Mariusz Piskur

20.11.2009

Polska i Izrael - dwudziestolecie stosunków dyplomatycznych.

W lutym 2010 roku przypada dwudziesta rocznica wznowienia stosunków dyplomatycznych pomiędzy Warszawą i Tel Awiwem. Złożoność i wielowymiarowość relacji pomiędzy Izraelem i Polską sprawia, że temat jest niezwykle ciekawy. Te dwie dekady były czasem zmiany. Zmiany postrzegania Polski i Polaków w Izraelu. To także czas poprawy wzajemnych stosunków politycznych, nawiązywaniem szerszych i głębszych relacji gospodarczych, zacieśniania stosunków kulturalnych. 

16 maja 1948 roku Polska jako jedno z pierwszych państw uznała państwowość Izraela. Oficjalnie władze polskie nawiązały stosunki dyplomatyczne z państwem żydowskim 19 maja tego samego roku. Od samego początku stosunki pomiędzy obu krajami warunkowane były przesłankami o charakterze ideologicznym i politycznym. Dużą uwagę w stosunkach dwustronnych przywiązywano do żydowskiej emigracji z Polski. Emigracje wzmagały takie wydarzenia jak pogrom kielecki, czy wydarzenia poznańskie. Po 1956 roku stosunki na linii Warszawa -Tel Awiw układały się jednak względnie normalnie. 

Jednak zmiana nadeszła w 1967 roku. PRL, jako członek bloku wschodniego, realizował względem Izraela politykę nakreśloną przez Moskwę. Wojna sześciodniowa, gdzie po stronie państw arabskich jednoznacznie opowiedział się cały blok wschodni, doprowadziła do zerwania 12 czerwca 1967 roku stosunków dyplomatycznych pomiędzy Izraela a wszystkimi państwami bloku. ZSRR rozpoczął politykę izolowania i ograniczania kontaktów z państwem żydowskim, udzielając przy tym bezwzględnego poparcia krajom arabskim.

Wydarzenia marcowe 1968 w Polsce wywołały fatalne wrażenie w Izraelu i wśród diaspory żydowskiej na świecie. Walka o władze w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, która odbywała się pod hasłami walki z syjonizmem, doprowadziły do wzrostu fali antysemityzmu w kraju. Około dwadziestu tysięcy obywateli polskich narodowości żydowskiej w lata 1968-1972 zostało zmuszonych do opuszczenia kraju.

Nawiązanie stosunków

W końcowym okresie PRL stosunki z Izraelem uległy drobnej poprawie, czego wyrazem było chociażby ustanowienie w 1986 sekcji interesów PRL w Tel Awiwie. Trwający dwadzieścia trzy lata brak bezpośrednich kontaktów pomiędzy Polską i Izraelem odcisnął jednak swoje piętno. 

Prawdziwy przełom w relacjach obustronnych przyniósł dopiero upadek systemu komunistycznego w Polsce i dezintegracja całego bloku wschodniego. Nowy rząd Tadeusza Mazowieckiego przewartościował priorytety w kontaktach z państwami regionu bliskowschodniego. Bezkrytyczne wsparcie państw arabskich zostało zastąpione przez nowy cel polskiej polityki zagranicznej - normalizację stosunków z Izraelem. Polacy chcieli jednak zachowania dotychczasowej, dość dobrej, współpracy ze państwami arabskimi. Istotny dla realizacji takiej polityki wydaje się postulat, który jest stale obecny w kontaktach dwustronnych z państwami regionu, wsparcia dla bliskowschodniego procesu pokojowego.

Premier Mazowiecki, niedługo po objęciu swojego urzędu, potępił antysemickie wystąpienia lat 1967 i 68. Wyraził także gotowość naprawienia krzywd obywatelom polskim pochodzenia żydowskiego. Okazja do poprawy stosunków przyszła dość szybko. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, który prowadził teraz politykę pierestrojki Gorbaczowa, zgodził się na opuszczenie swojego terytorium kilkuset tysiącom obywateli pochodzenia żydowskiego. Jednak rosyjskie linie lotnicze Aerofłot nie zgodziły się na bezpośrednie loty do państwa izraelskiego. Niezbędny był kraj tranzytowy, jednak wiele państw, do których zwrócono się z pomocą, odmówiło. Obawiały się one pogorszenia stosunków z państwami arabskimi. Kiedy zwrócono się do polskich władz - uzyskano zgodę. Cała operacja przebiegła dość sprawnie. Postawa władz polskich wywarła dobre wrażenie w Tel Awiwe.

