Beata Fortuna-Antoszkiewicz

Edyta Gadomska

Krzysztof Gadomski

Urządzanie i pielęgnacja terenów zieleni. Część III

Hortpress Sp. z o. o. 2007

1.2. Funkcje roślinności drzewiastej

Rośliny drzewiaste w znaczący sposób wpływają na poprawę warunków środowiska człowieka. Niekwestionowana jest obecność roślinności, zwłasz­cza wysokiej, na terenach otwartych (m.in. wpływ na wzrost produkcji rol­niczej i ogrodniczej). W miastach roślinność jest niezbędnym składnikiem przyjaznej i harmonijnej przestrzeni, w której możliwe jest normalne funkcjonowanie człowieka.

Roślinność, w tym rośliny drzewiaste, spełnia wiele różnych funkcji, wśród których można wyróżnić: biologiczne, techniczne, estetyczne i spo­łeczne.

[9]

Funkcje biologiczne.

Funkcja sanitarno-higieniczna. Na podstawie prowadzonych badań jednoznacznie stwierdzono, że roślinność w znaczący sposób wpływa na poprawę warunków sanitarnych i higienicznych środowiska. Szczególnie korzystnie oddziałuje zastosowana w większych skupiskach, z przewagą roślinności wysokiej. Takie zadrzewienia mogą być kształtowane w różny sposób, przyjmując np. formy masywów, grup, rzędów oraz pasów o różnej strukturze.

Zadrzewienia przyczyniają się do:

• tłumienia hałasu (np. pas zieleni w pełnym ulistnieniu o wysokości minimum 5 m i szerokości 15 m tłumi hałas o ok. 10 dB, a pas o szerokości 40 m - o 25,5 dB; skuteczność tłumienia hałasu w stanie bezlistnym zmniejsza się o 3-8,5 dB);

• ograniczania zanieczyszczeń powietrza (np. asymilacja C0₂ );

• ograniczania stężenia zapylenia i opadu pyłów (gdy na obszarze pozbawionym zieleni stężenie zapylenia może wynosić ok. 50%, to na takim obszarze zadrzewionym zmniejsza się do 10%);

• przewietrzania terenów zabudowanych (roślinność i zabudowa w różny sposób pochłaniają ciepło i tym samym wywołują poziome i pionowe ruchy powietrza, które - wzbogacone o tlen z mniejszą ilością C0₂ - przepływa zawsze od zieleni do zabudowy).

Funkcja klimatyczna. Wyraźnie zaznacza się na terenach otwartych. Na terenie miejskim uzależniona jest od wielkości obszaru pokrytego roślinności i rodzaju szaty roślinnej. Obecność zieleni wpływa na:

[10]

• temperaturę powietrza (np. występowanie wyższych temperatur na obsza­rach leśnych w stosunku do terenów otwartych; na terenie miasta - zmniej­szenie wahań temperatur dobowych);

• zwiększenie wilgotności powietrza i gleby (poprzez ograniczenie parowa­nia i magazynowanie wody);

• ograniczenie prędkości wiatrów i bardziej równomierne rozłożenie pokry­wy śnieżnej.

Funkcja biocenotyczna. Zaznacza się przede wszystkim w obrębie terenów otwartych pozawiejskich:

• miejsce bytowania zwierząt (np. zadrzewienia i remizy śródpolne);

• kształtowanie określonych biotopów, co przyczynia się do zachowania rów­nowagi ekologicznej na danym obszarze.

FUNKCJE TECHNICZNE

• Ochrona przeciwwietrzna i przeciwerozyjna (ochrona gleb przed erozją wietrzną i wodną na terenach rolniczych; umacnianie skarp, wydm itp.).

[11]

• Zwiększenie bezpieczeństwa ruchu na trasach komunikacyjnych (osłony przeciwśnieżne i przeciwświetlne - ryc. 4).

• Izolacyjno-ochronne (osłony przeciwpożarowe; ochrona przed rozprzestrzenianiem się niepożądanych substancji, np. wokół obiektów przemysłowych, komunalnych -wysypiska odpadów).

• Rekultywacja terenów zdegradowanych (np. wysypiska odpadów komunalnych i poprzemysłowych; wyrobiska piasku, żwiru itp.).

FUNKCJE ESTETYCZNE I KOMPOZYCYJNE

• Instrument kształtowania krajobrazu (np. zadrzewienia śródpolnych na terenach rolniczych).

