Rafał Klóska

Katedra Metod Ilościowych

Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług

Uniwersytet Szczeciński

ZASTOSOWANIE METOD INDEKSOWYCH W ANALIZIE, DIAGNOZIE
I PROGNOZIE WYKRYWALNOŚCI PRZESTĘPSTW W POLSCE.

Wprowadzenie

Jak wynika z danych Policji ubiegły rok był tym, w którym odnotowano największą w historii wykrywalność przestępstw (rzędu 65,9%) przy zmniejszającej się sukcesywnie od pięciu lat liczbie przestępstw. Celem artykułu jest statystyczna analiza wykrywalności przestępstw w Polsce w latach 2000-2008 przy wykorzystaniu metod indeksowych.

Uwagi metodyczne

Do najprostszych miar statystycznych wykorzystywanych w praktyce do badania dynamiki zjawisk zalicza się:

• przyrosty absolutne - obrazujące bezwzględną różnicę zaobserwowaną w poziomie badanego zjawiska w dwóch różnych okresach (momentach),

• wskaźniki dynamiki (zwane indeksami) - rozumiane jako stosunek wielkości tego samego zjawiska w dwóch różnych okresach (momentach).

Przyrosty absolutne są miarami mianowanymi i wyrażają obserwowane zmiany w nominalnych jednostkach badanych zjawisk społeczno-ekonomicznych. Jednak w badaniach statystycznych, z uwagi na większe walory porównawcze, częściej wykorzystuje się wskaźniki dynamiki. W zależności od rodzaju podstawy porównań omawiane miary mogą mieć charakter łańcuchowy lub jednopodstawowy, przy czym o ile w pierwszym przypadku podstawą porównań jest zawsze okres bezpośrednio poprzedzający badany, o tyle wybór stałej podstawy miar jednopodstawowych zależy od celu badania.

Jeżeli t oznaczać będzie numery kolejnych jednostek czasowych a y_t wielkość badanego zjawiska w okresie (momencie) t to odpowiednie formuły wykorzystywane do obliczania omówionych wyżej miar są następujące:

• przyrost absolutny łańcuchowy:

(1)

• przyrost absolutny jednopodstawowy:

(2)

• indeks łańcuchowy:

(3)

• indeks jednopodstawowy:

(4)

Należy pamiętać, że zarówno przyrosty absolutne jak i indeksy pozwalają na ocenę zmian poziomu badanego zjawiska jedynie między dwoma wyróżnionymi okresami (momentami). W przypadku, gdy przebieg zjawiska w całym przedziale czasowym objętym badaniem jest dosyć regularny wykorzystać można miarę syntetyczną, którą jest średnie tempo zmian, które obrazuje o ile procent wzrastało (ewentualnie spadało) średnio z okresu na okres analizowane zjawisko. Do jej obliczania wykorzystuje się zwykle wzór:

; (5)

gdzie:

(6)

Podobnej informacji dostarcza średni przyrost absolutny, przy czym, jak sama nazwa wskazuje, jest on miarą bezwzględną i wyrażony jest wzorem:

(7)

Średnie tempo zmian wykorzystać można niekiedy do prognozowania przyszłego stanu analizowanych zmiennych zakładając, że w przyszłości utrzymana zostanie zaobserwowana tendencja rozwojowa i nie wystąpią inne uwarunkowania mogące niekorzystnie wpłynąć na rozwój badanego w czasie zjawiska.

Wyniki badań

Wykorzystując wzory na omówione wyżej miary jednopodstawowe i łańcuchowe (por. wzory 1-4) w tabeli 1 zaprezentowane zostały dane o wykrywalności przestępstw
w Polsce oraz wyniki obliczeń przyrostów absolutnych oraz indeksów indywidualnych.

Tabela 1.

Lata	Yt
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008	47,8 53,8 54,9 55,2 56,2 58,6 62,4 64,6 65,9	- 6 1,1 0,3 1,0 2,4 3,8 2,2 1,3	0 6 7,1 7,4 8,4 10,8 14,6 16,8 18,1	- 1,1255 1,0204 1,0055 1,0181 1,0427 1,0648 1,0353 1,0201	1 1,1255 1,1485 1,1548 1,1757 1,2259 1,3054 1,3515 1,3787

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z www.policja.pl.

Interpretując zaprezentowane w tabeli 1 wyniki badań należy stwierdzić, że
w okresie objętym badaniem wykrywalność przestępstw w Polsce wyraźnie rosła, przy czym:

1. w porównaniu do roku poprzedniego największy wzrost wykrywalności przestępstw w Polsce wystąpił w roku 2001 i wyniósł on wówczas 6 pkt proc., czyli 12,55 proc. a najmniejszy wzrost wystąpił w roku 2003 - o 0,3 pkt proc., czyli o 0,55%;

2. w odniesieniu do roku 2000 (początkowego okresu badania przyjętego za podstawę porównań miar jednopodstawowych) wykrywalność przestępstw w Polsce w roku 2008 była większa o 18,1 pkt proc., czyli 37,87 proc.

Dodatkowo, wykorzystując miary syntetyczne (por. wzory 5-6), można zauważyć, iż
w latach 2000-2008 z roku na rok wykrywalność przestępstw w Polsce rosła średnio o 2,26 pkt proc., czyli o około 4,1 proc. Zakładając zatem, że utrzyma się zaobserwowane w latach dwutysięcznych tempo wzrostu należałoby oczekiwać, że w 2009 roku wykrywalność przestępstw w naszym kraju wyniesie ponad 68%.

Podsumowanie

Jak wynika z badań OBOP dziś blisko trzech na czterech Polaków ma zaufanie do Policji, która jest coraz bardziej skuteczna przez co Polacy boją się coraz mniej. Należy jednak mieć na uwadze, że mimo, że kolejny już rok spada liczba przestępstw w Polsce to średnio każdego dnia w naszym kraju dochodzi do ponad dwóch tysięcy przestępstw kryminalnych.

W artykule zwrócono uwagę na fakt, że wykrywalność przestępstw wyraźnie rośnie a do opisu, oceny i przewidywania przyszłego stanu tego czy innych zjawisk społeczno-ekonomicznych niezwykle pomocnym narzędziem okazują się wykorzystywane przez statystyków metody indeksowe.

Por. www.policja .pl.

Więcej na ten temat np. w: Klóska R., Czyżycki R.: Wybrane zagadnienia ze statystyki. ECONOMICUS, Szczecin 2008, s. 56-67.

Zazwyczaj przyjmuje się pierwszy okres (moment) w analizowanym szeregu czasowym, jednak jeżeli istnieją uzasadnione przesłanki ekonomiczne podstawa porównań może być inna.

1

---