Bliskiemu już nawiązaniu formalnych stosunków dyplomatycznych przeszkodził jednak wywiad izraelskiego premiera Icchaka Szamira dla dziennika Jerusalem Post z sierpnia 1989 roku. Powiedział on, że „Polacy wyssali antysemityzm z mlekiem matki”. Strona polska oburzona taką wypowiedzią odłożyła formalne nawiązanie stosunków dyplomatycznych o kilka miesięcy. Pierwszym krajem byłego bloku socjalistycznego, który ustanowił ambasadę w Tel Awiwie była Czechosłowacja.

26 lutego 1990 roku podczas wizyty Szymona Peresa w Polsce zostały wznowione stosunki dyplomatyczne. Ustanowiono polską ambasadę w Tel Awiwie i izraelską w Warszawie. 

W latach dziewięćdziesiątych stosunki polsko-izraelskie były obciążone wzajemną trudną przeszłością. Zwłaszcza trudne stosunki z diasporą żydowska (głównie amerykańską) negatywnie rzutowały na wzajemne polsko-izraelski kontakty. 

Opracowanie własne.

Istotne znaczenie miała reprywatyzacja byłego majątku żydowskiego. Diaspora żydowska żądała zadośćuczynienia za mienie znacjonalizowane przez PRL. Sprawa ta częściowo została uregulowana przez ustawę o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowski z 1997 roku[i]. Zawierała ona jednak jedynie postanowienia dotyczące mienia znajdującego się ówcześnie w majątku Skarbu Państwa. Reprywatyzacja mienia znajdującego się w rekach osób prywatnych została odłożona do czasu powstania projektu, który realizowałby reprywatyzacje kompleksowo - nie tylko mienie należące do obywateli polskich pochodzenia żydowskiego ale wszystkich obywateli polskich, którzy utracili swoje mienie w na rzecz PRL.

Podczas wizyty premiera Tuska w Izraelu (kwiecień 2008) zapowiedział on zwrot własności żydowskiej. Zastrzegł, że zwrot w naturze jest praktycznie niemożliwy. Projekt reprywatyzacji, który jak powiedział, przygotowuje rząd polegać ma na wypłacaniu odszkodowań w wysokości 15-20% majątku w gotówce. Premier podkreślał, że takie rozwiązanie ma pomóc uniknąć rewolucji własnościowej[ii]. 

Sprawą niezwykle ważną dla społeczności żydowskiej jest ochrona miejsc pamięci ofiar Holocaustu. Izraelczyków oburzała sprawa krzyży na oświęcimskim żwirowisku i klasztor na terenie byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Problem klasztoru został dość szybko rozwiązany - Jan Paweł II przeniósł klasztor w 1993 w inne miejsce. Kolejną falę krytyki wywołała próba budowy supermarketu niedaleko obozu, a także otwarcie dyskoteki. Z kolei polską opinie publiczną poruszyły słowa Kalman Sultanika, wiceprzewodniczącego Światowego Kongresu Żydów, który chciał aby byłe obozy uzyskały status eksterytorialności.

Polska podjęła szereg działań, aby wpłynąć na poprawę stosunków nie tylko z Izraelem, ale także z diasporą żydowską. Minister spraw zagranicznych Władysław Bartoszewski powołał w 1995 roku specjalnego pełnomocnika ds. kontaktów z diasporą[iii]. W 1996 roku rząd polski przyjął strategiczny rządowy program oświęcimski, a w roku 2000 została powołana przez Jerzego Buzka Międzynarodowa Rada Oświęcimska. Wspomniana wcześniej ustawa o stosunku państwa do gmin żydowskich również reguluje kwestie dotyczące miejsc pamięci.

