Metody aktywizujące w katechezie
Termin metoda wywodzi się z języka greckiego: methodos i oznacza drogę oraz sposób dochodzenia do prawdy, osiągniecie zamierzonego celu.
Aktywność- stan pobudzenia, działanie, ożywienie, czynne uczestnictwo.
Znajomość przez katechetę i stosowanie w praktyce różnych metod posiada istotne znaczenie dla efektywności przekazu katechetycznego. Różnorodność metod jest znakiem !żywotności, bogactwa, pomysłowości oraz szacunku dla adresatów. Wartość metody zależy od tego, czy i w jakim stopniu stoi w służbie dialogu miłości Boga z ka!da osoba, służy objawieniu i nawróceniu, realizacji celu
katechezy, wywołuje aktywność, samodzielność i zaangażowanie uczniów .
Wiemy na podstawie badan psychologów, ze zapamiętujemy
10% tego , co czytamy
20 % tego , co słyszymy
30 % tego , co widzimy
50 % tego , co widzimy i słyszymy
80 % tego , co mówimy
90 % tego , co mówimy i robimy,
a wiec stosowanie metod aktywizujących w procesie dydaktycznym sprzyja pogłębianiu zdobytej wiedzy, zwiększa czynny udział dzieci w zajęciach, dzięki czemu uczniowie są prowokowani do samodzielnego myślenia i podejmowania decyzji. Wykorzystując metody aktywizujące
uczymy tak!e dzieci właściwych stosunków międzyludzkich, tolerancji i zrozumienia.
Znajomość i stosowanie różnych metod nauczania posiada istotne znaczenie dla wszechstronnego rozwoju osobowości ucznia oraz procesu katechetycznego. Chroni katechetę o szeregu niepowodzeń, braku efektywności działań, ograniczenia procesu katechetycznego do przedmiotu. Aktywizacja uczniów jest szczególnym warunkiem efektywności procesu dydaktyczno - wychowawczego katechezy. Sprzyja opanowaniu wiedzy w toku samodzielnego rozwiązywania zagadnień oraz posługiwania się nią w różnego typu zadaniach, przyczynia się do rozwoju zainteresowań i postaw twórczych. Unika się wówczas na katechezie monotonii, braku zainteresowania uczniów problemem, nudy na lekcji, schematyczności działań .
Ksiądz M. Majewski wśród współczesnych metod katechetycznych wymienia:
- biblijne - pomagają ożywić wiarę katechizowanych, gdy! wiara rodzi się i umacnia przez słuchanie słowa Bo!ego: kręgi biblijne, godziny biblijne, dzielenie się Ewangelia,
- liturgiczne- uczą nawiązywania osobowego kontaktu z Chrystusem i kształtują ducha chrześcijańskiej wspólnoty miłości: celebracje, adoracje,
- dydaktyczne- służą przyswajaniu i odkrywaniu treści religijnych dyskusja, metoda problemowa, panel, praca w grupach,
- ewangelizacyjne- uczą katechizowanych apostolstwa, wyjścia z uprzywilejowanego środowiska w szeroki świat.
Metoda biblijna - praca z tekstem biblijnym zmierza, poprzez przywoływanie doświadczeń wiary ludzi Biblii, do szukania sposobów przyjęcia tych doświadczeń za własne. Niektóre z metod: czytanie Pisma świętego, opowiadanie, medytacja, dialog z tekstem, przedstawienie ról,
wywiad, tworzenie plakatu, pisanie listu przyporządkowanie tekstu biblijnego do problemu życiowego, quiz biblijne itp.
Metody liturgiczne - w tej metodzie wymagany jest klimat rozmodlenia, skupienia, otwarcia się na Boga. Metody te sprzyjają przetransportowaniu na płaszczyznę przeżycia treści poznawanych intelektualnie. Niektóre z nich: celebracja, adoracja, nabożeństwa paraliturgiczne, pielgrzymka, układanie tekstów modlitewnych.
