Teologia moralna fundamentalna
Jakiego rodzaju nauką jest teologia moralna?
„Teologia moralna jest nauką praktyczną bo dotyka życia” (notatki P.B., s.1-2).
Co powinno być uwzględnione w odnowie teologii moralnej według Dekretu o formacji kapłańskiej (DFK nr 16)?
„Szczególną troskę należy skierować ku udoskonaleniu teologii moralnej, której naukowy wykład karmiony w większej mierze nauką Pisma świętego niech ukazuje wzniosłość powołania wiernych w Chrystusie i ich obowiązek przynoszenia owocu w miłości za życie świata” (DFK 16).
Podaj definicję opisową teologii moralnej biorąc pod uwagę wskazania Soboru Watykańskiego II.
„Sobór II Watykański pragnie zauważyć, że w ostatnim czasie Pismo św. przez moralistów zostało pomniejszone przez to, że używane było tylko do argumentacji norm moralnych. Sobór pragnie podnieść je do rangi głównego źródła moralności obok Tradycji. Innym problemem, którym powinna zajmować się teologia moralna to powołanie człowieka w sensie szerokim, dotyczącym społeczności ludzkiej, oraz indywidualnym. Teologia moralna musi mieć charakter chrystocentryczny. Punktem centralnym jest misterium zbawienia jakie dokonał Jezus . Centrum teologii moralnej są słowa i czyny Jezusa. Sobór zaleca również właściwą antropologię filozoficzną i teologiczną stosowaną w teologii moralnej. Teologia moralna ma uwzględniać znaki czasu” (notatki P.B., s. 3 i 5).
Na jakiej idei biblijnej moraliści polscy zaczęli konstruować wykład teologii moralnej?
„Moraliści polscy, aby usystematyzować wykładnię teologii moralnej opierają się o temat powołania chrześcijańskiego w Biblii” (notatki P.B., s. 5).
Jak ujmuje sumienie Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym nr 16?
„W głębi sumienia człowiek odkrywa prawo, którego sam sobie nie nakłada, lecz któremu winien być posłuszny i którego głos wzywający go zawsze tam, gdzie potrzeba, do miłowania i czynienia dobra a unikania zła, rozbrzmiewa w sercu nakazem: czyń to, tamtego unikaj. Człowiek bowiem ma w swym sercu wypisane przez Boga prawo, wobec którego posłuszeństwo stanowi o jego godności i według którego będzie sądzony. Sumienie jest najtajniejszym ośrodkiem i sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem, którego głos w jego wnętrzu rozbrzmiewa. Przez sumienie dziwnym sposobem staje się wiadome to prawo, które wypełnia się miłowaniem Boga i bliźniego. Przez wierność sumienia chrześcijanie łączą się z resztą ludzi w poszukiwaniu prawdy i rozwiązywaniu w prawdzie tylu problemów moralnych, które narzucają się tak w życiu jednostek, jak i we współżyciu społecznym” (LG 16).
Podaj charakterystyczne elementy prawa.
„Definicja prawa wg sw. Tomasza, aby mogło obowiązywać wszystkich: 1. musi głosić zasadę rozumną (zasada racjonalna); 2. musi dotykać dobra wszystkich, a nie wybranej grupy (zasada dobra wszystkich); 3. autorytet społeczny, moralny, który to prawo ustanawia, np. król, cesarz, parlament, itp. (zasada autorytetu); 4. prawo musi dotrzeć do odbiorcy, musi być ogłoszone publicznie (zasada promulgacji). Brak któregoś z pkt. sprawia, że prawo nie ma swej mocy obowiązującej. Prawo musi spełniać te cztery warunki, aby obowiązywało i było sankcjonowane” (notatki P.B., s.21).
Wymień cnoty kardynalne.
„Cnoty kardynalne (cardo - hak, zawias): roztropność, sprawiedliwość, męstwo, umiarkowanie” (notatki P.B., s. 32).