• Podstawowy element kompozycyjny założeń ogrodowych (zadrzewione jako swoisty „szkielet" ogrodu; służy do kształtowania wnętrz ogrodowych, wyznaczania osi kompozycyjnych i powiązań widokowych, wyznaczania granic założenia - ryc. 5a—d).

[12]

Ryc. 5. Przykłady kształtowania odmiennych w charakterze wnętrz ogrodowych: a - wnętrze wydzielone formowanym szpalerem grabowym w barokowym założeniu ogrodowym (Herrenhausen. Niemcy); b - wnętrze z dominantą architektoniczną w par­ku krajobrazowym (Herrenhausen, Niemcy); c - wnętrze ze stawem - park krajobra­zowy z pocz. Xix w. (Radziejowice); d - piętrowy układ roślinności podkreśla widok na jezioro, które zostało włączone w Kompozycję barokowego założenia ogrodowego jako rozległe wnętrze krajobrazowe (Isola Bella na Lago Maggiore, Włochy)

• Uczestniczenie w kształtowaniu przestrzeni miejskiej (współtworzenie wnętrz urbanistycznych - ryc. 6).

Ryc. 6. Regularna grupa lip współtworzy pierzeję ulicy - ścianę wnętrza urbanistyczne­go (Krakowskie Przedmieście w Warszawie)

[13]

Ryc. 7. Podkreślanie osi widokowej za pomocą regularnego nasadzenia drzew w układzie urbanistycznym (Częstochowa, widok na klasztor jasnogórski)

• Wyznaczanie lub podkreślanie perspektyw widokowych - ryc. 7.

• Podkreślanie przestrzeni reprezentacyjnej (otoczenie gmachów reprezentacyjnych, ważnych obiektów publicznych) i obiektów o znaczeniu krajobrazowym, historycznym, symbolicznym itp. (architektura, obiekty inżynieryjne formy rzeźbiarskie, pomniki - ryc. 8).

Ryc. 8. Nasadzenie roślin drzewiastych służące wyeksponowaniu cennego obiektu architektury we wnętrzu urbanistycznym (świątynia Westy na pl. Bocca delia Verita w Rzymie)

[13]

• Elementem dekoracji przestrzeni publicznej (indywidualizowanie określonych miejsc, np. ulic, placów).

• Uatrakcyjnianie ciągów komunikacyjnych (trasy ruchu kołowego, pieszego - promenady, bulwary; trasy turystyczne itp.).

• Element maskujący i osłonowy (przesłanianie nieatrakcyjnych widoków i nieestetycznych obiektów).

FUNKCJE SPOŁECZNE

• Rekreacyjne (element kształtowania odpowiednich warunków do wypoczynku, wpływający na organizację różnych jego form, np. turystyki).

• Rekreacyjno-użytkowe (ogrody przydomowe, pracownicze ogrody działkowe, sady i plantacje drzew lub krzewów owocowych).

• Dydaktyczne (ogrody tematycz­ne - zoologiczne, botaniczne, arboreta, parki etnograficzne; ogrody szkolne, dziecięce - przedszkolne, jordanowskie).

• Memorialne (cmentarze) i sym­boliczne — ryc. 9.

• Psychologiczne (w mieście - ro­ślinność jako forma żywa i element opozycyjny do wszechotaczającej architektury; oddziaływanie na psychikę człowieka, np. poprzez barwę, obecność zwierząt).

• Czynnik kształtowania wrażli­wości estetycznej.

Ryc. 9. Wykorzystanie drzew w wymiarze sym­bolicznym: drzewo-symbol życia na warszaw­skim Pawiaku

[14]

1.4. Ogólne kryteria doboru drzew i krzewów

Wybierając konkretne gatunki drzew i krzewów do projektowanymi nasadzeń, musimy uwzględnić wszystkie cechy dotyczące zarówno ich walorów ozdobnych lub użytkowych, jak i wymagań siedliskowych. Określone warunki środowiska na danym terenie wymagają zastosowania roślin o zbliżonych preferencjach siedliskowych. Istniejące warunki możemy w pewnym stopniu zmodyfikować, ale im większa zgodność roślin z siedliskiem, tym uzyskujemy trwalszy układ i lepszy efekt kompozycyjny.

