Tony serca to efekty akustyczne towarzyszące pracy serca, które fizjologicznie powstają w wyniku drgania zastawek wywołanego przez uderzenie w nie krwi podczas skurczu i rozkurczu serca. Wyróżnia się cztery tony serca, z których dwa są fizjologiczne (I i II) i występują u wszystkich ludzi, a dwa pozostałe, tzw. tony dodatkowe (III i IV) mogą występować w stanach patologicznych lub u osób zdrowych, szczególnie u dzieci.

• ton pierwszy, skurczowy (systolityczny; S1) jest wynikiem gwałtownego zamknięcia się zastawek oddzielających przedsionki serca od komór (zastawek przedsionkowo-komorowych). Ton skurczowy jest najlepiej słyszalny w piątej przestrzeni międzyżebrowej po obu stronach mostka. Zawiera dwie składowe, z zastawki mitralnej (M1) i trójdzielnej (T1), ale w warunkach fizjologicznych rozdwojenie S1 jest nieuchwytne.

• ton drugi, rozkurczowy (diastoliczny) jest wynikiem zamknięcia zastawek oddzielających komory i tętnice (zastawek półksiężycowatych). Ton rozkurczowy jest najlepiej słyszalny w drugiej przestrzeni międzyżebrowej po obu stronach mostka. Zawiera składową aortalną (A2) i płucną (P2). Fizjologicznie głośniejsza składowa A2 nieznacznie poprzedza P2.

• ton trzeci (S3) powstaje podczas wypełniania się i rozszerzania komór serca podczas rozkurczu, jest najlepiej słyszalny na koniuszku serca. Występuje jako ton fizjologiczny u dzieci lub (częściej) w przypadku powiększenia prawej lub lewej komory.

• ton czwarty (S4) powstaje podczas skurczu przedsionków

Uderzenie koniuszkowe - termin medyczny, określający występowanie pulsowania w okolicy przedsercowej w trakcie badania palpacyjnego (dotykiem) tej okolicy. Powstaje wskutek uderzenia części lewej komory o ścianę klatki piersiowej, powstałe w trakcie jej skurczu, podczas którego dochodzi do obniżenia podstawy serca oraz rotacji i przesunięciu koniuszka serca.

Fizjologicznie jest wyczuwalne w V lub VI przestrzeni międzyżebrowej w linii środkowo-obojczykowej lewej (linii przeprowadzonej w kierunku dolnym przez środek obojczyka).

U osób z dekstrokardią zazwyczaj znajduje się w prawej linii środkowo-obojczykowej na tej samej wysokości.

Patologia

W różnych stanach patologii cechy uderzenia koniuszkowego ulegają zmianie i stanowią użyteczny klinicznie objaw:

• przesuniecie uderzenia koniuszkowego

• w lewo: w nieprawidłowościach budowy klatki piersiowej, w przeroście i powiększeniu lewej komory, w powiększeniu prawej komory, w prawostronnej odmie opłucnowej

• w prawo: w odmie opłucnowej lewostronnej

• w dół: w dużej rozedmie płuc

• w górę: w ciąży, dużym wodobrzuszu, bębnicy

• zwiększenie amplitudy uderzenia koniuszkowego: w stanach krążenia hiperkinetycznego (nadczynność tarczycy, gorączka, po wysiłku fizycznym)

• tzw. unoszące uderzenie koniuszkowe (o zwiększonej amplitudzie i wydłużonym czasie trwania): w przeroście i przeciążeniu lewej komory, w zawale (rzadko), w niedomykalności zastawki aortalnej

• osłabione uderzenie koniuszkowe: u osób otyłych, w rozedmie, tamponadzie, zaciskającym zapaleniu osierdzia^[1]

• rozlane uderzenie koniuszkowe: w stanach zmienionej anatomii lewej komory lub nieprawidłowej kurczliwości (poszerzony koniuszek serca): tętniak lewej komory, rozstrzeń lewej komory, kardiomiopatia przerostowa z zawężeniem drogi odpływu, blok lewej odnogi pęczka Hisa)

• odwrócone uderzenie koniuszkowe: zapadanie się części klatki piersiowej w skurczu wynikające z zablokowania rotacji i wypychania koniuszka serca, występuje w zaciskającym zapaleniu osierdzia; odmianą jest odwrócone uderzenie koniuszkowe (w którym ma miejsce pulsowanie rozkurczowe)

• podwójne uderzenie koniuszkowe jest wyrazem tętna bliźniaczego (pulsus bigeminus)^[1].

---