Płaca jest wynagrodzeniem pracownika za jego pracę. Stanowi ona podstawowe źródło utrzymania rodzin pracowniczych. W wynagrodzeniu powinny znaleźć odbicie kryteria według których płaca jest ustalana, tj. rodzaj, ilość i jakość pracy, kwalifikacje pracownika i cele motywacyjne. Jest to podstawa do różnicowania płacy. Powyższe kryteria powinny być zharmonizowane z rodzajem, złożonością pracy oraz wysiłkiem pracownika. Pojawia się również potrzeba pomiaru wartości różnych rodzajów pracy w związku z tym iż każdy rodzaj wymaga stosownych umiejętności i predyspozycji.

Płaca jako wynagrodzenie za pracę spełnia różnorodne funkcje:

- dochodową, a więc stanowi główną formę udziału pracownika w podziale dochodu narodowego, jest indywidualnym dochodem pracownika i decyduje o stopniu zaspokojenia potrzeb pracobiorcy i członków jego najbliższej rodziny; z tych powodów pracownicy są zainteresowani jak najwyższą płacą,

- kosztową, co znaczy, że jest wydatkiem dla przedsiębiorstwa, który stanowi poważny składnik kosztów działalności; z powyższych powodów przedsiębiorstwa dążą do zmniejszania kwot wypłacanego wynagrodzenia, racjonalizując zatrudnienie i maksymalnie łącząc koszty związane z płacami ze zwiększeniem wydajności pracy,

- motywacyjną, co znaczy że jest podstawowym bodźcem ekonomicznym pobudzającym pracownika do dobrej pracy.

Pozostaje również do rozważenia społeczna funkcja płacy. Jest ona narzędziem do kierowania zachowaniami ludzi, uczy szacunku do pracy, jej wyboru oraz przygotowania się do niej jako przyszłego miejsca osiągania zawodowej satysfakcji i godnego życia.

Wielorakość spełnianych funkcji powoduje, że jej kształtowanie ma ogromne znaczenie. Ustalenie równowagi nastąpiłoby w momencie zaspokojenia wszystkich wymienionych funkcji, aczkolwiek jest to niemożliwe. Negocjacje wysokości płacy prowadzone w rozmaity sposób należą do najtrudniejszych.

Do zasadniczych czynników określających wysokość płacy należą:

1. rodzaj pracy i jej uciążliwość

2. kwalifikacje pracownika

3. ilość i jakość pracy

4. staż pracy

Duże problemu z ustalaniem wysokości płac są spowodowane tym iż powyższe czynniki nie są całkowicie mierzalne. Ciżemko porównywać rodzaj i uciążliwość rozpatrywanej pracy do innej. Niejednoznaczne są również kwalifikacje pracowników, gdyż wykształcenie uzupelnia się umiejętnościami zawodowymi pracownika. Ilość pracy natomiast na ogół wymierna stanowi wielkość efekty pracy, aczkolwiek nie zawsze odzwierciedla wkład pracy pracownika. Jakość jako kolejny czynnik jest mierzalna w przypadku prac produkcyjnych, niemierzalna natomiast przy przedsięwzięciach koncepcyjnych. Staż pracy - w dzisiejszych czasach najbardziej dyskusyjny - w niektórych przypadkach przekłada się na wiedzę i doświadczenie zdobywane przez lata, w innych to zmniejszenie efektywności i znużenie wykonywaną czynnością co nie sprzyja uzyskiwaniu lepszych wyników.

Wartościowanie pracy to metoda polegająca na określeniu wartości pracy na każdym stanowisku. Tu najczęściej stosowana jest metoda punktowa. . Polega ona na przyjęciu określonych kryteriów wartościowania pracy (umiejętności, wysiłek, odpowiedzialność, warunki pracy…) i oceny ich na poszczególnych stanowiskach w systemie punktowym. Ilość punktów warunkuje stosowaną stawkę płacy. Celem wartościowania jest zharmonizowanie poziomu i form wynagrodzenia z rodzajem wykonywanej pracy.

System płac określa związki i zależności, jakie zachodzą pomiędzy wysokością wynagrodzenia a nakładami i wynikiem pracy osiąganym przez zatrudnionych.

Poniższy schemat obrazuje elementy składowe systemu płac:

Układ taryfowy różnicuje płacę w zależności od rodzaju i stopnia trudności pracy oraz od kwalifikacji zawodowych pracownika. Składa się ona z :

- taryfy płac - zbudowanej w formie tabeli ujmującej, dla poszczególnych grup i kategorii zaszeregowania poszczególnych pracowników, stawki płac i współczynniki kwalifikacyjne (relację jaka wynika z wyższych w stosunku do niższych kategorii zaszeregowania)

-taryfikator kwalifikacyjny - zawiera opis czynności, umiejętności i kwalifikacji, jakie są potrzebne do wykonywania danej prac, i zalicz pracowników do odpowiednich grup i kategorii zgodnie z posiadanymi przez nich kwalifikacjami

Formy płacy wynikają ze sposobów mierzenia ilości wykonywanej pracy.

- czasowa - polega na wynagradzaniu pracowników w zależności od przepracowanego czasu pracy i stawek wynikających z osobistego zaszeregowania. Występuje w trzech formach: zwykła, z premią (premia uwarunkowana wykonaniem określonych zadań, zgdonie z regulaminem premiowania), prowizyjna(pewien rcent uzyskanego obrotu, np. handel). Może być uzupełniona o ewentualne dopłaty wynikające z konkretnych warunków pracy.

-akordowa- - wynagrodzenie uzależnione w tym przypadku od ilości wykonywanej pracy (liczby wykonanych wyrobów) i stawki akordowej. Forma ta zachęca do zwiększenia wydajności pracy. Również w tym przypadku występują trzy odmiany: zwykła, z premią ((za wykonanie i przekroczenie normy pracy lub za inne osiągnięcia), progresywna (Wzrost stawki akordowej za sztuki wykonane ponad ustaloną normę pracy - bardzo rzadko stosowany ze względu na wzrost kosztów.

- prowizyjna - polega na wynagradzaniu pracowników tylko w zależności od rezultatu pracy i stopy prowizyjnej. Ma zastosowanie w działalności handlowej, gastronomicznej i usługowej.

Na pracę składa się:

- płaca zasadnicza, wynikająca z osobistego zaszeregowania

- dopłaty (premia, dopłata za pracę nocną, dopłata za godziny nadliczbowe)

Powiększa ją płaca uzupełniająca, stanowiąca wynagrodzenie za czas nieprzepracowany tzn.:

- urlopy wypoczynkowe

- urlopy okolicznościowe

- urlopy macierzyńskie

- zwolnienia chorobowe

- skrócony dzień pracy pracowników młodocianych i matek karmiących

Absencję nieusprawiedliwioną.

Wynagrodzenia płatne są z reguły za okresy miesięczne, zaliczki dla pracowników fizycznych mogą być wypłacane w okresie półmiesięcznym.

W wielu przedsiębiorstwach mają zastosowanie zakładowe systemy wynagradzania, regulujące w sposób szczegółowy wszystkie sprawy płacowe z uwzględnieniem charakteru i warunków pracy.

System płac

Układ taryfowy

Formy płacy

Taryfa płac

Taryfikator kwalifikacyjny

czasowa

akordowa

prowizyjna

---