Stanisław Wyspiański
Caritas
Konteksty
Malarskim pierwowzorem kompozycji Caritas była postać Matki Boskiej z Dzieciątkiem, umieszczona w górnej części (tradycyjnie określanej tytułem Polonia) projektu witraża Śluby Jana Kazimierza dla katedry we Lwowie, nad którym Wyspiański pracował w latach 1892-94. Projekt nigdy nie został zrealizowany. Wyspiański sam go wycofał, oburzony postępowaniem komisji kwalifikacyjnej, która żądała daleko idących zmian. Przedstawiciel tej komisji, ksiądz Skrochowski tak pisał: "Głowy wszystkie prawie są grube i brutalne, a już Matka Boska tak szpetna, że nie można podobnym wizerunkiem obrażać Matki Boskiej w Niebie. Każda pobożniejsza dusza wzięłaby to za umyślne bluźnierstwo." (S. Wyspiański, Dzieła zebrane, t. 16, vol. II, Kraków 1982, s. 273). Postać Matki Boskiej z Dzieciątkiem była potem przez artystę parokrotnie powtarzana. Zmianie uległ jej tytuł z pierwotnego określenia Madonna na Caritas. Obu używał sam twórca. Była to alegoria miłosierdzia, jednej z cnót kardynalnych. Motyw ten Wyspiański powtórzył co najmniej dwukrotnie - w 1904 dla profesora Wincentego Łepkowskiego, który jest obrazem tu prezentowanym - i w 1905 dla profesora Juliana Nowaka, różniący się nieznacznie formatem i szczegółami układu włosów, rysów twarzy oraz rozłożenia kwiatów.
Interpretacja
Prezentowana tu kompozycja jest zaledwie fragmentem większej - górnej części projektu niezrealizowanego witraża Polonia. Na przestrzeni stu lat stała się samodzielnie traktowanym obrazem. Decyzję tę podjął Wyspiański powodowany zamówieniami kolekcjonerów i tak w pierwotnym rozumieniu Madonna przeistoczyła się w alegorię Caritas - Miłosierdzia. Zasadniczym novum w tym przedstawieniu, które stało się powodem ostrej krytyki, było udomowienie czy też uzwyczajnienie Madonny. Wyspiański nadał kompozycji wymiar niemal świecki i rodzimy, przedstawiając kobietę z ludu tulącą niemowlę. Jednocześnie wyniósł codzienną scenę macierzyństwa do godności wielkiego misterium.
Środki warsztatowe
Całość dekoracyjnej kompozycji sprawia imponujące wrażenie żywą barwą i nasyceniem kolorów. Dominują w niej ostre szafiry i żółcienie. Modelka o długich, rozpuszczonych, złocistych włosach jest okryta barwną wzorzystą chustą, szafirowym płaszczem otula niemowlę. Przestylizowane, wyolbrzymione kwiaty, irysy w tle i róże na pierwszym planie, oraz wtopione w ten ornament postacie, tworzą płaską, niezwykle dekoracyjną powierzchnię. O efekcie tym pisał artysta komponując pierwowzór witraża w 1893 roku: "motywa dekoracyjne brałem z bukietów poschłych kwiatów, które od wiosny tego roku przechowuję w tym celu. jakie oryginalne i piękne a dziwaczne formy kwiatów poschniętych - z tem wszystkim mam dopiero połowę okna górną." (Listy Stanisława Wyspiańskiego do Karola Maszkowskiego, Listy zebrane, t. III opracowała M. Rydlowa, Kraków 1997, s. 296).
Nota katalogowa
Stanisław Wyspiański (1869-1907)
Caritas, 1904
Pastel, papier, 199 x 82,5 cm
Zakup 1947
Numer inwentarza 129294