MYŚL POLITYCZNA WCZESNEGO CHRZEŚCIJAŃSTWA

1) we wczesnym chrześcijaństwie wyróżniamy dwa porządki prawne :

a) prawo boskie (nieomylne, jedyne, niezmienne )- jego źródła to Pismo Święte i głos sumienia.

b) prawo ludzkie ( ziemskie )- jest zmienne, niepewne.

2) prawo boskie jest ponad prawem ludzkim,

3) prawo ludzkie obowiązuje tylko wtedy, gdy jest zgodne z prawem boskim

4) jeśli prawo ludzkie było sprzeczne z boskim, nie wiązało wiernego chrześcijanina

5) chrześcijanin mógł wielbić swojego cesarza i modlić się za niego ale nie do niego

EUZEBIUSZ

1. Był optymistą dziejowym : uważał ze było fatalnie, jest źle ale będzie dobrze

2. Euzebiusz zaprezentował trzy modele państwa:

1. państwo in abstracto - takie w którym poddani są prowadzeni do zbawienia - szerzenie wiary

2. pogańskie państwo rzymskie - jedna uniwersalna monarchia, brak ograniczeń w cesarstwie co do przemieszczania się mieszkańca, co pozwalało szerzyć ewangelię

3. schrystianizowane państwo rzymskie- odbiciem boskiego ładu. Cesarstwo schrystianizowane postrzegane było jako namiastka Królestwa Bożego na ziemi. Istniejące państwo rzymskie jest zapowiedzią Królestwa Bożego.

3) był twórcą podstaw TEORII IMPERIALNEJ:

- religia chrześcijańska monoteistyczna

- istnieje jeden Bóg - w niebie, więc jeden cesarz - na ziemi

- to Bóg daje władzę cesarzowi, cesarz panuje bo Bóg tak chciał - władza cesarza odbiciem władzy boga

- cesarz ma zapewnić ład i harmonię na ziemi, jest bożym namiestnikiem

- jednak Cesarz nie jest Bogiem więc nie może być ubóstwiany, za to jest ponad innymi

- najwyżej w hierarchii jest Bóg, potem cesarz, a potem poddani.

- Cesarz to pośrednik pomiędzy poddanymi a Bogiem.

- cesarz podniesiony do rangi apostoła, jedyny zwierzchnik kościoła i tu pojawił się problem pomiędzy cesarzem a kościołem

CEZAROPAPIZM:

- Kościół był podporządkowany cesarzowi, bo to cesarz jest apostołem

- cesarz jest zwierzchnikiem kościoła i wiernych,

Cesarz nie miał święceń kapłańskich, ale jako zwierzchnik kościoła miał szerzyć religię i dbać o jedność Kościoła

- był tzw. BISKUPEM ZEWNĘTRZNYM

ŚW. AUGUSTYN- CHRZEŚCIJAŃSTWO

1. jego największym dziełem był traktat o państwie bożym

2. był pesymistą antropologicznym - uważał, że większość ludzi jest zła

3. uważał, że człowiek jest wolny

- posiada wolność formalną - może wybierać między dobrem a złem

- posiada wolność materialną - wewnętrzna skłonność człowieka do czynienia dobra

4. Augustyn krytykował lenistwo, za to doceniał aktywną postawę, np. pracę na roli

5. uważał, że do zbawienia potrzebna jest postawa aktywna, połączona z kontemplacją i

cnotami takimi jak, sprawiedliwość, męstwo, wstrzemięźliwość, roztropność

6. według Augustyna istniały dwa rodzaje państwa:

a) Państwo boże ( Civitas Dei )

-panuje tam dobroć, miłość, przebaczenie

- ojczyzną jest niebo, władcą Chrystus

b) Państwo szatana ( państwo ziemskie- Civitas terrena )

- panuje tam zło, grzech, nienawiść

-obywatelami są wszyscy źli, grzeszni, którzy nie zaznali łaski

7. Augustyn uważał, że dzieje ludzkości to nieustanne zmagania państwa Bożego z

Państwem szatana, ale że w rezultacie zwycięży państwo boże

Czym jest państwo? Państwo może sprowadzać się do trzech rzeczy:

a) organizacja polityczna- twór powołany do życia przez zespół obywateli,

b) wspólnota ludzka- która opiera się o wspólnie wyznaczone zasady,

c) udział obywateli w życiu publicznym- sprawowaniu władzy.

Państwo to organizacja ludzi, którzy uznają obowiązywanie wspólnych dla siebie praw i którzy odnoszą korzyść z tego, że żyją razem. U podstaw każdego państwa muszą znajdować się wspólnie akceptowane zasady sprawiedliwości ( zasady moralne ). W innym wypadku państwo jest jedynie bandą zbójców. Przypomina: Platona, Cycerona.

a) wg myśli św. Augustyna- państwo to twór grzeszny, niedoskonały, jeśli ma funkcjonować sprawnie, być pożyteczne, to musi być poparte i usankcjonowane przez kościół. Papież to najwyższy sędzia podlegający tylko Bogu. Może sądzić cesarza i wezwać jego poddanych do nieposłuszeństwa

Uważał, że państwo powinno zapewnić mieszkańcom pokój i bezpieczeństwo,

Powinno sprowadzać nikczemników i grzeszników na drogę dobra

Dzielił prawo na:

a) boskie- ponadczasowe, zawsze doskonałe. Chrześcijanin musi go przestrzegać. Pismo święte

b) natury- zaszczepione przez Boga w sumieniach ludzi- Stary Testament

Prawo boskie i natury prowadzą do duchowego rozwoju człowieka -Sankcja - potępienie

c) doczesne- Pochodzi od człowieka. Interesuje się jedynie sferą naszych zachowań, a więc życiem zewnętrznym. Nasze życie wewnętrzne pozostaje całkowicie poza sferą zainteresowania prawa doczesnego.

