HISTORIA WYCHOWANIA

- WYKŁADY

Dr. Józef Żerko

Literatura:

Proces wychowania - jego pewne elementy - zaczęły się już u hord pierwotnych.

We wczesnych stadiach organizacji hord pierwotnych nie ma biednych, bogatych, obce było pojęcie klas społecznych, władzy. Członkowie zdobywali środki do życia dla całej grupy. Brak przywilejów dla grup. Równość- równe prawa, brak zróżnicowania.

O wychowaniu świadczą jedynie wykopaliska. SA to tylko hipotezy.

Wzrost procesów pedagogicznych rósł wraz ze wzrostem społecznym. Przygotowywano młodych do zaspokajania potrzeb i realizacji celów, do których zmierzała cała społeczność. W miarę rozwoju hord widać świadome formy uczenia. Hordy rozwijały się. Społeczność przekształcała się w odrębne rodziny ( mówimy wówczas o USTROJU RODOWYM).

USTRÓJ RODOWY - to początek rozwoju. Zdobywanie pożywienia jego różnorodność ( ryby, mięso itp.), posługiwanie się ogniem, łukiem, toporem, czółna, środki produkcji powodują rozszerzanie umiejętności u młodych ludzi. Rozszerzać trzeba wiedzę o warunkach życia zwierząt i ich zwyczajach. Pilna stała się potrzeba wprowadzenia młodych w tajniki wiedzy o łowiectwie ( małe łuki, figurki zwierząt). Okres zabawy też miał czemuś służyć. W miarę dorastania wyruszali z dorosłymi na łowy. W okresie rodowym nastąpił wyraźny podział prac na damskie i męskie. Również wychowanie chłopców różniło się od wychowania dziewcząt.

W okresie rodowym proces wychowania przejmuje brat matki ( do dziś zostało to zachowane w rodzinach arabskich). Zaspokajanie potrzeb dzieci należało do wuja. W tym okresie dużą rolę odgrywało też starsze rodzeństwo. Uczyło młodsze łowiectwa, robienia sideł, dawało rady i wskazówki. Ważną rolę pełniły też grupy rówieśnicze. Przynależność do takiej grupy była wręcz przymusowa. ( wtedy nazywane były republiką dziecięcą). Polegało to na wspólnych zabawach, pracach, naśladowaniu dorosłych, nauce tańca, grach zręcznościowych. Grupy te miały uczyć praw, norm i zasad panujących w danej społeczności, jak również uczyć dyscypliny.

Dziewczęta najczęściej uczyły się przy matce przez naśladownictwo ( miniaturowe rzeczy dorosłych kobiet).

Celem wychowania w okresie rodowym, było przekazywanie niezbędnych wiadomości, umiejętności, nawyków potrzebnych do życia ( nauka sporządzania broni, narzędzi służących do polowania, sztuka posługiwania się bronią i jej doskonalenie, oraz wyrabianie umiejętności potrzebnych do polowania, a także podnoszenie sprawności fizycznej- istniała już wówczas wiedza o możliwościach dostosowania umiejętności do wieku).

Obok naturalnego wychowania ważne tez było wychowanie moralne. Dążyło się do wyrobienia zachowań pożądanych i eliminacji zachowań niepożądanych.

Dzieci przechodzące z wieku dziecięcego w dorosłe życie przechodziły przez INICJACJĘ. Były one wówczas wprowadzane w tajniki danych dziedzin.

Ten okres był też czasem wprowadzania w tajniki życia seksualnego (Imieliński „Seks kulturowy”) i we wszystkie tajniki życia dorosłego.

W okresie inicjacji sprawdzano umiejętności moralne. Te momenty inicjacji były bardzo trudne dla chłopców.

Dziewczynki nie były poddawane inicjacji. Były przygotowywane do roli żony i matki.

Były to społeczeństwa kultury PREFIGURATYWNEJ (tj. przez stulecia nic się nie zmienia, te same cele rodziców i dzieci - do dziś istnieją takie społeczności Np. w Ameryce - plemiona indiańskie).

Wraz z rozwojem wspólnot rodowych zaczęło się coś w rodzaju powstawania specjalizacji: podział na rody: Np. pasterskie, łowieckie itp. Rody ewoluowały, zaczęły się podziały a wraz z tym zróżnicowanie na bogatszych i biedniejszych. Wraz z ewolucją powstają rzeczy z żelaza, broń - do zabijania zwierząt, ale również ludzi. Zaczynają się wojny. Rozpoczyna się podbijanie państw, a co za tym idzie niewolnictwo.

Rozpoczyna się tez okres rozwoju pisma ( różne w różnych krajach _ runiczne, obrazkowe).

Następuje podział pracy dla ludzi.

OKRES PRODEMOKRACJI WOJSKOWEJ

Pojawia się wiedza o technice wojskowej. Społeczeństwo różnicuje się w znaczny sposób, ze względu na stan posiadania. Rodzi się świadomość narodu, świadomość państwa. Wraz z państwem przychodzi król, władza, kodyfikacja ( Kodeks Hammurabiego, Solona), prawa, kara jako odwet. Zmierza to ku określeniu państwowości z określeniem systemu władzy.

Dowodem tego jest Np. Starożytna Sparta.

Wiedza o społeczeństwie EPOKI ANTYCZNEJ jest dość duża.

Na czoło w starożytnym okresie wybijają się 3 państwa:

1/ SPARTA

2/ ATENY (w tamtym okresie Ateny były państwem, Grecja nie istniała)

3/ RZYM

OKRES STAROŻYTNY

1. SPARTA

Spartanie, szczep wojowniczy z doskonałymi żołnierzami (1900 p.n.e.).

