Droga oddechowa prowadzi od jamy nosowej do jamy gardła, gdzie krzyżuje się z drogą pokarmową. Z jamy gardła droga oddechowa prowadzi do krtani.
KRTAŃ (larynx)
ma kształt trójściennej piramidy, szerokiej na górze i zwężającej się do dołu. Zawieszona jest za pomocą więzadeł i mięśni na kości gnykowej leży na wysokości IV i V kręgu szyjnego. Połączenie z k.gnykową sprawia, że jej ruchy przekazywane są krtani, tak, że mięśnie unoszące k.gnykową unoszą jednocześnie krtań.Krtań od dołu łączy się z tchawicą. Do powierzchni bocznych krtani przylega gruczoł tarczowy (tarczyca) i częściowo mięśnie szyi. Tylna powierzchnia krtani sąsiaduje z gardłem. Krtań jest jednocześnie narządem głosu więc jej budowa jest bardzo złożona.
Chrząstki krani.
Szkielet krtani tworzy 9chrząstek, które sa połączone za pomocą więzadeł i mięśni. Chrząstki dziela sie na parzyste i nieparzyste.
Parzyste:
-chrząstka nalewkowata
-chrząstka rożkowata
-chrząstka klinowata
Nieparzyste:
-chrząstka tarczowata
-chrząstka pierścieniowata
-chrząstka nagłośniowa.
Chrząstka tarczowata
składa sie z dwóch czworokątnych płytek chrzęstnych, złaczonych pod kątem skierowanym wierzchołkiem ku przodowi. Kąt ten jest większy u kobiet i u dzieci (wynosi zwykle powyżej 120st.), u mężczyzn ok 90st. W części górnej połączenia widnieje głębokie wcięcie tarczowe górne, w części dolnej- słabo zaznaczone wcięcie tarczowe dolne. Tylne krawędzie obu płytek przechodzą w rogi górne, ku dołowi w rogi dolne. Rogi dolne łączą się stawami z chrząstką pierścieniowatą.
Chrząstka tarczowata daje się łatwo wyczuć przez skórę na przedniej powierzchni szyi. Niejednokrotnie, szczególnie u mężczyzn można zauważyć wyniosłość krtaniową zwaną też 'jabłkiem Adama'. Tworzą ją wywinięte brzegi wcięcia tarczowego górnego.
Chrząstka pierścieniowata
leży poniżej chrząstki tarczowatej i ma kształt sygnetu. Składa się ze skierowanego do przodu łuku i leżącej od tyłu płytki. Na płytce,w miejscu przejścia jej brzegu górnego w boczny, leżą powierzchnie stawowe, służące do połączenia z chrząstkami nalewkowatymi. Na bocznych powierzchniach łuku chrząstki pierścieniowatej znajdują się powierzchnie stawowe dla rogów dolnych chrząstki tarczowatej.
Chrząstka nagłośniowa
ma kształt zbliżony do liścia. Jej węższa część- szypułka- łączy się za pomopcą więzadła z okolicą wcięcia tarczowego górnego. Inne więzadła łaczą nagłośnię z podstawą języka. Chrząstka nagłośniowa ma dużą spreżystość i pochylając sie do tyłu zamyka wejscie do krtani.
Chrząstka nalewkowata
parzysta, ma kształt zbliżony do ostrosłupa trójsciennego o podstawie trójkątnej. Kąt podstawy, zwrócony do przodu, tworzy wyrostek głosowy, kąt skierowany w bok- wyrostek mięśniowy. Na dolnej powierzchni trzeciego tylnego kąta widnieje powierzchnia stawowa łącząca sie po obu stronach z powierzchniami stawowymi płytki chrząstki pierścieniowatej. Wierzchołek chrząstki nalewkowatej skierowany do góry łączy się z chrząstka rożkowatą.
Chrząstka rożkowata
parzysta, bardzo mała, o kształcie stożka i łączy się z wierzchołkiem chrząstki nalewkowatej.