Postrzeganie Polski i Polaków w Izraelu

Wzajemne relacje polsko-izraelskie są obciążone historią. Polska jest dla Izraelczyków miejscem Holocaustu. Kraj pochodzenia przodków. Przedmiotem debaty w obu krajach są rocznice - powstania w getcie warszawskim, wyzwolenie obozu w Oświęcimiu, pogrom kielecki, wydarzenia marca 1968 roku, ale również publikacja takich książek jak „Sąsiedzi”, czy „Strach” Jana Grossa. Udział części polskich obywateli w Holocauście[iv], oskarżenia o antysemityzm bez Żydów, problem ze zwrotem byłego mienia żydowskiego - to wszystko powodowało tworzenie bardzo niekorzystnego obrazu Polaka-antysemity w Izraelu i wśród diaspory. Właśnie z przełamaniem tych stereotypów musiała się zmierzyć polska dyplomacja w latach dziewięćdziesiątych

Utworzenie połączenia lotniczego Tel Awiw - Warszawa miało być szansą dla zwiększenia kontaktów pomiędzy społeczeństwami Polski i Izraela. Początkowo jednak Izrael wykorzystał tą okazję i zaczął organizować wycieczki młodzieży do miejsc martyrologii narodu żydowskiego. Wycieczki takie powodowały fatalne wrażenie wśród młodych ludzi. Organizowanie „Marszu Żywych” na terenie obozu oświęcimskiego powodowało postrzeganie Polski jako kraju kaźni. Polska nie chciała być tak jednoznacznie kojarzona. Warszawa walcząc z tak niekorzystnym obrazem kraju zaproponowała rozszerzenia formuły wizyt młodzieży izraelskiej. „Marsz Żywych” miał się stać polem bezpośrednich kontaktów społeczeństw polskiego i żydowskiego. Po raz pierwszy premier Buzek i premier Netanjahu uczestniczyli razem w Marszu w 1998 roku, razem z nimi polska i żydowska młodzież. Od tego czasu marsz jest organizowany razem z organizacjami polskimi. Marsz jest okazją spotkania z czołowymi politykami Izraela - w 2000 roku brał w nim udział prezydent Ezer Weizman, zaś w 2003 Mosze Kacaw.

Stosunki polityczne

Lech Wałęsa zapowiedział, niedługo po wyborze na urząd prezydenta, że jednym z pierwszych krajów, które odwiedzi, będzie Izrael. W maju 1991 roku wygłosił przemówienie w Knesecie, „Tu, w Izraelu, kraju Waszych narodzin i odrodzenia, proszę Was o wybaczenie”, powiedział prezydent Wałęsa. Podczas wizyty została podpisana umowa o współpracy kulturalnej, naukowej i oświatowej, a także umowa o wymianie młodzieży. W 1991 roku została podpisana umowa o komunikacji lotniczej, a w roku następnym o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej w dziedzinie rolnictwa i przemysłu spożywczego[v].

Została również powołana komisja ds. podręczników. Działała ona w latach 1991-1994, jej zadaniem było sporządzenie raportów, które pozwoliłyby zrewidować podręczniki pod kątem wspólnej historii. Strona polska przygotowała całościowy raport już w roku 1994. Strona izraelska nie wywiązała się ze swoich zobowiązań i raport dotyczący stanu podręczników został sporządzony na zlecenie polskiej ambasady w dopiero 2000 roku.

W 1992 Polskę odwiedził Chaim Herzog. Przemawiał w Sejmie, podkreślił trudne, przepełnione czasami lepszymi i gorszymi stosunki pomiędzy Polakami i Żydami. Rok później w uroczystych obchodach 50. rocznicy wybuchu powstania w warszawskim getcie (kwiecień 1993) wzięli udział premier Izraela Icchak Rabin, wiceprezydent Stanów Zjednoczonych Albert Gore i prezydent RFN Roman Herzog. W obchodach uczestniczyli prawie wszyscy żyjący uczestnicy powstania.

W roku 1997 w minister Włodzimierz Cimoszewicz udał się do Izraela. Chociaż wizyta nie obyła się bez incydentów[vi] minister zaliczył ją do udanych. Wyraził on nadzieję, że wizyta przyczyni się do poprawy wzajemnych stosunków. Rok później Jerzy Buzek, stojący na czele prawicowego rządu, wziął udział w Marszu Żywych. Na oświęcimskim żwirowisku spotkał się z premierem Benjaminem Netanyahu. Na uroczystościach związanych z marszem premier Buzek wygłosił bardzo emocjonujące przemówienie - podkreślił on osiemsetletnią wspólną historię, wspólną tragedię wojny[vii]. Udział Buzka w marszu został bardzo dobrze odebrany przez izraelską opinię publiczną.