Peloponez zasiedlony był przez Achajów, którzy podbili i utworzyli kilka państewek (Argo, Mykeny i inne). Stworzyli kulturę MYCEŃSKĄ (rzeźba, literatura, budownictwo, flota, malarstwo - wszystkie te dziedziny były bardzo rozwinięte). Spartanie podbili ich i zniszczyli kulturę myceńską.

a/ podbici nazywani byli HELOTAMI (HELOCI) - zrównano ich z niewolnikami

b/ układający się nazywani byli PERJOJKAMI (PERJOJKOWIE) - ludność wolna, lecz pozbawiona praw politycznych

c/ pełnoprawni obywatele Sparty nazywani byli SPARTIATAMI (SPARTIACI)

Spartanie mieli dwa okresy władzy:

1/ X -VIII w p.n.e. - władali dwaj królowie i rada starszych oraz organ nadzorujący i kontrolujący ( 5 wysokich urzędników zwani:EFOROWIE. Zabiegom wychowawczym i kształceniu podlegali tylko synowie królewscy i otoczenie królewskie. Ideałem wychowawczym był mąż stanu i dobry żołnierz. W dążeniu do ideału - przekazywanie tajników władzy, umiejętność układania mów politycznych, retoryka. Nie zaniedbywano też wychowania fizycznego i zręcznościowego.

2/ VI w p.n.e. - zwrot w dziejach Sparty - wychowanie młodzieży jest podporządkowane państwu. Państwo decyduje o sposobach kształcenia. Decydentem w sprawach wychowania w tamtym okresie był - PAJDONOM. O urodzeniu również decydowało państwo, regulowano ilość urodzeń dziewczynek ( zbyt dużą ilość dziewczynek - uśmiercano). Dążono do uzyskania społeczeństwa idealnego. Sparcie potrzebni byli wojownicy, mężczyźni zdrowi - byli na wagę złota.

Kształcenie wówczas to instytucja wychowania. Brak szkół. Dzieci do 7 roku życia ( chłopcy i dziewczynki) przebywały z matką. Przeznaczano ten czas na zabawy. Od 7 roku życia chłopcy przechodzili do koszar wojskowych i tam przebywali do 17-18 roku życia.

Dziewczęta powyżej 7 roku życia tez chodziły do koszar, jednak wracały na noc do domów matek. Dzieci poddawane były ćwiczeniom fizycznym ( najpierw lekkim a w miarę wzrostu coraz trudniejszym).

Chłopcy po 18 roku życia przechodzili do EFEBII wojskowych. Tam przebywali do 21 roku życia. Tam dochodziła wiedza z zakresu wojskowości. Po ukończeniu 21 roku życia odbywała się przymusowa 10 - letnia służba wojskowa. Po ukończeniu 31 roku życia państwo oczekiwało a wręcz nakazywało szybki ożenek i rozród ( oczekiwano dzieci, najlepiej synów).

Dziewczynki po osiągnięciu 17 roku życia przejmowały obowiązki kobiet. Wychowanie dzieci i prowadzenie domu. Kiedy mężczyźnie wyruszali na wojny, kobiety szkolone w młodości przejmowały ich rolę - walczyły i broniły państwa.

W trakcie nauki kładziono nacisk na naukę ustaw oraz pieśni wojskowych. Etap wychowania wojskowego, służył do stworzenia żołnierza idealnego ( karność, dyscyplina, nagradzano spryt i kradzieże - karano tylko, jeśli kradnący dał się złapać, umiejętność radzenia sobie we wszystkich sytuacjach).

W ten sposób Sparta dorobiła się doskonałych żołnierzy.

Sposoby wychowania: przekaz ustny, szkoła jako instytucja nie figuruje, koszary spełniały funkcje wychowania patriotycznego i fizycznego.

2. ATENY

Kultura Myceńska ( sztuka, poezja - wysoko rozwinięte).

Ateny miały dobre stosunki z sąsiadami, nie były nastawione na wojny. Do VII w p.n.e. panowały tam warunki podobne jak w Sparcie. Dopiero po tym okresie skierowano się na kulturę, sztukę i naukę.

IDEAŁ ATEŃSKI - piękne wysportowane ciało i wykształcenie moralne i duchowe - KALOKAGATHIA ( atrakcyjność ciała i ducha)

Ateńczykom zależało na wykształceniu intelektualnym. Tam powstała instytucja szkoły, uczenie pisania, liczenia i czytania. Już od 6-7 roku życia. Dzieci bogatych rodziców miały nauczycieli w domu ( byli to głównie wykształceni urzędnicy). Reszta dzieci - obywateli wolnych - chodziło do szkół. Prowadzili je tam niewolnicy zwani PEDAGOGAMI ( ich zadaniem było odprowadzanie i przyprowadzanie dzieci). Były to szkoły prywatne, prowadzone na rachunek nauczyciela.

Pierwotny nauczyciel - GRAMATYSTA- czytania, potem po paru latach pisania, literatury i arytmetyki.

Drugi nauczyciel -LUTNISTA - uczył nauki gry na lutni.

Lekcje nauczyciel prowadził z każdym chłopcem oddzielnie. Po ukończeniu 9 lat, zadawano chłopcom do opanowania na pamięć utwory, uczono historii i geografii kraju. Poznawali również zasady życia publicznego w Atenach, mitologie, politykę oraz zasady etyczne. Równolegle odbywała się nauka gry na lutni, śpiewu i deklamacji. Po 13 roku życia doskonalono naukę u gramatysty. Potem następowało przejście do PALESTRY - tam opiekunem chłopca był PEDOTRIBA.

Palestra (odpowiednik boiska) był to pierwszy stopień wychowania obywatelskiego. W palestrze podstawą ćwiczeń był pięciobój. Uczono pływania, zapraszano też wysokich urzędników państwowych do objaśniania zasad życia publicznego, żeby poznawać ustrój Aten (było to metoda pedagogiki).

Po ukończeniu palestry młodzież udawała się do GIMNAZJUM ( odpowiednik stadionu sportowego). Tam za wychowanie odpowiedzialni byli SORFONIŚCI i GIMNAZJARTA. Stamtąd, tez wzięły się wszystkie dyscypliny olimpijskie. Efektem finalnym, była 2 letnia EFEBIA wojskowa.

Dziewczynki do 7 roku życia przebywały pod opieką matki. Po 7 roku życia w bogatych rodzinach dziewczynki uczone były w domu ( przez wykształconych niewolników). Szkół publicznych dla dziewcząt nie było.

Kultura helleńska jest kolebką cywilizacji.

PEDAGODZY W TAMTYM OKRESIE:

SOKRATES (469-399 p.n.e.)

