Początki Rzeczpospolitej Obojga Narodów


Początki Rzeczpospolitej Obojga Narodów (1569 - 1587), podr., s.78 - 82, mapa w podr., s. 72

Unia personalna - związek państw połączonych tylko osobą monarchy, zachowujących od siebie odrębność, unie personalne Polski z Litwą: unia w Krewie (1385), unia wileńsko - radomska (1401), unia w Horodle (1413), unia w Mielniku (1501)

Unia realna - związek państw mających odtąd nie tylko wspólnego monarchę, ale także niektóre wspólne instytucje państwowe (np. sejm jak w przypadku unii lubelskiej) oraz część wspólnych praw (np. prawa i przywileje szlacheckie, prawa uchwalane przez sejm, zakres kompetencji monarchy)

Rzeczpospolita Obojga Narodów: nazwa państwa polsko - litewskiego (Rzeczpospolitej) począwszy od unii lubelskiej (1569), podkreślająca jego dualistyczną strukturę, czyli podział na dwie części: Korona (Królestwo Polskie) + Wielkie Księstwo Litewskie

1. Unia lubelska - unia realna Królestwa Polskiego (Korony) z Wielkim Księstwem
Litewskim, zawarta na sejmie w Lublinie w 1569 roku.

Zwolennicy unii: średnia szlachta z Korony (skupiona w ruchu egzekucyjnym), magnateria z Korony,

średnia szlachta litewska, Kościół katolicki, król Zygmunt August od sejmu w Piotrkowie w 1562 roku,

gdy zaakceptował program ruchu egzekucyjnego

Przeciwnicy unii: magnateria z Wielkiego Księstwa Litewskiego (obawia się utraty dominującej pozycji w

WKL po zawarciu unii), np. Radziwiłłowie: Mikołaj Rudy i Mikołaj Czarny

Przyczyny zawarcia unii lubelskiej:

Postanowienia unii lubelskiej:

tekst unii lubelskiej w podr., s.81

Znaczenie i skutki unii lubelskiej (kulturowo - cywilizacyjne, polityczne, religijne, społeczne):

ruską wyznania prawosławnego, zostanie w 1596 r. zawarta unia brzeska

- następuje zjawisko polonizacji części szlachty ruskiej i litewskiej (zwłaszcza magnaterii, często wiązało się

to także z jej przechodzeniem z prawosławia na katolicyzm)

- rozpoczyna się proces gospodarczej ekspansji polskiej szlachty (zwł. magnaterii) na obszarach etnicznie
ruskich włączonych do Korony (polska odmiana ekspansji kolonialnej, porównywanej z ekspansją

szlachty hiszpańskiej i portugalskiej w Ameryce), magnateria zacznie zakładać na tych obszarach swoje

wielkie latyfundia (mapa w podr., s.64)

opinia historyka prof. J. Bardacha na temat znaczenia i skutków unii lubelskiej, podr. s. 81- 82

2. Społeczeństwo Rzeczpospolitej Obojga Narodów u schyłku XVI w. - struktura społeczna

(podr. ,s.57) i narodowościowa (podr., s.80)

- 8 mln mieszkańców ( uwzględnia terytorium zarówno Korony jak i WKL, a zatem chodzi o obszar Rzeczpospolitej

Obojga Narodów od unii lubelskiej w 1569 r.)

- struktura społeczna w Koronie (czyli bez WKL) w XV- XVI w.: szlachta (10%), duchowieństwo

(0,5%), mieszczaństwo (20%), chłopi (69,5%), podr. , s.57

- struktura narodowościowa (uwzględnia terytorium zarówno Korony jak i WKL, a zatem chodzi o obszar Rzeczpospolitej

Obojga Narodów od unii lubelskiej w 1569 r.): Polacy (40%), Rusini (20%), Litwini (13%), Niemcy (10%), Żydzi (5%),

pozostałe 12 % (np. Łotysze, Ormianie , Tatarzy), podr., s. 80

3. Treści ideowe herbu Rzeczpospolitej Obojga Narodów - analiza przekazu ikonograficznego.

4. Bezkrólewie po śmierci Zygmunta Augusta (zm. w 1572 r.). Postanowienia sejmów

konwokacyjnego i elekcyjnego w 1573 r.. Pierwsza wolna elekcja w 1573 r. (wybór na

króla Henryka Walezego)

- rola sejmików kapturowych w okresie bezkrólewia (sprawowały rządy w poszczególnych ziemiach i

województwach w okresie bezkrólewia, obradowały na zasadzie konfederacji, konfederacje kapturowe powoływały tzw. sądy

kapturowe orzekające w trybie przyśpieszonym surowe wyroki)