Chrząstka klinowata
parzysta, mała, o zmiennym kształcie, tkwi w tylnej części fałdu nalewkowo- nagłośniowego.
Chrząstki tarczowata, pierścieniowata oraz nalewkowate są połączone ze soba stawami, w których zachodzą ruchy w ściśle określonych kierunkach. Chrząstka tarczowata wykonyje ruchy w płaszczyźnie strzałkowej, oddalając się lub zbliżając do chrząstek nalewkowatych. Obraca się przy tym dookoła własnej osi poprzecznej, biegnącej przez stawy pierścienno- tarczowe. Chrząstki nalewkowe wykonują ruchy obrotowe dookoła osi pionowej, biegnącej od wierzchołka tej chrząstki do jej podstawy. Stawy między chrząstkami krtani zbudowane są podobnie do innych stawów, ruchy jednak są w nich ograniczone.
Więzadła krtani
dzielą się na dwie grupy.
Więzadła łaczące krtań z otoczeniem:
-więzadło tarczowo-gnykowe pośrodkowe
-więzadło tarczowo-gnykowe boczne
-więzadło pierścienno-tchawicze
Więzadła właściwe krtani:
-więzadło głosowe
-więzadło kieszonki krtaniowej
-wiezadło pierścienno-tarczowe
-więzadło tarczowo-nagłośniowe.
Więzadło tarczowo- gnykowe pośrodkowe i oba więzadła tarczowo-gnykowe boczne
łączą chrząstke tarczowatą z kością gnykową. Przestrzeń między tymi więzadłami zajmuje szeroka i cienka błona tarczowo-gnykowa.
Więzadło pierścienno-tchawicze
wypełnia przestrzeń między chrząstką pierścieniowatą a pierwszą chrząstką tchawicy, tworząc połączenie między tymi narządami.
Więzadło głosowe
zwane też wiezadłem tarczowo-nalewkowym dolnym, biegnie od wyrostka głosowego chrząstki nalewkowatej do wewnętrznej powierzchni chrząstki tarczowatej w miejsce połączenia obu jej płytek, drgania tego więzadła powodują powstawanie głosu.
Więzadło kieszonki krtaniowej
przebiega nieco wyżej ku bokowi i równolegle do więzadła poprzedniego. Między tymi dwoma więzadłami lezy wejście do kieszonki krtaniowej.
Więzadło pierścienno-tarczowe
w postaci szerokiego, łącznotkankowego pasma łączy chrząstke pierścieniowatą z chrząstka tarczowatą.
Więzadło tarczowo-nagłośniowe
łączyszypułę chrząstki nagłośniowej z górnym wcięcuem chrząstki tarczowatej.
Mięśnie krtani
mięśnie krtani dzielą się na dwie grupy-mięśnie przebiegające między krtanią, kością gnykową i mostkiem oraz mięśnie właściwe krtani.
Mięśnie właściwe krtani wpływają na ruchy poszczególnych chrząstek, zmieniając ich wzajemne położenie. Jedne z nich zbliżają lub oddalają chrząstke tarczowatą od chrząstek nalewkowatych, inne zwężają szpare głośni, jeszcze inne wywołuja jej rozszerzenie.
-m.głosowy
zbliżanie chrząstki tarczowatej do nalewkowatej
-m.tarczowo-nalewkowy
-m.pierścienno-tarczowy
oddalanie chrząstki tarczowatej od nalewkowatych
-m.nalewkowy poprzeczny
-m.nalewkowy skośny
-m.pierścienno-nalewkowy boczny
zwężanie głośni
-m.pierścienno-nalewkowy tylny
rozszerzanie szpary głośni
Mięsień pierścienno-tarczowy
to jedyny mięsień zewnętrzny krtani. Rozpoczyna się na łuku chrząstki pierścieniowatej, konczy na powierzchni bocznej chrząstki tarczowatej, przebiegając skośnie do dołu , przodu i środka ku górze, bokowi i tyłowi. Zbliża on łuk chrząstki pierścieniowatej do chrząstki tarczowatej, oddalając od siebie chrząstki nalewkowatą i tarczowatą. Pociąga to za sobą napięcie fałdów głosowych.