Sankcje za naruszenie tego prawa odczujemy w życiu doczesnym.

A więc co robić, jeśli państwo postępuje niesprawiedliwie?

W zasadzie posłuszeństwo wobec państwa traktuje się jako dopust boży.

Jeśli jednak polityka i prawo doczesne pozostaje w sprzeczności z prawem boskim i natury, takiemu państwu w tych kwestiach nie należy okazywać posłuszeństwa. Św. Augustyn nie rozwija dalej tego zagadnienia. Dopiero w średniowieczu na podstawie jego koncepcji zbudowano prawo oporu. Możliwy jest opór przeciw tyranowi, który gwałci prawo Boga.

b) w wypadku kościoła instytucjonalnego- obowiązkiem państwa jest zapewnienie jedności religii na całym terytorium. Państwo poniekąd jest interpretatorem prawd wiary. Musi kontrolować duchowieństwo. Kościół jest zależny od państwa.

KALWINIZM

Jan Kalwin, prawnik, znawca kultury antycznej. Schronił się przed prześladowaniami w Genewie, po ucieczce z Francji.

Przesłanki teologiczne:

-podzielał pesymizm antropologiczny, również wierzył, że można temu przeciwdziałać jedynie budując silne państwo.

Poglądy na państwo:

-twierdził, że władza pochodzi od Boga. I to konkretna władza konkretnego człowieka. Bóg kieruje postępowaniem władcy. Jest to doskonała legitymacja władzy. W zasadzie lud nie ma prawa do oporu przeciw władzy.

-jest zwolennikiem republiki. Większość z nas to ludzie źli. Monarcha może też być zły, grzeszny, ułomny. Republika zaś jest instytucjonalną formą rządów ludzi najdoskonalszych- predestynowanych do życia wiecznego.

Państwo a kościół:

-Kalwin podporządkował państwo kościołowi. Wierny=obywatel. Pastor interpretuje zjawiska duchowe politycznie.

-cnoty kalwińskie wykluczały większość rozrywek. Zakaz kontaktów z katolikami.

MACHIVELLI - RENESANS

Klasyczny republikanizm to Cyceron, Rousseu, Machiavelli

1. był empirykiem - z zaobserwowanych zjawisk i faktów wyciągał wnioski

2. uważał, że w świecie jest tyle samo dobra co zła, a w świecie politycznym nie ma miejsca na Boga i moralność oraz sprawiedliwość

3. uważał, że tam gdzie w państwie dominuje dobro państwo - triumfuje

tam gdzie dominuje zło - państwo chyli się ku upadkowi

4. uważał, że na ludzki los wpływają :

fortuna - czyli los, wydarzenia od człowieka niezależne

virtu - energia, aktywność, przedsiębiorczość, zdolność do przewidywania i rozumowania

- uważał że virtu może powstrzymać fortunę

Machiavelli twierdzi, że ma to charakter cykliczny.

5. uważał, że władca w okresie chaosu nie może okazywać hojności i łagodności tylko stosować terror

- jednak terror nie może być stosowany w interesie prywatnym władcy - tylko i wyłącznie przeciw wrogom państwa

6) sztukę terroru trzeba dobrze poznać, robi się to dzięki donosicielom, zdrajcom, szpiegom

Należy pokusić się o kłamstwo i podstęp, aby zmylić uwagę ofiary

Następnie działać z zaskoczenia, w sposób obezwładniający

6. łaskę władca powinien okazywać obywatelom tylko po to by wydawało im się że jest on niezbędnym elementem do osiągnięcia ich szczęścia

7. ustrój ten według Machivelliego nie miał być docelowym, tylko tym w dobie chaosu

8. docelowym najlepszym według niego ustrojem, jest republika - która wg niego zapewni stabilność polityczną i swobodę obywateli

JEANA BODINA - renesans

Jean Bodin prawnik.

1. suwerenność najważniejszą cechą państwa

2. podstawą państwa rodzina - jak u Arystotelesa

3. bez rodziny nie istnieje państwo, powinno odwzorowywać rodzinę

4. ma być to twór nie tylko szczęśliwy ale i prawny

5. prawo powinno być tworzone przez suwerena

6. suweren powołuje i odwołuje urzędników

7. suweren wypowiada wojny i zawiera pokój

8. nakłada podatki

9. suweren odpowiada tylko przed Bogiem, nie może naruszać prawa boskiego

10. był zwolennikiem monarchi

SZKOŁA PRAWA NATURY

MONTESKIUSZ

XVII. MYŚL POLITYCZNO JANA JAKUBA ROUSSEAU

1) jego wizja społeczeństwa była pesymistyczna, cierpiał na manię prześladowczą - twierdził, że spoleczństwo go odrzuca

2) uważał, że człowiek jest z natury dobry, ale zdemoralizowała go cywilizacja

WIZJA STANU NATURY- to stan przedpaństwowy, przedhistoryczny. Jest to stan powszechnej szczęśliwości. Ludzie żyli w jaskiniach, samodzielnie zaspokajali własne potrzeby, nie obcowali z nikim, nie znali języka, nie ulegali namiętnością, nie musieli posługiwać się rozumem. Takiego człowieka określał Rousseau mianem "szlachetny dzikus". Człowiek taki nie był ani dobry ani zły, ani mądry ani głupi. Jest to stan wolności i pokoju. Człowiek cieszy się tym stanem, gdyż nie zna rodziny, własności, władzy.

