Ogólny schetat opisu i analizy przypadku. Dotyczy rozpoznawania i rozwiązywania problemu edukacyjnego i wychowawczego. Jest to niezbędny materiał dla nauczyciela mianowanego.

1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU

• Krótko nazwij zjawisko

• Podaj podstawowe informacje nt. ucznia (grupy, zdarzenia), którego
  dotyczy ta analiza .

• Wymień główne objawy, wskazujące na istnienie problemu

• Uzasadnij dlaczego zwróciłeś uwagę na to zjawisko (problem) i danego ucznia

2. GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA

1. powstanie zjawiska (problemu) z:

• obserwacji

• wywiadu

• analizy dokumentów

• informacji od osób trzecich

• innych źródeł

2. Przedstaw wnioski dotyczące powstania problemu

3. Opisz rozwój zjawiska (problemu) w czasie:

• Kiedy się zaczęło?

• Jak długo trwa?

• Jak przebiegało?/zmieniało się (nasilało)

2. ZNACZENIE PROBLEMU

• Odwołując się do wybranej teorii (ewentualnie także do własnych doświadczeń) opisz znaczenie jakie ma dane zjawisko (problem) dla funkcjonowania ucznia (grupy, szkoły).

2. PROGNOZA

• Przedstaw na podstawie własnych doświadczeń i literatury, przewidywania co do skuteczności swoich oddziaływań

• prognoza negatywna - spodziewany stan w przypadku zaniechania oddziaływań

• prognoza pozytywna - stan którego spodziewasz się po wdrożeniu oddziaływań

3. PROPOZYCJE ROZWIĄZANIA

• Sformułuj cele

• Przedstaw zadania, jakie sobie postawiłeś:

• zadania naprawcze (terapeutyczne, korekcyjne,)

• zadania profilaktyczne (zapobiegawcze)

• Przedstaw plan oddziaływań (kto? co? jak? kiedy?)
  Uwaga: Analiza przypadku może kończyć się na tym etapie, jeśli pełni jedynie role, diagnostyczną.

4. WDRAŻANIE ODZIAŁYWAŃ

• Opisz ramowo przebieg stosowanych oddziaływań i ich skutki

• Przedstaw bardziej szczegółowo przykład, ilustrujący wybrane
  oddziaływania .

5. EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ

• Przedstaw zamierzone i niezamierzone skutki oddziaływań

• Porównaj prognozę pozytywną z uzyskanymi efektami

Uwaga: Analiza przypadku może dotyczyć także rozwiązań strukturalno-systemowych (programowych, organizacyjnych) w szkole.

JAK DOBRZE OPRACOWAĆ OPIS I ANALIZĘ PRZYPADKU?

Dlaczego nauczyciel, który chce uzyskać stopień nauczyciela dyplomowanego musi dokonać analizy?
Na podstawie takiego opracowania można:

• sprawdzić sprawność nauczyciela,

• ocenić sposób jego myślenia,

• stwierdzić, czy nauczyciel umie reprezentować naukowy sposób myślenia.

