Kształtowanie się wschodniej granicy II RP (1918 - 1922). Oprac. RM, podr., s. 30 -38,
mapy, s. 34, 25; ważne ilustracje, s. 30, 31, zwłaszcza s. 32, 33, 35
1.Dwie koncepcje polskiej polityki wschodniej i wschodniej granicy II RP („polskie programy
wschodnie”) w latach 1918 - 1921
koncepcja federacyjna (Józef Piłsudski, msz Leon Wasilewski)
plan utworzenia federacji państw (Polski, Litwy, Białorusi, Ukrainy) przedstawiona m. in. w odezwie J. Piłsudskiego z 19 IV 1919 r. „Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego”
b) koncepcja inkorporacyjna (Roman Dmowski)
plan włączenia do Polski obszarów na których ludność niepolska stanowiłaby
mniejszość dającą się zasymilować (Galicja Wschodnia, Wołyń, zachodnia Białoruś,
Wileńszczyzna) - czyli włączenie „ tylko takich obszarów, które nam zapewnią
bezwzględną przewagę narodową (...) i pozwolą nam tym państwem kierować, jako
państwem narodowo polskim”, R. Dmowski
2. Polsko - ukraińskie (rząd Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej) walki o Lwów i Galicję
Wschodnią w listopadzie 1918 roku (1 XI - 22 XI): „orlęta lwowskie”, kpt. Czesław Mączyński -
dowódca polskich obrońców Lwowa w XI 1918 r.)
3. Geneza i wybuch wojny polsko - radzieckiej
przyczyny wojny:
- dążenie bolszewików do odzyskania obszarów utraconych przez Rosję pod koniec pierwszej
wojny światowej i w wyniku traktatu brzeskiego - dążenie bolszewików do objęcia rewolucją bolszewicką innych krajów Europy
- negatywny stosunek bolszewików do państwa polskiego, którego istnienie (zdaniem Lenina) utrudnia
(uniemożliwia) rozszerzenie rewolucji (socjalistycznej, bolszewickiej) na Niemcy i Europę Zachodnią
- wypowiedzenie przez Rosję Radziecką traktatu brzeskiego w listopadzie 1918 r.
- zajęcie przez armię czerwoną Wilna i Mińska (styczeń 1919)
wybuch wojny - wypowiedzenie przez Rosję Radziecką traktatu brzeskiego w listopadzie 1918 r.
- zajęcie przez armię czerwoną Wilna i Mińska (styczeń 1919)
- I etap wojny polsko - bolszewickiej: od bitwy pod Maniewiczami (II 1919 r.) do
ustabilizowania się linii frontu w II połowie 1919 r. (linia: Połock - Borysów - Bobrujsk -
Kamieniec Podolski)
- zajęcie Wilna i Mińska przez wojska polskie (kwiecień 1919)
- zakończone fiaskiem negocjacje polsko - rosyjskie (z jednym z dowódców białogwardyjskich
gen. A. Denikinem we IX 1919) i polsko - bolszewickie (z J. Marchlewskim w X 1919) w
sprawie granic
4. Mocarstwa Ententy wobec polskiej granicy wschodniej w l. 1919 - 1920
a) zatwierdzenie 21 XI 1919 przez Radę Najwyższą konferencji pokojowej w Paryżu statutu
autonomicznego dla Galicji Wschodniej (Polska uzyskuje na 25 lat mandat Ligi Narodów na
administrowanie tym terytorium)
b) wytyczenie linii Curzona (w dwóch etapach: decyzja Rady Najwyższej z 8 XII 1919 dotycząca jej
północnego i środkowego odcinka, uzupełniona ustaleniami na konferencji w Spa 11 VII 1920 o jej
południowy odcinek)
linia Curzona - projekt granicy polsko-radzieckiej (wzdłuż linii Grodno - Brześć Litewski - środkowy
bieg Bugu - na zachód od Rawy Ruskiej - na wschód od Przemyśla - do Karpat) zaproponowany w całości na
konferencji w Spa przez brytyjskiego msz George Curzona a wcześniej przez Radę Najwyższą 8
XII 1919 (na jej północnym i środkowym odcinku);
linia Curzona wyraźnie nawiązywała do granicy Rosji i Prus wytyczonej po III rozbiorze Polski, a
później na życzenie Stalina stała się podstawą wytyczenia granicy polsko - radzieckiej w 1945 roku.