- spór między obozem średniej szlachty a stronnictwem magnacko - senatorskim o godność

interrexa oraz miejsce wolnej elekcji i obrad sejmu konwokacyjnego

▪ stanowisko innowierców i obozu średnioszlacheckiego: interrexem powinien zostać jej przywódca

Jan Firlej, zaś sejm konwokacyjny i wolna elekcja ma odbywać się tam gdzie średnia szlachta ma silne

wpływy polityczne (np. Lublin w Małopolsce)

▪ stanowisko obozu magnacko - senatorskiego: interrexem powinien zostać prymas Polski, zaś sejm

konwokacyjny i wolna elekcja mają odbywać się na Mazowszu, gdzie licznie mieszkająca tam szlachta

szaraczkowa jest politycznie uzależniona od magnaterii

▪ spór o godność interrexa, miejsce obrad sejmu konwokacyjnego oraz miejsce wolnej elekcji

wygrał obóz magnacko - senatorski

interrex: głowa państwa w okresie bezkrólewia (w Polsce interrexem był prymas Polski)

- zwołanie sejmu konwokacyjnego (w celu wyznaczenia czasu, miejsca i sposobu elekcji króla

wolna elekcja: wybór króla w Rzeczpospolitej, począwszy od 1573 r., w którym miał prawo wziąć udział każdy szlachcic, wolna elekcja miała zatem charakter elekcji viritim

elekcja viritim: elekcja króla, w której mógł uczestniczyć każdy szlachcic (zasada powszechnego udziału szlachty w wyborze króla)

- przyjęcie aktu konfederacji warszawskiej (28 I 1573): zagwarantowanie swobody wyznania i

tolerancji religijnej mieszkańcom Rzeczpospolitej („pax inter dissidentes de religione”)

- uchwalenie przez sejm elekcyjny artykułów henrykowskich (17 V 1573),

artykuły henrykowskie: akt prawny określający zasady ustroju Rzeczpospolitej (określał m.in. kompetencje

króla i sejmu, potwierdzał obowiązywanie przywilejów szlacheckich oraz unii realnej Polski z Litwą), przyjęty w okresie

bezkrólewia w 1573 r., przedstawiany do zaprzysiężenia każdemu kolejnemu królowi wybranemu

na drodze wolnej elekcji, począwszy od Henryka Walezego (stąd nazwa: artykuły henrykowskie), artykuły

henrykowskie pozwalały szlachcie na wypowiedzenie posłuszeństwa królowi w razie naruszenia przez

niego zasad ustroju państwa (prawa pospolitego) lub przywilejów szlacheckich (wolności publicznej

powołano przy królu stałą radę złożoną z senatorów zwanych rezydentami w celu kontroli czy

przestrzega artykułów henrykowskich

4. Elekcja Henryka Walezego w 1573 r. (koronacja w II 1574) i jego ucieczka z Polski (VI 1574) po

śmierci brata (króla Francji Karola IX)

5. Rzeczpospolita w okresie panowania Stefana Batorego (1576 - 1586),

sylwetka króla: opis pod il. w podr.,s.86, 87

▪ utworzenie sądów najwyższej instancji w rzeczpospolitej: Trybunału Koronnego w Koronie (1578) i

Trybunału Litewskiego w WKL (1581),

▪ utworzenie tzw. piechoty wybranieckiej (rekrutowanej z chłopów z królewszczyzn), opis pod il. w

podr., s.89

▪ utworzenie tzw. rejestru kozackiego (imiennego spisu Kozaków służących jako odrębna formacja wojskowa, pobierających

żołd oraz mających zagwarantowaną wolność osobistą)

▪ utworzenie sądu referendarskiego dla chłopów z dóbr królewskich

▪ przyczyny wojny: zajęcie przez Iwana IV Groźnego Połocka i części Inflant w 1563 r. (w

okresie wojny północnej) a następnie większości Inflant w 1573 r.