Do czego są powołani wszyscy chrześcijanie?
„Wszyscy chrześcijanie powołani są do świętości” (notatki P.B., s. 5).
Jakie wydarzenia zbawcze stanowią podstawę antropologii teologicznej?
„Antropologia teologiczna: stworzenie świata (Rdz 1 i 2) oraz dzieło odkupienia” (notatki P.B., s.12).
Jakie przymioty powinno mieć dojrzałe sumienie człowieka?
„Przymioty sumienia dobrze uformowanego: prawość sumienia, pewność w sensie moralnym, decyzja oparta na sądzie, wrażliwość sumienia” (skrypt 2006, pkt. 2).
Jakiego rodzaju powołanie spotykamy na kartach Biblii i czy jest różnica w ujęciu powołania w Starym i Nowym Testamencie?
„Starotestamentalne powołanie dotyczy przede wszystkim całego ludu - powołanie zbiorowe. Znajdujemy również powołania indywidualne. Powołanie wspólnotowe Narodu Wybranego wyodrębnia powołania indywidualne, np. Abrahama, Izajasza, Mojżesza” (notatki P.B., s. 6).
Co składa się na czyn ludzki (actus humanus)?
Czyn ludzki składa się z: aktu rozumu, aktu woli i władz zmysłowych.
Jakich terminów używa Biblia na określenie człowieka?
„W Biblii mamy kilka wiele określeń na temat człowieka, ale zawsze są to ujęcia całościowe z podkreśleniem pewnej płaszczyzny: ciało (z gr. sarx, soma) - podkreślenie fizyczności, tego co zewnętrzne, ciało ma charakter pozytywny; duch (z hebr. ruah) Rdz 2,7 Bóg tchnął w człowieka tchnienie życia (ruah), człowiek żyje dzięki temu tchnieniu, tchnienie oznacza sferę psychoduchową; dusza (również ruah) jest nie do uchwycenia dla nas, wraz z ciałem stanowi integralnego człowieka, ożywia ciało; serce w j. semitów oznacza wnętrze człowieka i to w znaczeniu szerokim, w znaczeniu biblijnym serce to miejsce, gdzie znajduje się władza rozumowa, wolitywna, emocjonalna, Prawo, sfera sumienia” (notatki P.B., s. 14).
Jakiego rodzaju może być prawo stwórcze?
Prawem wiecznym lub naturalnym (?) (zob. Merino i Haro, s.255).
Jaka jest funkcja sumienia ludzkiego?
„Sumienie jest osądem rozumu praktycznego oraz nakazuje czynienie dobra, a unikanie zła: obecne we wnętrzu osoby nakazuje jej w odpowiedniej chwili pełnić dobro a unikać zła. Osądza ono również konkretne wybory, aprobując dobre, potępiając złe - KKK 1777” (skrypt 2006, pkt.17).
Jakie istotne elementy składają się na pojęcie grzechu śmiertelnego?
„Grzech śmiertelny wymaga trzech czynników: świadomość, dobrowolność, podmiotowość” (notatki P.B., s. 9).
Czym jest prawo naturalne?
„Prawo naturalne dostarcza nam podstawowych reguł czy też stwierdzeń rozumu praktycznego, które poznajemy w sposób naturalny i które kierują ludzkim postępowaniem. Bóg jest autorem prawa naturalnego, promulgował je bowiem stwarzając naturę ludzką z jej cechami i skłonnościami oraz powinnościami, które się z nią wiążą, a także uzdalniając człowieka do poznania jej” (Merino i Haro, s.259-260).
„Prawo naturalne jest to system osobowych (tzn. odnoszących się do osoby ludzkiej) zobowiązań i uprawnień człowieka, dotyczących jego stosunków z Bogiem, sobą samym, bliźnim i całym wszechświatem. Podstawą i racją istnienia tego prawa jest człowieczeństwo, czyli natura ludzka. Prawo natury dotyczy wyłącznie istot rozumnych i wolnych” (Kokoszka, s. 81).
