hegla, zachował też jego sposób dociekania, jego dialektyczną metodę i przekonanie o identyczności „bytu” i „myślenia”. Szczytowym zakończeniem filozoficznego systemu Marksa jest jego materialistyczne pojmowanie dziejów, oparte na historycznym materializmie.

Pod względem ekonomicznym Karol Marks jest uczniem Ricarda, na którego teorii o wartości pracy oparł swój własny system, a zwłaszcza teorię wyzysku. Podobnie jak Ricardo, zapatruje się Marks bardzo pesymistycznie na położenie klasy pracującej i przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju, wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów (teoria katastrof). Ponieważ zaś według metody dialektycznej postęp dokonuje się w ten sposób, że w miejsce starego systemu przychodzi nowy, wręcz przeciwny, więc Marks potępiał wszystkie reformy socjalne, dążąc do zupełnego zniszczenia systemu kapitalistycznego w drodze rewolucji i do ugruntowania władzy proletariatu w drodze dyktatury.

16.Utylitaryzm

Postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku, kierunek etyki zapoczątkowany w XVIII wieku, wg którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi". Podstawowym kryterium rozróżniania działań pozytywnych i negatywnych stała się dla utylitarystów zasada użyteczności. Głosi ona, że postępowanie jest słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania jak największej ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia W potocznym znaczeniu utylitaryzm to dążenie do osiągania celów praktycznych, materialnych.

17. Pragmatyzm (James, Peirce, Dewey)

Pragmatyzm - system filozoficzny, którego podstawowym elementem jest pragmatyczna teoria prawdy, uzależniająca prawdziwość tez od praktycznych skutków, przyjmująca praktyczność za kryterium prawdy. Pragmatyzm przyjmuje wynikające z przyjmowania tez skutki i ich użyteczność za kryterium prawdy .Potocznie pragmatyzmem nazywana jest także postawa, polegająca na realistycznej ocenie rzeczywistości, liczeniu się z konkretnymi możliwościami i podejmowaniu działań, które gwarantują skuteczność. Pragmatyzm wziął swój początek z empiryzmu angielskiego. Powstał jako reakcja na panujący w USA pod koniec XIX wieku racjonalistyczny idealizm Głównymi przedstawicielami byli Charles Sanders Peirce, który stworzył nazwę "pragmatyzm" i opracował istotne idee systemu oraz William James - który nadał mu kształt i spopularyzował. Pierce, wymyślając pragmatyzm, chciał jako kryterium prawdy wprowadzić przydatność twierdzeń, ale przydatność teoretyczną. James zaś, zgodnie z własną aktywistyczną postawą, pojął ją jako przydatność w postępowaniu. Pierce'owi chodziło w pragmatyzmie o wprowadzenie do filozofii rodzaju eksperymentalnej metody, James'owi zaś o zbliżenie jej do życia. James kładł nacisk na podobieństwo teorii, jakie obaj wyznawali. Pierce zaś, któremu chodziło o precyzje, podkreślał ich odrębność. James i Peirce byli przyjaciółmi .

James-James przeciwstawiając się dzieleniu przez ówczesną asocjacjonistyczną psychologię doświadczenia na elementy: wrażenia, wyobrażenia, myśli etc. Jego zdaniem świadomość ma charakter ciągły (strumień świadomości), w którym wszystkie składniki nie mają ani podmiotowego, ani przedmiotowego charakteru, ale względny charakter. Stany mistyczne nie są lepszym ani gorszym rodzajem doświadczenia od rozumowania logicznego, a miarą ich prawdziwości jest tylko użyteczność. Jako pierwszy wprowadził pojęcie jaźni jako zdolności do postrzegania samych siebie jako obiektów. Materialna społeczna duchowa. Prawdziwe są te idee, które potrafimy przyswoić, uzasadnić, potwierdzić i zweryfikować.