Filozof będący najlepszym przykładem pedagoga, nauczyciela. Powodowała to jego postawa i talent pedagogiczny. Koniec jego życia był dość tragiczny (zeznali przed sadem dwaj podstawieni świadkowie, że Sokrates jest bezbożnikiem i uczy tego młodzieży). Został on uwięziony i skazany na śmierć. Sokrates nie zostawił pisanych utworów. Pozostały tylko utwory jego uczniów, którzy pisali o nim. Sokrates ogłosił postulat, że człowiek może sam siebie doskonale poznać, od niewiedzy można wznieść się do stanu samopoznania. Uważał tez, że samowychowanie jest najlepsze. Trzeba tak wychowywać by pod nieobecność nauczyciela uczeń wiedział, co należy a czego nie należy. Jego filozofia i poglądy na cnotę jako dobro bezwzględne - cnota przynosi człowiekowi pożytek, jest on uznawany za twórcę wychowania moralnego. Dużo miejsca poświęca sprawom pojęciowym. Uważa, że cnota jest wiedzą. Wiedza o tym, co dobre a co złe pozwoli na świadomy wybór, na podjęcie właściwych decyzji. Uważał, że każda nauka ma swoją konstrukcję tj. pewne pojęcia ogólne a nim podporządkowane są pewne jednostkowe przedmioty.

Metody wg Sokratesa

Metoda Sokratyczna - metoda naprawiająca, metoda majeutyczna ( akuszeryjna), doprowadzanie do właściwych wniosków nie dając gotowej recepty.

PLATON (427-347 p.n.e.)

Ateńczyk, uczeń Sokratesa, przedstawiciel idealizmu w filozofii, podróżnik. Założył własną szkołę - Szkołę Akademicką, poświęcił się pracy, tej szkole i pracy pisarskiej. W swoich traktatach pisał „filozofów uczynić królami”.

Trzy okresy w życiu Platona

a/ sokratyk - głosił poglądy swego mistrza 8 lat

b/ etyk - oderwanie się od „pępowiny”

c/ tworzy własne tezy

Wychowanie wg Platona

1. Platon poświęca wiele miejsca psychologicznemu uzasadnieniu celów wychowania. Uważał, że harmonijnie ukształtowane ciało i dusza to najważniejsze w wychowaniu

2. Daje szerokie pojecie etycznych postaci wychowania. Był twórcą 4 cnót

a/ umiarkowanie - panowanie nad własnym sobą

b/ odwaga

c/ mądrość

d/ sprawiedliwość

3. o wychowaniu Platon uważał, ze wychowanie ma realizować ideę dobra

4. wychowanie może mieć wg niego charakter:

- polityczny - wychowanie jest sprawa państwa, musi ono zapewnić warunki dla nauczycieli do realizacji idei dobra

- społeczny - człowiek jest częścią społeczeństwa i trzeba go przygotować do życia w tym społeczeństwie. Nie różnicować chłopców od dziewcząt. Proponował utworzenie poszczególnych instytucji wychowawczych w zależności od wieku dziecka ( dla dzieci małych - odrębne instytucje wychowawcze, dla dzieci starszych - obowiązkowe szkoły)

ARYSTOTELES (384-322 p.n.e.)

Pochodził z rodziny lekarskiej, był uczniem, a potem nauczycielem w Akademii Platońskiej - spędził tam 20 lat. Po śmierci swojego mistrza opuszcza Akademię. Był nauczycielem Aleksandra Macedońskiego. Założył własną szkołę o nazwie LIKEON. Napisał ważne traktaty między innymi dzieło „Polityka”. W księdze 7 i 8 mówi o pedagogice i wychowaniu.. Uważał, że należy uczyć tego, co jest potrzebne, co w przyszłości się przyda. Wg niego wychowanie ma charakter polityczny i państwowy. Dużą wagę przypisał do wychowania przedszkolnego. Określa, że trzeba wszelkimi sposobami rozwijać wszechstronne wychowanie.

Odmawiał kobietom praw równych mężczyznom.

Odróżnia on proces wychowania moralnego od wychowania intelektualnego. Dokonuje próby analizy procesu dydaktycznego od strony psychologicznej i od strony logiki. Uważał, że proces uczenia dokonuje się poprzez wrodzona ciekawość ludzi, która jest motorem nauczania. Dzieli uczenie na kilka procesów:

a/ proces poznawania

b/ zapamiętywanie

c/ przełożenie wiedzy pamięciowej na umiejętności

Temu procesowi odpowiadają pewne stopnie logiczne

a/ pokazać

b/utrwalić

Jest to metoda indukcyjna.

Podsumowując jego kredo możemy powiedzieć, że Arystoteles był człowiekiem, który starał się rozwiązywać sytuacje trudne metodą złotego środka.

3. RZYM

Wyróżniamy w nim dwa okresy w

A/ RZYM REPUBLIKAŃSKI

Ideał obywatela - gospodarza wiejskiego ( posiadacze ogromnych majątków wiejskich, niewolników, hodowca, zarządca).

Do 7 roku życia chłopcy znajdowali się pod opieką matki. Uczyły one chłopców i dziewczynki pisania i czytania. Po ukończeniu 7 roku życia chłopiec przechodził pod opiekę ojca. Ten uczył go zarządzania służbą, gospodarstwem, niewolnikami, pieniędzmi.

Od 450r p.n.e. - uczył go też prawa 12 tablic. Czasem ojcowie wysyłali synów w wieku 15-16 lat kształcić się u urzędnika lub prawnika - była to nauka płatna.

Obowiązkowo chłopcy byli oddawani do miast w służbie politycznej na 1 rok.

Potem następowała 2 letnia służba wojskowa, zakończona w 21 roku życia (EFEBIA WOJSKOWA)

1 rok - nauka bycia żołnierzem

2 rok - nauka pracy w sztabie

Dzieci biedniejszych, ( ale wolnych) były w okresie republiki kształcone w szkołach pod nazwą LUDUS.

Szkoły te przeznaczone były dla wolnych, niezamożnych rzymian.

W szkołach prywatnych uczyli LITERATORZY - uczono tam czytania, pisania, arytmetyki, literatury i prawa 12 tablic.

W III w p.n.e. pojawili się wyspecjalizowani nauczyciele od arytmetyki nazywani KALKURATORAMI.

W szkołach rzymskich okresu republiki - panowało równouprawnienie płci.