Czemu więc człowiek chciał wyjść ze stanu natury? Wcale nie chciał, stało się tak wbrew jego woli i wiedzy, z powodu klęsk żywiołowych. Ludzie musieli połączyć swe wysiłki dla zapobiegania tym kataklizmom- zaczęli żyć wspólnie.

Życie rodzinne spowodowało, że człowiek poznał namiętności- miłość i nienawiść. Powstała własność prywatna- spowodowało to podział społeczeństwa na biednych i bogatych. To zaś spowodowało właśnie konflikty i wojny. Ludzie zawarli ze sobą pakt dla obrony biednych przed bogatymi. Nie było jednak nikogo, kto miałby to robić. Kolejnym aktem przekazano władzę w ręce konkretnych osób, które miały bronić biednych przed bogatymi. Nic to jednak nie zmieniło, sytuacja biednych się nie poprawiła, tyle, że teraz powstałą władza despotyczna.

USTRÓJ IDEALNY

Opinie Rousseau:

Demokracja nie jest najlepszym ustrojem. Tam, gdzie wszyscy stanowią prawo, uwaga ogółu koncentruje się na szczegółach. Poza tym występuje postulat równości majątkowej, a to niemożliwe.

Monarchia- też nie, bo najtrudniej jest pogodzić ten ustrój z suwerennością ludu. Poza tym jest niestabilnym ustrojem ze względu na bezkrólewie i niskie kwalifikację moralną, otaczają się doradcami.

Najlepsza jest arystokracja, jednak arystokrata nie dziedziczy swej pozycji i tytułu, a jest to człowiek, który przewyższa innych, oddany dobru publicznemu. Takim ludziom powinno się przekazywać władzę.

Wszyscy jesteśmy zdemoralizowani przez cywilizację- idealny ustrój - UMOWY SPOŁECZNEJ. Cała wspólnota, w wyniku tej umowy powstała, będzie chronić życie i mienie każdego człowieka. A każdy człowiek będzie słuchał tylko samego siebie ( wolność jak przed zawarciem umowy ). Człowiek musi zrezygnować ze swej NATURALNEJ WOLNOŚCI, wyznaczonej przez SIŁĘ, a w zamian uzyska WOLNOŚĆ OBYWATELSKĄ, wyznaczaną przez PRAWO. Każdy człowiek w akcie umowy społecznej oddaje się wspólnocie. Wszyscy po zawarciu umowy są w takiej samej sytuacji. Nikomu więc nie zależy na tym, by sytuację uczynić uciążliwą dla pozostałych.

Wolność obywatelska nie może istnieć bez równości. Ale może mieć to miejsce wyłącznie w państwie. Jednostka wolna wyłącznie w państwie i tylko dzięki państwu. Ludzie są wolni, bo podlegają swojej woli. Suwerenność ludu (lud to ci, którzy weszli w umowę ) jest:

- NIEZBYWALNA- lud nie może obdarzyć nikogo swoją władzą ( nie może stanowić praw nad sobą ), bliska była mu instytucja demokracji bezpośredniej

- NIEPODZIELNA- odrzuca koncepcję podziału władzy, cały lud sprawuje całą władzę, wszystko w państwie kierowane jest wolą ludu.

Jak lud ma sprawować władzę? Poprzez wyrażenie woli powszechnej, zbiorowej.

WOLA ZBIOROWA to nie suma woli każdego z nas, nie jest to też wola większości. Jest to pojęcie bardzo abstrakcyjne, które ma oznaczać wspólny interes powszechny ( bez niego nie może istnieć wspólnota ). Nie jest zawsze łatwo ustalić, co jest treścią woli zbiorowej, czasem nie wie tego nawet suweren ( lud ).

Prawodawca ma ujawnić ludowi, co jest dla niego dobre.

Woli zbiorowej nie może towarzyszyć sytuacja, w której grupy nacisku są w stanie doprowadzić do przedstawienia własnego interesu jako dobra wspólnego (partykularyzm). Majątek poddanych winien być porównywalny, by uniemożliwić przekupstwo. Państwo powinno utrudniać zdobywanej własności większej niż przeciętna. Własność wg Rousseau jest instytucją prawa pozytywnego.

Wskazuje jeszcze, że państwo powinno wychowywać swoich obywateli w duchu obywatelskim.

Rousseau jest myślicielem krytykowanym przez liberałów. Najlepsi jego uczniowie to jakobini.

ROMANTYZM POLITYCZNY W NIEMCZECH

W Niemczech rewolucja francuska wzbudziła ogromne przerażenie i niesmak, zwłaszcza w kręgach elit rządzących. Stąd zrozumiałe były tendencje reakcyjne - kontrrewolucyjne. Niemieccy notable zdawali sobie sprawę z powagi sytuacji, zwłaszcza z fermentu, jaki pozostawiła po sobie rewolucja. Wszczepiła ona w serca wielu ludzi, całej Europy, chęć ogromnych zmian, była synonimem postępu - zrozumiała jest więc reakcja europejskich konserwatystów.

