METODY – KWESTIONARIUSZE

• B. Zawadzki, J. Strelau, P. Szczepaniak i M. Śliwińska (1998) Polska adaptacja podręcznika do Inwentarza osobowości NEO – FFI Costy i McCrae. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP (s. 77 – 101).

Kwestionariusz NEO-FFI

• arkusz NEO-FFI zawiera 60 pozycji – po 12 dla każdej z 5 skal:

  • neurotyczności

  • ekstrawersji

  • otwartości na doświadczenie

  • ugodowości

  • sumienności

• każda pozycja jest twierdzeniem, które wymaga od respondenta ustosunkowania się w postaci udzielenia odpowiedzi twierdzącej na skali od „zdecydowanie się nie zgadzam” do „zdecydowanie się zgadzam”

• pozycje zostały zamieszczone w porządku odpowiadającym skalom inwentarza (co 5ta pozycja odpowiada danej skali)

• na ostatniej stronie umieszczono 2 dodatkowe pytania, sprawdzające czy:

  • respondent ustosunkował się do wszystkich stwierdzeń

  • czy wpisał odpowiedzi przy właściwych stwierdzeniach

• instrukcja i pozycje są tłumaczeniami wersji oryginalnej (jedyna różnica: w wersji oryginalnej odp. są zbierane na dodatkowym arkuszu, w wersji polskiej bezpośrednio na arkuszu kwestionariusza)

Skale kwestionariusza NEO-FFI

• kwestionariusz zawiera 5 skal, pozwalających na pomiar podstawowych cech osobowości

• neurotyczność (NEU)

  • emocjonalne przystosowanie vs. emocjonalne zrównoważenie (podatność na doświadczanie negatywnych emocji, tj. strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew, poczucie winy, wrażliwość na stres psychologiczny)

    • np. czuję się napięty(a) i zdenerwowany(a)

    • często czuję się bezradny(a) i potrzebuję kogoś, kto rozwiązałby moje problemy

• ekstrawersja (EKS)

  • jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i zdolność do odczuwania pozytywnych emocji

    • np. lubię mieć wielu ludzi wokół siebie

    • jestem wesoły(a) i pełen(na) werwy

• otwartość na doświadczenie (OTW)

  • tendencja do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancja na nowość i ciekawość poznawcza

    • np. czasami, gdy czytam poezję lub oglądam dzieło sztuki, czuję „dreszczyk emocji” i falę podniecenia

    • mało interesuje mnie dociekanie natury wszechświata i natury ludzkiej

• ugodowość (UGD)

  • pozytywne vs. negatywne nastawienie do innych ludzi

  • interpersonalna orientacja przejawiająca się w altruizmie vs. antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i działaniu

    • np. niektórzy sądzą, że jestem zimny(a) i wyrachowany(a)

    • w razie potrzeby jestem skłonny(a) manipulować innymi, aby dostać to, co chcę

• sumienność (SUM)

  • stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel/opisująca skutek człowieka do pracy

    • np. mam jasno sprecyzowane cele i systematycznie pracuję, by je osiągnąć

    • jestem osobą, która porządnie wykonuje swoją pracę

Przeznaczenie kwestionariusza

• kwestionariusz NEO-FFI przeznaczony jest do badania osób w wieku powyżej 15 lat, obojga płci

• jest on względnie mało stronniczy demograficznie, tj. wymaga jedynie umiejętności czytania i pisania na poziomie szkoły podstawowej

• może być stosowany zarówno w badaniach grupowych, jak i indywidualnych (ograniczenie przydatności do diagnozy indywidualnej przez wzgląd na niezbyt wysoka rzetelność pomiaru), w badaniach naukowych i aplikacyjnych (poradnictwo zawodowe, wychowawcze, badania kliniczne), a także w baterii innych testów albo jako jedyne narzędzie diagnostyczne

• skale wykazują raczej niskie obciążenie aprobata społeczną (zgodnie z tezami Costy i McCrae), jednak użycie NEO-FFI w silnie zagrażających warunkach może wpłynąć na zniekształcenie odpowiedzi i w efekcie obniżyć trafność pomiaru

