Paul Cezanne (1839-1906)
Malarstwo Cezanne'a można uznać za punkt graniczny, gdyż skupia w sobie dawną i nową postawę wobec sztuki.
Z dawnym malarstwem wiąże go: zachowanie racjonalnej budowy przestrzeni i uznanie natury za źródło sztuki. Cezanne był ostatnim fanatycznym wielbicielem natury i głosicielem wierności wobec niej - tę wierność rozumiał po swojemu i poddawał wielbioną przez siebie belle nature własnym prawom obrazu, wartościom czysto plastycznym. Postawa wobec natury była poznawcza, jak u mistrzów wczesnego renesansu, ale dzięki jego malarstwu doszło powoli do świadomości ogółu, że prawa natury i prawa obrazu są to dwie różne rzeczy.
Mistrzowie renesansu godzili te prawa instynktownie i nie stwarzali sobie tutaj problemu, gdyż żaden ich obraz nie był nigdy naprawdę malowany wprost z natury, był sumą studiów wprawy i pamięci.
Cezanne wzorem impresjonistów transponował wzajemne relacje: cień-światło na ekwiwalenty barwne. One też posłużyły mu do budowania bryły. Najwięcej trudności sprawiał mu fakt, że plany przedmiotów zachodzą jedne na drugie - nie chciał wprowadzać ciemnego, rozgraniczającego konturu (natknął się tutaj na ten sam problem, który nurtował Leonarda, który stwierdził, że kontur jest czymś bezcielesnym, czego nie ma w naturze, a więc nie może być w malarstwie)
Cezanne mawiał: ”Naturę należy traktować jak walec, kulę, stożek”. Chciał ująć naturę w jej całokształcie, wyrazić jednocześnie wszystko: przedmioty i otaczającą ją atmosferę, nie uciekając się do światłocienia klasyków ani do miękkich barw i migotliwych refleksów impresjonistów. Cień i światło przestały istnieć, a przynajmniej wyrażał je za pomocą kolorów. Modelunek zastępował tonem, światłocień-stosunkami barwnymi. Uznawał koloryt lokalny. Cezanne - odkrył światło pikturalne - tak różniące się od naturalnego jak obraz od natury. Trudność polegała na znalezieniu odpowiednich tonów i na odpowiednim ich zharmonizowaniu. Słynna deklaracja Cezanne'a głosiła: „Kiedy kolor dochodzi do największego bogactwa, forma uzyskuje największą pełnię”.
słynne „deformacje” Cezanne'a - butelek, twarzy, wazonów (itp.) - powstawały na skutek skrupułu wobec prawdy oka, które po stronie oświetlonej percypuje więcej wrażeń barwnych niż po stronie ocienionej (te wybrzuszenia i nieregularności uważano za nieudolność artysty
- Kompotierka 1877r.,
- Butelka i cebule 1880r.,
- twarz w portrecie pani Cezanne 1888r.;
Budowa przestrzeni u Cezanne'a zgodna jest z tzw. perspektywą klasyczną, czyli opartą o prawa fizyczne, bez względu na subiektywizm spojrzenia, wady wzroku, czy świadomą wolę odrzucenia podstawowego schematu wzrokowego przy normalnym punkcie obserwacyjnym.
Ale ambicją Cezanne'a jest równocześnie pozbycie się iluzjonistycznej panoramiczności
i zachowanie „twardej powierzchni obrazu”. Stosuje on różne środki, aby zahamować tworzenie „korytarza przestrzennego”. Wybiera takie motywy, gdzie prawo zbieżności równoległych nie ma okazji działać i ciągnąć oka w głąb. Rezygnuje też z tradycyjnej perspektywy atmosferycznej, z zamglenia dalszych planów.
Obraz Cezanne'a jest budowany z plam i pociągnięć farby, o których nigdy nie da się zapomnieć, że są właśnie plamami i pociągnięciami farby, a nie czymś, co „udaje” karnację twarzy, porcelanę, wodę, jabłko, itp.
* w obrazach takich jak:
> Chłopiec w czerwonej kamizelce(Zurych, kolekcja Buhrle),
> Gracze w karty (Luwr),
> Góra St. Viktoire (malowana całe życie)
osiągnął powagę i siłę dzieł dawnych mistrzów, ale też otworzył drogę licznym spekulacjom artystycznym (przez niego nie przewidzianym) (* Twórczość Cezanne'a jest logiczną konsekwencją impresjonizmu z kolei z Cezanne'a „rodził się” kubizm, z którego początki brała abstrakcja geometryczna.)
