Obieg wody w przyrodzie.
Wody opadowe - w postaci deszczu, śniegu, gradu.
Wody powierzchniowe - rzeki, jeziora, stawy.
Wody podziemne - wolne przestrzenie pomiędzy ziarenkami piasku.
Woda opadowa - zawiera rozpuszczalne gazy (azot, tlen, CO2), bogata w związki mineralne, bakterie oraz drobnoustroje. Nie nadaje się do picia.
Woda powierzchniowa - ulega z biegiem czasu samooczyszczeniu, które polega na rozkładaniu związków organicznych na proste związki nieorganiczne.
Woda podziemna - dzieli się na:
- podskórną - znajduje się pod pierwszą warstwą nieprzepuszczalną. Nie nadaje się do picia.
- płytka - druga warstwa, nadaje się do picia (studnie gospodarcze)
- głębinowa - trzecia warstwa, stała temperatura, ujęcia wodociągowe.
Właściwości fizyczne wody.
Temperatura - w granicach 7-12ºC, posiadająca właściwości orzeźwiające ze względu na rozpuszczane w niej gazy CO2. Barwa - może być wywołana obecnością barwnych związków chemicznych. Mętność - wywołują ją substancje znajdujące się w wodzie w postaci zawiesiny (drobne cząstki roślin, glina, piasek, zw.żelaza). Jest cechą wpływającą na wygląd i apetyczność wody. Smak wody - zależy od temp.i ilości rozpuszczonych domieszek. Wyróżniamy smak słony, słodki, gorzki i kwaśny. Np.żelazo i mangan - nadają posmak atramentu, chlorek sodu - smak słony. Zapach - może być spowodowany przez gazy lotne, drobnoustroje.
Właściwości chemiczne wody.
Substancje chemiczne obecne w wodach dzielimy na:
- substancje nieorganiczne (mineralne), - substancje nieorganiczne. Z punktu widzenia co do zdrowia człowieka dzielimy na: - związki trujące (szkodliwe cięższkie metale i trucizny), - związki obojętne, - związki pożądane (np.związki jodu czy fluoru).
Gazy w wodach.
Największe znaczenie tlen i CO2. Tlen - może pochodzić z powietrza oraz fotosyntezy roślin wodnych. Ilość tlenu rozpuszczonego w wodzie świadczy o jej czystości. Wody czyste 100% nasycenia, 40-50% znacznie zanieczyszczone. CO2 - pochodzi z atmosfery, oddychania zwierząt wodnych, procesów geochemicznych.
Twardość wody.
Właściwość tę nadają sole wapnia i magnezu, żelaza, glinu oraz kationy metali cięższkich.
Właściwości biologiczne wody.
Bakterie wodne dzielimy na: - typowe bakterie wodne (zwane roztoczami) - autotrofity, saprofity, na ogół nieszkodliwe, - typowe bakterie glebopochodne - nieszkodliwe dla zdrowia, - bakterie jelitowe - z wydalin ludzkich które zanieczyszczają wodę.
Podstawowe wymagania sanitarne stawiane wodzie.
- być bezbarwna - klarowna, bez zapachu, orzeźwiającym smaku i temp.7-11ºC.
- być wolną od zanieczyszczeń toksycznych i drobnoustrojów, powodujących choroby zakaźne.
- być w dostatecznej ilości i łatwo dostępna,
- zawierać dostateczną ilość mikro i makro elementów.
Gleba.
Czyli zewnętrzna warstwa skorupy ziemskiej. Składa się ze związków organ.i nieorganicznych oraz organizmów żywych roślinnych i zwierzęcych. Gleba jest produktem naturalnym. Tworzenie się gleby jest poprzedzone procesem wietrzenia skały macierzystej. Wietrzenie chemią polega na rozpuszczaniu przez wodę składników wietrzejącej skały. Prawidłowy odczyn gleby znajduje się w przedziale pH 6,6-7,2. najważniejszymi cechami fizyczno - chemicznymi gleby są porowatość, przepuszczalność, pojemność wodna, kapilarność, przewiewność temperaturowa.
Skład chemiczny powietrza.
Składniki stałe - azot-78%, tlen-21%, CO2-0,01%-0,04%, gazy szlachetne-1%.
Składniki zmienne - ozon, para wodna 0-4%.
Zanieczyszczenia powietrza.
