MONETY PIERWSZYCH PIASTÓW (ok. 960 - 1138)

Napisy na monetach zaczynają się od godz. 12:00. Od Chrobrego rozpoczyna się od krzyża. Leci zgodnie ze wskazówkami zegara

Strony heraldyczne określa się zgodnie z punktem widzenia przedstawianego

Renovatio monete - obowiązkowa wymiana monety w czasie panowania władcy, obowiązkowa. Kilka razy w czasie panowania. Niekorzystna dla ludności. Zakaz posługiwania się monetami starego typu pod groźbą kary

- odpowiednia modyfikacja ikonografii (=> duże bogactwo ikonografii)

- pewne odwołania polityczne

- brak monet pamiątkowych!

Brakteat - techniczna odmiana denara, moneta jednostronna. Przyczyną ich wprowadzenia była deprecjacja monety (cienkie blaszki - trudno bić z 2 stron)

• Półbrakteaty - gdy mimo wszystko bito z 2 stron i wizerunki odbijały się na sobie

Bulla - Metalowa pieczęć

Abrewiacje - skróty w inskrypcjach. Pojawią się z biegiem czasu

• Suspensja - obcięcie połowy wyrazu

• Kontrakcja (ściągnięcie) - musi być pierwsza i ostatnia litera + coś ze środka, np. DNS = DOMINUS. Kontrakcja jest oznaczana poziomą kreską nad środkową literą

• 9 w dolnym indeksie = US (np. przy DOMIN₉)

• Ligatury - połączone litery, np. w wyrazie GNEZDUN lit. Połączone NE

• Enklawy - litera w literze, np. e w D, r w P

AW: bardzo często wizerunek władcy z profilu (rzadziej en face). Przedstawienia w dużej mierze naśladowcze (Niemcy, Czechy, anglosaskie)

REW: często motyw sakralny w postaci krzyża (Denary MII, B. Ch.). Zróżnicowane motywy krzyża; najczęściej równoramienne, czasem kawalerskie (rozszerzające się ramiona)

Symbolika: Władca koronowany powinien być przedstawiany z insygniami władzy (korona, berło, jabłko, miecz). Książęta występowali pieszo (frontalnie z atrybutami władzy X) i konno. Konne przedstawienia występują rzadko (tradycja, trudne wykonanie konia na stemplu menniczym). Ich atrybutami są miecz i włócznia.

• na pieczęciach przedstawień konnych jest tyle, co pieszych

Z biegiem czasu coraz rzadziej będzie się pojawiać symbolika religijna.

Średniowiecze nie zna monety okolicznościowej, ale ikonografia może nawiązywać do danego wydarzenia

Typ majestatowy: Pierwszą zachowaną pieczęcią jest pieczęć majestatowa Władysława Hermana (p. 1079 - 1102). Następna w tym typie na pieczęci dopiero w poł. XIV. Na pieczęciach nie używano typu majestatowego dla książąt, ale zdarza się to na monetach. Co ciekawe, przedstawienia takie pojawiają się często na monetach księżnych.

I. MIESZKO I (panowanie ok. 960 - 992) / MIESZKO II (p. 1025 - 1034)?

Pierwszym władcą, który miał emitować w PL monety miał być Mieszko I - teoria ta jest jednak ostatnio poddawana w wątpliwość. Być może monety uważane za emisje Mieszka I należy przypisywać Mieszkowi II na czasy przed objęciem przez niego władzy królewskiej, za życia Bolesława Chrobrego. Monety te budzą pewne wątpliwości

AW: kopulaste coś zwieńczone krzyżem. Kiedyś myślano, że to insygnialne nakrycie głowy

• insygnialne nakrycia głowy to np. czapka ins. carów rosyjskich (czapka monomachia), mitra książęca (zamiast korony) - w PL od XIII w, niezachowana w oryginale. Będą się one pojawiać na monetach, jednakże później (korony od XIII)

Obecnie uważa się, że jest to przedstawienie kaplicy (lub czegoś w tym guście) => zarys kopuły. Argumenty potwierdzające tę hipotezę:

- na monetach Bolesława także występowały formy architektoniczne

- motywy przejmowaliśmy z Niemiec, a tam w tym czasie także nie było na monetach nakryć głowy

Na tej monecie napis MI ICO

REW: krzyż równoramienny

moneta nr 3

AW: ręka błogosławiąca (od góry) + odwrotnie zapisana inskrypcja MISICUE + coś jeszcze bez sensu

• ręka raczej Boga niż władcy. Ręka, rękawica także znakiem władcy w późniejszych czasach

REW: Krzyż

II. BOLESŁAW CHROBRY (p. 992 - 1025) - pierwszy emitent

Tzw. Princes Polonie. Wyemitowana w związku ze zjazdem 1000 r.?

AW: ptak (kiedyś interpretowany jako orzeł, teraz jako paw) + PRINCES POLONIE

• paw - motyw Chrystologiczny

• scena z drzwi gnieźnieńskich? (ciała św. Wojciecha strzegł orzeł). W zamierzeniu orzeł, a wyszedł nieudolnie gołąb?

• kolejna moneta z symbolem ptaka dopiero za Władysława Wygnańca w '40 XII w (czyli ok. 140 lat później, brak ciągłości)!

• Motyw ptaka z monet dyn. Sławnikowiców

REW: krzyż nitkowy (równoramienny, połączony z wewnętrznym otokiem, zbudowany z kresek) + PRINCES POLONIE

Denar Gnezdun Civitas

AW: głowa władcy z profilu + BOLISAVS. Nie można jeszcze mówić o przedstawieniu portretowym

REW: krzyż równoramienny, kropki + GNEZNDVN CIVITAS (NE - połączone ze sobą)

Typ 23 z napisem w cyrylicy (tzw. denar ruski)

AW: popiersie władcy en face + BOLESŁAW

REW: krzyż + BOLESŁAW

Znajdowana na terenie ziem PL a nie Rusi! Najprawdopodobniej zatrudniono po prostu mincerza ruskiego, który bił monety wg ruskiego wzorca. Napis w obcym języku wcale nie raził miejscowej ludności (zresztą i tak byli niepiśmienni, jako i władca :P)

III. MIESZKO II (do 1034) - znamy tylko monety bite za życia ojca, brak monet za jego panowania

Brak monet Kazimierza Odnowiciela

IV. BOLESŁAW ŚMIAŁY (p. 1058 - 1079). Koronacja w 1076

Okres książęcy (1058 - 1076). Napis (imię) tylko na 1 stronie

AW: głowa bez korony, z profilu, otok perełkowy. Wokół uszkodzone imię BOLEZLAVS

REW: konne przedstawienie władcy

Okres królewski (1076 - 1079). Brak napisów

Typ 25 odmiana F - konne

AW: w ręku włócznia, być może na niej chorągiew

• włócznia pełni funkcję insygnialną (św. Marycego) - ale przecież Rycheza wywiozła insygnia do Niemiec i już nie wróciły - czy wraz z nimi wyjechała włócznia? Czy B. ją przywiózł, gdy jechał do PL? Wincenty z Kietrzy uważa, że włócznia używana byłado koronacji (żył w II poł. XIII)

REW: budowla 3-wieżowa, zakończona kopułkami (raczej sakralna)

• 
  dowód na to, że na monetach M II kaplica a nie nakrycie głowy (tradycja)

od typu 27

AW: popiersie z profilu, w ręce miecz, na głowie korona

Typ 28

AW: władca na tronie, na kolanach miecz (przedstawienie majestatowe - preferowane przez władców koronowanych). Nie wiadomo, czy ma koronę (oto zachodzi na głowę). NAPIS

REW: beznapisowy. Rycerz walczy ze smokiem, w prawej ręce włócznia skierowana w stronę otwartej paszczy, w lewej tarcza

• po raz pierwszy na monecie scena narracyjna!

• Walka ze smokiem służy wyrażeniu cech królewskich oraz treści religijnych (smok - demon)

Typ 29 A

AW: krzyż + BOLEZLAVVS (BOLESLAVI?)