• cechy niemieckiego romantyzmu politycznego:

- legitymizm był główną odpowiedzią niemieckich reakcjonistów na rewolucyjną rzeczywistość (legitymizm był realizowany metodami policyjnymi)

- wprowadzono ogólną cenzurę

- romantyzm polityczny żerował na zacofaniu ekonomicznym i politycznym w Niemczech

- wykorzystywał konserwatywne nastawienie niemieckiego społeczeństwa (kultywowano nacjonalizm - a stąd prosta droga do kultu tradycji feudalnych, absolutyzmu, przywilejów stanowych, katolicyzmu narodowego, średniowiecznego uniwersalizmu)

- jeden z przedstawicieli tego nurtu - W. Rehberg, przeciwstawiał się racjonalizmowi i relatywizmowi umowy społecznej, ponad to głosił, że: równość ludzi nie istnieje, wolność wyznania, słowa to utopia, która zagraża państwu, a prawa człowieka nie są podstawą państwa

- najwybitniejszymi przedstawicielami romantyzmu politycznego byli: bracia Schlegelowie, Novalis, Görres, Armin oraz najbardziej popularny - Adam Müller

- kultywowali oni germańskiej przeszłości oraz chrześcijaństwu

2)głoszono hasło, że im bardziej konserwatywny jest naród, im bardziej trzyma się starych instytucji i obyczajów, tym bardziej jest narodowy

- jedynie państwo stanowe jest prawdziwie narodowe

- pochwalano suwerenność każdego państwa, czyli niczym nieskrępowaną możliwość tworzenia prawa i obyczajów

- w ideologicznym sprzeciwie wobec rewolucji powoływano się na religię katolicką („rewolucja fran. to kara boża zesłana na klasy wyższe za ich oświecony ateizm”)

- 3)w romantyzmie politycznym rola państwa była pierwszorzędna, stawało ono ponad społeczeństwo

- wyraźnie pokazywano kontrast między ludem złym - rewolucyjnym, a dobrym - lojalnym wobec władzy

- aprobata absolutnej władzy monarszej nie powinna więc dziwić (wszelkie próby zmiany status quo to „nienaturalne” rozerwanie ciągu historii)

Doktryna niemieckiego romantyzmu politycznego wywarła znaczny wpływ na rozwój nowożytnej myśli politycznej w Niemczech. Wpłynęła na konserwatywne ideologie nacjonalizmu, zwłaszcza rasizmu i faszyzmu.

XX. REAKCJA NA REWOLUCJĘ FRANCUSKĄ- KONSERWATYZM

Schyłek XVIII/początek XIX w. to okres, w którym dominowały tendencje do krytyki Rewolucji Francuskiej. W Wielkiej Brytanii krytyki tej dokonał Edmund Burke, we Francji Joseph de Maistre, w Niemczech- Hegel.

1.DOKTRYNA REAKCYJNA - doktryna nawołująca do przywrócenia starego porządku społeczno-politycznego. Przedstawiciele takich doktryn podkreślają wartość stosunków społecznych i politycznych, uznawanych w danym momencie za przestarzałe. Doktryną reakcyjną jest np. ultramontanizm Josepha de Maistre'a

Pojęcie to było także używane niekiedy w celach propagandowych, kiedy doktryny reakcyjne przeciwstawiano doktrynom postępowym. W propagandzie komunistycznej za doktryny reakcyjne uznawano wszystkie doktryny prawicowe.

2.EDMUND BURKE

1) krytykował rewolucję francuską jego największe dzieło to „ Rozważania o Rewolucji Francuskiej”

- publicysta angielski, związany z ugrupowaniem wigów, zasłynął dzięki pełnej pasji obronie prawa Amerykanów do wolności. Ale z drugiej strony występował niezwykle zdecydowanie przeciwko Rewolucji Francuskiej. "Rozważania o Rewolucji Francuskiej" to fundamentalne dzieło konserwatyzmu.

a) odrzucenie uniwersalizmu Oświecenia.

Odrzucał uniwersalizm wskazując, że podstawową kategorią politycznego myślenia nie jest, jak wskazywało Oświecenie jednostka ludzka, a NARÓD. Każdy naród różni się od pozostałych. Stanowi historyczną i kulturową wspólnotę, która jest ograniczoną całością. Uniwersalizm należy odrzucić, bowiem nie ma dwóch takich samych narodów. Naród to związek przeszłych, teraźniejszych i przeszłych pokoleń.

Przykład Burke'a: stoimy na ulicy i obserwujemy przechodzącą przed nami procesję/pochód. Wyobraźmy sobie teraz, że jesteśmy uczestnikami takiego zdarzenia. Wszystko, co jesteśmy w stanie dostrzec, to dwa do trzech szeregów z przodu i z tyłu, a to nie zmienia faktu, że jesteśmy częścią całości. Szereg jest jak pokolenie. Niewiele wiemy o przeszłych i przeszłych pokoleniach. A jednak pokolenia, które nic o sobie nie wiedzą, coś ze sobą łączy. Uwarunkowaniem wspólnoty narodowej jest przesąd. Przesąd konstytuuje wg Burke'a tożsamość narodową. Jest to szacunek dla pewnych autorytetów, pewnego rodzaju zachowań, nie podlega on racjonalnej dyskusji ( choć mógłby jej podlegać ). W Polsce przesądem w takim rozumieniu jest niepodległość. Wszystkie te czynniki składają się na starożytny porządek narodu, do którego każdy z nas jest przyrodzony.

b) odrzucenie racjonalizmu Oświecenia.

Odrzucał racjonalizm, gdyż wg niego siłą sprawczą stojącą za rozwojem każdego narodu jest Bóg. Naród prowadzony przez Boga doznaje tryumfów i kataklizmów. Dla narodu francuskiego takim kataklizmem była rewolucja, która oznaczała przerwanie tradycji narodowej.

Rewolucja Francuska zakładała, że z dnia na dzień można stworzyć nowy ustrój polityczny, społeczeństwo niezależne od jego tradycji - wystarczy wyobrazić sobie pewien system wartości i na nim budować nowe społeczeństwo i nowy naród.