Mięsień pierścienno-nalewkowy boczny
przyczepia się do górnej części bocznej powioerzchni łuku chrząstki pierścieniowatej, konczy na wyrostku mięśniowym chrząstki nalewkowatej. Pociąga ten wyrostek do przodu, przy czym wyrostek głosowy przesuwa się w kierunku przyśrodkowym. W ten sposób następuje zwężenie głośni.
Mięsień pierścienno- nalewkowy tylny
rozpoczyna się na tylnej powierzchni płytki chrząstki pierścieniowatej, kończy na wyrostku mięśniowym chrząstki nalewkowatej. Pociągając ten wyrostek do tyłu powoduje oddalenie od siebie wyrostków głosowych i w ten sposób rozszerza głośnię.
Mięsień głosowy
przebiega równolegledo więzadła głosowego, przylegając do niego od strony bocznej. Tworzy on wspólnie z więzadłem głosowym podstawę fałdu głosowego.
Mięsień tarczowo-nalewkowy
ma takie same przyczepy jak więzadło kieszonki krtaniowej. Obydwa te mięśnie zbliżają chrząstkę tarczowatą do chrząstek nalewkowatych. Wraz z mięśniem pierścienno-tarczowym, działającym odwrotnie, regulują napięcie fałdów głosowych, a co za tym idzie- wysokość głosu.
Mięsien nalewkowy poprzeczny
łączy obydwie chrząstki nalewkowate, przy czepiaąc się do ich tylnej powierzchni. Mięsień kurcząc sie zbliża do siebie chrząstki nalewkowate, przez co zwęża szprę głośni.
Mięsień nalewkowy skośny
przebiega ukośnie między jedną a drugą chrząstka nalewkowatą i podobnie jak poprzedni zwęża szprę głośni.
Jama krtani
wysłana jest błoną śluzową, pokrytą nabłonkiem wielorzędowym migawkowym. Wyjątek stanowią fałdy głosowe, pokryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Migawki nabłonka poruszają sie w kierunku jamy gardła i wyrzucają drobne ciałka, trafiające z powietrza (kurz,sadze itp).
Wnętrze krtani dzielimy na 3 odcinki:
przedsionek krtani
głośnię
jamę podgłośniową.
Przedsionek krtani
rozpoczyna się wejściem do krtani ograniczonym od przodu krawędzią nagłośni, z boklu fałdami nalewkowo-nagłośniowymi. Każdy z nich przebiega od bocznej krawędzi nagłośni do wierzchołka chrząstki nalewkowatej. W tylnej części fałdu widoczne są dwi wyniosłości. Boczną tworzy guzek klinowaty, który odpowiada chrząstce klinowatej. Przyśrodkowa zwana guzkiem rożkowatym jest utworzona przez leżącą w niej chrząstke rożkowatą.
Głośnia
jest najwęższą częścią jamy krtani. Od góry ograniczają ją fałdy kieszonki krtaniowej. Każda z nich biegnie od wewnętrznej powierzchni chrząstki tarczowatej do chrząstki nalewkowatej. Pod błoną śluzową znajduje się w tym miejscu więzadło kieszonki krtaniowej.
Poniżej fałdów kieszonki krtaniowej przebiegają fałdy głosowe. W ich wnętrzu znajduje się wiezadło głosowe oraz przebiegający bocznie mięsień głosowy. Część szpary głośni zawarta między fałdami głosowymi nosi nazwę części międzybłoniastej. Z tyłu między wyrostkami chrząstki nalewkowatej znajduje się część międzychrząstkowa szpary głośni.