▪ przebieg wojny - trzy wyprawy zbrojne S. Batorego (Połock 1579, Wielkie Łuki 1580,

oblężenie Pskowa w 1581 r.), zob. obraz J. Matejki Batory pod Pskowem (il. w podr. s.87)

▪ rozejm w Jamie Zapolskim w 1582 r.: Rzeczpospolita odzyskała Połock (wraz z północno -

wschodnią częścią WKL) oraz Inflanty

6. Wolna elekcja w 1587 r. - wybór na króla przez obóz średnioszlachecki Zygmunta Wazy (uzyskał poparcie Anny Jagiellonki i

Jana Zamojskiego), wybór przez obóz magnacko - senatorski arcyksięcia Maksymiliana Habsburga

- bitwa pod Byczyną w 1588 r. (pokonanie przez Jana Zamojskiego arcyksięcia Maksymiliana

Habsburga ubiegającego się o tron polski)

- panowanie w Rzeczpospolitej Zygmunta III Wazy (syn króla Szwecji Jana Wazy i Katarzyny Jagiellonki)

7. Znaczenie wolnych elekcji (ocena wolnych elekcji, J. Tazbir, podr., s. 90)

- negatywna rola wolnych elekcji

▪ słaba pozycja polityczna i brak realnej władzy królów elekcyjnych ( władcy dziedzicznych monarchii

absolutnych z poczuciem wyższości postrzegali królów elekcyjnych w Rzeczpospolitej)

▪ władcy - cudzoziemcy wybrani w wyniku wolnej elekcji będą niekiedy prowadzić politykę dynastyczną

niezgodną z interesem Rzeczpospolitej (z racją stanu państwa)

▪ wolna elekcja mogła spowodować interwencję państw ościennych w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej i

ograniczać jej suwerenność

▪ niezgodna (podwójna) elekcja mogła wywołać wojnę domową między zwolennikami obu kandydatów

- pozytywna rola wolnych elekcji

▪ pozytywny wpływ pierwszych wolnych elekcji na kulturę polityczną szlachty, poczucie odpowiedzialności

szlachty za państwo i rozwój demokracji szlacheckiej

6. Rola obozu politycznego średniej szlachty w czasie kolejnych wolnych elekcji: drugiej w 1575 r. i

w trzeciej w 1587 r.

▪ w 1575 r. obóz średnioszlachecki popierał na tron polski kandydaturę Stefana Batorego, zaś obóz

magnacki kandydaturę cesarza Maksymiliana II Habsburga, królem został Stefan Batory

▪ w 1587 r. obóz średnioszlachecki popierał na tron polski kandydaturę Zygmunta Wazy, zaś obóz

magnacki kandydaturę arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, królem został Zygmunt III Waza

7. Jan Zamojski jako „trybun ludu szlacheckiego” w dobie Stefana Batorego, Jan Zamojski (kanclerz i

hetman) był ostatnim przywódcą obozu średnioszlacheckiego (ruchu egzekucyjnego), w czasie

drugiej wolnej elekcji (1575) popierał kandydaturę Stefana Batorego, w czasie trzeciej wolnej

elekcji (1587) kandydaturę Zygmunta Wazy (syn króla Szwecji Jana Wazy i Katarzyny Jagiellonki)

8. Ostatnie reformy ruchu egzekucyjnego w okresie panowania Stefana Batorego: utworzenie

Trybunału Koronnego i Trybunału Litewskiego (sądy najwyższej instancji w Rzeczpospolitej), piechoty

wybranieckiej (rekrutującej się z chłopów z królewszczyzn - opis pod il. w podr. s.89), rejestru kozackiego (imiennego

spisu Kozaków służących jako odrębna formacja wojskowa, pobierających żołd oraz mających zagwarantowaną wolność osobistą)

9. Przyczyny zaniku samodzielnego ruchu (obozu) politycznego średniej szlachty (ruchu egzekucyjnego) u

schyłku XVI w.(za panowania Zygmunta III Wazy):

▪ unia lubelska wzmocniła polityczną i ekonomiczną pozycję magnaterii kosztem średniej szlachty (w

wyniku unii magnateria zakłada swoje latyfundia na obszarach przyłączonych wówczas do Korony i oderwanych od

WKL, mapa w podr. ,s.72) ▪ na przełomie XVI i XVII w. rozpoczyna się okres oligarchii magnackiej (dominacji magnatów w

życiu politycznym państwa), natomiast średnia szlachta traci podmiotowość polityczną - zanika jej

samodzielne politycznie stronnictwo, czyli ruch egzekucyjny

▪ ostatni przywódca obozu średnioszlacheckiego Jan Zamojski w wyniku wielkiej kariery politycznej

i znacznego powiększenia majątku z przedstawiciela średniej szlachty stał się magnatem

▪ spadek zapotrzebowania w Europie Zachodniej na zboże z Europy Środkowo - Wschodniej wpływa na

obniżenie dochodów średniej szlachty, i w konsekwencji na osłabienie jej pozycji politycznej w państwie