5. Traktat sojuszniczy Polski z rządem (emigracyjnym) Ukraińskiej Republiki Ludowej (przywódca:
ataman Semen Petlura) z 21 IV 1920 r. jako próba realizacji koncepcji federacyjnej.
6. Rozpoczęcie drugiego etapu wojny polsko - bolszewickiej - wyprawa kijowska wojsk polskich
jako skutek traktatu sojuszniczego Polski z URL oraz jako próba realizacji koncepcji federacyjnej
(prasa endecka nazywała wyprawę kijowską szaleństwem...)
- zdobycie Kijowa przez wojska polskie 7 V 1920
7. Początek kontrofensywy wojsk radzieckich (zdobycie Kijowa 10 VI), mapa w podr., s. 34
dowódca frontu północnego - Michaił Tuchaczewski,
dowódca frontu południowego - Aleksander Jegorow (komisarzem politycznym w armii
Jegorowa był J. Stalin, który zażądał od Jegorowa rezygnacji z ataku na Warszawę)
rola1. Armii Konnej Siemiona Budionnego
8. Utworzenie rządu Władysława Grabskiego (24 VI 1920) oraz Rady Obrony Państwa (1 VII 1920)
Udział premiera W. Grabskiego w konferencji w Spa (10 VII - 11 VII 1920) - uznał linię Curzona za wschodnią granicę Polski, i dlatego po powrocie ze Spa został zmuszony do podania się do dymisji
- Lenin wobec ustaleń konferencji w Spa: „ za pomocą szachrajstwa chcą nam wydrzeć
zwycięstwo” (chciał bowiem zająć całą Polskę, nie tylko jej wschodnie kresy)
10. Powstanie rządu „ocalenia narodowego” z premierem Wincentym Witosem (24 VII 1920) i
Ignacym Daszyńskim jako wicepremierem.
Postawa KPRP w okresie wojny polsko - bolszewickiej (mieli zamiar przyłączyć Polskę do Rosji
Radzieckiej) i utworzenie 30 VII Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski („Polrewkom”)
z Julianem Marchlewskim jako przewodniczącym, „Polrewkom” został utworzony w Białymstoku
zajętym przez wojska radzieckie, był to marionetkowy rząd całkowicie podporządkowany Rosji Radzieckiej,
(zob. opowiadanie Stefana Żeromskiego, Na plebanii w Wyszkowie)
12.Bitwa warszawska (13 - 15 VIII 1920) i początek kontrofensywy wojsk polskich (kontrofensywy
znad Wieprza od 16 VIII)
- historyczny kontekst sformułowania „cud nad Wisłą”
- zwycięstwo Piłsudskiego? (naczelny wódz), gen. Rozwadowskiego ? (szef sztabu armii),
Weyganda? (szef francuskiej misji wojskowej w Polsce)
- pozostanie w Warszawie kardynała Achille Rattiego (nuncjusza Stolicy Apostolskiej w Polsce)
- „18 decydująca bitwa w dziejach świata”, lord d' Abernon
13. Bitwa nad Niemnem (20 - 26 IX 1920) i rozejm w Rydze (12 X)
14. Zajęcie Wileńszczyzny przez gen. Lucjana Żeligowskiego w październiku 1920 (w wyniku
upozorowania przez gen. Żeligowskiego buntu przeciw marszałkowi Piłsudskiemu) i utworzenie tzw. „Litwy
Środkowej” przyłączonej do Polski po wyborach do Sejmu Wileńskiego w marcu 1922 r.,
zarówno Piłsudski jak i Żeligowski pochodzili z Wileńszczyzny i chcieli aby obszar ten przyłączyć do Polski
15. Postanowienia pokoju w Rydze („traktat ryski”; 18 III 1921)
- wytyczenie granicy między Polską a Rosją Radziecką (mapa!)
- zwrot Polsce przez Rosję Radziecką dóbr kultury (np. wywiezionych z Warszawy do Petersburga
przez wojska rosyjskie po upadku powstania kościuszkowskiego)
- Rosja Radziecka zobowiązała się do wypłacenia Polsce odszkodowań wojennych (z tego
postanowienia nie wywiązała się)
16. Lenin wobec Polski w 1920 r. (tekst źródłowy), (zob. punkt 3a)
negatywny stosunek bolszewików i Lenina do państwa polskiego, którego istnienie (jego zdaniem) utrudnia
(uniemożliwia) rozszerzenie rewolucji (socjalistycznej, bolszewickiej) na Niemcy i Europę Zachodnią
2