W tym samym roku ustanowiono Katedrę Kultury i Historii Polskiej na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Katedra ma za zadanie przyczynić się do poprawy stosunków między narodami. Subwencja polskiego ministerstwa spraw zagranicznych pozwoliła rozpocząć w 2002 roku kursy języka polskiego. Zaś w 2000 roku powstał w Tel Awiwie Instytut Polski - pierwsza taka placówka poza Europą i Stanami Zjednoczonymi. Wzajemna wymiana kulturalna jest na dość dobrym poziomie. Izrael odwiedza wielu polskich twórców. W Krakowie organizowany jest co roku Festiwal Kultury Żydowskiej. Ostatnim wspólnym przedsięwzięciem jest rok polski (2008/2009}i w Izraelu[viii].

W grudniu 1999 roku premier Buzek złożył oficjalną wizytę w państwie żydowskim. Doszło do spotkania z izraelskim premierem Ehudem Barakiem. Rozmawiano o umowie o ruchu bezwizowym. Taka umowa miała ułatwić kontakt pomiędzy społeczeństwami Izraela i Polski, a w konsekwencji do przełamywania stereotypów. Premier Buzek spotkał się także Jaserem Arafatem, przewodniczącym Autonomii Palestyńskiej[ix].

Przełomem w postrzeganiu Polski i Polaków w Izraelu była pielgrzymka do Ziemi Świętej Jana Pawła II. W trakcie tej pielgrzymki (20-26 marca 2000) izraelskie media odnosiły się z wielką życzliwością do „papieża-Polaka”. Modlitwa pod „Ścianą Płaczu” wywarła duże wrażenie na społeczności żydowskiej na całym świecie.

Już dwa miesiące później z wizytą do państwa Izraelskiego wybrał się prezydent Aleksander Kwaśniewski. Prowadził rozmowy z prezydentem Ezerem Weizmanem i premierem Ehudem Barakiem. Wizyta również została dobrze przyjęta przez miejscowe media. Przyczyniła się do dalszej poprawy stosunków polsko-żydowskich. Kwaśniewski zapowiedział uproszczenie powrotu do Polski i odzyskanie obywatelstwa osobom, które zostały zmuszone do wyjazdu po wydarzeniach marcowych 1968 roku. 

28 września wybuchła intifada. W Polsce w przeciwieństwie do innych państw zachodnich nie miały miejsca wielkie demonstracje antyizraelskie, ani nie doszło do wzrostu antysemityzmu. Zostało to dobrze odebrane w Izraelu. Już w dwa miesiące po wybuchu powstania palestyńskiego wizytę do Izraela odbył minister Władysław Bartoszewski, gdzie został bardzo ciepło przyjęty.
Ostateczne przełamanie uprzedzeń Izraelczyków miało miejsce w latach 2003- 2004. Polska udzieliła wsparcia dla operacji „Iraqi Freedom”, która miała na celu obalenie reżimu Saddama Husajna. Ścisła współpraca ze Stanami Zjednoczonymi zaowocowała zacieśnieniem kontaktów na szczeblu wojskowym i wywiadowczym z Izraelm. Izrael stał się dla Polski, może trochę na wyrost, „strategicznym partnerem”[x]. Już od 2001 roku systematycznie odbywają się konsultacje ministerstw spraw zagranicznych, a także działa wspólna komisja ds. współpracy wojskowej.

Wejście Polski do NATO i do Unii Europejskiej sprawiło, że państwo polskie uznawane jest za część Zachodu. Akcesja do Unii Europejskiej spowodowała wzrost zainteresowania wśród Izraelczyków polskim obywatelstwem. Związane jest to z różnymi, atrakcyjnymi przywilejami jakie daje obywatelstwo kraju Unii Europejskiej.

Prezydent Kwaśniewski odebrał w 2004 roku doktorat honoris causa Uniwersytetu Hebrajskiego za wkład w pojednanie polsko-żydowskie. Podczas dwudniowej wizyty w Izraelu spotkał się z prezydentem Mosze Kacawem, a także z premierem Arielem Szaronem. Rozmawiał również z izraelska opozycją. 