Tak nie jest, ludzie mają przeszłość, tożsamość, tradycję, przesądy. Wszelkie próby oderwania się od doświadczeń narodowych stanowią gwałt zadawany organizacyjnej całości, jaką jest naród. Rewolucjoniści francuscy doprowadzili do katastrofy też dlatego, że przyjęli racjonalizm. Uważali, że zasady moralne i polityczne są możliwe do objęcia przez rozum ludzki. Jest to fatalna w skutkach arogancja intelektualna.

Ład społeczny i polityczny posiada elementy tajemnicy, których nie da się zgłębić ludzkim rozumem. Nie możemy przewidzieć wszystkich efektów naszych arbitralnych działań. Ta tajemnica znana jest tylko Bogu, który jest Stwórcą człowieka, ładu społecznego. Człowiek nie powinien zastępować Boga w dziele tworzenia ładu społecznego.

Burke nie był przeciwnikiem zmian i rozwoju. Był ich zwolennikiem, ale zakładał, że muszą one być zgodne z tradycją i historycznym doświadczeniem, muszą mieć charakter EWOLUCYJNY, a NIE REWOLUCYJNY, wtedy będą miały charakter naturalny.

Burke twierdził, że zmiany ewolucyjne nie naruszają harmonii, ładu społeczeństwa. Wtedy właśnie najlepiej chroniona jest wolność obywatelska.

3.JOSEPH DE MAISTRE- francuski arystokrata. Krytyka rewolucji była w jego wykonaniu niezwykle radykalna.

Przede wszystkim był to myśliciel katolicki. Doktryna była oparta na założeniu wszechobecności Boga. Bóg jest sprawcą procesu dziejowego, ładu politycznego i społecznego. Ład ten określony jest przez prawo natury, które ma również swój początek w woli Boga. Bóg nie ograniczył się do stworzenia świata. Stale ingeruje on w stosunki polityczne i społeczne. Pełni rolę faktycznego suwerena.

Na początku XIX wieku zakłada on, że wszelka władza pochodzi od Boga. Dodaje, że wszelka władza świecka ma być podporządkowana władzy duchownej. Za św. Augustynem, wskazuje, że władza świecka musi być silna- tylko wtedy jest bowiem spełnić funkcję powierzoną przez Boga.

Społeczeństwo wg de Maistre'a ma charakter ograniczony, strukturę hierarchiczną. Każdy z nas ma w nim swoje miejsce. Każdy z nas jest częścią tej całości, zależny jest od kogo innego. To nie jednostki tworzą społeczeństwo, a społeczeństwo jednostki. Nie można żyć poza społeczeństwem.

Odrzuca on założenia Deklaracji, że ludzie są z natury wolni i równi. Nie jest tak, bowiem przychodzimy na świat w konkretnym społeczeństwie, gdzie istnieje konkretna władza, której podlegamy. Rodzimy się więc w społeczeństwie, w którym istnieje hierarchia, nie możemy być zatem równi z natury.

Odrzuca on także koncepcję umowy społecznej Rousseau. Twierdzi, że nigdy nie było stanu natury, władza nie powstała w wyniku umowy, umowa taka nigdy nie została zawarta.

Odrzuca także trójpodział władzy Monteskiusza. Władza reprezentuje jedno, hierarchicznie zróżnicowane społeczeństwo, do tego społeczeństwo się odnosi. Nie możemy jej dzielić.

Dlaczego doszło do Rewolucji francuskiej? Dla niego jest to problem natury teologicznej- dlaczego Bóg do niej dopuścił, skoro kierował narodem? Jak Bóg mógł dopuścić do takiego zła? Była to kara za grzechy. Rewolucja byłą biczem bożym dla narodu francuskiego, ale i środkiem regeneracji dla narodu francuskiego.

4.HEGEL: p

XXI. MYŚL POLITYCZNA SOCJALIZMU

1.SOCJALIZM UTOPIJNY- kiedy monarchia absolutna przestała dominować w Europie powstało pęknięcie ideowe:

a) środowiska mieszczańskie- bliższy im był liberalizm,

b) środowiska robotnicze- bliższy był im socjalizm.

Industrializacja w Europie Zachodniej niosła za sobą powszechne wzbogacenie.

Socjalizm utopijny to kierunek, który w nawiązaniu do Morusa proponował wprowadzenie równości społecznej. Autorzy tego kierunku wskazują na Morusa jako źródła swej inspiracji.

CLAUDE HENRI SAINT SIMON- programowo odrzucał wszystko, co o życiu mieli do powiedzenia filozofowie i prawnicy. Jego metodą naukową był relatywizm historyczny. Wszystkie zmiany w życiu społecznym mają jedno źródło:

Przyszły ustrój miał być podporządkowany produkcji dóbr materialnych, a ta produkcja miał być oparta na założeniach nauki.

Saint- Simon za naukę uważał jedynie naukę polityczną. Ustrój taki nazwał INDUSTRIALIZMEM. Zasady rządzące życiem społecznym miały przypominać organizację produkcji. Ustrój ten oparty miał być na wspólnym harmonijnym wysiłku industrialistów.

Harmonia wynikać miała z hierarchii, ta zaś miała zależeć od pracy, zdolności i wiedzy. Industrializm miał zachować własność prywatną, ale w stopniu ograniczonym, bowiem miało nad nią sprawować kontrolę państwo.

Był przekonany, że ustrój ten zapewni największą z możliwych wydajność pracy- a więc dobrobyt. Wystarczy przekonać innych do zalet proponowanego ustroju, a na wprowadzeniu industrializmu będzie zależało każdemu- i przedsiębiorcy, i robotnikowi.