Pod koniec okresu republiki, kiedy Rzym podbił Grecję, posyłano dzieci do prywatnych (bardzo drogich) szkół greckich - uczono ich tam między innymi oratorstwa.

B/CESARSTWO RZYMSKIE

Rzym za czasów cesarstwa zmienił się, ponieważ ludzie byli żądni wiedzy. Armia rzymska opanowała basen Morza Północnego. Dotarli, aż do obecnej Wielkiej Brytanii. W związku z tym potrzebny był orator, wytrawny polityk, urzędnik znający prawo funkcjonujące w Rzymie, człowiek wykształcony.

Poziom kształcenia w szkołach publicznych - LUDUS - niewiele się zmienił. Nadal panowało tam równouprawnienie płci. Bogata młodzież nadal uczyła się w domach - nauczali prywatni nauczyciele. Powstawały też szkoły retoryczne gzie przedmiotem była RETORYKA. Opierano się na Cyceronie (największym mówcy tamtych czasów). Szkoły retoryczne były kuźnią wychowania. Uczono młodzież układania i wygłaszania mów PANEGIRYCZNYCH. Szkoły te kończyły się w 21 roku życia. Po tym byli oni przygotowywani do rozpoczęcia pracy zawodowej.

Cesarstwo istniało, aż do upadku Rzymu ( panował w nim politeizm).

PEDAGODZY W TAMTYM OKRESIE

KATON STARSZY

Napisał podręcznik historii dla swojego syna. Zawarł w nim encyklopedyczną wiedzę

CYCERON

Filozof dający sporo trafnych maksym pedagogicznych

SENEKA

„Traktat o łagodności” - filozof, stoik, interesują go poglądy moralne

MAREK FABIUSZ KWINTYLIAN

Pochodził z Hiszpanii, był znakomitym adwokatem i nauczycielem wymowy. Napisał „kształcenie mówcy”. Teorie wychowania podporządkowuje kształceniu retorycznemu. Wg niego mówcą może być tylko człowiek moralny. Jest on zwolennikiem wychowania w szkołach publicznych (przeciwnik wychowania w domach). Uważał, że nauczyciel powinien ja ojciec podchodzić do uczniów. Nauczyciel powinien być opanowany, cierpliwy, wytrwały w podejściu do ucznia, nie powinien obrażać godności ucznia. Na najniższym szczeblu edukacji powinien być najlepiej wykształcony nauczyciel.

ŚREDNIOWIECZE

1/ USTRÓJ FEUDALNY

Posiadał dwie klasy: posiadaczy ziemskich i chłopów. Charakterystycznym elementem tej epoki jest dziedziczenie majątkowe. Podział społeczny na 4 zasadnicze stany:

a/ szlachta

b/ duchowni

c/ chłopi

d/ mieszczaństwo

Każdy z tych stanów organizuje dla siebie sposób wychowania.

Pod koniec ery starożytnej zaczęła się rozpowszechniać religia katolicka. Była niebezpieczna, bo mówiła o królu królów ( najpierw rozwijała się u biednych, potem stopniowo u bogatych). Była niebezpieczne, zatem prześladowana. Skala prześladowań w pewnym momencie stała się tak wielka, że dalsze prześladowania wydawały się „nieopłacalne”, miała ona coraz więcej zwolenników.

Utworzyła się cała klasa duchowieństwa. Utworzyły się zakony damskie i męskie, filozofowie tłumaczący ideologię kościoła (św. Augustyn, Tomasz Akwinu). Wraz z upowszechnianiem się chrześcijaństwa wcześniejsze ideały upadały. Ideały antyczne nie mieściły się w ramach chrześcijaństwa.

Po upadku szkól antycznych, kościół jako jedyny posiadał umiejętność nauki czytania i pisania. Doszło do sytuacji, że władcy byli analfabetami Np. KAROL WIELKI.

To właśnie Karol Wielki doprowadził do sytuacji, że papież wydał edykt, iż przy każdej parafii ma powstać szkoła, do której mogliby uczęszczać wszyscy chętni chłopcy. Miano ich uczyć pisania i czytania a także arytmetyki. Szkoły te miały być na utrzymaniu proboszcza.

W zakonach wyspecjalizowano się w wielu dziedzinach (Np. benedyktyni - przepisywali księgi, bonifratrzy - zajmowali się ziołolecznictwem). Każdy zakon potrzebował wykształconej młodzieży. Dlatego przy klasztorach ( począwszy od klasztoru Monte Cassino) założone zostały:

SZKOŁY PRZYKLASZTORNE (520r).

Upowszechniły się one na dobre w XII w. Zaczęto do szkół przyklasztornych od tego okresu przyjmować również dzieci niechcące pozostać w zakonie (były to szkoły odpłatne).

Wyższą formą szkolnictwa kościelnego były:

SZKOŁY KOLEGIACKIE

Znajdowały się w mniejszych miastach, przy kolegiatach, gdzie urzędowali niżsi ranga mnisi kościelni.

SZKOŁY BISKUPIE (KATEDRALNE)

Były one tam gdzie znajdowały się siedziby biskupów - w dużych miastach.

W organizacji szkół kościelnych wyróżniamy:

7 sztuk wyzwolonych (ARTES LIBERATES)

1. TROJTROŻE - T R I W I U M ( trzy drogi kształcenia)

a/ gramatyka

b/ retoryka

c/ dialektyka

2. CZTERODROŻE - Q U A D R I W I U M (cztery drogi kształcenia)

a/ arytmetyka

b/ astronomia

c/ geometria

d/ muzyka

*Triwium nauczano już w Rzymie w okresie antycznym.

Gramatyka - było to poznawanie słów

Retoryka - była to nauka sztuki wymowy

Dialektyka - logika

W średniowieczu nauka odbywała się w języku obcym ( łacina), brak było podręczników ( nauczyciel czytał).

W średniowieczu szkoły parafialne - organizowały naukę na poziomie

Triwium a/ gramatyka - nauka wymowy

b/ retoryka - układanie pism, przygotowywanie kazań

c/ dialektyka - z niej w średniowieczu zrezygnowano, przekształciła się w

s c h o l a s t y k ę - naukę o logicznym udowadnianiu, że tak jest.

Szkoły zakonne - organizowały naukę na poziomie triwium, ale dodawano tam też naukę śpiewu oraz przedmioty dotyczące tego, czym zajmował się zakon.