Rok później odbywają się uroczystości 60. rocznicy wyzwolenia byłego nazistowskiego obozu zagłady w Auschwitz-Birekenau. Przy tej okazji spotkali się prezydenci Mosze Kacaw i Aleksander Kwaśniewski. Polski prezydent zapewnia, że już niedługo rozpocznie się budowa Muzeum Historii Żydów Polskich na warszawskim Muranowie. Muzeum przedstawiać ma 800 lat wspólnej historii Polaków i Żydów. W marcu 2005 roku prezydent Kwaśniewski uroczyście otworzył nowy gmach muzeum instytutu pamięci Yad Vashem[xi]. Również w marcu w poszukiwaniu izraelskich inwestorów przybyła do Izraela delegacja Miasta Stołecznego Warszawy.

Prezydent Lech Kaczyński wybrał się z czterodniowa wizytą do Izraela i Autonomii Palestyńskiej (wrzesień 2006). Kaczyński był pierwszą głową państwa, która odwiedziła Izrael po wojnie w Libanie. Spotkał się z prezydentem Mosze Kacawem, premierem i ministrem spraw zagranicznych. Rozmawiał również z prezydentem Autonomii Mahmoudem Abbasem. Podczas wizyty została podpisana umowa między instytutem Yad Vashem a Instytutem Pamięci Narodowej. Podczas wizyty miało miejsce nieplanowane spotkanie z premierem Wielkiej Brytanii Tony Blairem. Politycy rozmawiali o trudnej sytuacji na Bliskim Wschodzie. Następna wizyta prezydenta w Izraelu miała miejsce w 2008 roku - z okazji 60. rocznicy powstania państwa Izrael.

Premier Donald Tusk odwiedził Izrael w kwietniu 2008 roku, parę dni po wizycie prezydenta Szymona Peresa w Polsce, który uczestniczył w obchodach 65. rocznicy powstania w getcie warszawskim. Premier Tusk zapowiedział, że w ciągu najbliższych miesięcy zostanie przyjęta ustawa o reprywatyzacji majątku żydowskiego. Rozmawiał z premierem Ehudem Olmertem o stosunkach polsko-izraelskich, zwalczaniu terroryzmu, ale także o sytuacji w Strefie Gazy. Kilka dni po wizycie izraelski dziennik Haarec[xii] ujawnił informacje, że szef polskiego rządu zapewnił o bezwzględnym poparciu dla Izraela w wypadku jego konfrontacji z Iranem. Pojawiły się także zapowiedzi jeszcze ściślejszej współpracy wojskowej. Służby wywiadowcze mają wymieniać się informacjami o zagrożeniu terrorystycznym. Co więcej Polska wyraziła chęć zakupu wysokiej jakości broni izraelskiej. Przedstawiciele Polski wspominają dobrą współpracę offsetową. Polacy chcą kupić samoloty-tankowce, nowoczesne pociski rakietowe dla samolotów i czołgów, systemem potrzebne do patrolowania wybrzeża Bałtyku.

Wicepremier i minister obrony Izraela Ehud Barak odwiedził Polskę 14 października 2009 roku. Spotkał się z szefem ministrem obrony Bogdanem Klichem. Barak zwrócił uwagę na polskie zaangażowanie w misję ONZ na Wzgórzach Golan. Klich podkreślał - "Izrael pod względem wojskowo-technicznym to jeden z naszych najbardziej stabilnych partnerów. Jesteśmy zadowoleni zarówno z zaangażowania Izraela w nasz przemysł obronny jak i z wywiązywania się firm izraelskich z umów offsetowych". Obaj ministrowie mówili o dobrze rozwijającej się współpracy przemysłów obronnych. Barak spotkał się również z premierem Donaldem Tuskiem. W wywiadzie dla Rzeczpospolitej mówił „Zarówno wasze elity, przywódcy, jak i opinia publiczna są naszemu krajowi bardzo przychylne. Starają się nas zrozumieć. Naprawdę, i nie jest to dyplomatyczny frazes, nasze relacje są świetne”. Wicepremier powiedział, że Izrael pełen jest polskich wpływów. To ludność, która przybyła z Polski, silnie oddziaływała na kształtowanie izraelskiej państwowości w latach czterdziestych i pięćdziesiątych[xv]. 