Metody słowne - szczególny nacisk zostaje położony na komunikacje werbalna. Niektóre z nich: opis, wyjaśnienie, opowiadanie, pogadanka, wykład, dyskusja, niedokończone zdania.
Metody pracy z tekstem - wykorzystanie tekstu na zajęciach. Najbardziej znane to: czytanie głośne i ciche ze zrozumieniem, wypełnianie luk, przepisywanie tekstu, podział tekstu.
Metody problemowe - przed podjęciem działań katecheta musi zdać sobie sprawę z własnych możliwości i umiejętności pracy nad tymi metodami, zdolnościami panowania nad grupa oraz nawiązania kontaktu z uczniami. Wybrane metody : problemowa, sytuacyjna, gra symulacyjna (inscenizacja0, trybunału, burza mózgów, gra dydaktyczne, drama.
Metody praktyczno - eksponujące- celem tych metod jest kształcenie w uczniach umiejętności realizacji zadań wytwórczych, ale też uwrażliwienie na potrzeby innych ludzi i piękno sztuki sakralnej, przeżycia. Niektóre z nich; ćwiczenia plastyczne, plakat, robienie kalendarza
tworzenie mapy, wycieczki - pielgrzymki, robienie witraży i lampionów, projektowanie i wykonanie wystroju Grobu Pańskiego.
Formy muzyczne - muzyka i śpiew dostarczają przeżycia, dają poczucie bliskości, budują wspólnotę, ożywiają i uatrakcyjniają katechezę. Niektóre z nich to: muzyka i śpiew jako nośnik treści, wspólny śpiew grupy z akompaniamentem instrumentów lub bez, słuchanie podkładu
muzycznego1.
Charakterystyka wybranych metod aktywizujących
METODY SPRZYJAJĄCE UAKTYWNIENIU FUNKCJI POZNANIA:
Czytanie tekstu ze zrozumieniem - metoda ta uczy koncentracji, czytania tekstów ze zrozumieniem, samodzielnego redagowania wypowiedzi, poszerza zasób słów i pojedź, terminów, uczy obcowania z książka. W klasach I- III tekst czytany jest najczęściej głośno przez katechetę lub
uprzednio przygotowane dziecko. W przypadku klas IV- VI czytanie tekstu jest samodzielne, ciche przez dziecko. Tekstem posiadającym szczególne znaczenie dla katechezy jest Biblia . Mo!na czytać na kilka sposobów podczas katechezy - uroczyście - zapalona świecą, postawa stojąca dzieci, ucałowanie Księgi i czytanie głośne wybranego fragmentu lub zwykłe czytanie lub z podziałem na role.
Opowiadanie - żywy przekaz wydarzeń i faktów,(…) który mocno angażuje stronę emocjonalna słuchaczy. Dłuższe opowiadanie może być przerwane dialogiem z uczniami. Opowiadany tekst biblijny winien być powtórzony w formie ustnego opowiadania lub pisemnego opracowania.
Żywe słowo pobudzi wyobraźnię i myślenie, wywoła zainteresowanie szczególnie u małych słuchaczy, jeśli w sposób właściwy stosowane są środki ekspresji. Przez różnicowanie tempa wypowiedzi, siły głosu, akcentów, pauz oraz mimiki i gestykulacji katecheta uwydatnia najważniejsze momenty treści. Podkreślając za pomocą tych środków smutek, radość, przygnębienie, dowcip itp., pobudza uczucia dziecka i aktywizuje jego procesy umysłowe.
Pogadanka - niemal na ka!dej katechezie prowadzimy rozmowę z dziećmi. Często są wstępem lub zakończeniem opowiadania, inscenizacji itp. Jeśli będzie bardzo starannie przygotowana może okazać się najłatwiejszym sposobem przekazu informacji. Rozmowy z dziećmi starszymi częściej oparte są na uprzednich doświadczeniach i przeżyciach. Mówiąc o nich dzieci ponownie je sobie
wyobrażają i przeżywają. Tylko dobrze prowadzona rozmowa aktywizuje dzieci.