ISTOTA PRZYPADKU - PODŁOŻE PSYCHOLOGICZNE

Nauczyciel, jako osoba odpowiedzialna za kształcenie młodych ludzi, musi rozumieć najpierw samego siebie, aby móc zrozumieć innych. Refleksje nauczyciela powinny być wyższe niż przeciętnego człowieka.
Aby wyjaśnić znaczenie tego problemu posłużę się określeniem UTO czyli Ukryte Teorie Osobowości.
     UTO -to schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości,
     Np. jeśli ktoś jest zgryźliwy, nasze UTO pokazuje nam, że jest także irytujący; jeśli ktoś jest blondynką, to nasze UTO wskazuje nam różne skojarzenia ( ładna, głupia, słodka, zgrabna, bezmyślna ), co niekoniecznie jest prawdą.
     UTO pozwala określić, jaka jest dana osoba, poprzez wypełnienie luki w naszej wiedzy na dany temat, co z góry wiadomo, że jest fałszywe, bowiem składa się z naszych własnych przekonań o zasadach współwystępowania cech osobowości.
    Badania nad UTO zapoczątkowały eksperymenty Solomona Asch'a . Ustalił on, że pewne cechy , takie jak np. ciepły - zimny maja centralne znaczenie dla wyciągania wniosków o innym człowieku w przeciwieństwie innych cech, takich jak np. grzeczny-niegrzeczny, które stanowią słaba podstawę do wnioskowania.
     Jeśli ktoś jest ciepły to nasze UTO mówi nam że jest on także towarzyski, dobry, dobroduszny, miły...
    W opisie nie możemy posługiwać się skojarzeniami, schematami grupującymi cechy osobowości. Powinniśmy posługiwać się wiedzą fachową a więc naukową. W nauce należy pokazać łańcuch myślowy, który jest często trudny do uchwycenia. Dlatego naukowe przewidywania należy rozpocząć od opisu(DESKRYPCJI). Po co? Aby skutecznie przewidzieć.
     Konieczne jest zatem dokonanie EKSPLANACJI, czyli wyjaśnienia, dzięki któremu możemy przewidywać. Przewidywanie(PREDYKCJA) może nastąpić jedynie w oparciu o teorię, dlatego dzięki ocenie opisu i analizy przypadku komisja sprawdzi, czy nauczyciel potrafi panować nad własnym językiem, czy potrafi wypowiadać się normatywnie, a nie konstruktywnie.

Jaką procedurą to zrobić, aby miało to sens?

     W celu wyjaśnienia posłużę się schematem poznania naukowego.
     W naszej głowie istnieje świat konstruktów teoretycznych, wokół nas świat faktów empirycznych. Budowanie teorii rozpoczyna się od prześwietlenia konkretnych faktów teorią, po to by na drodze dedukcji doprowadzić do przewidywania faktów jakie zaistnieją w przyszłości. Pozwoli to sporządzić sprawozdanie.
     Opis przypadku to: fakty, odpowiedni język, objaśnianie przy pomocy teorii, zweryfikowanie hipotez .

     Jakie są fazy postępowania przy dokonywaniu badania naukowego?

1. obszar badawczy( zbiorowy lub indywidualny) - którym jest dziecko, grupa dzieci czy zespół klasowy; zbiorowe to np.

• charakterystyka klasy pod kątem: przyjaźni, koleżeństwa, wrogości, wpływów grupy, wzajemnych zależności;

• badanie świadomości demokratycznej uczniów, kształtowanie postaw samorządności( rodzeństwo, klasa, dzielnica, miasto, województwo, państwo). Może to być w oparciu o cykl lekcji, spotkań, wycieczek do instytucji, itp.

• oddziaływanie szeroko pojętej sztuki ( muzyka, teatr, filharmonia, kino, książka) na życie i osobowość dziecka, kształtowanie jego zainteresowań, pasji i gustów;

• zwalczanie uzależnień pojawiających się w społeczności uczniowskiej.

Indywidualne to np.

• rodzenie się ( lub marnowanie ) talentów, ich odkrywanie, rozwój, momenty triumfu, a także porażek, wpływ na zainteresowania, spędzanie czasu, kontakty interpersonalne, relacje nauczyciel - uczeń; szukanie autorytetów w życiu, badanie, jakie cechy decydują o ich wyborze, odpowiedzi na pytania:

• czy zawsze autorytet jest naśladowany, czy jego życie jest wzorem?

• kto najczęściej jest autorytetem dla młodego człowieka?

• czy w życiu młodego człowieka niebezpieczne jest zjawisko "autorytetu negatywnego"?

• uczeń w nowym środowisku; nowy uczeń, jego aklimatyzacja w szkole, wpływ na klasę, zdobywanie przyjaźni, tworzenie nieformalnych, negatywnych grup, ewaluacja jego działań, rozwoju psychicznego lub intelektualnego.

• włączenie do zespołu klasowego na zasadzie akceptacji przez grupę osoby stojącej na uboczu, nieśmiałej, zahamowanej, wyznającej inna religię niż większość w klasie, innej narodowości.

• podobszar ( organizacyjno-programowy, dydaktyczny, wychowawczy);
  przypadek wychowawczy to np.

• absencja ucznia na zajęciach szkolnych

• negatywne relacje interpersonalne w klasie

• przejawy niedostosowania społecznego ucznia szkoły..........

• zaburzenia emocjonalne ucznia (grupy uczniów) szkoły.......