REW: IOHANNES/ SANCTUS IOHANNES + głowa na misie (głowa w okręgu) => Jan Chrziciel

• pierwsze przedstawienie świętego! Chociaż wcześniej na monecie pojawiło się imię św. Wacława. Święci będą się pojawiać coraz częściej zamiast krzyża

• św. Jan w ikonografii przedstawiany jest w skórze wielbłądziej, z barankiem

V. WŁADYSŁAW HERMAN (p. 1079 - 1102). Jeden typ monety w licznych odmianach.

AW: głowa z profilu (bardzo prymitywna => regres!) + VLADISLAVS

REW: budowla sakralna + CRACOV (miejsce emisji lub siedziba władcy)

Za Hermana pierwszy przypadek emisji monety prywatnej - Palatyna Sieciecha w dwóch typach

I. z krzyżem „kawaleryjskim” Sieciecha

II. z rzekomym monogramem Sieciecha

VI. BOLESŁAW KRZYWOUSTY (p. 1102 - 1138)

Nr 35 - po raz pierwszy piesze przedstawienie władcy!

AW: postawa stojąca władcy, pieszo, trzyma włócznię, tarczę, zbroję z tuniką + BOLEZLAV w polu monety

REW: architektura sakralna (kościół z 3 wieżami zakończony krzyżem)

Nr 36 - 40 typy majestatowe (władca na tronie - chociaż nie był jeszcze królem)

AW: władca na tronie, w ręce miecz (sztychem w górę - bo to miecz ceremonialny a nie bojowy), druga ręka w geście pozdrowienia

• denar 36 - po raz pierwszy pojawia się nazwa monety!

AW: DENARIVS

REW: DUCIS BOLESLA(VI)

Na nr 42 i 43 po raz pierwszy razem 2 postacie:

Nr 42 -

AW: ADALBIBVS (zepsuta wersja imienia Adalbertus, czyli św. Wojciecha). Przedstawienie Bolesława Krzywoustego z włócznią i tarczą, a św. Wojciecha z uniesioną ręką w geście błogosławieństwa

Nr 43

AW: jak w nr 42

REW: 2 koncentryczne napisy: ADALBIBVS (czyli z błędami) + od godz. 6:00 BOLESLAV(S). Pośrodku krzyż

2 najstarsze polskie brakteaty. Były o 100% większe powierzchniowo niż Denar, zatem na ich emisję za Krzywoustego nie wpłynął czynnik techniczny. Być może zależało mu, aby wyobrażenie było bardziej czytelne:

Nr 46

AW: św. Wojciech - pełna postać, przedstawiony jako biskup (szata, pastorał) + zniekształcone napisy SCS ADELBIRIAS EPS GNVH (Sanctus Adalbertus Episcopus Gneznensis) - chociaż tak naprawdę był biskupem praskim!

Nr 47

AW: biskup (św. Wojciech) z pastorałem, ręką błogosławi klęczącą przed nim postać + zniekształcone imię Bolesława

• istniała hipoteza, że moneta emitowana po oślepieniu Zbigniewa (publiczna pokuta X). Jednakże brakteat ten jest datowany później i związany z innymi wydarzeniami

• Pretensje do kościoła PL - odwołanie do autorytetu św.?

• Końcowy okres panowania Krzywoustego w okresie upadku prestiżu X - cel to podniesienie prestiżu władcy poprzez odwołanie do świętego

• Związek z expansją na Pomorze - szukał patrona?

Bulla

Z jednej strony wyobrażenie władcy (podobnie jak na monetach), na rewersie św. Wojciech (Bolesław Krzywousty & synowie)

IKONOGRAFIA ŚW. WOJCIECHA (raczej w późnym średniowieczu)

- wiosło (bo został nim uderzony)

- włócznia (bo nią zamordowany)

- ornat

- infuła na głowie (później)

- pastorał w ręce

- często w paliuszu (na ramionach, symbol władzy Abp) chociaż nie był Abp lecz Bp

Patronem diecezji Wrocławskiej był św. Jan Chrzciciel, natomiast Krakowskiej najpierw św. Wacław, następnie razem ze św. Stanisławem (później św. Stanisław głównym patronem).

---