Peirce-Pozornie relatywistyczna zasada pragmatyzmu nie była tak odbierana przez Peirce'a, który nie miał w sobie nic z relatywisty. Definiował dobro jako "sumę wszystkich naszych działań, wynikających z naszego wyobrażenia o nim". W "Pragmatyzmie" rozszerzył to rozumowanie nawet na pojęcie Boga. Pisał, że "jeśli hipoteza Boga działa satysfakcjonująco w najszerszym sensie tego słowa, to jest ona prawdziwa." Wierzył, że nauka jest jedna i prawdziwa, i naukowcy stale się przybliżają do odkrycia praw uniwersalnych.

Dewey- Dewey nie uznaje jedynej zasady dla wszelkiego stawania się, a usuwa również dualizm idei i rzeczywistości, wskazując na to, że w życiu społecznym zespala się świat idealny z naturalnym. Myślenie ludzkie uważa Dewey za narzędzie do przetwarzania świata naturalnego w świat ludzkich idei. Głosi pogląd, że świat wartości musi powstawać w świecie doświadczenia i życia codziennego, i że dzięki sile umysłu zostanie przekształcona zarówno jednostka, jak i społeczność ludzka. Tym celom służyć ma wychowanie, dążące do ideałów demokracji. Uważał, że dzieci uzyskują lepsze wyniki w nauce, kiedy zachęca się je do samodzielnego, twórczego myślenia przy wykorzystaniu ich naturalnej energii i zainteresowań.

Pragmatyczna teoria prawdy zakłada, że użyteczność stanowi kryterium prawdziwości sądów i pojęć. Na przykład sądy naukowe są prawdziwe, ponieważ przyjmując je za prawdziwe możemy bardziej skutecznie postępować. Podobne kryterium można zastosować wobec pojęć religijnych, czy też zdań potocznych James przeciwstawiając się dzieleniu przez ówczesną asocjacjonistyczną psychologię doświadczenia na elementy: wrażenia, wyobrażenia, myśli etc. Jego zdaniem świadomość ma charakter ciągły (strumień świadomości), w którym wszystkie składniki nie mają ani podmiotowego, ani przedmiotowego charakteru, ale względny charakter. Stany mistyczne nie są lepszym ani gorszym rodzajem doświadczenia od rozumowania logicznego, a miarą ich prawdziwości jest tylko użyteczność. Wiara jest nieuniknionym doświadczeniem, gdyż także niewiara jest wiarą (w to, że dana rzecz nie istnieje), zaś uchylić się od wiary i niewiary nie sposób gdy trzeba postępować jak gdyby ta rzecz istniała lub nie istniała. Dotyczy to szczególnie wiary religijnej. Swoją metafizykę pragmatyści opisywali za pomocą dwóch pojęć. Synechizm oznaczał pogląd, że części rzeczywistości są wzajemnie zależne od sąsiednich części rzeczywistości. Tychizm głosił, że nie są one zależne od całości. W praktyce oznaczało to, że istnieje wolność, że powstają rzeczy nowe, których my też możemy być twórcami i że nie jesteśmy całkowicie zdeterminowani, ale współzależni od innych istot, w pobliżu których zamieszkujemy. Konsekwencją tej filozofii były demokratyczne i personalistyczne poglądy społeczne amerykańskich pragmatystów, przepełnione tolerancją i humanizmem.

18.Fenomenologia ( Husserl )

To termin w filozofii oznaczający metodę stosowaną przez E. Husserla do opisu istoty zjawisk; odgrywa ważną rolę w wielu naukach humanistycznych. Nazwa kierunku pochodzi od greckiego phainomenon oznaczającego to, co się zjawia. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co i jak dane. Jest to metoda filozofowania, która odbiega od codziennych sposobów orientowania się w rzeczywistości. Podejście fenomenologiczne różni się od naturalnego nastawienia bez założeniowością. W nastawieniu naturalnym mamy na temat świata pewne założenia, domysły. Fenomenologia nawołuje do ich odrzucenia po to, by przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi. Edmund Husserl postulował powrót do rzeczy samych. Ma temu służyć redukcja fenomenologiczna , która oznacza wzięcie w nawias, zawieszenie przekonania o realnym istnieniu świata i poznającego podmiotu.