• zagrożenia patologiami społecznymi( narkomania, alkoholizm, konflikt z prawem) ucznia.......

• fascynacja subkulturami niosącymi zło, agresje ucznia.....

przypadek dydaktyczny to np.

• praca z dzieckiem dyslektycznym,

• prowadzenie zajęć np. z wychowania do życia w rodzinie,

• trudności w nauce spowodowane sytuacja rodzinną( zdrowotną, wynikającą z zachowań negatywnych) ucznia...

• zdolności w jednej dziedzinie jako przeszkoda w realizowaniu się ucznia w innym zakresie

• wyszukiwanie talentów w danej dziedzinie nauki i ich rozwijanie

• niepowodzenia ucznia w procesie nabywania wiadomości i umiejętności

przypadek organizacyjno-programowy to np.

• przeprowadzenie ewaluacji wewnątrzszkolnego systemu oceniania przeciwdziałanie pogorszeniu się stanu technicznego budynku szkolnego kształtowanie postawy proekologicznej

• wpływ internetu, opracowań, streszczeń na ubożenie języka wypowiedzi ustnej i pisemnej uczniów

UWAGA: NALEŻY NAZWAĆ ANALIZOWANY PRZYPADEK
np. Opis i analiza przypadku rozpoznawania i rozwiązywania problemu edukacyjnego.( praca z uczniem zdolnym o specyficznych zahamowaniach)

Opis i analiza przypadku powinny zawierać:

1. Identyfikację problemu.

2. Genezę i dynamikę zjawiska.

3. Znaczenie problemu.

4. Prognozę.

5. Propozycję działania.

6. Wdrażanie oddziaływań i ich efekty.

      Elementy te opisuje większość opracowań dotyczących opisu i analizy ( np. "Opis i analiza przypadku. Teoria i praktyka". pod redakcją Henryka Składanowskiego.

ANALIZA PRZYPADKU DYDAKTYCZNEGO:

1. Identyfikacja problemu.

• zdiagnozowanie braków ucznia w zakresie podstawy programowej( powinna ona obejmować wszystkie działy materiału nauczania oraz ich zakres, ważne jest także sprawdzenie standardów wymagań, ich rozumienie i realizacja przez ucznia, co jest istotne w związku z egzaminem)

• określenie zdolności ucznia do przetwarzania wiadomości na konkretne umiejętności

• jeśli przypadek dotyczy np. odkrycia ucznia ze zdolnościami, należy opisać przykłady świadczące o tych zdolnościach

• Geneza i dynamika zjawiska.

• rozpatrzyć należy dokładnie przyczyny niedoborów w wiadomościach i umiejętnościach ucznia ( często mają one podłoże wielostopniowe np. uczeń chorował lub wagarował, nie tylko ma tzw. braki ale i odczuwa niechęć do samego przedmiotu i wystarczy mały sukces dla zmotywowania go do nadrobienia zaległości)

• należy także dociec, kiedy zaczęły się niepowodzenia i jak szybko one postępują

• można tez podać jaki wpływ niepowodzenia przedmiotowe maja na psychikę dziecka, jego widzenie świata tego bliskiego, czyli szkoły, kolegów i nauczycieli

• jeśli sprawa dotyczy ucznia zdolnego należy pomyśleć nad sposobami i tempem rozwoju jego talentu. Powinno się zachęcić go do tego rozwoju i pokazać korzyści płynące z faktu, że jest się kimś nietuzinkowym.

• Znaczenie problemu.

• w tym punkcie można odpowiedzieć na pytania:

1. jakie znaczenie ma dane zjawisko dla funkcjonowania ucznia w klasie oraz jego sukcesów w nauce lub pogłębiania się niepowodzeń?

2. Jaki wpływ na dane zjawisko ma prowadzenie zajęć lekcyjnych w klasie?

3. Jak wygląda współdziałanie z rodzicami?

4. Czy rodzice są świadomi zjawiska i działań nauczyciela?

5. Jakie znaczenie ma działanie nauczyciela dla jego własnego rozwoju i doskonalenia się?

• Prognoza.