Jakiego rodzaju prawem jest Dekalog?
Dekalog jest prawem pozytywnym Boskim - inaczej objawionym (por. Kokoszka, s.89).
Na jakiej drodze realizuje się powołanie chrześcijańskie?
„Drogi powołania człowieka: 1. sakramentalna - oparta o sakramenty. Łaska otrzymana przez sakramenty potrzebna jest do życia w świętości i do zbawienia; 2. eklezjalna - sakramenty wprowadzają we wspólnotę Kościoła. My działamy w Kościele, w nim się rozwijamy” (notatki P.B., s. 10 i 12).
„Realizuje się na: drodze chrystologicznego powołania i drodze eklezjalnego powołania” (notatki P.B., s. 7-8).
Na jakiem fundamencie opierają się prawa człowieka?
Godności osoby ludzkiej
Z jakim błędem sumienia mamy do czynienia wskutek niewiedzy pokonalnej i niepokonalnej i jak się to ma do działania człowieka?
„Sumienie pokonalnie błędne - wtedy, zasadniczo, nie wolno działać, bo jest to narażaniem się na popełnienie grzechu. Sumienie niepokonalnie błędne - są sytuacje, w których błędne ukształtowanie sumienia jest niezawinione. Może zaistnieć gdy: a. nie podejrzewamy, że obowiązuje nas jakieś prawo; b. odczuwamy pewne wątpliwości, szukamy prawdy, lecz pozostajemy w błędzie. Sumienie niepokonalnie błędne wiąże wolę ludzką w takiej samej mierze jak sumienie prawdziwe. Człowiek jest zobowiązany postępować zgodnie z sumieniem nakazującym lub zakazującym, o ile jest prawdziwe lub niepokonalnie błędne” (skrypt 2006, pkt. 6).
„Różnica między sumieniem pokonalnie i niepokonalnie błędnym polega na tym, jak wola nastawiona jest do poszukiwania prawdziwego dobra (ignorancja zawiniona lub niezawiniona), nie chodzi zaś o mniemanie, że wyzbycie się błędu, czyli pokonanie go, jest łatwe bądź trudne. Gdy wola jest prawa, człowiek zazwyczaj dociera do prawdy; nawet wtedy, gdy nie może jej znaleźć, właśnie owa prawość woli pomaga mu wyczuć, w sumieniu niepokonalnie błędnym, ze nie czyni on dobra, które początkowo miał na celu” (Merino i Haro, s. 352).
Co składa się na ocenę moralną czynu ludzkiego?
„Moralność aktów ludzkich zależy od ich podporządkowania Bogu. Aby ją ocenić, bierzemy pod uwagę intencje i czyny. Moralność, czyli podporządkowanie Bogu naszych aktów, a wraz z nimi całego naszego ja, zależy oczywiście od tego, co czynimy, lecz także od naszych intencji, których nigdy nie da się odseparować od działania, jakie wybraliśmy. Akt moralny składa się zatem z dwóch elementów, które nazywamy odpowiednio: celem bądź intencją oraz przedmiotem bądź czynami” (Merino i Haro, s. 199).
Co to jest cnota moralna?
Cnota moralna - stała skłonność do czynienia dobra.
Jaka jest różnica między I Adamem a II Adamem - Chrystusem?
„I Adam: stworzony na obraz Boga, wywyższenie (pycha), upadek; II Adam - Chrystus: jest obrazem Boga, kenoza - pokora - uniżenie, wyniesienie” (notatki P.B., s. 15).
Co wystarczy czynić, aby się zbawić?
Zachowywać przykazania (por. Łk 18, 18-23).
Czym się charakteryzuje rada ewangeliczna?