1) Chemiczne (gazowe) - tlenki siarki, węgla, azotu, związki ołowiu. Norma Pettenkofera wynosi 0,07-0,1% CO2. Przyrząd do badania: Pochłaniacz gazów (Rurki Drögera) - przyrząd służy do określania zanieczyszczeń.
2) Pyłowe - (Zanieczyszczenia te działają na organizm człowieka 3 drogami: przez skórę, ukł.pokarmowy i oddechowy). Należą tu AEROZOLE (faza rozproszona). Przyrządy: Pyłomierz Owensa - urządzenie określające ilość cząsteczek pyłu w próbce powietrza.
3) Biologiczne - najbardziej niebezpieczne, szerzą się choroby zakaźne (bakterie, wirusy, grzyby, glony, pyłki kwiatów).
Pogoda.
Jest to chwilowy stan fizyczny dolnej warstwy atmosfery.
Klimat.
Są to przeciętne warunki pogody oparte na 30 - letnich lub dłuższych obserwacjach dużych obszarów ziemskich.
Temperatura powietrza.
Jest wielkością fizyczną określaną stopniem nagrzania się ciała.
Wpływ na organizm człowieka:
- wysokie temp. doprowadzają do przegrzania się organizmu (efekt poparzenia I, II, III, IV stopnia).
- niskie temp. doprowadzają do obniżenia temp. ciała, spowolnienia przemiany materii, podwyższenie ciśnienia tętniczego. Długotrwałe działanie: odmrożenia I, II, III, stopnia.
Stopnie skali termometrycznej:
- Celsjusza (ºC) - topnienie 0ºC, wrzenie 100ºC.
- Farenheita (F) - topnienie 32ºF, wrzenie 212º F
- Kalwina (K) - 0º K = 273ºC, 0ºC = 273º K.
Przyrządy pomiarowe.
- termograf, - termometry: wzorcowe, laboratoryjne, techniczne (okienny).
Wilgotność powietrza.
Jest to zawartość pary wodnej w jednostce objętości lub masy powietrza.
Wilgotność bezwzględna powietrza.
Jest to rzeczywista ilość pary wodnej w powietrzu. Często przedstawia się ją w postaci cząstkowego ciśnienia pary wodnej w hPa.
Wilgotność maksymalna.
Maksymalna ilość pary wodnej jaka powietrze może zawierać przy określonej temperaturze.
Wilgotność względna.
Wyraża stosunek wilgotności bezwzględnej do maksymalnej.
Znaczenie dla człowieka.
Negatywne: rozmieszczanie się drobnoustrojów chorobotwórczych, pleśni, grzybów, choroby (malaria, nieżyt górnych dróg oddechowych),
Pozytywne: przy dużym wysiłku fizycznym, wydolności ustroju. Optymalny przedział 40%-60% nasycenia.
Przyrządy.
Higrometr Alluarda (metoda bezpośrednia), psychrometry: Augusta i Assmana (metoda pośrednia), higrometr włosowy, higrograf włosowy.
Ruch powietrza.
Jest to przemieszczanie się cząstek powietrza zarówno w płaszczyźnie pionowej jak i poziomej. W wyniku istniejących różnic powietrza związanych ze zmianami temperatury prędkość powietrza jest zmienna, określa się ją w m/s. charakter i kierunek wiatru określa zależą: od ukształtowania terenu, szaty roślinnej, wód powierzchniowych, stopnia urbanizacji.
Wpływ na człowieka.
Wpływa na proces termoregulacji organizmu, w niskich temperaturach wzmaga uczucie zimna..
Przyrządy pomiarowe.
Anemometr: Wolperta, Wilola, Robinsona, Katatermometr Hilla.
Ciśnienie atmosferyczne.
Jest to nacisk słupa powietrza o masie 1,033kg na 1cm powierzchni. Wykazuje się zmiennością w czasie.
Przyrządy pomiarowe.
Barometr: rtęciowy naczyniowy, metalowy, Barograf.
Mierniki Pozytywne.
W myśl współczesnych poglądów, zdrowia nie traktujemy jako „stan”, to znaczy statystycznie, lecz jako proces polegający na ciągłym przystosowywaniu się organizmu do szeroko pojętego środowiska. W tym ujęciu cennymi są takie miary zdrowia, które informują o stopniu adaptacji organizmu lub łączą się ze zmniejszonym ryzykiem zachorowania. Utrzymanie np. wysokiej sprawności fizycznej idzie w parze ze zmniejszoną skłonnością do choroby wieńcowej, a stan zahartowania zmniejsza wrażliwość na choroby z przeziębienia. W pewnym zakresie kryteria te mierniki rozwoju i sprawności.