• W tej części należy rozważyć prognozę negatywną i pozytywną. Prognoza negatywna dotyczy przede wszystkim zaniechania działań naprawczych, rezygnacji po pierwszych porażkach lub obrania wariantu "nic nie da się zrobić". Należy tu dokładnie opisać jakie będą dla ucznia, uczniów, a także dla szkoły konsekwencje tego postępowania. Prognoza pozytywna da nadzieję, że działania szkoły, nauczyciela, pedagogów i innych sprzymierzeńców przyniosą dobre efekty, nawet jeśli nie będą one od razu dostrzegalne. Jednocześnie należy choćby w przybliżeniu określić kierunek i tempo zmian

• Propozycje oddziaływań.

• należy tu opisać kolejne kroki oddziaływań, ich umiejscowienie w czasie, intensywność tych działań

• należy wymienić wszystkie możliwe grupy wsparcia i szczegółowo określić ich rolę. Będą to np. nauczyciele uczący w danej szkole, pedagog, psycholog, inni uczniowie, rodzice, rodzeństwo, instytucje powołane do opieki nad dzieckiem

• można wykorzystać takie formy pracy jak: zespoły dydaktyczno-wyrównawcze, koleżeńską pomoc, kółko zainteresowań, indywidualną pracę z uczniem, szkolne pogotowie matematyczne

• istotna jest współpraca z rodzicami i koordynowanie wspólnych działań; rodzice musza mieć świadomość, że zależy nam bardzo, aby pomóc dziecku i muszą znać sposób pomocy. Unikamy określeń" nic nie umie, proszę ćwiczyć", gdyż rodzice nie potrafią pomóc dziecku, mogą tylko wspomagać poczynania nauczyciela np. dopilnowując uczęszczanie na zajęcia wyrównawcze

• Wdrażanie oddziaływań i ich efekty.
  UWAGA! TEN PUNKT ZE WZGLĘDU NA ZNACZENIE POWINIEN BYĆ NAJSZERZEJ OPISANY.

• w punkcie tym powinien być zawarty:

• opis efektów oddziaływań zaplanowanych w punkcie 5, czyli w propozycjach oddziaływań; należy je szerzej opisać, nie bać się analizy porażek, często ich przemyślenie da sukces przy dobrym przypadku

• należy dołączyć testy, foliogramy, karty pracy, scenariusze lekcji, opis materiałów pomocniczych

• ewaluacja przyjętych oddziaływań opisująca efekty pozytywne i negatywne

• wnioski dotyczące szczegółowej oceny uzyskanych efektów w porównaniu z poprzednimi osiągnięciami

• sposób konsolidacji działań i współpracy wszystkich grup wsparcia

• podsumowanie, jak może potoczyć się dalej rozwój i poczynania dziecka


ANALIZA PRZYPADKU WYCHOWAWCZEGO:

1. Identyfikację problemu.

• obserwacje zachowań na lekcjach, reakcji innych uczniów na dane zachowanie, oceny zachowania przez rówieśników(aprobaty, dezaprobaty), opinii dorosłych( nauczycieli, pracowników szkoły, rodziców, opiekunów)

• warunki domowe, kontakty interpersonalne w domu i ich wpływ na życie i postępowanie ucznia( lub grupy uczniów)

• stosunek dziecka do szkoły, kolegów, rozumienie przez niego problemu

• Genezę i dynamikę zjawiska.

• cykliczne opinie pedagogów, uczniów na temat rozwoju przypadku czyli:

• negatywny rozwój wydarzeń, zachowań, lub:

• utrzymywanie się tendencji bądź jej zahamowanie

• zobrazowanie opisanych zachowań za pomocą charakterystycznego zdarzenia

• rozmowy z dzieckiem na temat problemu, w tym wykorzystanie umiejętności aktywnego słuchania, odczytanie problemu z punktu widzenia dziecka

• poznanie opinii rodziców na temat początku i rozwoju diagnozowanych zachowań, w tym wysnucie wniosków, na ile sytuacja rodzinna może mieć wpływ na opisywany przypadek

• rozmowy z nauczycielami, uczniami poprzedniej szkoły

• Znaczenie problemu.
  W tym punkcie analizy przypadku należy:

• podać w jaki sposób opisywane zachowania wpływają na przebieg lekcji, bezpieczeństwo dziecka lub jego kolegów na przerwach, poza szkołą, w czasie zajęć lekcyjnych i poza lekcyjnych

• jaki wpływ na inne dzieci ma opisywany uczeń

• jak postrzega problem bliższe i dalsze środowisko dziecka

• czym może grozić negatywny rozwój wydarzeń, zachowań; ocena, jakie konsekwencje może mieć opisywany przypadek

• dla samego ucznia

• dla jego rówieśników

• dla jego najbliższych

W tym punkcie można odwołać się do literatury pedagogicznej lub własnych doświadczeń.