Husserl - Celem Husserla było znalezienie takich podstaw wiedzy, które stanowiłyby niepodważalny i stabilny fundament. Realizacją tego celu powinna zająć się filozofia, ale na nowo przemyślana, jako "ścisła nauka". Taką filozofią miała być w zamierzeniach Husserla fenomenologia. Ponieważ ma dawać pewne fundamenty dla innych nauk sama musi być bez założeniowa. Uważał, że tylko doświadczenie upoważnia do uznawania pewnych przedmiotów za rzeczywiste.

19.Egzystencjalizm(Kierkegaard, Sartre)

Egzystencjalizm - współczesny kierunek filozoficzny ,którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej i odpowiedzialnej. Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Wg egzystencjalizmu ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Za twórcę egzystencjalizmu uważa się Sørena Kierkegaarda, choć jest to mylne założenie. Kierkegaard jedynie wprowadził ten termin do filozofii. Można zatem mówić, że był prekursorem nurtu egzystencjalizmu, a nie jego twórcą. Jesteśmy wolnymi jednostkami i nasza wolność sprawia, że przez całe życie zmuszeni jesteśmy wybierać. Jesteśmy całkowicie odpowiedzialni za wszystko, co robimy. Życie powinno mieć sens, ale to my sami musimy nadać naszemu życiu sens. Sami decydujemy o tym, co postrzegamy, wybierając to, co ma dla nas znaczenie.

Kierkegaard-Należał do ludzi ekscentrycznych, często był też uznawany w tamtejszym środowisku za dziwnego człowieka. Brak spójności w jego myślach, to było bardzo charakterystyczne. Wszelkie doktryny są przez Kierkegaarda zwalczane uznaje, że są one ograniczające względem myśli filozoficznych, ponieważ wierzy w subiektywna prawdę każdego człowieka, dochodzi nawet do tego, że nie mamy, co szukać prawdy w tłumie. W swojej filozofii bardzo dużo czasu zajmował się podejściem do wiary jednostki. Uważał iż jednostka zawsze pozostaje bez racji względem Boga. Człowiekowi trudno się z tym faktem pogodzić i dochodzi do nieporozumień między nim a Bogiem. Jeśli chce przypodobać się najwyższemu musi uznać brak swojej racji wobec niego. Reasumując jednostka ludzka to słaba istota. Istotnym zagadnieniem, jeśli chodzi o filozofię Kierkegaarda, stanowi nieporozumienie, jakie jest pomiędzy tym, co skończone a tym, co nieskończone. Ta antynomia przejmuje całe jego myślenie filozoficzne. To zróżnicowanie między tym, co skończone a tym, co nieskończone jest wynikiem charakteru ludzkiego, tkwi on, bowiem w skończoności a pragnie wejść w nieskończoność, i tu zaczyna się czasami bardzo duży problem. Jedyną nieskończoną osobą jest oczywiście najwyższy. Jest to jednym z powodów konfliktu między najwyższym a człowiekiem.

Sartre-Jean Paul Sartre urodził się w 1905 roku, a zmarł w 1980 roku. Był trzecim wielkim twórcą egzystencjalizmu. Czynnie uczestniczył w życiu społecznym i politycznym. Był wielkim wrogiem nazizmu, a zwolennikiem marksizmu, ale nie marksizmu ortodoksyjnego. Był nagrodzony Noblem, ale nie przyjął go. Był powieściopisarzem, filozofem, dramaturgiem. Sartre postrzega człowieka, skrajnie indywidualnie. To znaczy, że człowiek liczy się jako jednostka, sam. Wolność, którą przedstawia Sartre, nie jest rozwijająca człowieka, ponieważ jest zaprzeczeniem. Jest ona nicością, złem, które nie może stworzyć idei, która jest bytem autentycznym. Człowiek staje się ograniczonym, poprzez niemożliwość stawienia oporu i powiedzenia Bogu "nie".