Szkoły kolegiackie - organizowały naukę na poziomie triwium oraz dodawano wybrane elementy Quadrivium.

Szkoły katedralne - organizowały naukę na poziomie wszystkich 7 sztuk wyzwolonych + medycyna i teologia.

Nagromadzenie wiedzy w szkołach katedralnych ( biskupijnych), było tak duże, ze zrodziła się potrzeba stworzenia uniwersytetu. Odpowiedzią kościoła było założenie pierwszego kościelnego uniwersytetu w PARYŻU (w 1200r)

*(Należy pamiętać o tym, że okresy nie pokrywały się w Europie. XII w., dla Włoch, to odrodzenie, gdy tymczasem Polska w XII w. istniała dopiero od II wieków ( powstanie państwa polskiego datujemy na X w.) i panowało w niej głębokie średniowiecze)

**(Pierwsza sekcja zwłok odbyła się u protestantów w Gdańsku)

- W Polsce początkowo w zakonach byli mnisi z innych krajów. Dopiero w XII wieku kraj został podzielony na biskupstwa. Wystąpiła konieczność kształcenia kleru jak i prawników i medyków. Z braku szkół w Polsce następowały wyjazdy na uniwersytety za granicę. Pierwsze szkoły parafialne - miasta troszczą się o szkoły, naucza duchowieństwo. Nauczają triwium. Początkowo w szkołach polskich uczyli księża z innych krajów np. Niemcy nieznający języka polskiego.

W 1248r legat papieski Jakub zezwala by uczono pacierza po polsku. Szczególnym zdarzeniem w oświacie polskiej było 12 maja 1364r, za Kazimierza Wielkiego - powołano Uniwersytet w Krakowie. Miała to być szkoła państwowa ( świecka) kształcąca administratorów i prawników. Król nasz zamierzał utworzyć Uniwersytet uczący metodą quadrivium (tj. 7 sztuk wyzwolonych), jednak kościelne władze rzymskie nie wyraziły na to zgody. Więc początkowo na Uniwersytecie Krakowskim nauka triwium. Po śmierci Kazimierza Wielkiego Uniwersytet podupadł. Wznowił działalność w roku 1400 w czasach Władysława Jagiełły. Ponownie zwrócono się do papieża o wyrażenie zgody na 7 nauk wyzwolonych. Zgoda taka została przez niego wydana.

Istniał też w tamtym okresie inny człon szkolnictwa ( mieszczanie) - WYKSZTAŁCENIE ZAWODOWE. Kościół się nim nie zajmował. Potężne korporacje kupców i rzemieślników same kształciły sobie kadrę. Czytanie i pisanie w języku rodzimym.

1/ CECHY RZEMIEŚLNICZE

Skupiani w cechach rzemieślnicy kształcili młodzież: chłopców, już 7 letnich. ( dobierano ich wg cech fizycznych - kandydat Np. na stolarza musiał być silny). Chłopcy uczyli się tam wszystkiego: czytanie, pisanie, liczenie, towaroznawstwo, i innych tajników zawodu. Dzieci składały przysięgę, ze nie zdradzą tajników zawodu i tajemnic zakładu. W miarę wzrostu dostawały poważniejsze zadania do wykonania. W wieku dojrzały składały egzamin z zawodu. Zdanie egzaminu i zdobycie tytułu mistrza było trudne (mistrzowie niechętnie wpuszczali na rynek konkurencję).

1/ GILDIE KUPIECKIE

Dzieci również dobierano tu wg rodzaju wykonywanego handlu ( Np. sprzedawca materiałów odmierzanych na łokcie musiał być mały i z krótkimi rękami), ale również dzieci ze sprytem handlowym. Uczono je liczenia, arytmetyki, pisania i czytania oraz materiałoznawstwa i sztuki negocjacji. Nie było egzaminów. Awansowało się w trakcie życia zawodowego.

Kolejnym członem szkolnictwa wówczas, którym również nie zajmował się kościół, było;

KSZTAŁCENIE RYCERKIE

Rycerzem mógł zostać tylko syn rycerza. Dziecko do 7 roku życia było przy rodzicach. Od 7 roku życia przekazywane na dwór - tam zajmowały się nim damy dworu i nauczały dzieci - nazywane PAZIAMI. Rycerstwo najczęściej było niepiśmienne. Uczono ich sztuki walki, pieśni, sztuki „uczuć”, etykiety dworskiej itp. Potem dziecko stawało się GIERMKIEM i przechodziło na służbę rycerza - w wieku 14-15 lat. Służba u rycerza to nauka jazdy konnej i arkanów sztuki wojennej. W 18 roku życia pasowano go na rycerza. Brał udział w bitwach i turniejach rycerskich.

Formuła rycerza: Bogu duszę, życie królowi, serce damom, sobie sławę.

Średniowiecze - uniwersytety

W średniowieczu rozwijała się wiedza, miasta, architektura i handel ( a co za tym idzie lichwiarstwo - zaczątki banku). Coraz częściej pojawiają się zatargi władz świeckich i kościelnych. Rozszerzają się epidemie i choroby. Powoduje to wystąpienie dysonansu między ludnością wiejską. Następuje podział na:

- plebs -biedota

- patrycjat - ogromnie bogaty.

Rodzi się potrzeba stworzenia alternatywnych szkól niezależnych od kościoła. Potrzeba medyków i prawników studiujących te dziedziny dogłębnie.

W związku z tym powstaje:

PIERWSZY UNIWERSYTET ŚWIECKI - UNIWESYTET BOLOŃSKI

( powstaje z trzech szkół prawniczych w Bolonii. Bolonia fałszuje pochodzenie, aby nie musieć pytać papieża o zgodę).

Rektorem jest student - osoba wybierana na jeden rok przez studentów. Musi być to osoba bardzo zamożna, bo wszystko odbywa się na koszt rektora. Musiał mieć, co najmniej 25 lat, być na V roku studiów. Na czas pełnienia funkcji jest zawieszana i nie może uczęszczać na wykłady. Kawaler, nie osoba duchowna, - lecz świecka. Sprawował na uczelni władze absolutną nad studentami i profesorami. Odbierał przysięgę od studentów i profesorów. Jako jedyny mógł nosić broń. Sprawował władzę sądowniczą na uczelni, (od której nie było odwołania) w sprawach lekkich a jego wyrok był ostateczny. Sprawy ciężkie np. cudzołóstwo, - czyli związki z mężatką, zabicie, pobicie podlegały sądom świeckim oraz sadom duchownym, ( jeżeli dotyczyły osoby duchownej).

