INWENTARZ OSOBOWOŚCI NEO - FFI

COSTY i MCCRAE

DEFINICJA OSOBOWOŚCI

... struktura najbardziej podstawowych wymiarów wpływających na cechy identyfikowane zarówno w naturalnych językach, jak i kwestionariuszach psychologicznych. Wymiary te definiowane są przez grupy skorelowanych cech, przy czym cechy bardziej specyficzne (o mniejszym poziomie ogólności) są określane mianem składników, zaś wiązka składników to sfera osobowości.

Cechy osobowości mają charakter najbardziej ogólnych cech zachowania i są uwarunkowane biologicznie. Stwierdzono, że wszystkie cechy są transmitowane genetycznie, przy czym najwyższe współczynniki odziedziczalności uzyskano dla neurotyczności (NEU), ekstrawersji (EKS) oraz otwartości na doświadczenia (OTW).

PODSTAWOWA HIPOTEZA LEKSYKALNA

Celem stworzenia pięcioczynnikowego modelu osobowości była chęć ujęcia tych cech osobowości, które ludzie uważają za szczególnie ważne w życiu. Podstawy do takiego sposobu ujmowania osobowości sformułował Goldberg w postaci tak zwanej hipotezy leksykalnej, zgodnie z którą „najważniejsze dla kontaktów międzyludzkich różnice indywidualne zakodowane są w postaci pojedynczych terminów w części lub we wszystkich językach świata”.

PODSTAWOWE WYMIARY OSOBOWOŚCI W MODELU WIELKIEJ PIĄTKI

1. NEUROTYCZNOŚĆ - wymiar odzwierciedlający przystosowanie emocjonalne - emocjonalne niezrównoważenie. Neurotyczność oznacza podatność na doświadczanie negatywnych emocji, takich jak strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew, poczucie winy oraz wrażliwość na stres psychologiczny. Osoby neurotyczne są skłonne do irracjonalnych pomysłów, stosunkowo mało zdolne do kontrolowania swoich popędów oraz zmagania się ze stresem. Osoby z małą neurotycznością są emocjonalnie stabilne, spokojne, zrelaksowane i zdolne do zmagania się ze stresem, bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia. Cecha ta jest przede wszystkim wymiarem normalnej osobowości.

• lęk - tendencja do reagowania napięciem i strachem, nerwowość i skłonność do martwienia się

• agresywna wrogość - tendencja do doświadczania gniewu i irytacji

• depresyjność - tendencja do doświadczania poczucia winy, smutku, bezradności i samotności

• impulsywność - niezdolność do kontrolowania pragnień i popędów

• nadwrażliwość - podatność na stres - niezdolność do zmagania się ze stresem, tendencja do reagowania poczuciem bezradności i paniką w trudnych sytuacjach.

• Nadmierny samokrytycyzm - lęk społeczny, niskie poczucie wartości, wstydliwość i poczucie zmieszania w obecności innych.

2. EKSTRAWERSJA - charakteryzuje jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i zdolności do odczuwania pozytywnych emocji.

• towarzyskość - zakres i ilość utrzymywanych kontaktów z innymi ludźmi

• serdeczność - zdolność do utrzymywania bliskich związków z innymi ludźmi, przyjacielskość

• asertywność - tendencje dominatywne i przywódcze

• aktywność - tempo, wigor, energia, potrzeba bycia zajętym i zaangażowanym

• poszukiwanie doznań - poszukiwanie podniet i stymulacji

• emocjonalność w zakresie reagowania pozytywnymi emocjami - np. radością, poczuciem szczęścia, oraz pogodny nastrój i optymizm życiowy.

3. OTWRTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA - opisuje tendencje jednostki do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję wobec nowości i ciekawość poznawczą.

• wyobraźnia - fantazja i żywa, twórcza wyobraźnia

• estetyka - wrażliwość estetyczna, zainteresowanie sztuką

• uczucia - otwartość na stany emocjonalne innych ludzi

• działania - aktywne poszukiwanie nowych bodźców

• idee - intelektualna ciekawość, zainteresowania filozoficzne

• wartości - gotowość do analizy wartości społecznych, politycznych i religijnych.

4. UGODOWOŚĆ - opisuje pozytywne vs. negatywne nastawienie do innych ludzi, orientację interpersonalną przejawiającą się w altruizmie vs. antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i działaniu.