Sam Saint- Simon nazwał swój ustrój "nowym chrześcijaństwem", spodziewał się równie gorącego poparcia wśród przedsiębiorców. Robotnicy zaś będą chcieli uczyć się od przedsiębiorców, w związku z tym będą okazywali im posłuszeństwo, a przedsiębiorcy będą ich uczyć.

KAROL FOURIER- nie godził się z zasadami gospodarki rynkowej jako podstawy życia społecznego. Widział ją jedynie jako etap przejściowy od chaosu i barbarzyństwa do pełnej harmonii. Widział dwa mankamenty gospodarki rynkowej:

a) barbarzyństwo rynku ( anarchia rynku ),

b) instytucji państwa

Co miało więc zastąpić rynek i państwo? Ludzkość ma się jednoczyć w dwutysięczne wspólnoty- FALANGI - miały to być gospodarstwa rolno- przemysłowo po 400 ha każde. Podział dochodów miał odbywać się wg wspólnie wyłożonego kapitału i pracy. Był przekonany, że tak zorganizowana praca i życie zapewni likwidację bezrobocia i idyllę społeczną. Również uważał, że jego pomysł jest tak społecznie nośny, że uda się go wprowadzić w życie w drodze PERSWAZJI. W dalszej perspektywie falangi miały zostać jedynymi jednostkami organizacyjnymi.

ROBERT OWEN- brytyjski autor pozostający pod znacznym wpływem Jeremiego Benthama. To jaki charakter, posiada każdy z nas, zależy nie od nas, ale od społeczeństwa. Społeczeństwo ma zapewnić jednostce szczęście, uda się to, jeśli znikną różnice między bogatymi i biednymi, wtedy robotnik przestanie być siłą najemną, a zacznie być partnerem. Postulował:

- uspołecznienie własności,

- centralizację zarządzanie produkcją.

Podstawową jednostką życia społecznego są organizacje bankowo- handlowe ( BAZY SPRAWIEDLIWEJ WYMIANY ), miały zająć się kształtowaniem sfery życia gospodarczego. Państwo miało zapewnić jednostce oświatę i rozwój duchowy. Owen był również przekonany, że jego ustrój jest na tyle atrakcyjny, że uda się go wprowadzić w życie w drodze PERSWAZJI.

XXV. MYŚL POLITYCZNA FASZYZMU I NAZIZMU

XXVI. DOKTRYNA POLITYCZNA KOMUNIZMU

XXVIII. MYŚL POLITYCZNA XIX WIECZNEGO LIBERALIZMU

1.

JOHN STUART MILL- wychowany w utylitaryzmie ( jego ojciec był przyjacielem Benthama)

Utylitaryzm: cel ludzkości to dobro ogółu. Zaś dobro ogółu to szczęście wszystkich. Szczęście wszystkich można osiągnąć, gdy jednocześnie wystąpią:

- inicjatywa jednostek ( społeczna, gospodarcza ),

- właściwy rząd ( a rząd właściwy to taki, którego celem jest ochrona własności )

Wolność jest pojęciem centralnym w myśli politycznej Milla i liberalizmu w ogóle. Mill ma do czynienia z państwem, którego działanie jest ograniczone ( rządy prawa, monarchia konstytucyjna ). Naczelnym zagrożeniem dla wolności jest wg Milla społeczeństwo ( tyrania większości, opinii publicznej ).

Ochrona wolności jednostki - przy pomocy postanowień prawa. Ochrona wolności jednostki jest zatem zadaniem państwa. Państwo może także ingerować w życie społeczne, ale tylko wtedy, gdy społeczeństwo może wyrządzić szkodę jednostce.

Mill- teoretyk dojrzałego społeczeństwa liberalnego. Opinia publiczna może skrzywdzić ludzi, a państwo nic na to nie poradzi. Skuteczną obronę mogą podjąć ośrodki opiniotwórcze. Mogą próbować oświecić, wychować społeczeństwo w duchu tolerancji, poszanowania odrębności.

Ludzie, których większość nie akceptuje, postrzegać jako jednostki autonomiczne, mogące dokonywać samodzielnych, racjonalnych wyborów, mogą realizować je, biorąc za nie odpowiedzialność. Gdy tacy ludzie będą pozostawieni sobie, będą szczęśliwi. Oznacza to, że wzrośnie poziom szczęścia w społeczeństwie, zwiększy się dobro ogółu. Takie społeczeństwo, które będzie w stanie tolerować takie jednostki, będzie mogło bez udziału rządu, przez dyskusję rozwiązać większość swoich problemów. Rząd będzie musiał ingerować coraz rzadziej.

Mill zdaje sobie sprawę z tego, że nie każde społeczeństwo jest tak tolerancyjne jak anglosaskie. W zacofanym społeczeństwie rolę do odegrania ma rząd, nawet despotyczny.

XXIX. WSPÓŁCZESNY LIBERALIZM

NEOLIBERALIZM- stanowił on reakcję na interwencjonizm państwowy. Przeciwstawiali się ingerencji państwa w gospodarkę zwolennicy wolnego rynku w USA ( prezydenci Harding, Hoover ). Państwo wg niech zabija inicjatywę jednostki i zagraża wolnościom i swobodom.

W 1938- Colloque Lippmann- dyskusja w Paryżu, w której brali udział najwybitniejsi luminarze liberalizmu, który przez przeciwników nazywany był liberalizmem konserwatywny.