4. Prognozę.
   (podobnie jak w przypadku edukacyjnym)

5. Propozycję działania.

• należy tu opisać kolejne kroki oddziaływań, ich umiejscowienie w czasie, intensywność tych działań

• należy wymienić wszystkie możliwe grupy wsparcia i szczegółowo określić ich rolę. Będą to np. nauczyciele uczący w danej szkole, pedagog, psycholog, inni uczniowie, rodzice, rodzeństwo, instytucje powołane do opieki nad dzieckiem

• można rozważyć powierzenie uczniowi obowiązków lub funkcji, która spowoduje zmianę w postrzeganiu siebie, akceptacje u rówieśników

• można wykorzystać talent dziecka lub jego umiejętności albo zdolności manualne do skierowania dziecięcych działań na inne tory

• Wdrażanie oddziaływań i ich efekty.
  (podobnie jak w przypadku edukacyjnym)

Literatura z której warto skorzystać przy tworzeniu opisu i analizy przypadku.

1. T Gordon "Wychowanie bez porażek w szkole"

2. A. Gurycka "Stosowana psychologia wychowawcza"

3. Lewicka "Podstawy diagnozy psychologicznej"

4. O.Lipkowski "Resocjalizacja"

5. L.Pytka "Pedagogika resocjalizacyjna"

6. Z. Skorny "Obserwacje psychologiczne dzieci i młodzieży"

7. Z. Skorny "Obserwacje, interpretacje i charakterystyki psychologiczne"

8. H. Spionek "Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych"

9. S.Ziemski "Problem dobrej diagnozy"


NAJCZĘŚCIEJ POPEŁNIANE BŁĘDY:

• używanie branżowego żargonu ( np. uczeń nie nabył kompetencji)

• używanie skrótów ( np. program ART przyniósł efekt - nikt nie wie o co chodzi w skrócie ART)

• zbyt abstrakcyjny język

• zbyt długie zdania

• używanie przymiotników wartościujących( np. nauczyciele podjęli najlepsze możliwe w tej sytuacji działanie)

• zbyt długie akapity


JAK SIĘ USTRZEC PRZED NIMI?

• nie używamy nazwisk, zdjęć( a jeśli są one konieczne to za zgodą rodziców -dołączona do opisu)

• język i stylistyka - wyczucie ( np. jeśli to nastolatek to nie piszemy Krzysio)

• pomijamy np. rudy chłopiec

• opisujemy fakty- to co widzimy, obserwujemy, wysłuchamy, a nie to co sobie wyobrażamy

• przy opisie faktów nie koloryzujemy( np. biedne, znękane dziecko)

• nie piszemy wszystkiego, ale odwołujemy się do faktów( maja one wpływ na przewidywanie)

• nie używamy ogólników( np. często był nieobecny - jak często?)

• nie oceniamy ( Krzyś jest miły- napisz odnosi się grzecznie, mówi dzień dobry, używa zwrotów grzecznościowych)

• nie etykietujemy(np. jest leniwy, fałszywy)

• nie piszemy w kategoriach cech (np. jest schizofrenikiem)

• używamy języka powszechnie zrozumiałego, jak najprostszego


Jeżeli opis i analiza pełni role diagnostyczną można zakończyć w punkcie 5. Dobrze jest sformułować również wnioski końcowe, uwagi, które dopełniają prowadzona analizę o elementy nie ujęte wcześniej, a poszerzające wiedzę na temat badanego zjawiska.
     Opisu i analizy można dokonać bardzo szczegółowo, zwracając uwagę na poszczególne detale danego zjawiska lub też sentencyjnie, przedstawiając najważniejsze problemy, które dostrzegamy i chcemy rozwiązać.

     Opracowałam na podstawie własnych notatek ze szkolenia w Centrum Doskonalenia Nauczycieli ( 2004 r).

Wioletta Michalska

---