JAN LECHOŃ (oprac. ROMAN LOTH)
Właściwie Leszek Serafinowicz. Poeta, publicysta, krytyk literacki i teatralny. Urodził się 13 czerwca 1899 w Warszawie, zmarł 8 czerwca 1956 w Nowym Jorku.
Pierwsze utwory opublikował już jako czternastolatek, debiutancki tomik poetycki NA ZŁOTYM POLU wydał w 1912. Po ukończeniu gimnazjum studiował polonistykę (1916-1918) na Uniwersytecie Warszawskim. Był współredaktorem pisma "Pro arte et studio" i jego kontynuacji "Pro arte", zamieszczał w nich liczne wiersze i recenzje, współpracował z "Sowizdrzałem" (1917-1919). Współtworzył kabaret literacko-artystyczny Pikador (1918) oraz był jednym z założycieli i twórców grupy poetyckiej Skamander - na pierwszym jej występie (6 grudnia 1919) wygłosił słowo wstępne, jego pomysłem była jej nazwa. W "Skamandrze" publikował wiersze, artykuły literackie i publicystyczne oraz recenzje (1920-1923).
W 1921 dokonał próby samobójczej, odratowany leczył się w licznych szpitalach i sanatoriach. Publikował na łamach "Kuriera Porannego" (1922, 1927-1928), magazynu "Pani" (1923-1926), "Wiadomości Literackich" (1924), "Głosu Prawdy" (1926-1929). W latach 1926-1929 był reaktorem pisma satyrycznego "Cyrulik Warszawski", w 1929 - sekretarzem redakcji wydawanego przez W. Berenta "Pamiętnika Warszawskiego". Należał do zarządu Związku Zawodowego Literatów Polskich, był sekretarzem generalnym PEN Clubu. Otrzymał Nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek (1925) i Złoty Wawrzyn PAL (1935).
W latach 1930-1939 przebywał w Paryżu, gdzie pełnił obowiązki attaché kulturalnego ambasady polskiej. Po klęsce Francji wyjechał przez Hiszpanię i Portugalię do Brazylii, by w 1941 przenieść się do Stanów Zjednoczonych i zamieszkać w Nowym Jorku. W latach 1941-1947 wraz z Kazimierzem Wierzyńskim i Józefem Wittlinem redagował kolejno "Tygodniowy Serwis Literacki Koła Pisarzy z Polski", "Tygodniowy Przegląd Literacki Koła Pisarzy z Polski" i od 1943 "Tygodnik Polski". Był współzałożycielem Polskiego Instytutu Naukowego, wygłaszał odczyty i wykłady, współpracował z filmem. Stale współpracował z wydawanymi w Londynie "Wiadomościami Polskimi Politycznymi i Literackimi". W 1952 otrzymał nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Zmarł śmiercią samobójczą.
W latach 1917-1920 Lechoń uprawiał wierszowaną satyrę polityczną - w utworach zebranych w tomie "Rzeczpospolita Babińska. Śpiewy historyczne" wyśmiewał sfery polityczne kreowanego w 1917 przez Niemców marionetkowego "Królestwa Polskiego", a także stosunki panujące już w wolnej Polsce. Utwory te były swego czasu bardzo popularne, jednak, jako mocno powiązane z realiami, szybko straciły czytelność. Sławę przyniósł mu wydany w 1920 tom KARMAZYNOWY POEMAT - udana próba zmierzenia się z wzorcami wielkiej literatury narodowej, nawiązująca swoją poetyką do Mickiewicza (wiersz MOCHNACKI) i Słowackiego (DUCH NA SEANSIE), a za temat mająca Polskę i jej sytuację w obliczu odzyskanej niepodległości. Pada tam słynne "A wiosną niechaj wiosnę, nie Polskę, zobaczę" (HEROSTRATES), nawołujące do wyzwolenia literatury z tematyki narodowej. W wielu jednak utworach pojawiają się postaci z polskiej mitologii narodowej - Mochnacki czy Zagłoba, widoczna jest także fascynacja narodową tradycją. KARMAZYNOWY POEMAT, będąc rozrachunkiem z polską mitologią, próbuje kreować (zwłaszcza w wierszach MOCHNACKI i PIŁSUDSKI) nowy mit.