Szerokość głośni jaki i napięcie fałdów głosowych zależą od działania mięśni krtani. Powietrze przechodząc przez zwężoną głośnię, wprawia w drganie fałdy głosowe. Wysokość głosu który przy tym powstaje zależy m.in. Od napięcia fałdów głosowych, natomiast siła głosu zależy od szybkości pradu powetrza przechodzącego przez głośnię.
Wysokość głosu zależy również od budowy krtani, na ogół u osób o małej krtani głos jest wyższy. Mężczyźni mają głosniższy z powodu większej krtani i dłuższych fałdów głosowych.
Barwa głosu, po której możemy poznać mówiącego zależy od budowy i funkcji przestrzeni rezonansowych- są to: jama nosowa oraz zatoki przynosowe. Inną czynnością krtani jest ochrona dróg oddechowych przed wtargnięciem do nich pokarmu z jamy gardła. Rolę tę spełnia przede wszystkim nagłośnia, a następnie mięśnie zamykające szparę głośni.
Jama podgłośniowa
przechodzi ona bezpośrednio w tchawicę. Krtań z tchawicą łączy się za pośrednictwem więzadła pierścienno-tchawiczego.
W błonie śluzowej krtani, poza fałdami głosowymi występują liczn egruczoły cewkowe i cewkowo-pęcherzykowe o charakterze surowiczym i surowiczo-śluzowym. Gruczoły swoją wydzieliną zwilżają fałdy głosowe, jak również całe wnętrze krtani.
TCHAWICA (trachea)
ma kształt sprężystej, spłaszczonej od tyłu rurki, która górnym końcem łączy się z krtanią , a dolnym przechodzi do wnętrza klatki piersiowej, gdzie dzieli się na dwa oskrzela główne. Na przekroju poprzecznym tchawica ma kzstałt zbliżony do podkowy.
W odcinku górnym wymiar strzałkowy tchawicy przewyższa wymiar poprzeczny, w połowiedługości oba wymiary są sobie równe, a w części dolnej wymiar poprzeczny jest większy od strzałkowego. Długość tchawicy u człowieka dorosłego waha się od 10do 15cm, szerokości od 13 do 22cm.
Tchawicę dzielimy na część szyjną i piersiową. Częścć szyjna łączy się z chrząstką pierścieniowatą krtani więzadłem pierścienno-tchawiczym. Od przodu sąsiaduje ona z mięśniami powierzchniowymi szyi. Spłaszczona powierzchnia tylna tchawicy przylega do przełyku. W dolnym odcinku części szyjnej tchawica objęta jest przez gruczoł tarczowy. Między przełykiem a tchawicą po obu stronach leżą: nerw błędny, tetnica szyjna wspólna i żyła szyjna wewnętrzna.
Poniżej otworu górnego jklatki piersiowej znajduje się część piersiowa tchawicy, zakończona rozdwojeniem tchawicy. Po stronie lewej piersiowej cześci tchawicy leży łuk aorty, od przodu pień ramienno-głowowy, a u dzieci również grasica, która u osób starszych ulega stłuszczeniu.
Rusztowanie tchawicy tworzą sprężyste chrząstki tchawicze, które utrzymują drożność światła tchawicy, nie pozwalając na zapadanie się jej ścian. Każda z chrząstek ma kształt podkowy wypukłością zwróconą do przodu. Poszczególne chrząstki łączą się ze sobą za pomocą więzadeł obrączkowych.
Tylna, przylegająca do przełyku część tchawicy nie zawiera chrząstek i nosi nazwę ściany błoniastej. Ściana błoniasta zawiera też włókienka mięśni gładkich, z których jedne leżące od wewnątrz łączą wolne końce chrząstek tchawiczych, inne mają przebieg podłużny. Błona ślizowa, wyściełająca wnętrze tchawicy, pokryta jest nabłonkiem wielorzędowym cylindrycznym migawkowym. W błonie śluzowej szczególnie pokrywającej ścianę błoniastą, widać liczne gruczoły tchawicze o budowie cewkowej i cewkowo-pęcherzykowej.