Rektor ustalał harmonogram zajęć, program studiów, wypłacał pensje profesorom i regulował sprawy finansowe uczelni. Cała organizacja uniwersytetu była na głowie rektora. Były to bardzo szerokie uprawnienia.

Studentami na Uniwersytecie Bolońskim były osoby dorosłe (18-19 lat i wzwyż).

Źródło utrzymania uniwersytetu - czesne opłacane przez studentów ( bardzo wysokie) oraz datki darczyńców.

Studenci mieszkali - w wynajmowanych kwaterach. Niekiedy były to całe domy, (jeśli student tak chciał). Student nie odpowiadał za wyrządzone w nich szkody. Biedniejsi studenci mieszkali np. u karczmarzy - pracując tam i w ten sposób spłacali mieszkanie.

Przedmioty nauczania:

- prawo rzymskie

- medycyna

- siedem sztuk wyzwolonych

Organizacja Uniwersytetu Bolońskiego przyniosła (zachowane do dziś) tytuły:

1. Profesor zwyczajny ( ten zwyczajowo najdroższy - pracujący od 8-12)

2. Profesor nadzwyczajny (magister, doktor - profesorowie tańsi - zajęcia po południu)

Uczelnia Bolońska dała przykład jak organizować Uniwersytet.

Powstały tu też pierwsze tradycje studenckie, ( które przetrwały do dziś):

a/ otrzęsiny - zwane wtedy beanaliami

b/ juwenalia - (odbywały się w maju) - Juwene - bogini młodości - święto ludzi młodych - miasto oddaje symboliczny klucz do miasta młodzieży i trwa zabawa

c/ wykłady i ćwiczenia

d/ egzaminy

Przywileje studenckie:

(były one powtarzane w innych krajach na innych uczelniach)

1. Student był traktowany jak „święta krowa” - wolno mu było wszystko i trzeba go było chronić

2. Król zobowiązany ścigać złoczyńców napadających na studentów. Jeśli go nie złapał, zwracał równowartość skradzionych rzeczy ( również królowie w państwach, przez które student tylko przejeżdżał w drodze do uczelni)

3. Wyzysk studenta był surowo zabroniony (np. zbyt wysokie ceny kwater)

4. Nie wolno było brać czynszu wyższego niż stawka panującą w mieście

5. Byli oni zwolnieni z cła ( od wyruszenia z domu przez przejazd przez wszystkie kraje, aż do Bolonii)

6. Lichwiarze (najczęściej Żydzi) mieli obowiązek pożyczać studentom na niski procent pieniądze

Bolonia pokazała jak można przyjaźnie przyjąć studentów, którzy byli żyłą złota dla miasta.

W miarę rośnięcia potrzeb również kościół widział konieczność utworzenia uniwersytetu.

W 1200 roku papież zezwala na utworzenie uniwersytetu w Paryżu.

PIERWSZY UNIWERSYTET KOŚCIELNY - UNIWERSYTET PARYSKI

Miał on zupełnie inny, odmienny ustrój od Uniwersytetu bolońskiego. Był pod całkowitym zwierzchnictwem kościoła.

Rektorem była osoba duchowna, wybierana spośród duchownych.

Przedmioty nauczania:

- teologia

- prawo kanoniczne

- prawo rzymskie

- medycyna

- 7 sztuk wyzwolonych

Źródło finansowania - czesne od studentów świeckich i beneficjów kościelnych osób duchownych oraz z dotacji od kościoła.

Studenci mieszkali - w konwiktach z surowa dyscypliną ( wspólna poranna modlitwa, wspólny posiłek, powrót do konwiktu w określonej porze)

Uniwersytet Paryski przyjmował dzieci od 7 roku życia ( był, więc szkoła elementarną i wyższą). Duży wpływ na uczelnie miał kościół i władze kościoła.

Przywileje studenckie:

Na uniwersytecie Paryskim pozostały takie same jak na Uniwersytecie Bolońskim.

Te dwa uniwersytety dały wzorce do organizacji kolejnych uniwersytetów. Każdy kolejny przybierał jeden z tych dwóch ustrojów.

RÓŻNICE MIEDZY UNIWERSYTETAMI BOLOŃSKIM i PARYSKIM

- wiek przyjmowanych

- przedmioty

- sposób zamieszkania

- Uniwersytet paryski - TEOLOGIA

Kolejno powstawały następne uniwersytety:

1209r - pierwszy angielski uniwersytet CAMBRIDGE

1214 - OXFORD

1222 - PADWA

Pierwszy uniwersytet w Europie środkowej powstał w Pradze, drugi w 1364r w Krakowie.

Tylko te uniwersytety, które nie miały teologii miały ustrój boloński.

Każde państwo chciało mieć uniwersytet. Przynosiło to ogromne profity ( finansowe i nie tylko). Państwo bez uniwersytetu uznawane było za ciemne.

INNE KULTURY

1. KULTURA, NAUKA I TECHNIKA - CHIN

Były na bardzo wysokim poziomie. Proces rozpadu wspólnoty pierwotnej i powstanie społeczeństwa klasowego wystąpił w II tysiącleciu przed nasza erą. W Chinach występują najstarsze szkoły i zorganizowany proces wychowawczy. Już wtedy istniała tam Akademia Nauk ( wynika to ze źródeł pozostałych po Konfucjuszu - 551-479 p.n.e.)

Konfucjusz wywarł ogromny wpływ na poglądy chińczyków. Nazywano go, ( również w Chinach) pierwszym nauczycielem Chin. Jego poglądy były skomplikowane, odmienne od europejskich. Chodziło mu o wartość człowieka ( stawia ją wyżej od klasy społecznej, do jakiej przynależy osoba). Konfucjusz uważał, ze państwo jest zbudowane jak każda rodzina, więc cesarz jest ojcem narodu a poddani musza go słuchać. Rozwija się kult rodziny. Chcąc mieć ludzi zdolnych, chętnych do nauki podejmuje kształcenie dla wszystkich warstw społecznych w Chinach.