Kolejnym z tomów Lechonia było SREBRNE I CZARNE, wydane w 1924. Przyniósł on fascynację śmiercią i grzechem (tytuł stanowił aluzję do srebrno-czarnych ozdób pogrzebowych) i pozostaje do dziś jedną z najbardziej pesymistycznych książek poetyckich w polskiej literaturze. Zawierał wiersze kunsztowne w formie, opierające się na stylizacji zarówno klasycystycznej, jak i zbliżonej do barokowej stylistyce prowadzących do paradoksu antytez.
Po tej książce Lechoń nie wydał już w Dwudziestoleciu ani jednego tomu - uważa się, że paraliżował go poziom jego debiutu, któremu nie potrafił dorównać, a tym bardziej, którego nie umiał przewyższyć. Te dwa tomy zapewniły mu jednak trwałe miejsce w historii literatury polskiej, okazując się z czasem zapowiedziami klasycystycznych nurtów Dwudziestolecia (SREBRNE I CZARNE) oraz poezji historiozoficzno-mitologicznej lat trzydziestych (KARMAZYNOWY POEMAT).
Lechoń ponownie zaczął tworzyć po wybuchu wojny - w tej twórczości dominowała liryka patriotycznego hołdu dla ofiar i bohaterów walczącego kraju, wygnańcza nostalgia i wspomnienia, z czasem pojawiły się posępne w nastroju i powściągliwe w wyrazie, często aluzyjne, wiersze osobiste.
Lechoń pozostawił dosyć bogaty dorobek eseistyczny, obejmujący szkice i recenzje literackie publikowane w latach 1930-1938 w "Gazecie Polskiej", cykl prelekcji "O literaturze polskiej" wygłoszony w 1940 w Paryżu, prace o Słowackim i Mickiewiczu oraz tom szkiców o Ameryce i jej kulturze "Aut Caesar aut nihil". Wiele uwag o literaturze, malarstwie i muzyce zawiera prowadzony od 1949 dziennik, stanowiący źródło wiedzy o złożonej osobowości poety. Lechoń był też tłumaczem kilku sztuk teatralnych (m.in. J. Giraudox WOJNY TROJAŃSKIEJ NIE BĘDZIE) i poezji (A. Błok).
Twórczość
* NA ZŁOTYM POLU, Warszawa 1912
* PO RÓŻNYCH ŚCIEŻKACH, Warszawa 1914
* W PAŁACU KRÓLEWSKIM. NOKTURN DRAMATYCZNY, wystawienie: Warszawa, Teatr w Pomarańczarni 1916, druk: "Dialog" 1984/6
* KRÓLEWSKO-POLSKI KABARET 1917-1918, Warszawa 1918
* FACECJE REPUBLIKAŃSKIE, (współautor: Antoni Słonimski) Warszawa 1919
* KARMAZYNOWY POEMAT, Warszawa, Kraków 1920
* RZECZPOSPOLITA BABIŃSKA. ŚPIEWY HISTORYCZNE, Warszawa 1920
* SREBRNE I CZARNE, Warszawa 1924
* POLITYCZNA SZOPKA CYRULIKA WARSZAWSKIEGO, Warszawa 1927 (współautorzy: Marian Hemar, Julian Tuwim)
* O LITERATURZE POLSKIEJ, Londyn 1942
* LUTNIA NA BEKWARKU, Londyn 1942
* ARIA Z KURANTEM, Nowy Jork 1945
* POEZJE ZEBRANE 1916-1953, Londyn 1954
* DZIENNIKI, wydanie osobne: t. 1 Londyn 1967, t. 2 Londyn 1970, t. 3 Londyn 1973; t. 1-3 Warszawa, PIW 1992-1993