Już kilka dni później (18 października 2009 ) polska delegacja odwiedziła Izrael. Na jej czele stał szef MSZ Radosław Sikorski. Polacy, jak zawsze, spotkali się z obiema stronami bliskowschodniego procesu pokojowego. Podczas spotkania z władzami Autonomii Palestyńskiej w Ramallah Sikorski wyraził poparcie dla tzw. rozwiązania dwóch państw. Przy równoczesnym poparciu dla przyszłego państwa palestyńskiego Sikorski oświadczył, że nie można również odmawiać prawa do istnienia Izraelowi. W Ramallah podpisano protokół o międzyministerialnych konsultacja. Te konsultacje już się odbywały, była więc to jedynie formalność. Polska zaoferowała stypendia dla palestyńskich studentów i szkolenia oficerów policji. Sikorski spotkał się także z prezydentem Szymonem Presem, premierem, ministrem spraw zagranicznych i liderami opozycyjnej Kadimy. Minister przekazał zaproszenie od premiera Tuska dla premiera Benjamina Netanjahu na obchodzy 65. rocznicy wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Z izraelskimi politykami omawiano relacje Polski i Izraela z Rosją ,a także możliwego zagrożenia ze strony irańskiego programu atomowego. Minister zaznaczył, że doświadczenia tej wizyty będą istotne dla polskiego stanowiska w ramach Unii Europejskiej - zwłaszcza w kontekście przyszłej prezydencji. [xvi]

Bliskowschodni proces pokojowy, Palestyna i Palestyńczycy

Celem polskiej polityki lat dziewięćdziesiątych była normalizacja stosunków z Izraelem. Kluczowe dla Warszawy było, aby poprawa stosunków z Tel Awiwem nie zaszkodziła relacjom z innymi państwami arabskimi i z władzami palestyńskimi.

Warszawa podkreślała znaczenie bliskowschodniego procesu pokojowego, jednocześnie wyrażała zdecydowany sprzeciw wobec jednostronnych rozwiązań siłowych. Przedstawiciele Polski po zakończonej wizycie w Izraelu spotykali się z przedstawicielami władz Autonomii Palestyńskiej. Takie działania pozwoliły utrzymać dobre stosunki z Palestyńczykami.

Stanowisko polskie było wielokrotnie wyrażane w kontaktach zarówno z przedstawicielami państwa Izraelskiego i w kontaktach z OWP[xvii]. Warszawa uważała, że zarówno Żydzi jak i Palestyńczycy mają prawo do posiadania własnego państwa. Takie nowoutworzone państwo palestyńskie nie może zagrażać egzystencji Izraela. Polacy potępiali wszelki akty terroryzmu, sprzeciwiali się używaniu siły w rozwiązywaniu tego trudnego konfliktu.

Polska udzieliła poparcia dla inicjatywy madryckiej z 1991 roku, procesu z Oslo (1993), brała udział w konferencji w bazie marynarki wojennej Stanów Zjednoczonych w Annapolis (2007). Według Warszawy podstawą dialogu izraelsko- palestyńskiego powinna być Mapa Drogowa prezydenta Georga W. Busha z 2002 roku. 

Polska dyplomacja - realnie oceniając swój wpływ na proces pokojowy - działała raczej dyskretnie. Warszawa wspierała Stany Zjednoczone i Unię Europejską w ich wysiłkach na rzecz zakończenia konfliktu. W maju 2002 kancelarie prezydenta i premiera Polski zaoferowały możliwość zorganizowania konferencji pokojowej w Warszawie. Strona palestyńska wyraziła aprobatę dla takiego spotkania. Izraelscy dyplomacji byli jednak niechętni takiemu pomysłowi[xvi]. 

Wybuch intifady w 2000 roku, później zaś kryzys po śmierci Jasera Arafata doprowadził we władzach Autonomii do naturalnego ochłodzenia wzajemnych stosunków. Dojście do władzy Hamasu (2006), organizacji uznawanej przez Zachód za terrorystyczną, doprowadziło do zamrożenie kontaktów i pomocy humanitarnej i rozwojowej dla Autonomii. Kolejne zawirowania (maj 2008) doprowadziły do podziału Autonomii na rządzoną przez Hamas Strefę Gazy i znajdujący się we władaniu świeckiego Fatahu, na czele którego stoi prezydent Mahmoud Abbas, Zachodni Brzeg. 