Procedura badania kwestionariuszem

• czas badania NEO-FFI nie jest ograniczony

• większość respondentów potrzebuje na wypełnienie ok. 10-15 minut

• osoby starsze mogą potrzebować więcej czasu, nawet godziny

• w przypadku braku odpowiedzi należy zachęcić respondenta do ponownego przeczytania pozycji i uzupełnienia odpowiedzi; podobnie w przypadku zakreślenia jednocześnie kilku odpowiedzi, należy skłonić go do dokonania zdecydowanego wyboru

• należy sprawdzić czy respondent zamieścił dane o płci i wieku – niezbędne do przekształcenia wyników surowych na znormalizowane

Obliczanie wyników badania

• wynik w każdej skali NEO-FFI oblicza się przez zsumowanie punktów uzyskanych przez respondenta za odpowiedzi, zgodnie z kluczem

• za każdą odpowiedź badany otrzymuje od 0 do 4 pkt, przy czym w wypadku niektórych pytań kierunek punktacji jest odwrócony (w skalach NEU, EKS i SUM są to 4 pozycje, w OTW – 7, w UGD – 8)

• skale zawierają po 12 pozycji, tak więc wynik surowy w każdej ze skal zawiera się w przedziale od 0 do 48 pkt

• klucz odpowiedzi wskazuje na to, że im wyższy wynik liczbowy w skali tym większe nasilenie danej cechy (im większa liczba diagnostycznych odpowiedzi, tym większe nasilenie cech danej osoby)

• obliczenie wyników może być dokonane na 2 sposoby:

  • z wykorzystaniem kluczy odpowiedzi

  • poprzez użycie specjalnego programu komputerowego

• w przypadku opuszczenia odpowiedzi C. i McC. Zalecają zdyskwalifikowanie badania, gdy liczba opuszczeń przekracza 1/6 całej liczby pozycji, a więc dotyczy 11/więcej pozycji

• to samo zalecenie dotyczy poszczególnych skal – wynik nie może być obliczony, gdy liczba opuszczeń pozycji w danej skali wynosi 3/więcej

• w przypadku stwierdzenia dopuszczalnej liczby opuszczeń (10/mniej w całym inwentarzu oraz 2/1 w danej skali) C. i McC. zalecają uzupełnienie ich przez zaliczenie średniej liczby pkt w skali odp., tj. przypisanie odp. opuszczonej wartości 2 pkt

• po obliczeniu wyników surowych konieczne jest przekształcenie ich na wyniki znormalizowane, tj. steny

• przekształcenia dokonuje się korzystając z tabel norm (sporządzonych oddzielnie dla kobiet i mężczyzn z podziałem na 5 grup wieku)

Interpretowanie wyników badania

• interpretacja wyników badania NEO-FFI powinna obejmować 2 aspekty:

  • psychometryczny

    • interpretacja psychometryczna wiąże się z ujęciem wyników danej osoby na tle właściwej dla niej grupy odniesienia i zakłada konieczność przedziałowego szacowania wyników osoby badanej (uwzględniania standardowego błędu pomiaru)

    • wyniki znajdujące się w granicach od 1 do 3 stena to wyniki niskie (obszar ok. 33% wyników najniższych w skali)

    • wyniki od 7 do 10 stena to wyniki wysokie (obszar ok. 33% wyników najwyższych w danej skali)

  • psychologiczny

    • interpretacja psychologiczna jest możliwa dopiero po dokonaniu interpretacji psychometrycznej

    • interpretacja psychologiczna może mieć 2 aspekty:

• profilowy

  • interpretacja profilowa zakłada możliwość wnioskowania na podstawie pojedynczych cech oraz ich konfiguracji

  • jej celem jest opis psychologiczny jednostki (jej właściwości oraz całej osobowości wraz z wnioskowaniem o innych właściwościach indywidualnych)

• funkcjonalny

  • interpretacja funkcjonalna dotyczy znaczenia cech osobowości – ich roli w procesie adaptacji jednostki do wymagań środowiska

  • jej celem jest opis (oraz ew. przewidywanie) możliwości adaptacyjnych jednostki do środowiska zawodowego czy szkolnego i konsekwencji dezadaptacji, tj. pogorszenie zdrowia, wystąpienie ryzyka chorób

psychosomatycznych i psychiatrycznych

! podstawą interpretacji profilowej jest zatem możliwość dokonania psychologicznego opisu danego człowieka