„Rady natomiast, jako dotyczące dobrowolnego wyboru były uznawane za wskazania wyższej klasy. Stanowiły wyższe piętro porządku moralnego. Obowiązywały nie wszystkich chrześcijan, lecz tych którzy się sami dobrowolnie to tego zobowiązali. Rady ewangeliczne: ubóstwo, czystość, posłuszeństwo. Każda z nich ma pewne znaczenie normatywne z innego tytułu niż przykazanie, a mianowicie, jako wyjątkowo pomyślna szansa rozwoju osobowości i najpewniejsza droga zbawienia. Jest to szansa dla każdego członka ludu. Rady są skierowane do wszystkich w tym sensie że wszyscy powinni brać je na serio, żyć ich duchem stosownie do indywidualnego powołania i łaski udzielonej przez Ducha Świętego” (skrypt 2006, pkt.24).
Co to jest prawo pozytywne?
„Prawem pozytywnym Boskim określamy te wszystkie przepisy prawa, które zostały podane ludziom przez Boga za pośrednictwem Objawienia. Prawo to jest nieodzowne z dwóch powodów: a. wskutek zaciemnienia rozumu, przez nieuporządkowane afekty i złe obyczaje, niektóre zasady prawa naturalnego mogą ulec spaczeniu i to nie tylko w przypadku pojedynczych ludzi, ale i całych społeczeństw; b. wskutek wyniesienia rodzaju ludzkiego do porządku nadnaturalnego konieczne jest stosowanie się do praw tego porządku, podanych ludziom w Objawieniu, by cel nadnaturalny mógł być osiągnięty. Prawo Boże pozytywne zawarte jest w ST i NT” (Kokoszka, s. 88-89).
Co jest podstawowym źródłem dla teologii moralnej?
„Głównym źródłem jest Objawienie spisane i ustne. Spisane to Pismo św. a ustne to Tradycja Kościoła” (notatki P.B., s. 4).
Jakiego rodzaju może być sumienie człowieka?
„Sumienie można rozpatrywać biorąc pod uwagę różne względy: 1. Ze względu na sposób istnienia w podmiocie: a. sumienie habitualne; b. sumienie aktualne. 2. Ze względu na stosunek do czynności: a. przeduczynkowe; b. pouczynkowe. 3. Ze względu na stosunek do prawa wiecznego: a. prawdziwe; b. fałszywe (błędne). 4. Ze względu na pewność w ocenie: a. pewne; b. wątpliwe” (Kokoszka, s. 113-114).
„Mówimy o sumieniu: przeduczynkowym i pouczynkowym, prawdziwym i błędnym (pokonanie lub niepokonalnie), pewnym, prawdopodobnym i wątpliwym” (Merino i Haro, s. 351).
Na czym polega autonomia moralna człowieka?
Dobrowolne posłuszeństwo Prawu Bożemu.
Jaką wizję człowieka prezentuje Biblia?
„Biblia ujmuje człowieka w sposób całościowy. Człowiek jest zawsze jednością psycho-fizyczną. W Biblii mamy kilka wiele określeń na temat człowieka, ale zawsze są to ujęcia całościowe z podkreśleniem pewnej płaszczyzny: ciało, duch, dusza, serce” (notatki P.B., s. 13-14).
Jakie kryje się niebezpieczeństwo w zasadzie: cogito ergo sum?
Zasada cogito ergo sum czyli myślę więc jestem zakłada myślenie przed istnieniem. Jest to błędna antropologia filozoficzna, sprzeczna z chrześcijańską. Chrześcijańska koncepcja powinna zawierać się w zasadzie: „agere seqitur esse czyli działanie wypływa z istnienia. Nasze czyny wyrażają nas, naszą osobę”. Myślimy, dlatego, że jesteśmy, a nie odwrotnie. Istnienie jest zawsze przed wszystkim i jest dane nam od Boga. (por. notatki P.B., s. 25).
Czym jest konsekwencjalizm i proporcjonalizm etyczny?
„Konsekwencjalizm - analizuje przewidywane skutki realizowania konkretnego wyboru. Na podstawie tego formułuje krytyczną słuszność określonego działania. Proporcjonalizm - porównuje wartości i dobra, osiągnięte proporcje miedzy skutkiem dobrym a złym” (skrypt 2006, pkt.15).