27 grudnia 2008 roku Izrael rozpoczął operację „Płynny ołów”. Operacja w Strefie Gazy miała na celu osłabienie Hamasu, który wystrzeliwał na izraelskie terytorium rakiety. Polski MSZ wydał specjalne oświadczenie, w którym wyrażało zaniepokojenie sytuacja w Strefie Gazy. „Potępiamy rakietowy ostrzał przez Hamas terytorium Izraela. Równocześnie nie znajdujemy usprawiedliwienia dla skali operacji militarnej podejmowanej w odpowiedzi przez stronę izraelską". Ministerstwo wezwało do powrotu do procesu pokojowego. Minister Radosław Sikorski powiedział o pełnym poparciu dla polityki Unii Europejskiej.

Polska przeznaczyła w 2007 roku na wsparcie dla Autonomii Palestyńskiej około miliona złotych, w roku 2008 kwota ta sięgnąć miała 2 mln. Szczególnie widoczne jest zaangażowanie w pomoc dla Palestyńczyków Polskiej Akcji Humanitarnej kierowanej przez Janinę Ochojską. Programy pomocowe obejmowały między innymi dostęp do wody pitnej, ochronę zdrowia, edukacje. Największym przedsięwzięciem zrealizowanym przez Polaków była budowa wodociągów w mieście Idha.

Wymiana handlowa, stosunki gospodarcze

Dwadzieścia trzy lata braku kontaktów dyplomatycznych miało swoje przełożenie na poziomo kontaktów gospodarczych i wymianę handlową. Pomimo zerwania kontaktów w Tel Awiwie przez cały czas działał oddział banku PKO - służył on bardziej do nieformalnych spotkań politycznych niż wypełnianiem swojej funkcji.

Rok 1989 przyniósł w Polsce zmianę ustroju. Nastąpiło ożywienie kontaktów między obu krajami, w tym handlowych. Już rok później polski eksport osiągnął wartość 80 mln. USD. Niestety szybko się załamał - podstawą polskiego eksportu była stal, która na początku lat 90. została wyparta z rynku izraelskiego przez tańszą stal z Ukrainy i Turcji. Polski eksport w połowie dekady wyniósł zaledwie 20 mln. USD. Eksport Izraela do Polski około roku 1990 wynosił 10-20 mln. USD, jednak już w 1997 przekroczył 100.

Współpraca gospodarcza z Izraelem w 2006 roku, GUS

Wyraźnie ożywienie przyniosła podpisana przez Jerzego Buzka umowa o wolnym handlu w 1997[xv] (weszła w życie w 1999 roku). W 2006 roku polski import wyniósł 256 mln. USD, zaś eksport do Izraela 175 mln. Saldo handlowe jest więc niekorzystne dla Polski i wynosi 81 mln. USD. Ocenia się, że Polska jest dla Izraela bardzo dobrym partnerem handlowym. Izraelczycy importują niemal wszystkie towary, które są produkowane przez Polskę na eksport. Polacy są zainteresowani współpracą z Tel Awiwem, liczą na uzyskanie dostępu do wysokiej technologii. Jednak współpraca z Izraelem to tylko 0,2% polskich obrotów w handlu zagranicznym. Obie strony podkreślają, że jest to jednak współpraca bardzo perspektywiczna. 

Duże znaczenie ma eksport uzbrojenia, co niekiedy prowadziło do napięć politycznych. W latach dziewięćdziesiątych nieudane negocjacje w sprawie wyposażenie polskich śmigłowców w izraelskie rakiety doprowadziły do krótkotrwałego oziębienia wzajemnych relacji. W lutym 2004 roku minister obrony Jerzy Szmajdziński zawarł umowę offsetową o zakupie systemu rakiet przeciwpancernych SPIKE. Kontrakt wyniósł 1 mld. złotych. Polska armia zakupiła w Izraelu dodatkowy pancerz do transporterów Rosomak. Izraelczycy są oceniani jako wiarygodny partner, który wywiązuje się ze swoich zobowiązań. 

Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne Polski i Izraela. Dane z 2008 roku za CIA Factbook. Opracowanie własne.

Inwestycje bezpośrednie Izraela w Polsce nie są imponujące - wynoszą zaledwie 75 mln. dolarów. Izraelczycy inwestują w firmy mające siedzibę w krajach europejski bądź w Stanach Zjednoczonych, a te z kolei inwestują w Polsce. Ministerstwo gospodarki ocenia zaangażowanie kapitału izraelskiego na poziomie ponad 2 mld. dolarów. Inwestycje Polaków w Izraelu przedstawiają się znacznie skromniej - utworzenie polskiej firmy Federico Mahora Group Izrael.