Charakterystyka psychologiczna osób wykazujących duże/małe nasilenie poszczególnych cech osobowości

• duża neurotyczność

  • podatność na irracjonalne pomysły

  • mniejsza zdolność do kontrolowania swoich popędów oraz zmagania się ze stresem

  • reagowanie silnym lękiem, napięciem

  • tendencja do zamartwiania się

  • częste doświadczanie stanów wrogości i gniewu

  • łatwe zniechęcanie się i załamywanie w trudnych sytuacjach

  • niskie poczucie wartości

  • wstydliwość

  • poczucie zmieszania w obecności innych

• mała neurotyczność

  • stabilność emocjonalna

  • spokój, zrelaksowanie

  • zdolność do zmagania się ze stresem

  • bak doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia

• ekstrawersja

  • przyjacielskość, serdeczność

  • towarzyskość, rozmowność

  • skłonność do zabawy, poszukiwanie stymulacji

  • tendencja do dominowania w kontaktach społecznych

  • życiowa aktywność i wigor

  • optymizm życiowy i pogodny nastrój

• introwersja

  • rezerwa w kontaktach społecznych

  • brak optymizmu

  • preferencje do przebywania w samotności

  • nieśmiałość

• duża otwartość na doświadczenie

  • ciekawość zjawisk świata zewnętrznego i wewnętrznego

  • kreatywność, żywa i twórcza wyobraźnia

  • intelektualna ciekawość i zainteresowanie sztuką, duża wrażliwość estetyczna

  • niekonwencjonalność, skłonność do kwestionowania autorytetów

  • niezależność w sądach, nastawienie na odkrywanie nowych politycznych, społecznych oraz etycznych idei

• mała otwartość na doświadczenie

  • konwencjonalność w zachowaniu i konserwatywność w poglądach

  • docenianie tradycyjnych wartości

  • pragmatyczne zainteresowania

  • preferencja uznanych społecznie sposobów działania

• duża ugodowość

  • sympatia w stosunku do innych i skłonność do udzielania im pomocy

  • przekonanie, że inni ludzie maja identyczne postawy

  • prostolinijność, prostoduszność, szczerość, altruizm, potulność, łagodność, skromność i uczuciowość w stosunku do innych

• mała ugodowość

  • egocentryczność, sceptycyzm w opiniach nt. intencji innych ludzi

  • przejawianie raczej nastawienia rywalizacyjnego niż kooperatywnego

  • agresja i oschłość w kontaktach z innymi ludźmi

• duża sumienność

  • silna wola i motywacja do działania

  • wytrwałość w realizowaniu swoich celów, skrupulatność, obowiązkowość, punktualność, rozważność i rzetelność w pracy, duże osiągnięcia akademickie i zawodowe

  • pracoholizm, skłonność do utrzymywania porządku i perfekcjonizm

• mała sumienność

  • mała skrupulatność w wypełnianiu obowiązków i mała motywacja do osiągnięć społecznych

  • hedonistyczne nastawienie do życia, brak jasno sprecyzowanych celów życiowych i rozleniwienie

  • impulsywność przy podejmowaniu decyzji i spontaniczność w działaniu

• C. i McC. zalecają rozpoczęcie interpretacji profilu od wyodrębnienia najbardziej wyróżniającej się cechy

• w kolejnym kroku zalecają dokonanie opisu innych właściwości indywidualnych jednostki (potrzeb, stylów zmagania się ze stresem czy procesów poznawczych) – opis ten sporządzany jest na podstawie konfiguracji cech osobowości

• poszczególne cechy osobowości, jak i ich konfiguracje, mają określone znaczenie adaptacyjne

• w tym momencie dokonujemy już interpretacji funkcjonalnej Wielkiej piątki, która dotyczy dwóch obszarów: osiągnięć zawodowych (i lub szkolnych/akademickich) oraz podatności na choroby psychosomatyczne i zaburzenia zachowania