Historia koloru (wg M. Rzepińskiej „Historia koloru”) Płaskie położenie koloru i ciemny izolujący kontur był zwalczany przez Cezanne'a, według niego „jest to wada, z którą należy walczyć z całej siły”. Cezanne był całe życie negatywnie nastawiony wobec malarstwa Gauguina, o którym mówił, że robi „chińskie obrazki”. Paul Cezanne był ostatnim wielkim przedstawicielem typowo europejskiego nurtu, wywodzącego się z renesansu. Pozostał wierny klasycznej tradycji malarstwa, dla której elementami obrazu są:
przestrzeń,
bryły i ich układy,
światło,
cień,
kolor;
Chciał zachować tę klasyczną pełnię wszystkich elementów, a równocześnie poddał ją swoistej redukcji gdyż elementy te wyrażone zostały przez niego przede wszystkim zestawieniami walorów barwnych. Zaobserwowane w naturze uległy transformacji w autonomiczne plamy malarskie.
To pogodzenie pleneru z pełnym kolorem i solidnością konstrukcji, przestrzennego traktowania planów z zachowaniem „sztywnej” płaszczyzny obrazu było osiągnięciem podziwianym przez nowych malarzy już za życia Cezanne`a
Był on jedynym artystą, którego wielkości nigdy nie kwestionowano. Jego system budowania formy zestawieniami tonów ciepłych i zimnych stał się fundamentalny dla całego postimpresjonizmu. Stanowił ostatnie ogniwo czysto europejskiej tradycji.
Tylko w malarstwie Europy powstał i rozwinął się problem światła i cienia - różnie rozwiązywany od końca XV wieku - ostatnią wersję rozwiązania dał Cezanne - wersję chromatyczną.
Niechętnie patrzył na wkraczanie do malarstwa nowej pozaeuropejskiej estetyki płaskich sylwet barwnych i czarnych kaligraficznych linii (taka była właśnie estetyka
plansz japońskich.)
ANEKS - Paul Cezanne -1839-1906
Osiągnięcia Cezanne`a zainspirowały wielu artystów XX wieku; Retrospektywna wystawa jego prac, w Paryżu, w 1907r., wywarła wielki wpływ na Picassa i Braque`a, którzy zwrócili uwagę na formę i strukturę jego obrazów; Wczesne prace Cezanne`a są mroczne, brak im dyscypliny, są to obrazy malowane pod wpływem emocji;
Latem 1870 r. wybucha wojna francusko-pruska, artysta zamieszkał nad zatoką marsylską, w L`Estaque (zaczyna malować w plenerze);
gama kolorystyczna bardziej zharmonizowana, po raz pierwszy maluje Górę św. Wiktorii, np. obraz „Przekop Kolejowy”;
wyjeżdża na zaproszenie Camille`a Pissarra do Pontoise pod Paryżem (Pissarro miał opinię anarchisty, w rzeczywistości był zacnym i opiekuńczym człowiekiem, ”był jak Bóg, który roztacza ojcowskie ramiona”;
pod jego wpływem zaczyna malować inaczej, rozjaśnia paletę, zrezygnował z grubych szpachli, stosował krótkie pociągnięcia pędzla, przywiązywał większą wagę do kompozycji;
formę buduje kolorem, rezygnując z perspektywy linearnej - budowanie formy kolorem jest cechą dojrzałej twórczości Cezanne`a, w 1873r. były to dopiero wczesne próby;
był pierwszym malarzem, który nie miał w dorobku prac akademickich, np. rysunków z natury (tak jak np. Picasso), uważano, że źle maluje postaci;
uparcie dążył do realizacji własnej wizji artystycznej - jak mawiał „konstrukcji zgodnej z naturą” - nie satysfakcjonowało go malowanie trójwymiarowych przedmiotów na płaszczyźnie płótna i kreowanie złudzenia głębi zgodnie z renesansowymi teoriami perspektywy, poszukiwał własnego porządku wizualnego budując formę farbą, kolorem, fakturą - takie znaczenie ma w odniesieniu do jego twórczości słowo konstrukcja używane w różnych kontekstach w sztuce współczesnej - wg Cezanne`a konstruowanie oznaczało powrót do podstaw i przedstawianie na płaszczyźnie obiektów trójwymiarowych, w sposób nowatorski;
nakładał barwne plamy na płótno, bo tak postrzegał to co miał przed oczami, chciał zarejestrować to co widział, budował obraz kolorem - na tym polegało konstruowanie, budowanie formy, często na podstawie obserwacji pejzażu czy postaci;