- największym nieszczęściem może być wzrastający interwencjonizm gospodarczy. Należy bronić wolności jednostki

- krytyka liberalizmu socjalnego

- prawa ekonomiczne są niezmienne i działają jak prawa przyrody, dlatego jest nonsensem korygowanie ich w jakimkolwiek stopniu

- społeczeństwo jest dobre, gdy jest wolne

- każdy człowiek ma prawo do własnej inicjatywy i do podejmowania odpowiedzialności za swój los

Jednak po II wojnie światowej hasła neoliberałów nie znajdowały poparcia. Rozwijała się bowiem doktryna socjalnego państwa prawnego, przeciwko liberalizmowi występowała także katolicka doktryna społeczna.

Socjalne państwo prawne było formą pośrednią pomiędzy państwem dobrobytu a formułą klasycznego liberalizmu. Rozwinięto teorię PAŃSTWA PRAWA- państwa liberalno-demokratycznego. Sformułowano

podstawowe jego zasady:

- pewność prawa,

- bezpieczeństwo prawne,

- zakaz działania prawa wstecz,

- zasada równości prawa,

- zasada kontroli konstytucyjności ustaw.

2.FRIEDRICH AUGUST VON HAYEK ( 1899- 1992 ). Dyrektor Instytutu Badań Ekonomicznych w Wiedniu, profesor ekonomii w London School of Economics, laureat Nagrody Nobla w 1974

Odrzucał przedimek "neo" dla swojego liberalizmu, mówiąc że jest to ten sam liberalizm, a nie jakiś nowy.

Swoje wywody rozpoczął od "błędu myślenia kartezjańskiego". Błąd kartezjański polega na nadmiernej wierze w rozum ludzki i racjonalizm, na przekonaniu, że można racjonalnie sterować i kontrolować procesy społeczne. Postęp tymczasem dokonuje się przez przypadkowe działania ludzkie. Dlatego podstawową wartością jest wolność. Wolność prowadzi do postępu.

Dwie kwestie szczególnie absorbowały Hayka:

a) sprawiedliwość społeczne i wolność ekonomiczna. Idea sprawiedliwości społecznej jest nonsensem, sprawiedliwy może być jedynie pojedynczy człowiek, ale nie rynek. Największe niebezpieczeństwo leży w idei sprawiedliwości społecznej, bo doprowadzi do zniewolenia jednostki.

Nie ma sprawiedliwej płacy- co najwyżej płaca informuje o tym, co należy zrobić, żeby zarobić więcej. Nie ma wolności politycznej bez wolnego rynku. Sprzeciwiał się wszelkim formom pomocy państwa, subwencjom, domagał się nawet wolnego rynku w zakresie usług medycznych.

b) jakie powinno być prawo? - funkcją państwa jest tworzenie norm prawnych, które nie zależą od woli większości, a które są niezbędne w każdym wolnym społeczeństwie:

- wolność,

- własność,

- zasada podziału władzy,

- zasad rządów prawa

Prawo ma być formą, przez którą państwo umożliwia jednostkom realizację rozmaitych dążeń.

Liberalizm tym różni się od konserwatyzmu, że chociaż liberał wie, że pewne wartości są lepsze od innych, nie jest w stanie i nie chce narzucić innym swojej wartości i swych celów. Żadna demokracja nie może odebrać jednostce prawa do wolności. Dla liberała ani moralne, ani religijne ideały nie są przedmiotem przymusu, a podstawową zasadą jest pluralizm.

3.MILTON FRIEDMAN- laureat nagrody Nobla w 1976 za pracę "Kapitalizm i wolność", najbardziej bezkompromisowy rzecznik liberalizmu ekonomicznego.

Istnieją tylko dwie metody koordynacji działań ludzkich:

a) totalitarna kontrola

b) wolny rynek, którego bronił jako metody organizowania życia społecznego, nie tylko gospodarczego

Istnieje zasada swobody umów, jeśli transakcja jest obustronnie dowolna i obie strony są odpowiednio poinformowane.

Wielkie kryzysy to nie efekt praw rynku, ale błędów politycznych tych, którzy wtrącają się w te prawa. Krytykował płace minimalne, bo prowadzą do bezrobocia. Państwowe budownictwo powoduje podrożenie mieszkań. Przeciwny kontrolowaniu wykonywania wolnych zawodów. Izby lekarskie jedynie ograniczają konkurencję, monopol państwa w dziedzinie poczty prowadzi do pogorszenia jakości usług i rozwoju biurokracji, krytykował również państwowe szkolnictwo i system ubezpieczeń społecznych. Każdy ma prawo wyboru- czy chce uczęszczać do szkoły czy nie. Niesprawiedliwy jest podatek progresywny. Nawet kontrola cen złota czy kontrola eksportu zostały skrytykowane jako ograniczające wolny handel międzynarodowy.

Bez wolności ekonomicznej nie ma wolności politycznej ani indywidualnej. Rząd ma jedynie określać reguły gry, a nie prowadzić ją samemu. Atakował też nieograniczoną demokrację, bo gdyby wszystko pozostawić większości, zagrażałoby to wolności. Wymieniał on dwa zagrożenia wolności:

- zewnętrzne- komunizm z Kremla,

- wewnętrzne- pochodzące od ludzi o dobrych intencjach i dobrej woli, którzy chcą reformować.

Tak więc nie ma żadnej różnicy pomiędzy państwem totalitarnym a państwem socjalnym- bo jest zasada albo- albo. Albo jest wolny rynek albo go nie ma. Poglądy Friedmana znalazły zastosowanie praktyczne w programach Margareth Thatcher i Ronalda Reagana.