Filozofię egzystencjalną Sartrea można spokojnie zaliczyć do nurtu ateistycznego. Koniec jego życia, był zerwaniem z filozofią egzystencjalną, a stworzeniem własnej nauki socjologicznej opartej na marksizmie. Sartre przyjmuje, a nawet więcej uważa, że Kartezjusz wyprzedził egzystencjalizm, ponieważ stworzył dwie wielkie myśli, które on lekko przekształca i dokonuje interpretacji. Te tezy to:

1. człowiek jest wolną nicością

2. tylko człowiek ponosi skutki swojej wolności, nikt inny.

Jedną z takich kwestii, jest owa wolność człowieka, która może przejawiać się w różnej postaci i na różne sposoby. Widzi dwa różne rodzaje wolności, w aspekcie politycznym i na przykład w kwestii badania, czy jakiegoś dociekania naukowego.

20. Neopozytywizm (Wittgenstein)

Założenia neopozytywizmu są bardzo proste, identyczne z dawnym programem empiryków brytyjskich:

• Oparcie całej wiedzy na danych empirycznych i odrzucenie wszystkiego co nie znajduje oparcia w faktach empirycznych.

• Opisanie tej wiedzy językiem matematyczno-logicznym.

• Sprowadzenie wszystkich nauk do fizyki, lub przynajmniej zastosowanie w nich technik badawczych i opisu matematycznego wziętych z fizyki - dotyczy to nawet takich nauk jak psychologia i ekonomia

Neopozytywizm został ukształtowany przez filozofów i teoretyków nauki w szkole zwanej Kołem Wiedeńskim. Problematyka neopozytywizmu obejmowała trzy grupy zagadnień: 1) empiryzm logiczny. 2) problem filozofii jako nauki. 3) zagadnienie jedności nauki.

Neopozytywistów obowiązywała maksymalna ścisłość logiczna, zdecydowanie racjonalistyczna postawa, bezwzględne przestrzeganie praw i zasad logiki, tak w myśleniu jak też w mówieniu. Do jedności nauki, ich zdaniem, może prowadzić tylko jedność języka. Neopozytywiści uznali, że prawdziwa wiedza ma charakter empiryczny.

Wittgenstein- Ogólnie Wittgenstein wyróżnia trzy typy zdań: Po pierwsze: Zdania sensowne, to znaczy takie, które pozwalają nam unaocznić pewne fakty i o których możemy orzec prawdę lub fałsz na podstawie relacji semantycznej tych zdań. Po drugie: zdania bezsensowne wśród których mamy do czynienia ze sprzecznościami, to znaczy zdaniami o których fałszywości lub prawdziwości decyduje sama ich struktura. Po trzecie: niedorzeczności, czyli zdania które pomimo gramatycznej poprawności są zdaniami pozornymi, gdyż nie można orzec o ich prawdziwości lub fałszywości ani na drodze analizy logicznej. Fakt dla Wittgensteina oznacza w gruncie rzeczy to samo co poszczególny stan rzeczy. W takim razie świat jako taki jest faktem, a dokładniej zbiorem wszystkich faktów. Wittgenstein przyjaciela nie usiłuje konstruować języka idealnego.

Koło wiedeńskie -nieformalna grupa filozofów skupiona wokół katedry filozofii .Naukowcy z Koła Wiedeńskiego przyczynili się do rozwoju neopozytywizmu. W minimalistycznej filozofii Koła Wiedeńskiego można wyróżnić trzy wzajemnie uzupełniające się teorie: empiryzmu, pozytywizmu i fizykalizmu.

---