np.”Zamek w Medan” (w czasie pobytu u Zoli) - pejzaż, który pokazuje intencje artysty - widać tu bardzo dużo uporządkowanych pociągnięć pędzlem, woda u dołu ukazana poziomymi pociągnięciami, ląd i niebo ukośnymi pociągnięciami. Użył różnych barw, ale linie układają się w jednym kierunku. Domy to linie wertykalne i horyzontalne, linie uporządkowane. Artysta panuje nad środkami wyrazu i tematem;
w 1886r.Zola opublikował powieść „Dzieło” - Cezanne poczuł się upokorzony - Zola i Cezanne nigdy już się nie spotkali;
głęboki wpływ na jego twórczość mieli Poussin, Rubens, Courbet;
chciał stworzyć dzieło, które dorównywałoby sztuce wielkich mistrzów - miał nierealny bardzo ambitny cel, który gdy weźmiemy pod uwagę kanony wielkiej sztuki był sprzeczny z tym co tworzył;
w swoich obrazach chciał uchwycić strukturę natury - „Most w Maincy” - pejzaż, który pokazuje jego twórcze poszukiwania - próbował pokazać złudzenie głębi za pomocą barw - przestrzenne działanie koloru dostrzegano od dawna, ale ON idzie dalej - nie odwołuje się do tradycji czy akademickiej teorii, lecz wnikliwie obserwuje wzajemne oddziaływanie koloru, kształtu koloru, grubości warstwy farby, koloru na kolor i formę; tak osiąga złudzenie głębi, jednak nie można nazwać tego perspektywą, ponieważ ta odnosi się do teorii renesansowych;
obrazy przedstawiające zatokę marsylską są największym osiągnięciem artysty (lata 80) - wykorzystanie przestrzennego działania barw;
sztukę renesansową i późniejszą do XIX wieku cechuje literackość - malarstwo Cezanne`a jest przełomem, wraca do czystego malarstwa, przekładu trójwymiarowych obiektów na dwuwymiarową powierzchnię, wykorzystując wzajemną interakcję barw, nie postępuje zgodnie z logiką teorii mistrzów renesansowych, dlatego współcześni nie rozumieli jego malarstwa, uważali, że są to bohomazy; dziś, gdy znamy twórczość Picassa, Braque`a - jego następców, widzimy, że jego malarstwo było nowatorskim bardziej realistycznym podejściem do przedstawiania trójwymiarowości na płaszczyźnie;
chciał budować obraz w sposób świadomy, nie tak jak impresjoniści, których bardziej interesowało budzenie wrażenia za pomocą barwy niż układ farby na płótnie; w swoich pracach dążył do czegoś bardziej trwałego, zorganizowanego, intelektualnego;
w 1890r.powstaje „Stół kuchenny” - dwa elementy kompozycji - wydaje się ,że na błękitno-fioletowe naczynie patrzymy z góry - kosz z owocami jest na wysokości naszych oczu; mnożenie punktów obserwacyjnych i perspektyw widoczne jest na wielu martwych naturach; ta metoda szczególnie interesuje artystów następnych pokoleń;
fundamentalne znaczenie dla malarstwa XX wieku miała wielość punktów widzenia w jego martwych naturach;
1899r. portret kobiety zapowiada sztukę XX wieku;
dążenie do geometryzacji przedmiotów odróżnia go od impresjonistów i zbliża do malarstwa XX w.;
„Panny z Avignon” Picassa z 1906r.- wzorowane na kompozycji „Wielkich kąpiących” z 1905r. Cezanne`a - dążenie do zintegrowania postaci z pejzażem;
Cezanne próbował być klasyczny w ramach nowej struktury obrazu, były to próby stworzenia dzieła trwałego i solidnego jak sztuka muzeów; solidną i podstawową formą w obrazie ”Wielkie kąpiące” jest łuk i trójkąt o mocnej podstawie o wydłużonych bokach wznoszących się ku górze;
w procesie tworzenia pejzaż staje się wizją, żyjącym bytem - ulubionym tematem była Góra św. Wiktorii - 60 obrazów, po raz pierwszy „Przekop kolejowy” do 15.10.1906r.
zmarł w wyniku przeziębienia 22.10.1906r.
całkowicie nowe spojrzenie na relacje między motywem i płaszczyzną płótna; jego idee rozwinęli Picasso i Braque; Cezanne podważa to co nazywamy sztuką renesansu, zakwestionował zasady przestrzennej budowy obrazu oparte na teorii perspektywy zbieżnej wypracowane w XV wieku, we Włoszech i odtąd uznawane za oczywiste; jego sztuka stała się inspiracją wszystkich awangardowych kierunków w XX wieku.