Co składa się na zasadę czynu o podwójnym skutku?
„Warunki, które muszą być spełnione w przypadku czynu o podwójnym skutku: 1. sam czyn musi być moralnie dobry; 2. cel działającego (intencja) musi być godziwy; 3. skutek dobry nie może być osiągnięty za pośrednictwem złego skutku. Obydwa skutki są albo równorzędne, albo zły jest następstwem dobrego; 4. musi istnieć racja usprawiedliwiająca takie działanie” (Kokoszka, s.148).
Gdzie u św. Pawła można znaleźć klasyczny tekst o prawie naturalnym?
Rz 2,14-16 (zob. Kokoszka, s.82).
Co uderza czytającego biblijne opisy powołania?
Cechy powołania biblijnego: inicjatywa Boga, wezwanie po imieniu, postawa człowieka, konkretna misja i pomoc Boga.
W jaki sposób Bóg pomaga powołanym?
„Bóg nie zostawia powołanego samego sobie. Bóg powołując uposaża w różne dary (w łaskę). Są to przede wszystkim dary nadprzyrodzone. Każdy otrzymał trzy cnoty: wiarę, nadzieję i miłość (nawet jeśli jest nie ochrzczony)” (notatki P.B., s. 6).
Co to znaczy, że wolność człowieka jest usytuowana?
Dlaczego odrzuca się prawo naturalne, a przyjmuje prawo pozytywne i jakie są tego konsekwencje?
„Istnienie prawa naturalnego jest dziś powszechnie kwestionowane, z różnych powodów i w oparciu o rozmaite systemy filozoficzne, lub po prostu o koncepcję absolutnej bądź przesadnej autonomii stworzenia, rzeczywistości doczesnej i samego człowieka. Gdy jakieś środowisko pełne jest fałszywych lub niejasnych idei na temat człowieka i celu jego istnienia, mylne przekonania na temat prawa naturalnego pojawiają się lawinowo. W rezultacie człowiek może popełniać czyny jaskrawo sprzeczne z prawem naturalnym lub nie uświadamiać sobie tego, jak bardzo naruszają godność ludzką niektóre zachowania, wywołane manipulacją ideologiczną” (Merino i Haro, s. 261 i 288).
Podaj przykład imperatywu naczelnego.
„Norma naczelna brzmi: czyń dobro zła unikaj. W wersji nowocześniejszej, młodzieżowej brzmi: bądź człowiekiem” (notatki P.B., s. 29, patrz także s. 21).
Czym jest syneideza?
„Syneideza - z gr. sumienie - jest to dar naturalny w człowieku, każdy go otrzymał; sumienie osądza nasze czyny pod względem moralnym” (notatki P.B., s. 29).
Podaj cnoty teologalne.
„Człowiek posiada 3 cnoty teologalne, które otrzymał od Boga, i ku którym jest skierowany: wiarę, nadzieję i miłość” (notatki P.B., s. 5).
Czym jest wada moralna?
„Wada moralna - stała skłonność do czynienia zła.
Co jest źródłem grzechu według św. Jana?
„Pismo św. mówi: wszystko bowiem, co jest na świecie, a więc: pożądliwość ciała, pożądliwość oczu i pycha tego życia nie pochodzi od Ojca, lecz od świata. Świat zaś przemija, a z nim jego pożądliwość; kto zaś pełni wolę Bożą, ten trwa na wieki (1 J 2,16-17) (zob. Kokoszka, s.183).
Jakie skutki powoduje grzech powszedni?
„Grzech taki nie pozbawia nas życia łaski, chociaż studzi zapał miłości, po części kalając duszę. Powstrzymuje on życie łaski i rozwój wszystkich cnót, utrudniając nam dostrzeganie poruszeń Ducha Świętego i udzielanie na nie odpowiedzi. Grzech powszedni osłabia miłość, jest przejawem nieuporządkowania przywiązania do dóbr stworzonych; uniemożliwia postęp duszy w zdobywaniu cnót i praktykowania dobra moralnego” (Merino i Haro, s.513).