Tel Awiw podkreśla, że Polska jest dla niego ważnym i przyszłościowym partnerem. Od czasu wejścia Polski do Unii Europejskiej dynamika wzrostu jest znaczna. Wzajemne obroty wzrosły w 2006 roku o 41%, 2007 o 25% a w pierwszym półroczu eksport wzrósł o 64% a import o 27%[xviii].



Przypisy:
[i] Tekst ustawy Dziennik Ustaw z 1997 r. Nr 41 poz. 251
[ii] Źródło url: <http://www.rp.pl/artykul/117762,118862_Tusk__bez_rewolucji_wlasnosciowej.html>
[iii] Z jego kompetencji zostały wyłączone jednak stosunki z Izraelem
[iv] Jednak 6 tysięcy Polaków zostało uhonorowanych medalami „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Warto wspomnieć postać Ireny Sendlerowej. 
[v] Teksty umów w archiwum strony Ministerstwa Spraw Zagranicznych, <www.msz.go.pl>
[vi] Wypowiedz przewodniczącego Knesetu Dana Tichona o miejscach zagłady i rewindykacji mienia żydowskiego, Rzeczpospolita 16 stycznia 1997
[vii] Przemówienia Jerzego Buzka, źródło url: <http://www.kprm.gov.pl/archiwum/4756_4915.htm>
[viii] Więcej o obchodach roku polskiego, źródło url: <http://www.poland-israel.org/>
[ix] Biuletyn ekonomiczny nr 102(386) z 13 grudnia 1999 r., źródło url: <www.msz.gov.pl> 
[x] Źródło <http://www.dziennik.pl/polityka/article152536/Izrael_uzbroi_polska_armie.html>
[xi] Relacja prezydenta Kwaśniewskiego o wizycie, źródło url: <http://www.kwasniewskialeksander.pl/int.php?id=2172&mode=view>
[xii] Tytuł artykułu „Bracia broni” , źródło url: http://www.haaretz.com/hasen/spages/973485.html
[xiii] „Mama czytała mi Mickiewicza”, wywiad z Ehudem Barakiem w Rzeczpospolitej z 16 października, źródło url: http://www.rp.pl/artykul/378343.html
[xiv] źródło url: http//wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,81048,7162784,Premier_Izraela_przyjedzie_do_Polski_na_rocznice_wyzwolenia.html
[xv] PRL nawiązał formalne stosunki dyplomatyczne z Organizacją Wyzwolenia Palestyny już w 1982 roku.
[xvi] W. Lizak, J. Spyra, Azja, Bliski Wschód, Afryka i Ameryka Łacińska w polityce zagranicznej RP, s. 325
[xvii] Umowa o wolnym handlu między Rzecząpospolitą Polską a Państwem Izrael, Dziennik Ustaw z 1999 r. Nr 63 poz. 707
[xviii] Wszystkie dane ze strony ministerstwa gospodarki, źródło: <http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Wspolpraca+gospodarcza+Polski+z+krajami+WNP+i+pozaeuropejskimi/Izrael.htm>

Źródła:
W. Lizak, J. Spyra, Azja, Bliski Wschód, Afryka i Ameryka Łacińska w polityce zagranicznej RP [w] R. Kuźniar, K. Szczepanik [red.] Polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Polski 1989 - 2002, Warszawa 2002 
J. Bury, A. Kołakowska, A.Szymański Polska a Szerszy Bliski Wschód (BMENA). Stosunki i perspektywy współpracy, Polski Przegląd Dyplomatyczny nr 2 (30) marzec-kwiecień 2006
K. Bojko, Stosunki Polski z Państwem Izrael [w] Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2006, Wydawnictwo PISM
M. Kozłowski, Polska - Izrael : przeszłość, dzień dzisiejszy, perspektywy, Wydawnictwo Akademii Dyplomatycznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Warszawa 2004
J. Dyduch, Stosunki polsko-izraelskie. Próba analizy czynników je kształtujących, źródło URL: http://www.forum-ipe.org
R. Kuźniar, Droga do wolności. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2008
W. Zdzisiów-Szuszczykiewicz Bliski Wschód - wyzwanie dla polskiej polityki zagranicznej? [w] J. Strzelczyk [red.], Kwartalnik „Bezpieczeństwo Narodowe”, nr 7-8/2008, Wydawnictwo Biuro Bezpieczeństwa Narodowego
Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2007

---