Celem wychowania wg Konfucjusza jest - przygotować do służby cesarskiej. Żądał od uczniów zdecydowania i niezależności sądów, panowania nad sobą.

Formułując ideał wychowania wybrał następujące cechy, jakie powinien posiadać człowiek: męstwo, mądrość, wielkoduszność, uczynność, sprawiedliwość, zaufanie i dobroć, zgoda we współżyciu, szacunek dla poddanych, powinien też poznać zasady rządzenia.

Sposobem na osiągnięcie tego ideału wg Konfucjusza jest indywidualne podejście do ucznia, poprzez formę rozmowy i dyskusji.

Zastosował w stosunku do uczniów następujące metody: poszanowanie godności ucznia ( oczekując tego samego), niesforność karana subtelnym dowcipem. Zakreślił treści, które powinien przyswoić uczeń: wiedza o ceremoniale dworskim, muzyka, sztuka, strzelanie z łuku, umiejętności obronne, kierowanie wozem, znajomość pisma i matematyki.

W stosunku do uczniów i nauczycieli zaleca cechy: skromność i uczciwość.

Konfucjusz przywiązuje duże znaczenie do pieśni dworskiej i ludowej. Wysuwa postulaty, by człowiek nie zmieniał swojej pozycji społecznej.

W Chinach następuje rozwój szkół państwowych. Najbardziej rozwija się sieć szkół elementarnych ( nauczani tam byli wszyscy chłopcy od 8 roku życia). Nauka czytania i pisania poprzez przekaz pamięciowy. Zajęcia trwały od wczesnych godzin rannych do późnych godzin wieczornych. Podczas nauczania, nauczyciele stosowali różne metody karania ( np. picie atramentu, kary cielesne, klęczenie za karę na ostrych kamieniach, lub kary intelektualne - fragment poezji lub prozy na pamięć).

Głównym zadaniem szkół elementarnych było przygotowanie młodzieży do państwowej służby. Warunkiem ubiegania się o taką funkcje było złożenie egzaminów I, II lub III stopnia.

Najniższy uzyskany tytuł - „KWITNĄCY TALENT” - znajomość dziel Konfucjusza - dotyczących zagadnień życia codziennego. Po osiągnięciu tego tytułu dana osoba mogła zajmować stanowiska niższego rzędu

Drugi stopień - „PROMOWANY UCZONY” - znajomość ekonomii, rolnictwa, wojskowości. Złożenie egzaminu II stopnia dawało prawo do noszenia specjalnej czapki a na budynku gdzie mieszkał i pracował wywieszana była flaga narodowa. Zobowiązywało to państwo by powierzyć takiej osobie stanowisko rządowe w ciągu 2 lat.

Trzeci stopień - „ZDOLNY DO URZĘDU” - egzamin przygotowany przez Akademię Cesarska - można było po nim objąć wyższe stanowiska w cesarstwie.

2. EGIPT

Kultura tego państwa związana była z położeniem geograficznym (Nilem).Rozwój astronomii, geometrii medycyny był zdeterminowany właściwie położeniem geograficznym.

W 2350r p.n.e. istniała już biblioteka gromadząca liczne papirusy. Dość szybko wyodrębniono w społeczeństwie egipskim zawody jak: lekarz, tkacz, muzyk, fryzjer, stenograf, urzędnik i inne. Wpływa to na różnorodność form wychowania.

Istniały szkoły - najpierw związane bezpośrednio z dworem faraona, potem ze świątyniami. Ludność wiejska miała dostęp do drobnych szkółek. Najwyższe wykształcenie zostało zarezerwowane dla kapłanów. Do obsadzania najwyższych stanowisk kapłańskich brano dzieci z rodzin dobrze usytuowanych, synów kapłanów i książąt itp.

W większych miejscowościach istniały szkoły przygotowujące do wykonywania określonych zawodów: lekarz, architekt itp. We wszystkich palcówkach była surowa dyscyplina. Istniały tez dwustopniowe szkoły wojskowe ( I stopień - podoficerowie, II stopień - oficerowie). Uczono w nich kierowania rydwanami, biegi, skoki, strzelanie z łuku ( dla oficerów dodatkowo czytanie, pisanie i szermierka). Pod koniec IV w p.n.e. ( w okresie panowania dynastii Ptolomeuszów) powstał ośrodek sztuki hellenistycznej. Klasa rządząca zmonopolizowała oświatę, nie przejmując się o niewolników.

3. MEZOPOTAMIA

Ludy sumeryjskie borykały się również z problemem wylewania rzek. Wykształciło się w Mezopotamii początkowo pismo obrazkowe. W III tysiącleciu nastąpił rozwój szkół. Wykładano między innymi: zoologię, geografię, arytmetykę.

Szkoły opanowane zostały początkowo przez kapłanów, potem po czasie przekształciły się w szkoły świeckie.

Położenie geograficzne pomiędzy Eufratem i Tygrysem wpływa tak jak w Egipcie na ukształtowanie nauki. Kształcenie w Mezopotamii ma charakter praktyczny ( cel: nauczenie zawodu). W szkołach elementarnych opanowanych przeważnie przez kapłanów pobierają naukę chłopcy i dziewczęta. Ze szkołami elementarnymi powiązana była się bibliotek ( ze zgromadzonymi dziełami z różnych dziedzin).

Nauka w szkołach elementarnych: czytanie, pisaniem astronomia, geografia, geometria.

Szkoły średnie kształciły wyższych urzędników takich jak: literaci, bibliotekarze, prawnicy.

Szkoły wyższe kształciły kapłanów oraz kandydatów na wyższe stanowiska w państwie oraz lekarzy i muzyków.

4. INDIE

Położenie geograficzne pozwala doskonalić formy życia duchowego. Kształtowały się tam różne poglądy: sceptycyzm, racjonalizm, wolnomyślicielstwo i inne. Największy wpływ na Indie wywarł b u d d y z m. nauki w szkołach hinduskich pobierały uprzywilejowane rody. Uczono się gramatyki, poezji i filozofii. Posługiwano się tam pierwszymi podręcznikami ( zbiory bajek i przypowieści).