Jaki obowiązek ma chrześcijanin wobec własnego sumienia?
„Każdy człowiek powinien z troską dbać o to, by jego sumienie pozostawało zawsze prawdziwe i prawe. Mamy obowiązek rozwijania naszego sumienia i nie wolno nam zagłuszać jego głosu. Wychowanie sumienia jest nieodzowne w życiu każdego człowieka, który jest poddawany negatywnym wpływom, a przez grzech - kuszony do wybrania raczej własnego zdania i odrzucenia nauczania pewnego. Jest to stały obowiązek każdego człowieka” (Merino i Haro, s.353).
Co to jest prawo podmiotowe?
Prawo podmiotowe należy do prawa cywilnego i określa wzajemne relacje międzyludzkie. Wyróżniamy prawo podmiotowe bezwzględne (dotyczy wszystkich) i względne (dotyczy wybrane jednostki).
Na czym polega metanoia chrześcijańska?
„Moralność nie zajmuje się jednak wyłącznie ani głównie pierwszym nawróceniem, wyzwoleniem ze stanu grzechu. Przedmiotem jej uwagi jest także ciągłe nawracanie się, które wynika z autentycznego obcowania z Bogiem” (Merino i Haro, s. 533).
Jak Biblia ujmuje sumienia człowieka?
„W Biblii sumienie ukazane jest jako fenomen, zjawisko. Bóg obdarowuje człowieka sumieniem. Sumienie dane przez Boga jest wolne, ale w zamyśle Jego ma być przez nas formowane. Sumienie jest również formowane przez prawo Boże. Sumienie jest dane człowiekowi, aby panował w jego życiu porządek moralny. Biblijne określenie sumienia to serce. Serce ogólnie oznacza sferę duchową w człowieku. Serce rozróżnia to, co jest dobre i co jest złe. Przykładem biblijnym człowieka sumienia jest Salomon i Dawid. Drugie biblijne określenie to mądrość. Jest to zarówno przymiot Boga jak i człowieka. Nie można mądrości utożsamić z wiedzą. Mądrość ma charakter raczej praktyczny; zastosowanie wiedzy w życiu (wiedza życiowa). Inne określenie to duch, dusza (charakter kierowniczy, doradczy). Kolejne biblijne określenie to nerki. Synoptycy określają sumienie mianem serca. Sumienie ma zdolność wydawania ocen moralnych. Sumienie kieruje życiem moralnym człowieka. U św. Piotra również serce jest określane mianem sumienia, ale ukazuje charakter habitualny sumienia. Sumienie jest stałym stosunkiem naszym do dobra i zła. Pokuta jest zabiegiem o czystość sumienia. Św. Jakub również skupia się na charakterze habitualnym. Człowiek o czystym sumieniu poznaje obowiązek, który ma spełnić. Św. Paweł najwięcej mówi o sumieniu. Pojawia się u niego greckie określenie syneidesis (być sobie świadomym siebie)” (notatki P.B., s. 29-30).
Podaj grzechy wołające o pomstę do nieba.
„Grzechy wołające o pomstę do nieba: morderstwo, sodomia, ucisk biednych i sierot, odmowa słusznej zapłaty za pracę” (Katolicyzm A-Z, s. 129).
„Są to grzechy, które według Biblii najbardziej pobudzają sprawiedliwość Bożą do karania za ich popełnienie: a. bratobójstwo; b. grzech sodomski; c. krzywda wyrządzona najmniej zdolnym do samoobrony, tzn. biednym, sierotom i wdowom; d. odmawianie zapłaty za pracę” (Kokoszka, s. 171).
Ks. Rektor dr Zygmunt Wichrowski - Teologia moralna fundamentalna
4