Analizując warunki terenowe pod kątem sadzenia drzew i krzewów, uwzględniamy:

• uwarunkowania glebowe i hydrologiczne (rodzaj gleby i jej stan; poziom wód gruntowych; występowanie wód powierzchniowych);

• uwarunkowania klimatyczne (rozkład temperatur i ilość opadów w cyklu rocznym; długość trwania pokrywy śnieżnej; nasłonecznienie; kierunek do. minujących wiatrów; długość okresu wegetacyjnego itp.);

• uwarunkowania przestrzenne terenu (rzeźba terenu; szczególnie ważne na terenach miejskich - wielkość powierzchni przeznaczonej na nasadzenia, dostępność światła, obecność w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów zabudowy przemysłu itp.);

• stopień ewentualnego zanieczyszczenia powietrza lub gleby (dotyczy to zwłaszcza terenów zurbanizowanych, np. nasadzeniom towarzyszącym tra­som komunikacyjnym zagraża obecność metali ciężkich i zasolenie gleby- zadrzewienia ochronne na terenach zdominowanych przez przemysł ciężki narażone są na zakwaszanie gleby przez „kwaśne" deszcze).

Biorąc pod uwagę rodzaj projektowanego obiektu oraz jego funkcję, na­leży dodatkowo uwzględnić takie czynniki, jak:

• rodzaj systemu korzeniowego roślin - w zależności od jego budowy poszczególne gatunki można wykorzystywać w różnym zakresie: na obszarach wietrznych, gdzie istnieje ryzyko wykrotów, dobrze sprawdzają się drzewa o głębokich, palowych systemach korzeniowych; do umacniania skarp, zapobiegania erozji na stokach, utrwalania powierzchni gleby wykorzystuje się gatunki tworzące podziemne rozłogi lub dające odrosty korzeniowe; do umacniania wydm - rośliny głęboko korzeniące się i o niewielkich wymaga­niach siedliskowych; w kompozycjach ogrodowych należy unikać dominacji gatunków o płytkich i rozłożystych systemach korzeniowych, aby nie dopuś­cić do ostrej konkurencji o wodę i składniki pokarmowe, co może powodować obniżenie walorów dekoracyjnych roślin i wzrost nakładów na ich pielęgnację;

[20]

nie można sadzić drzew o płytkich, rozległych systemach korzeniowych na chodnikach, gdyż dochodzi do uszkadzania nawierzchni (ryc. 15);

Ryc. 15. Rozległe, płyt­kie systemy korzeniowe drzew powodują niszcze­nie nawierzchni - przy­kład niewłaściwego do­boru gatunkowego

• szybkość wzrostu i długość życia roślin — poszczególne gatunki charakte­ryzują się różnym tempem wzrostu, a w konsekwencji różną długością życia (np. gatunkami szybko rosnącymi i krótkowiecznymi są topole i wierzby; wolno rosnącymi i długowiecznymi — dęby); zastosowanie roślin szybko ros­nących pozwala na wcześniejsze uzyskiwanie efektów kompozycyjnych, ale jednocześnie stwarza niebezpieczeństwo szybszej utraty roślin (zamieranie i wypadanie) i częstszej rotacji materiału roślinnego (wymiany poszczegól­nych egzemplarzy) dla zachowania trwałości nasadzenia - jest to szczególnie ważne przy utrzymaniu określonego stopnia zadrzewienia w miastach;

• odporność na szkodniki i infekcje chorobowe - do nasadzeń należy do­bierać gatunki lub odmiany, które charakteryzują się większą odpornością na patogeny; gatunki i odmiany mniej odporne w wyniku porażenia patogenami tracą swoje walory ozdobne lub nawet zamierają; ma to szczególne znaczenie w przypadku nasadzeń monokulturowych (ogrodów rodzajowych lub więk­szych skupin roślin, w których dominują rośliny jednego gatunku), gdzie po­jawia się większe zagrożenie masowym rozprzestrzenianiem się szkodnika lub choroby; na zwiększenie naturalnej odporności roślin ma wpływ ich do­bry stan zdrowotny oraz odpowiednie warunki siedliskowe;

• intensywność pielęgnacji — dobór gatunków wymagających pielęgnacji w minimalnym zakresie jest szczególnie ważny w miejscach, gdzie możliwo­ści pielęgnacji roślin są ograniczone np. względami finansowymi lub uwa­runkowaniami technicznymi (tereny publiczne, trudno dostępne skarpy, te­reny podmokłe itp.);

• komfort i bezpieczeństwo — w miejscach częstego przebywania ludzi na­leży unikać sadzenia np. drzew o kruchym drewnie i roślin uczulających,

[21]

w miejscach przeznaczonych dla dzieci - roślin o trujących owocach z cierniami lub kolcami, a przy ulicach - rozłożystych, nisko rozgałęzionych drzew lub drzew o owocach lub nasionach, które „zaśmiecają" teren.

[22]

---