! cechy osobowości wyznaczają osiągnięcia i preferencje zawodowe

• osoby ekstrawertywne – preferują pracę z ludźmi

• osoby introwertywne – prace nie wymagającą kontaktów społecznych

• duża ugodowość – oznacza predyspozycję do pracy wymagającej działania na rzecz innych osób

• mała ugodowość – predyspozycję do pracy związanej z krytycznym ocenianiem innych osób

• neurotyczność – może wiązać się z przeciwwskazaniem do pracy silnie stresującej

• duża otwartość – wiąże się z predyspozycjami do pracy twórczej i intelektualnej

• mała otwartość – predyspozycje do pracy wymagającej konserwatywnego przestrzegania przepisów

• duża sumienność – predysponuje do pracy wymagającej szczególnej dokładności

• mała sumienność – do pracy, która wymaga raczej „orientacji na problem niż na reguły działania”

• bardziej złożone przewidywania są możliwe przy uwzględnieniu konfiguracji cech osobowości

• interpretacja kliniczna wydaje się trudniejsza i wymagająca zachowania znacznie większej ostrożności niż interpretacja predyspozycji zawodowych; wynika to z faktu, ze cechy Wielkiej Piątki opisują normalną osobowość, a tylko ich ekstremalne nasilenie oraz określona konfiguracja może stanowić czynnik względnego ryzyka zaburzeń zachowania czy chorób psychosomatycznych

• NEO-FFI daje bardzo ogólny opis osobowości; narzędzie to nie obejmuje składników danej cechy, przez co pełna diagnoza nie jest możliwa

• NEO-FFI nie jest polecane do diagnozy czynników ryzyka zaburzeń zachowania; do tego celu konieczny jest przynajmniej NEO-PI, a właściwie NEO-PI-R

Skrótowy opis poszczególnych cech (który może być udostępniany osobom badanym)

• neurotyczność

  • wynik wysoki – osoba wrażliwa, emocjonalna, skłonna do doświadczania napięc i martwienia się

  • wynik przeciętny – osoba ogólnie spokojna i zrównoważona, ale czasami doświadczająca gniewu, smutku i poczucia winy

  • wynik niski – osoba odporna na trudy życia, spokojna i zrelaksowana, dobrze radząca sobie w trudnych sytuacjach

• ekstrawersja

  • wynik wysoki – osoba towarzyska, aktywna, optymistyczna i entuzjastyczna

  • wynik przeciętny – osoba przeciętna pod względem towarzyskości i aktywności, lubi kontakty z innymi, ale także ceni sobie prywatność i intymność

  • wynik niski – osoba poważna, zachowująca rezerwę w kontaktach z innymi, woli przebywać sama lub w towarzystwie nielicznej grupy przyjaciół

• otwartość na doświadczenie

  • wynik wysoki – osoba otwarta na nowe doświadczenia, ma szerokie zainteresowania i żywa wyobraźnię

  • wynik przeciętny – osoba praktyczna, ale mająca także niekonwencjonalne zainteresowania, stara się utrzymać równowagę między „przywiązaniem do starego” a „fascynacją nowością”

  • wynik niski – osoba praktyczna, tradycjonalna „twardo stąpająca po ziemi”

• ugodowość

  • wynik wysoki – osoba miła, sympatyczna w kontaktach z innymi, niekonfliktowa, o „dobrym sercu”, wrażliwa na problemy innych

  • wynik przeciętny – osoba ogólnie miła i przyjazna, ale czasami może być nastawiona rywalizacyjnie

  • wynik niski – osoba sceptyczna, nastawiona rywalizacyjnie, traktująca innych rzeczowo, dająca im odczuć swoje niezadowolenie

• sumienność

  • wynik wysoki – osoba dobrze zorganizowana, skrupulatna i rzetelna, o silnej woli oraz wytrwała w dążeniu do celu

  • wynik przeciętny – osoba przeciętnie zorganizowana, ma zazwyczaj jasno określone cele życiowe, chociaż nie dąży do osiągnięcia ich „za wszelką cenę”

  • wynik niski – osoba „biorąca życie na gorąco”, bez planowania i spontanicznie, nie jest dobrze zorganizowana, ceni sobie wygody życia i możliwość „leniuchowania”