Wśród mierników rozwoju pierwszą grupę stanowią zmienne, które opisują rozmiary ciała bądź określają jego ciężar. Należą do nich pomiary długości ciała, poszczególnych jego odcinków, obwody, ciężar, powierzchnia, objętość. Drugą grupę stanowią zmienne wyrażające składniki ciała w najprostszym przypadku ograniczone do dwu: tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej składowej ciała lub wyróżniające dalsze składowe takie jak: kościec, tkankę mięśniową, płyny ustrojowe.
Mierniki czynności ustroju powinny dostarczyć bliższych informacji o stanie jego przystosowania do otaczającego środowiska, niż pomiary budowy somatycznej, ponieważ od sprawności działania mechanizmów fizjologicznych zależy w decydującym stopniu skuteczność procesów adaptacyjnych.
Stopień przystosowania ustroju do otaczającego środowiska można mierzyć zarówno zdolnością do szybkiego i pomyślnego pokonywania określonych przeszkód z możliwie najmniejszym uszczerbkiem dla jego integralności, stopniem oporności organizmu na działanie określonych bodźców i szkodliwości, bądź też miernikami, które składają się na pojęcie sprawności. Z punktu widzenia oceny stanu zdrowia istotna jest umiejętność badania sprawności fizycznej. Wykorzystanie w praktyce mierników zdrowia opartych na rozwoju i sprawności jest jeszcze nadal ograniczone. Jednakże szersze ich wykorzystanie zależy od postępów wiedzy łączącej w jedno stan zdrowia i choroby.
Mierniki negatywne.
Oparte są one na określeniu rozpowszechnienia zgonów, chorób i inwalidztwa. jest to tradycyjny zestaw miar wciąż najczęściej wykorzystywanych ze względu na ich praktyczne znaczenie, umożliwia bowiem szybkie określenie bieżącej sytuacji zdrowotnej w wymiernych kategoriach dwoistego podziału zdrowie - choroba. Społeczny system gromadzenia informacji o zdrowiu ludności nastawiony jest głównie na ten rodzaj mierników. Mierniki oparte na zgonach, mają postać współczynników wyrażających liczbę zgonów zanotowanych w pewnym okresie czasu, zwykle w ciągu roku, przypadających na określoną liczbę ludności. Mogą się one odnosić do wszystkich zgonów w populacji lud do zgonów z określonych przyczyn ewentualnie dotyczyć nie całej populacji lecz tylko pewnych grup ludności.
Mierniki oparte na rozpowszechnianiu chorób, podobnie jak poprzednie mają postać współczynników wyrażających liczbę przypadków zachorowań lub liczbę osób chorych przypadających na określoną liczbę ludności. Poprzez postępy w ochronie zdrowia nastąpiło nie tylko obniżenie poziomu umieralności lecz również uległa zmianie względna częstość poszczególnych przyczyn zgonów, zmienił się także profil chorobowości, a nawet naturalny przebieg niektórych chorób.
Mierniki ryzyka choroby.
Ten zespół kryteriów ma największe znaczenie w ocenie stopnia narażenia na wystąpienie chorób przewlekłych i jego użyteczność łączy się z perspektywą wczesnego wykrywania chorób społecznych. Czynnikiem ryzyka nazywamy taką właściwość lub poziom cechy, których obecność zwiększa szansę wystąpienia danej choroby. Upowszechnienie mierników ryzyka choroby w ocenie zdrowia ludności wiąże się z rozwojem formy czynnej opieki zdrowotnej, polegającej na zastosowaniu w skali powszechnej prostych prób laboratoryjnych do diagnostyki stanów przedklinicznych lub utajnionych stanów przedklinicznych.
Rodzaje i źródła informacji o zdrowiu ludzkości.
Możliwości i zakres studiów epidemiologicznych zależą w pierwszym rzędzie od dostępności informacji. Epidemiolog może liczyć na korzystanie z zebranych bezpośrednio przez siebie, bądź też z informacji gromadzonych przez inne osoby lub inne instytucje. Do ogólnej oceny stanu zdrowia ludności służą najczęściej materiały wtórne. Są to informacje wykorzystywane w studiach epidemiologicznych, lecz pierwotnie zbierane do innych celów. Zakres i jakość tych materiałów zależą od stopnia rozwoju służb statystycznych i zasięgu rutynowej sprawozdawczości w danym kraju.
