PSAŁTERZ FLORIAŃSKI

-w Polsce średniowiecznej Psałterz był znany od momentu przyjęcia chrześcijaństwa. Nie można wykluczyć, że w okresie misyjnym używano w toku nauczania religijnego słowiańskiej (czeskiej?) wersji księgi. W liturgii mszalnej odśpiewywano psalmy łacińskie, zrozumiałe początkowo tylko dla duchownych i wykształconej elity świeckiej. Doniosłą kulturowo okolicznością było używanie Psałterza w toku edukacji: był on podstawą nauczania łaciny i śpiewu kościelnego w szkołach katedralnych i klasztornych od początku ich istnienia, a w XIII w. stał się również podręcznikiem w szkolnictwie parafialnym. Stopniowo stawał się najlepiej znaną i zapewne najgłębiej przeżywaną księgą biblijną Starego Testamentu.

- znajdował się w bibliotece klasztornej opactwa kanoników lateraneńskich w ST. Florian pod Linzem w Austrii (stąd nazwa zabytku)

- rękopis Psałterza jest księgą m składającą się z 296 kart pergaminowych, zapisanych gotyką w dwie kolumny, kodeks zdobią piękne iluminacje, tekst zawiera całkowity przekład psałterza w trzech językach: łacińskim, polskim i niemieckim, symbol wiary św. Atanazego i pięć antyków; psalmy poprzedzone są dwoma prologami. W tekście dadzą się odróżnić trzy części: pierwsza, najwcześniejsza, do karty 188, druga do drugiego wersetu PS. 107, trzecia (z początku wieku XV) do końca rękopisu.

- przyjmuje się, że Psałterz powstał w końcu XIV w. i na początku XV w., częściowo na Śląsku (w Kłodzku), a częściowo w Krakowie.

-trójjęzyczny tekst: łaciński, polski i niemiecki sporządziło trzech nie znanych z imienia kopistów, którzy pracowali niezależnie od siebie w pewnych odstępach czasowych.

- pierwotne przeznaczenie księgi dla królowej Jadwigi potwierdzają umieszczone w paru miejscach kodeksu wizerunki herbu Andegawenów, połączonego z dość tajemniczym znakiem: plecionką dwóch liter M, interpretowaną przez badaczy najrozmaiciej, np. jako skrót imion Marta i Maria (symbol połączenia życia „Miserere mei” („zmiłuj się nade mną”, inc. PS. 50) lub „Memento mori” („pamiętaj o śmierci”) lub „Mons Mariae”.

-zabytek odnalazł (ok. 1825r.) bibliotekarz klasztorny, ks. Chmel, który o swym odkryciu doniósł znanemu slawiście Kopitarowi, który był w tamtym czasie kustoszem Biblioteki cesarskiej w Wiedniu.

-pierwsze wydanie Psałterza ukazało się w 1834r. w Wiedniu.

-pojawienie się polskich utworów artystycznych wypada uznać za wydarzenie prawdziwie doniosłe. Wraz z Bogurodzicą, Kazaniami świętokrzyskimi, domyślnym Psałterzem św. Kingi i zachowanym Psałterzem floriańskim rodzima twórczość literacka wkroczyła w świetną fazę swego rozwoju, przyczyniając się do rozkwitu języka i stopniowo przełamując tradycję bytowania utworów słownych wyłącznie w ustnym przekazie.

-tekst pisano staranną teksturą (gotycką minuskułą) i obficie zdobiono. Liczne, bogate kolorystycznie i suto złocone iluminacje stanowią dzieło kilku twórców, stosujących różne style malarskie.

- Księga Psalmów stanowiąca część składową tzw. Pism Starego Testamentu obejmuje 150 zróżnicowanych treściowo i artystycznie utworów lirycznych; ich nazwa wywodzi się od gr. słowa psalmos. Przyjmuje się, że Psałterz jest kompilacją pewnej liczby mniejszych zbiorów i luźnych utworów powstających w różnych okresach pod piórem wielu twórców.

Tradycja przypisywała autorstwo całości królowi żydowskiemu Dawidowi, jednakże badania potwierdziły to mniemanie tylko w wypadku 74 psalmów; spośród pozostałych - 12 pieśni przypisuje się Asafowi, 11 - Korachitom (synom Korach), dwie - Salomonowi, po jednej - Mojżeszowi, Hermanowi, Etanowi i kilku innym, zaś 46 uważa się za anonimowe.