4.ROBERT NOZICK -Poprzedni dwaj liberałowie byli typowymi ekonomistami- patrzyli na liberalizm z punktu widzenia gospodarki. Natomiast Nozick przeniósł te rozważania na grunt teorii państwa. Był profesorem uniwersytetu Columbia.

Rozważa, jak doszło do powstania państwa. Punktem wyjścia są założenia zbliżone do założeń Locke'a- po pierwsze, jednostki mają prawo, po drugie państwo powstało, bo niedogodna była ochrona własnych praw przez poszczególne jednostki.

Powstanie państwa było więc powstaniem swego rodzaju agencji ubezpieczeniowych, które oferowały egzekwowanie umów oraz ochronę życia i mienia ubezpieczonych. Jedna z agencji zdobyła faktyczny monopol na używanie siły, stając się państwem- minimum. Monopol agencji powstał dlatego, iż oferowała najmniejsze koszty usług.

Tylko PAŃSTWO- MINIMUM da się uzasadnić umową społeczną. Państwo- minimum tym różni się od anarchii, że jedynym jego zadaniem jest ochrona praw.

XXX. KONCEPCJE PRAWA ( CO TO JEST PRAWO? - XIX, XX WIEK)

- ustawodawcza działalność państwa ( prawo ustawodawcze )

- nauka prawa ( prawo prawnicze )

2.SZKOŁA SOLIDARYSTYCZNA (DURKHEIM, DUGUIT)

Głosi naturalną wspólnotę interesów różnych grup i warstw społecznych w państwie, niezależną od ich statusu ekonomicznego lub zawodowego i związanych z nimi różnic interesów.

DURKHEIM - Podstawową kategorią teorii solidaryzmu jest według Durkheima koncepcja świadomości zbiorowej i społeczeństwa. Wyrazem solidarności społecznej jest jedność myśli i działań członków społeczeństwa. Konieczność współpracy jest konsekwencją podziału pracy.

Durkheim wyróżniał dwa rodzaje solidarności:

mechaniczną - reprezentowaną w szczególności przez prawo karne i opartą na represji

organiczną - wyrażaną przez prawo rodzinne, konstytucyjne, administracyjne oraz służącą przede wszystkim przywróceniu stanu poprzedniego

DUGUIT- Leon Duguit był profesorem prawa na uniwersytecie w Bordeaux. Jego teoria była próbą przezwyciężenia formalizmu prawniczego. Chciał omawiać systemy prawne w oderwaniu od problematyki społecznej. Zajmował się prawem publicznym (konstytucyjnym, państwowym i administracyjnym).

Krytykował Duguit abstrakcyjne pojęcia prawne takie jak: suwerenność, osoba prawna, własność i wolność jednostki. Wszystkie te pojęcia są fikcjami prawnymi. Realną rzeczywistością nie jest suwerenne państwo, lecz społeczeństwo. Organizacja społeczeństwa jest oparta na solidarności jednostek.

Duguit protestował także przeciw prawu podmiotowemu, przeciw twierdzeniu, że jednostce przysługują jakieś prawa. Zajmował się rozważaniami na temat wolności jednostki.

Obecnie wg Duguita wolność jest czymś innym niż w przeszłości: „człowiek ma funkcję społeczną do spełnienia” a za jej pośrednictwem ma dążyć do rozwoju swojej osobowości fizycznej, intelektualnej i moralnej. Każda jednostka podlega pewnym regułom. Prawo natomiast jest sprecyzowanym obowiązkiem solidarności.

Duguit dążył do ograniczenia indywidualizmu. Wg niego to nie państwo tworzy prawo - państwo tylko technicznie

ujmuje istniejące już zasady w normy prawne.

Teoria Duguita była z jednej strony próbą ograniczenia suwerenności państwa, z drugiej strony pozwalała rozwinąć interwencyjne funkcje państwa i słabo broniła jednostkę przed podporządkowaniem ogółowi.

Z koncepcji solidaryzmu społecznego bardzo chętnie korzystali faszyści i komuniści.

HANS KELSEN /SZKOŁA NORMATYWISTYCZNA / normatywizm

Państwo a priori

1) chciał oddzielić naukę prawa od wszystkich innych nauk

Kelsen chciał oddzielić naukę prawa od wszystkich innych nauk i wyeliminować z niej ideologię, metafizykę i politykę.

2) uważał, że czystą nauką prawa jest TEORIA PRAWA POZYTYWNEGO

-konsekwentnie stał na stanowisku oddzielenia sądów naukowych od wartościujących

-przedmiotem nauki prawa, wg Kelsena, są normy prawne - system norm prawnych

-dla Kelsena normy prawne miały charakter norm sankcjonujących, tzn. przypisujących określone sankcje do określonych zachowań, interesowały go głównie systemy norm prawnych, a nie pojedyncze normy - uważał, że system jest dynamiczny, tzn. nie zamknięty, może w nim stale norm przybywać

-wprowadził pojęcie „normy podstawowej”, normy domyślnie akceptowanej dla danego systemu prawnego

b) Kelsen o demokracji i sprawiedliwości:

-uważał, że demokracja jest jedyną formą państwa, w której możliwy jest pluralizm przekonań

-miał świadomość, że nawet większość może się myli, ale mimo to bronił demokracji, ponieważ sądził, że jako jedyna forma gwarantuje ona kompromis różnych racji

-był surowym krytykiem zarówno komunizmu jak i faszyzmu

-ideałem sprawiedliwości Kelsena były: sprawiedliwość wolności, sprawiedliwość pokoju, demokracji, sprawiedliwość tolerancji

11

---