Znaczenie oceny zdrowia zbiorowości.
Ocena stanu zdrowia zbiorowości, która należy do podstawowych zastosowań epidemiologii opisowej, ma doniosłe znaczenie dla praktyki ochrony zdrowia. Wynika to z tego, że do poznania zewnątrz pochodnych przyczyn choroby nie wystarczy na ogół zbadanie pojedynczych osób, lecz konieczne jest umiejscowienie jej w populacji, na tle otaczającego środowiska. Działalność zmierzająca do poprawy stanu zdrowia ludzkości polega na eliminacji tych przyczyn zgonów, chorób i inwalidztwa, które można usunąć przy istniejącym stanie rozwoju wiedzy medycznej oraz środkach materialnych zapewniających jej wykorzystanie.
Definicja Promocji Zdrowia.
Wśród definicji promocji zdrowia możemy wymienić następujące:
- proces umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę.
- nauka i sztuka wspomagania ludzi w dokonywaniu zmian w stylu życia, aby mogli zbliżyć się do optimum swego zdrowia.
- połączenie działań edukacyjnych i zmian w środowisku tak, aby sprzyjały one zdrowiu.
- sztuka interwencji w systemy społeczne i zachęcenia ich aby rozwijały się w kierunku zdrowych środowisk.
Powszechnie uważa się, że nadrzędnym celem promocji zdrowia są zmiany w stylu życia ludzi, który w największym stopniu determinuje zdrowie. Zmiany te mogą dokonywać się poprzez rozbudzenie świadomości ludzi, zmianę ich zachowań zdrowotnych oraz kształtowanie środowiska wspierającego działania na rzecz zdrowia.
Obszary Działań
Promocja zdrowia obejmuje 5 obszarów. Dotyczą one różnych poziomów: państwa, województwa, gminy, szkoły,itd.
1) Budowanie zdrowotnej polityki publicznej. Decydenci są świadomi swojej odpowiedzialności za zdrowie osób im podległych.
2) Tworzenie środowiska życia i pracy sprzyjającego zdrowiu.
3) Zachęcenie do aktywnych działań na rzecz zdrowia całego społeczeństwa i wspieranie jego wysiłków, tworzenie grup samopomocy.
4) Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu, ułatwiających podejmowanie właściwych wyborów i decyzji
5) Reorientacji służby zdrowia - jej pracownicy pełnią także rolę doradców zdrowia.
PIONOWY PRZEKRÓJ ATMOSFERY.
W atmosferze ziemskiej wyróżnia się jej poszczególne warstwy w zależności od pionowego rozkładu jej temperatur:
Troposfera - jest warstwą stykającą się z powierzchnią ziemi i podlegającą silnemu oddziaływaniu podłoża. Obejmuje ona około 1/5 całkowitej masy atmosfery. W troposferze temperatura maleje wraz ze wzrostem wysokości 5-6ºC/km. W troposferze przebiegają główne procesy kształtujące pogodę i klimat. Warstwę w której kończy się typowa dla troposfery zmiana temp. wraz z wysokością nazywa się tropopauzą. Jest to warstwa przejściowa o grubości nie przekraczającej 2km. Oddzielająca troposferę od stratosfery.
Stratosfera - to warstwa troposfery zalegająca ponad tropopauzą do wysokości 50-55km. Odznacza się w dolnej części niemal stałą temperaturą, a w górnej części 35-55km. temp. powietrza rośnie wraz z wysokością. Średnia temp. na górnej granicy stratosfery wynosi 0ºC. W stratosferze znajduje się większa ilość ozonu. W stratosferze znajduje się znikoma ilość pary wodnej. Na wysokości od ok.50km. znajduje się kolejna warstwa przejściowa zwana stratopauzą, oddzielającą stratosferę od mezosfery. Rozciąga się on na wysokości od ok.50km. do 85km.
Mezosfera - nastepuje w niej spadek temperatury wraz z wysokością. Na górnej granicy mezosfery temp. wynosi ok.-80ºC. Nad mezosferą rozciąga się warstwa oddzielająca ją od termosfery. Nazywa się ona menopauzą.
5