„Zdaje mi się, że widzę... gdzie?
Przed oczyma duszy mojej.”
Ballada jako gatunek synkretyczny łączy ze sobą elementy epiki, liryki i dramatu.
Opowiada o niezwykłych wydarzeniach legendarnych lub historycznych. Jej forma
romantyczna odznaczała się nastrojową tajemniczością oraz niejasno zarysowanymi
wydarzeniami, w które często ingerują siły nadludzkie. Przykładami mogą być: „Król Olch”
Goethego oraz „Romantyczność” A. Mickiewicza. Oba utwory powstały w dobie
romantyzmu, gdy rozum i normy społeczne zaczęły ustępować miejsca uczuciom i emocjom;
gdy świat elfów, wróżek i duchów jednoczył się z rzeczywistością.
Ballada „Król Olch” opowiada o ojcu, który wiezie swoje dziecko, które jest ciężko
chore do domu. Akcja utwory rozgrywa się nocą, gdy przejeżdżają przez las. Las w tym
utworze stwarza wrażenie tajemniczości, zagubienia, prowadzi do strachu. Symbolizuje
piekło. Staje się przeszkodą dla ojca, który chce ratować życie swego syna. Określenie „mrok
bez dna” oznacza niekończącą się pustkę, ciemność, smutek, „otchłań rozpaczy”, śmierć, po
której nic człowieka nie czeka, przestrzeń, w której nie ma dna, od którego można się odbić,
by powrócić do życia. Utwór ten jest podzielony na strofy i wersy. Jest to cecha liryczna,
która ułatwia odbiór wiersza, dzieląc go na pewne całości-strofy. Wersyfikacja dodatkowo
nadaje rytm, który jest podobny do rytmu galopu konia, co pobudza naszą wyobraźnię. Utwór
jest rymowany. Sprawia to wrażenie lekkości odbioru tekstu. Autor używa dialogów- cechy
dramatu, by podkreślić autentyczność tego wydarzenia. Kreacja narratora (cecha liryczna),
który opisuje przebieg wydarzeń sprzyja sensacyjności. Tę balladę charakteryzuje
tajemniczość, mrok, groza śmierci, niepewność i niestałość życia oraz poczucie beznadziei.
Bohaterami są postacie realne- ojciec i syn; oraz fantastyczne- król Olch i jego córki, będący
uosobieniem szatana i demonów. Ojciec jest pełen trwogi, strachu o życie syna. Chore
dziecko ma omamy wywołane przez chorobę, widzi postacie nadprzyrodzone. Chłopca
ciekawi świat rzeczy nierealnych. Pyta o niego ojca. Ta rzeczywistość jest dla niego nowa i
pociągająca a jednocześnie lęka się tego, co nieznane. Król Olch obiecuje dziecku radość,
sielankę, zabawę. Kusi go, by w jego ostatniej godzinie zwrócił swą duszę do niego- szatana.
Utwór kończy śmierć chłopca, o której nie wie ojciec. Dowiadujemy się o niej od narratora,
który ma wiedzą o życiu i śmierci. Jest negatywnie nastawiony do świata nadprzyrodzonego
nazywając go głuchym; głuchym na ból i rozpacz ojca.
Akcja „Romantyczności” A. Mickiewicza rozgrywa się w mieście, o wczesnym
poranku. Ballada ta opowiada o Karusi, dziewczynie, której ukochany dawno umarł. Stojąc
pośrodku tłumu ludzi widzi Jasieńka. Wzywa go, płacze. Próbuje z nim rozmawiać. Tłum jej
współczuje. Pojawia się także osoba starca, która uosabia uczonego racjonalistę, który uważa
postawę tłumu za naiwną, dziewczynę zaś za niezrównoważoną psychicznie. Można
powiedzieć, że akcja toczy się na dwóch płaszczyznach: realnej, której doświadczają wszyscy
i paranormalnej, w której ma udział tylko Karusia. Narrator uosabia się z osobą z tłumu i
prowadzi narrację w sposób zdawania relacji z wydarzeń. Ten utwór poprzez różność
poglądów w nim przedstawionych, czas i przestrzeń nakłania odbiorców do zdeklarowania
się, czy żądzą nami prawa starca, czy też współczujemy Karusi, pozwalamy by rządziły nami
emocje. Utwór ten ma charakter nostalgiczny, melancholijny. Zawiera tęsknotę za życiem
pośmiertnym. Jasieniek jest ukochanym Karusi, który umarł dwa lata przed rozpoczęciem
akcji utworu. Dziewczyna żyje nadzieją, że spotkają się po śmierci. Wierzy w świat duchów.
Tęsknota wyzwala w niej wizje swego ukochanego. Cytat „weź mię, ja umrę przy Tobie, nie
lubię świata” mówi o tym, że Karusia odczuwa pragnienie śmierci. Chce umrzeć, by spotkać
się w ukochanym. Jest nieszczęśliwa i zrozpaczona mówiąc: „źle mnie w złych ludzi tłumie,
płaczę, a oni szydzą;”. Dziewczyna po śmierci Jasieńka nie umie się odnaleźć w świecie,
ludzi traktuje jak wrogów, dlatego otwiera się na świat paranormalny. Inni ludzie jednak nie
przeżywają tego, co ona, nie widzą Jasieńka, lecz jednak współczują jej, litują się nad nią,
modlą się. Starzec jednak nie podziela opini ludu mówiąc: „dziewczyna duby smolane bredzi”
co oznacza, że kłamie, wymyśla, że widzi ukochanego. Pozostaje on zamknięty na ból i
rozpacz Karusi uważając ją za niezrównoważoną. Narrator jest obserwatorem w tłumie. Nie
zgadza się jednak z punktem widzenia starca. Świadczą o tym cytaty: „widzisz świat w
proszku”, co znaczy, że starzec źle ocenia sytuację, gdyż nie widzi całokształtu. W świecie
starca nie ma uczuć i emocji, które wpływają na człowieka i dlatego nie widzi on całości.
Fragment: „martwe znasz prawdy” ukazuje, że poglądy starca- racjonalizm przestały
obowiązywać, że nadszedł nowy czas, w którym panuje empiryzm. Motto w balladzie
wprowadza w nastrój utworu, ukazuje, o czym będzie pertraktować.
Starzec z ballady „romantyczność” oraz ojciec z „króla Olch” mają wiele wspólnych
cech. Oboje są racjonalistami, dla których nie istnieje świat fantastyczny. Oboje są świadkami
komunikacji z tym światem, i oboje też go nie akceptują. Podążają starymi, znanymi szlakami
myślenia. Narrator utworu „Romantyczność” uważa, że bardziej ważne są uczucia- to, co
odczuwa serce, niż rozum. Narrator drugiego utworu także wierzy w świat poza ziemski stoi
po stronie chłopca odrzucając poglądy jego ojca. Autorzy obu tych utworów są romantykami,
dlatego uważają, że doznania empiryczne, uczucia i emocje są ważniejsze od tego, co dyktuje
rozum i mądrości świata.
Oba wiersze można nazwać manifestami, gdyż autorzy ukazują nowatorskie
spojrzenie na świat- spojrzenie romantyczne, odrzucając to, co znane- poglądy i utarte ścieżki
myślowe ludzi oświecenia.