• zaufanie - przekonanie, że inni mają uczciwe intencje vs. sceptycyzm i cynizm oraz przekonanie, że inni mogą być nieuczciwi i niebezpieczni

• prostolinijność - prostoduszność, szczerość i naiwność społeczna vs. tendencja do manipulowania innymi ludźmi

• altruizm - tendencja do koncentrowania się na potrzebach innych ludzi i udzielania im pomocy vs. egocentryzm

• ustępliwość - sposób reagowania na konflikty interpersonalne: powściąganie agresywności, potulność i łagodność vs. agresywność i tendencje rywalizacyjne

• skromność - realistyczny stosunek do samego siebie, brak tendencji do faworyzowania własnej osoby vs. przekonanie o własnej wyższości i tendencje narcystyczne

• skłonność do rozczulania się - przejawianie uczuciowości i sympatii do innych, wspieranie organizacji i akcji charytatywnych vs. racjonalność i rzeczowość w kontaktach z innymi oraz mała wrażliwość na ludzkie problemy

5. SUMIENNOŚĆ - charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel (opisuje stosunek człowieka do pracy). Czynnik ten określa się czasem mianem „woli dążenia do osiągnięć”

• kompetencje - przekonanie o możliwościach radzenia sobie w życiu - przekonanie o braku sprawności i braku umiejętności radzenia sobie z zadaniami

• skłonność do utrzymywania porządku - uporządkowanie, staranność i schludność - brak metodyczności i porządku w życiu oraz działaniu

• obowiązkowość - ścisłe kierowanie się własnymi zasadami, np. moralnymi - zawodność, nierzetelność

• dążenie do osiągnięć - wysoki poziom aspiracji i silna motywacja do osiągania sukcesów w życiu, duże zaangażowanie w pracę, ale i skłonność do pracoholizmu - brak ambicji, brak jasno sprecyzowanych celów życiowych

• samodyscyplina - umiejętność samomotywowania się, by ukończyć rozpoczęte zadania, nawet jeśli nie są atrakcyjne - tendencja do porzucania zadań przed ich zakończeniem

• rozwaga - skłonność do starannego rozważania problemu przed podjęciem decyzji i rozpoczęciem działania - impulsywność przy podejmowaniu decyzji, ale i spontaniczność oraz umiejętność podejmowania szybkich decyzji, jeśli jest to niezbędne.

PODOBIEŃSTWA MIĘDZYKULTUROWE

Pięć głównych czynników można wyodrębnić nie tylko w języku angielskim, ale i w innych językach. Wynika z tego, że gatunek ludzki ustalił na drodze obserwacji różnice indywidualne, szczególnie istotne dla wzajemnych interakcji. W związku z tym czynniki ujęte w modelu Wielkiej Piątki odnoszą się do głównych elementów kontaktów między ludzkich.

EMOCJE I MOTYWY A MODEL WIELKIEJ PIĄTKI

Stwierdzono związek pomiędzy wysokim natężeniem pewnych cech a określonymi motywacjami (potrzeby) oraz emocjami. Wysokie wyniki N wiążą się z podatnością na negatywne emocje i ze złym samopoczuciem, a wysokie E - z tendencją do przeżywania emocji pozytywnych i dobrym samopoczuciem. Wysokie wyniki SUM i UGD idą w parze z dobrym samopoczuciem i uczuciami pozytywnymi.

INTERPRETACJA PROFILU NA PODSTAWIE WYNIKÓW UZYSKANYCH W NEO - FFI

1. Analizę profilu zaczynamy od wyodrębnienia najbardziej wyróżniających się cech.

2. W kolejnym kroku dokonujemy opisu innych właściwości indywidualnych jednostki:

1. Potrzeby

2. Style zmagania się ze stresem

3. Procesy poznawcze

3. Poszczególne cechy osobowości, jak i ich konfiguracje, mają określone znaczenie adaptacyjne. Należy więc dokonać interpretacji funkcjonalnej profilu pod kątem dwóch obszarów:

1. Osiągnięć zawodowych lub/ i szkolnych

2. Podatności na choroby psychosomatyczne

3. Zaburzenia zachowania.

SKALA	WYSOKIE	PRZECIĘTNE	NISKIE
NEU	osoba podatna na irracjonalne pomysły, mniej zdolna do kontrolowania swych popędów. Wrażliwa, emocjonalna, reaguje silnie lękiem, skłonna do doświadczania napięć, wykazuje tendencję do zamartwiania się. Często doświadcza stanów wrogości i gniewu, Łatwo zniechęca się i załamuje w trudnych sytuacjach. Wykazuje niskie poczucie własnej wartości, wstydliwość i poczucie zmieszania w obecności innych.	Osoba ogólnie spokojna i zrównoważona, ale czasami doświadczająca gniewu, smutku i poczucia winy.	Osoba emocjonalnie stabilna, spokojna, zrelaksowana, bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia. Odporna na trudy życia, dobrze radząca sobie w trudnych sytuacjach.
EKS	osoby przyjacielskie, serdeczne, towarzyskie i rozmowne. Skłonne do zabawy oraz poszukiwania stymulacji, wykazują tendencję do dominowania w kontaktach społecznych i są życiowo aktywne i pełne wigoru, wykazują optymizm życiowy i pogodny nastrój.	osoba przeciętna pod względem towarzyskości i aktywności, lubi kontakty z innymi, ale ceni sobie prywatność i intymność	osoba poważna, zachowująca rezerwę w kontaktach z innymi, woli przebywać sama lub w towarzystwie nielicznej grupy przyjaciół, charakteryzuje się brakiem optymizmu.
OTW	Osoba ciekawa zjawisk zarówno świata zewnętrznego, jak i wewnętrznego, kreatywna, z żywą i twórczą wyobraźnią. Wykazuje intelektualną ciekawość i zainteresowanie sztuką oraz dużą wrażliwość estetyczną. Niekonwencjonalna, skłonna do kwestionowania autorytetów, niezależna w sądach i nastawiona na odkrywanie nowych idei (politycznych, społecznych, etycznych).	Osoba praktyczna, ale mająca także niekonwencjonalne zainteresowania, stara się utrzymać równowagę między „przywiązaniem do starego” a „fascynacją nowością”.	osoba konwencjonalna w zachowaniu i konsekwentna w poglądach. Ceni sobie tradycyjne wartości, ma pragmatyczne zainteresowania i preferuje uznane społecznie sposoby działania.
UGD	osoba prostolinijna, prostoduszna, szczera, altruistyczna, potulna, łagodna oraz skromna. Sympatyczna w stosunku do innych i skłonna do udzielania pomocy. Przekonana, że inni mają podobne postawy.	Osoba ogólnie miła i przyjazna, ale czasami może być nastawiona rywalizacyjnie.	osoba egocentryczna, sceptyczna w opiniach na temat intencji innych ludzi, przejawia raczej nastawienie rywalizacyjne niż kooperatywne, agresywna i oschła w kontaktach z innymi.
SUM	osoba o silnej woli, zmotywowana do działania oraz wytrwała w realizowaniu swoich celów. Skrupulatna, obowiązkowa, punktualna, rozważna i rzetelna w pracy, charakteryzująca się dużymi osiągnięciami akademickimi i zawodowymi. Ze skłonnością do utrzymywania porządku i perfekcjonizmu.	Osoba przeciętnie zorganizowana, ma zazwyczaj jasno określone cele życiowe, chociaż nie dąży do osiągnięcia ich „za wszelką cenę”	Wykazuje raczej małą skrupulatność w wypełnianiu obowiązków i małą motywację do osiągnięć społecznych. Hedonistycznie nastawiona do życia, brak jasno sprecyzowanych celów życiowych, rozleniwiona. Impulsywna przy podejmowaniu decyzji spontaniczna w działaniu.