Wykład - celem głównym jest przekazanie informacji, a tak!e wpływanie na kształtowanie postaw. Im starszy uczeń, tym łatwiej korzystać jemu z tego sposobu przekazu treści. Odbiór wykładu będzie tym efektywniejszy, im bardziej zostanie urozmaicony środkami dydaktycznymi tj: mapa, obraz, przezrocza.
Wywiad - rozmowę w formie wywiadu można przeprowadzić z osobami występującymi w perykopie biblijnej, ze świadkami wydarzenia z życia Jezusa, Matki Syna Bo!ego i innych postaci biblijnych ST i NT. Przed rozmowa powinien być przeczytany tekst biblijny oraz chwila
zastanowienia nad przeczytana treścią .
Praca z tekstem - której celem głównym jest kształtowanie umiejętności korzystania ze źródeł informacji. Jest to metoda szczególnie polecana od klasy V- VI szkoły podstawowej przez dalsze lata katechizacji. Kształtowanie umiejętności korzystania ze źródeł informacji stanowi jeden z
ważnych celów wychowawczych, gdy! potrzeba jej w ciągu całego życia człowieka. Stanowi cenny sposób kształtowania człowieka, uczy poszukiwania źródeł wiedzy, krytycznej analizy, wnioskowania. Rozwijanie zdolności posługiwania się kilkoma źródłami (słownik, encyklopedia, dokumenty Kościoła, Biblia) jest bez wątpienia cenniejsze i wartościowsze.
ANALIZA TEKSTU NARRACYJNEGO
Wypełnianie luk - metoda może być zastosowana w różnych momentach lekcji: na początku, w środku , czy na zakończenie lekcji. Najczęściej pełni funkcje podsumowującą lub sprawdzającą .
Przepisywanie tekstu - metoda ta polega na przepisywaniu krótkiego tekstu biblijnego służącemu określonemu celowi.
Telegram - metoda bardzo łatwa stosowana najczęściej w klasach starszych IV- VI szkoły podstawowej. Istota metody polega na tym, że uczniowie muszą przekazać ważne informacje za pomocą ograniczonej ilości słów- tak jak w telegramie.
Sonda - można przeprowadzić go na dwa sposoby. Pierwszy przeprowadzana go celem zebrania informacji na określony temat: w domu, na ulicy, w środowisku. Materiał ten zostaje wykorzystany jako tworzywo lekcji lub pracy domowej. Drugi - uczniowie wypowiadają się krótko w
formie pisemnej na określony temat. Po zakończeniu pracy indywidualnej w grupach uzgadniają stanowisko, które przekładają na forum klasy.
WPROWADZENIE W SYMBOLIKĘ OBRAZU
Film - wykorzystanie filmu może dokonywać się na kilka sposobów: projekcja całego filmu, poszczególnych klatek filmu, oglądanie filmu bez fonii, przy czym zadaniem uczniów jest tworzenie tekstu i muzyki.
Przezrocza -najczęściej są to historie biblijne w formie przezroczy. Oglądając z dziećmi klas I- III nie przekraczajmy 10 obrazów, albo pokażmy tylko kilka wybranych. Nie trzeba podawać komentarza w czasie ich przesuwania. Należy jednak o każdym obrazie porozmawiać. Jeśli
przezrocza przedstawiają jakieś zdarzenie biblijne, można zatrzymując się dłużej przy wybranym obrazie, odczytać słowa odpowiedniego psalmu (…)można tak!e na tle danego obrazu podać opowiadanie z Ewangelii.
Quiz, rebusy - zadaniem ucznia jest udzielenie odpowiedzi na dany temat postaci biblijnych, wydarzeń z historii Kościoła, literatury religijnej, etyki, wykazania się znajomością cytatów z Biblii, modlitw itp.
METODY SPRZYJAJĄCE UAKTYWNIENIU FUNKCJI ODKRYWANIA
Dialog z tekstem - metoda należy do metod interakcji. Polega na przedstawieniu przez uczniów własnego wyjaśnienia tekstu, przedstawienie własnego poglądu na tekst. Może dokonywać się w formie werbalnej lub pisemnej; indywidualnie lub w grupie. Uczeń wypowiada swoje odczucia, wrażenia, stawia pytania tekstowi, rozważa zawarte w nim wymagania.