Hebrajski tekst był wielokrotnie przekładany na inne języki, w III w. powstała jego wersja grecka, będąca częścią dokonanego w Aleksandrii tłumaczenia Starego Testamentu, zwanego Septuagintą, czyli „przekładem siedemdziesięciu”; stała się ona podstawą późniejszych translacji łacińskich. Próby przekładania całości Biblii na łacinę były podejmowane już w II i III wieku, jednakże dopiero pod piórem św. Hieronima powstało tłumaczenie uznane za obowiązujące w Kościele chrześcijańskim (tzw. Wulgata) i ono to stworzyło podstawę tekstową późniejszych przekładów Księgi Psalmów. Średniowiecze korzystało jednak z Psałterza nie tylko w jego wersji łacińskiej. W IX wieku na Morawach, podczas prac misyjnych Cyryla i Metodego, powstał przekład dzieła na język staro-cerkiewno-słowiański. Dość wcześnie pojawiły się także tłumaczenia na języki narodowe, np. w Czechach i w Niemczech.

- trójjęzyczny tekst Psałterza floriańskiego miał różne podstawy. Wersja łacińska, wywodząca się zasadniczo z Wulgaty, przejawia drobne odstępstwa od oryginału. Analiza języka i stylu przekładu polskiego wykazuje obecność wielu archaizmów leksykalnych, gramatycznych i składniowych, świadczących o posiłkowaniu się przez pisarzy starszą redakcją tłumaczenia; jednocześnie wyraźne bohemizmy, obfite zwłaszcza w dalszych partiach tekstu, przemawiają za równoległym

KAZANIA GNIEŹNIEŃSKIE

- kazania pochodzą z końca XIV w.

- rękopis znajduje się w bibliotece Kapituły Gnieźnieńskiej. Cały kodeks, zawiera 103 kazań łacińskich i 10 polskich

ROZMYŚLANIA PRZEMYSKIE O ŻYWOCIE PANA JEZUSA CZYLI ŻYWOT NAJŚWIĘTSZEJ RODZINY

- należą do najważniejszych zabytków naszej literatury apokryficznej

- przechowało się w rękopisie ( z końca XV lub samego początku XVI w.) w zbiorach Biblioteki Kapituły greckokatolickiej w Przemyślu. Rękopis ma format czwórki, pismo gockie

- na pierwszej stronie tytuł: „Poczyna szye II Rozmyszlany IIe o zyuoczye: II pana iesusza.”

-cały rękopis wydał Bruckner w Bibliotece Pisarzów Polskich Akademii Umiejętności pt. „Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa. Z rękopisu greckokatol. Kapituły przemyskiej wydał Aleksander Bruckner. Kraków, 1907”. We wstępie dokładny opis zabytku, uwagi o pisowni i ortografii; na końcu słowniczek. Tekst został tam ogłoszony w pisowni zmodernizowanej, z wyjątkiem początku i kilku innych rozdziałów

BOSKA KOMEDIA

-wydaje się, prawdopodobnie, że Dante rozpoczął Boską Komedię na wygnaniu, ok. 1307r., włączając może do niej wcześniejsze fragmenty, powstałe jeszcze we Florencji.

- dwie pierwsze części zostały zapewne doprowadzone do końca i rozpowszechnione przed śmiercią cesarza Henryka VII (1313r.) lub niewiele później.

- utworowi swemu nadał Dante tytuł Komedia zgodnie z kategoriami, stylistyki średniowiecznej, zamierzył bowiem wypowiedzieć się nie stylem podniosłym, „tragicznym”, lecz językiem powszednim, „komicznym”.Było to znamienne zwłaszcza dla Piekła i groteskowych lub rubasznych w nim epizodów. W ciągu powstawania dalszych części poematu styl jego nieuchronnie odrywał się od pospolitości, zwłaszcza na wyżynach Raju; nie wpłynęło to jednak na zmianę tytułu.

-zakończenie „pogodne” uzasadniało również obraną nazwę w myśl przyjętej wówczas poetyki. Przydomek „Boska” pochodzi od późniejszych, pełnych podziwu czytelników.

- Włosi widzą w Boskiej Komedii utwierdzenie własnej świadomości narodowej, głos potężnej osobowości moralnej

- intensywne przeżycia estetyczne, poemat nasuwał nieprzedawnione problemy postawy człowieka wobec świata.

---