Słownik pojęć

bezkrólewie (interregnum) - okres od śmierci lub abdykacji króla do koronacji jego następcy

interrex - głowa państwa w okresie bezkrólewia; osoba zastępująca króla w okresie bezkrólewia; począwszy od bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta, interrexem był zawsze prymas Polski

artykuły henrykowskie - akt prawny określający podstawowe zasady ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej (określały kompetencje króla, potwierdzały obowiązywanie wszystkich przywilejów szlacheckich), przyjęty w okresie bezkrólewia w 1573 r., przedstawiany do zaprzysiężenia (począwszy od Henryka Walezego) każdemu kolejnemu władcy wybranemu na drodze wolnej elekcji,. Królowi łamiącemu artykuły henrykowskie szlachta miała prawo wypowiedzieć posłuszeństwo (zob. rokosz)

pacta conventa - osobiste, indywidualne zobowiązania króla wybranego na drodze wolnej elekcji, począwszy od Henryka Walezego (np. pacta conventa Henryka Walezego: spłacenie długów Zygmunta Augusta, finansowanie młodzieży szlacheckiej z Rzeczpospolitej studiów na paryskiej Sorbonie, wprowadzenia na Bałtyk francuskiej floty wojennej)

elekcja - wybór na jakieś stanowisko, urząd lub godność, elekt - osoba wybrana (np. król - elekt), elektor - osoba wybierająca

wolna elekcja - każdy kolejny wybór króla w Rzeczpospolitej szlacheckiej, począwszy od 1573 r. (po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów wraz ze śmiercią Zygmunta Augusta w 1572), w którym miał prawo wziąć udział każdy szlachcic; wolna elekcja przybrała zatem charakter elekcji viritim. „wolna” elekcja, ponieważ :ma charakter elekcji viritim

elekcja viritim - elekcja króla, w której mógł uczestniczyć każdy szlachcic (zasada powszechnego udziału szlachty w wyborze króla)

pierwsza wolna elekcja - 1573 r., kolejne: 1575, 1587, 1632, 1648, 1669, 1673, 1697, 1733, ostatnia 1764.

konfederacja (confoederatio - związek) - w Rzeczpospolitej szlacheckiej związek szlachty, mający na celu realizację określonych zadań politycznych lub ochronę interesów grupowych. W konfederacji decyzje podejmowano większością głosów, w przeciwieństwie do sejmu, gdzie obowiązywała zasada jednomyślności (chyba, że sejm przybrał formę konfederacji, tj. obradował „pod węzłem konfederacji” - dotyczyło to sejmów konwokacyjnych)

np. konfederacja warszawska 1573, konfederacja szczebrzeszyńska 1672, konfederacja radomska 1767, konfederacja barska 1768-1772, konfederacja targowicka 1792

sejmiki kapturowe - sprawowały rządy w danej ziemi w okresie bezkrólewia (obradowały na zasadzie konfederacji)

sejm konwokacyjny (convocatio - zgromadzenie)- zwoływany po śmierci króla (pierwszy raz po śmierci Zygmunta Augusta) w okresie bezkrólewia, decyzje zapadały na sejmie konwokacyjnym większością głosów, ponieważ obradował przybierając formę konfederacji (obradował „pod węzłem konfederacji”)

2



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
konspekty, rozne, zadanie domowe - klasa 6 (rzeczpospolita obojga narodow)
Jasienica Rzeczpospolita obojga narodów, 2
Jasienica Rzeczpospolita Obojga Narodów, 3
Jasienica Rzeczpospolita obojga narodów, 1
Rzeczpospolita Obojga Narodów
Rzeczpospolita Obojga Narodów ustrój polityczny
Rzeczpospolita Obojga Narodów
KSIĘSTWA I KSIĄŻĘTA W SYSTEMIE USTROJOWYM RZECZPOSPOLITEJ OBOJGA NARODÓW
K Łopatecki żawłaszczenia nieruchomości z przykładzie działań wojennych na początku XVII w w Rzeczyp
Rzeczpospolita wielu narodow Mniejszosci narodowe i etniczne
Europa Rzeczpospolita Wielu Narodow Kłoczowski (2012)
Szlachta Rzeczypospolitej Szlacheckie Rody Obojga Narodów
AGAD Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów
rzeczpospolita obojga narodˇw klasa6 , Marta Grzankowska
Język polski obojga narodów- wpływ języka polskiego na białoruski, MATURA POLSKI
Administracja Rzeczypospolitej Obojga Narodów
zasady ustrojowe rzeczypospolitej obojga narodow

więcej podobnych podstron