Drama - celem jej jest wzajemne przyswojenie treści przez uczestników, budzenie aktywności początkowo motorycznej oporze aktywność intelektualna aż do głębokich pokładów aktywności emocjonalnej, na poziomie której dokonuje się proces internalizacji wartości, wykorzystują
spontaniczną właściwą naturze człowieka, ekspresje aktorską oraz skłonności do naśladownictwa i zabawy. Drama uczy samodzielności myślenia i działania, aktywności i otwartości, rozwija emocje, wyobraźnie i fantazje, tak!e elokwencje i plastykę ciała, wyrabia umiejętność współżycia i pracy w grupie.
METODY DRAMOWE:
List - uczestnicy piszą list „w imieniu „określonej postaci w związku z konkretnym wydarzeniem lub lisy do określonej osoby, np.: list do Boga.
Rzeźba - uczestnicy wyra!aja przeżycia i postawy danej osoby w danej sytuacji, środkiem wyrazu jest ciało. Uczniowie dzięki tej metodzie poznają różne stany człowieka.
Scena pantomimiczna - uczestnicy prezentują przebieg wydarzeń poprzez gest, mimikę bez użycia głosu. Osoby zaangażowane w przedstawienie mogą być ucharakteryzowane. Osoby utożsamiające się z postaciami, rzeczami, sytuacjami przekazują pozostałym świadectwo
o tym, co przeżyły.
Wywiad - jeden z uczestników prowadzi improwizowana rozmowę w konsekwencji wywiadu.
Improwizacje - przedmiotem jej może być historia np.: Marii i Marty, konflikt pokoleń, nieporozumienie w grupie rówieśniczej itp.
Inscenizacja - najbardziej popularna metoda w której występuje podział na aktorów i publiczność. Punktem wyjścia jest scenariusz. Pod kierunkiem reżysera - katechety uczniowie uczą się tekstu na pamięć oraz przygotowują miejsce akcji, rekwizyty, muzykę, światło, odtwarzają przygotowaną inscenizacje. Do zaaranżowania inscenizacji można wykorzystać, np.: przypowieści tj: o proszącym przyjacielu, o samarytaninie, scenie zwiastowania, pokłon mędrców itp.
METODY SPRZYJAJĄCE WYZWOLENIU DZIAŁANIA
Plakat i collage
Plakat to gatunek grafiki spełniający funkcje reklamy, informacji. Mo!e to być plakat fotograficzny, plastyczny.
Kolaż - jest to kompozycja wykonana z różnych materiałów (papier, gazeta, ziarenka, wełna, fotografie itp.) naklejanych na jakieś podłoże (papier, gazety, płótno) połączonych z narysowanymi lub namalowanymi na podłożu.
Istota dobrego plakatu i kolażu winna być oszczędność wykorzystanych środków połączona z ekspresja i komunikatywnością.
Wykonanie kalendarza - robienie go może przyjąć podwójna formę. Pierwsza- stosowanie do przeżywanego okresu liturgicznego uczniowie w zeszytach, na arkuszu bloku w klasie lub na tle kalendarza cywilnego zaznaczają jego przebieg. Drugi- celem lepszego zgłębienia oraz
kojarzenia wydarzeń biblijnych z wydarzeniami z historii powszechnej na jednej karcie następuje łączenie wydarzeń.
Tworzenie map i plansz - za pomocą pisaków, kredek pozwala zwrócić uwagę na miejsce rozgrywania się zdarzenia. Technika może być zastosowana w klasach starszych i młodszych. Przykładem może być tworzenie map podróży św. Pawła, rozszerzanie się chrześcijaństwa.
Wycieczki - pielgrzymki , które powinny mieć na celu rozbudzenie uczuć religijnych dzieci, a także uwrażliwić na piękno architektury, malarstwa, rzeźby i muzyki sakralnej.