NEO - FFI A STRUKTURA POTRZEB W UJĘCIU MURRAYA

	NEU	EKS	OTW	UGD	SUM
p. osiągnięć		+	+		+
p. afiliacji		+		+
p. agresji	+			-
p. dominacji		+		-
p. uległości	+			+
p. pokazywania się		+		-
p. opiekuńczości		+		+
p. porządku					+
p. uznania społecznego	+	+
p. dociekliwości			+
p. autonomii			+	-
p. przyjemnych doznań estetycznych		+	+
p. zmiany		+	+
p. poniżania się	+			+
p. aprobaty społecznej	-	+			+
duża impulsywność	+				-
Duża wytrzymałość			+		+
Duża refleksyjność				-	+

NEO - FFI A MECHANIZMY OBRONNE I STYLE RADZENIA SPOBIE ZE STRESEM

NEU	EKS	OTW	UGD	SUM
- regresja, - brak umiejętności decydowania się, - uciekanie w fantazję, - wrogość, - obwinianie się	- optymizm, - myślenie pozytywne, - zdolność do racjonalnego działania, - wyparcie.	- radzenie sobie przez humor, - ujemnie -radzenie sobie przez wiarę	- tendencja do samopoświęcania się	- ujemnie z regresją - tendencja do skutecznego radzenia sobie ze stresem.

NEO - FFI A OSIĄGNIĘCIA I PREFERENCJE ZAWODOWE

Przede wszystkim sumienność i (SUM) i otwartość na doświadczenia (OTW) są predykatorami osiągnięć szkolnych na różnych szczeblach kształcenia. Cechy te maja również znaczenie dla późniejszych osiągnięć zawodowych jednostki. SUM wiąże się z poziomem wykonania zadań zawodowych i osiągnięciami zawodowymi.

Jeśli zaś chodzi o preferencje zawodowe i realne wybory zawodów oraz stopień doświadczanej satysfakcji z pracy to największe znaczenie ma tu EKS i OTW. EKS wpływa na preferencje związane z wykonywaniem zawodów wymagających kontaktów z ludźmi, OTW wiąże się z preferowaniem takich zawodów, które wymagają kreatywności, pracy badawczej i intelektualnej. NEU, choć nie nie wpływa bezpośrednio na preferencje zawodowe, to rzutuje negatywnie na satysfakcję z wykonywanej pracy.

NEUROTYCZNOŚĆ - wiąże się z przeciwwskazaniami do pracy silnie stresującej

EKSTRAWERSJA - osoby te preferują pracę z ludźmi, natomiast osoby introwertywne - pracę nie wymagającą kontaktów społecznych

DUŻA OTWARTOŚĆ - predyspozycje do pracy twórczej i intelektualnej

MAŁA OTWARTOŚĆ - zwłaszcza jeśli towarzyszy jej wysoka sumienność wiąże się z predyspozycjami do pracy wymagającej konserwatywnego przestrzegania przepisów

DUŻA UGODOWOŚĆ - predyspozycje do pracy wymagającej działania na rzecz innych, na przykład działania o charakterze charytatywnym.

MAŁA UGODOWOŚĆ - preferencje do pracy związanej z krytycznym ocenianiem innych osób (np. stanowiska menadżerskie)

DUŻA SUMIENNOŚĆ - predysponuje do pracy wymagającej szczególnej dokładności

MAŁA SUMIENNOŚĆ - jeśli towarzyszy jej wysoka otwartość - predysponuje do takiej pracy, która wymaga orientacji na problem a nie na reguły działania.

NEO - FFI A ZDROWIE FIZYCZNE

NEU - wiąże się z tzw. postawami i zachowaniami zdrowotnymi. Osoby neurotyczne znacząco częściej są palaczami i trudniej jest im rzucić palenie

NEU - zwłaszcza w postaci tzw. neurotycznej wrogości z tendencją do wypierania emocji jest czynnikiem chorób nowotworowych

SUM - wiąże się z przejawianiem przez jednostkę pozytywnych i obiektywnie korzystnych zachowań zdrowotnych

MAŁA UGODOWOŚĆ - zwłaszcza w postaci tzw. cynicznej wrogości wiąże się z ekspresją gniewu, ujawnianiem go na zewnątrz, w postaci reakcji ukierunkowanej przeciwko konkretnym obiektom, przez co jest czynnikiem ryzyka zawału serca, śmierci z powodu nagłej niewydolności krążenia oraz arteriosklerozy

NEO - FFI A ZDROWIE PSYCHICZNE

WYSOKA NEU + NISKA UGD = osobowość narcystyczna

WYSOKA SUMIENNOŚĆ + NISKA OTW i NISKA UGD + WYSOKA NEU = osobowość kompulsyjno - kompulsywna

NISKA UGD + NISKA SUM + WYSOKA NEU = zaburzenia antyspołeczne

---