Twórcami tamtejszej kultury są bramini, lekarze i prawodawcy.

Cel: zapoznanie z prawami i obowiązkami w poszczególnych kastach.

Środki: ćwiczenie i przyzwyczajanie do wykonywania poszczególnych rzeczy

Zawody: dziedziczone

Starano się wyrobić skromność, pracowitość, prawdomówność, kult dla rodziców itp.

5. STAROŻYTNI ŻYDZI

Bronili się przed wyniszczeniem przy pomocy religii, nauki i wychowania.

Wychowanie zawodowe odbywało się w duchu patriotyczno - religijnym. Do czasów niewoli babilońskiej tylko kapłani znali umiejętność pisania. Organizowane były szkoły dla Izraelitów. By uczyć pisania, czytania, historii, muzyki i matematyki. Szkoły te były nastawione na inicjację. Celem ich było wpojenie edycji. W V - VI w p.n.e. buduje się ośrodki nauki zajmujące się religią i prawem ojczystym. Potem zostaną przekształcone w szkoły wyższe realizujące program tradycyjny tj. hebrajski, arytmetyka itd.

Cechą Żydów była świadoma izolacja. Był to ich sposób na przetrwanie.

ODRODZENIE, RENESANS, HUMANIZM

Wiek XIV, XV, i XVI to czas, kiedy rodzi się nowa formacja kapitalistyczna. Zyskowne jest sprowadzanie surowca, przetwarzanie i sprzedawanie gotowego produktu. Są, więc zaczątki manufaktury. Produkcja rzemieślnicza przestaje się opłacać.

Mamy do czynienia z prądem zwanym renesansem.

Na podłożu ustroju kapitalistycznego wyrastają prądy renesansu - wolnomyślicielstwo, reformacja. Następuje rozkwit kultury, przyrodoznawstwa. Renesans interesuje się człowiekiem. Pedagodzy w renesansie żądają wychowania świeckiego i uwolnienia od charakteru teologicznego nauki.

Dwory i klasy zamożne podejmują wychowanie w tym nowym duchu.

Powstaje konieczność stworzenia nowych programów naukowych pasujących do nowych trendów.

1/ wszechstronny rozwój umysłu (L. Da Vinci, Macchiavelli, Dürer) - świecki program wyklucza teologię i filozofię scholastyczną

2/ kult dla języków starożytnych (greka, klasyczna łacina) - czytanych w oryginałach

3/ nacisk na kształcenie językowe

4/ troska o wychowanie fizyczne (ćwiczenia fizyczne, rytmika, taniec, pływanie)

5/ odrodzenie zasad starożytnych z wychowania moralnego (rzymski sposób wychowania- liczenie się z natura dziecka, metoda - pochwała, odrzucenie kar cielesnych)

6/ rozwój laicyzacji

Reakcja kościoła jest błyskawiczna.

Tworzy się zakon jezuitów, który ma szkolić w podobnym kierunku, przystosowując się do nowych trendów. Reformatorzy kościoła chcą by bezpośrednio wierny mógł czytać i komentować biblię ( w tym celu należy uczyć języków narodowych). Takim przykładem edukowania były szkoły protestanckie.

Następuje rozwój twórczości pedagogicznej.

Wittorino da Feltre (1378-1446) - w miejscowości MANTUJ zakłada szkołę o nazwie „Dom Radości”. Opracował program nauczania, który obejmował zajęcia na powietrzu, wykluczył kary cielesne. Uczono tam algebry, przyrodoznawstwa. Mogli uczyć się tam zarówno chłopcy jak i dziewczęta ( szkoła koedukacyjna).

Jan Ludwik Vives (1492-1540) - uznawany za ojca psychologii empirycznej. Pedagog, promujący metodę poglądowości w nauczaniu. Jest zwolennikiem wychowania państwowego. Propaguje zgłębianie istoty psychiki ucznia. Nauczyciel wg Vivesa, to osoba posiadająca autorytet i dużą wiedzę. Praca nauczycielska jest wg niego pracą publiczną a nie zawodem, więc musi być sowicie wynagradzana. Wykazał rolę współdziałania szkoły z rodzicami. Zalecał oprzeć nauczanie na obserwacji i rozwijać samodzielność uczniów. W przedmiocie historii uważa, że lepiej będzie poznawać kultury innych narodów, zamiast poznawać historie wojen.

Metody nauczania: budzenie zainteresowań, odejście od ostrego karania, zachęcać a nie straszyć szkołą.

Kwestia kobieca: uważa, ze kobiety mają prawo do edukacji. Wg niego to lepiej przygotuje je do roli matki i żony.

Erazm z Rotterdamu (1466-1536) - przedstawia bardzo trafne rozwiązania pedagogiczne, człowiek pobożny, reformator, który wadził się z kościołem m.in. o dostępność pisma św. dla zwykłych ludzi ( a więc przetłumaczonego na języki narodowe a nie tylko na łacinę). Znakomity uczony, humanista, ksiądz, obrońca ducha kościoła w razie potrzeby, ale i jego krytyk w razie potrzeby ( np. odrzucał twierdzenie o nieomylności papieża). Jako ksiądz podjął krytykę ignorancji kleru. Przygotował pierwsze wydanie greckie Nowego testamentu. Wiele podróżował, studiował w wielu ośrodkach, jego humanizm nie był doktryną a raczej częścią jego charakteru. Podczas wizyty T. Moora stworzył dzieło „pochwała głupoty”. Atakuje tam próżność zakonu, papieża, filozofów, teologów, krytykuje stoików. Pisze paszkwil na państwo Platona, a Sokrates jawi się tam jako karykatura. Nie oszczędza też samego siebie i swoich przyjaciół. Atakuje też lud kościoła i biskupów. Dzieło Erazma jest filozofią w najlepszym wydaniu: porusza, śmieszy i poucza. Erazm wypowiada się przeciwko nauczycielom używającym kary cielesne. W traktacie „O planie nauczania” pokazuje potrzeby nauczania.

Domaga się prawa kobiet do wyższego wykształcenia.

.

Tomasz Moore - ojciec socjalizmu utopijnego. W swoim dziele przedstawia państwo o nazwie Utopia - pokazuje tu ideał państwa. Idee powszechnego nauczania w języku ojczystym dla wszystkich płci. Wszystkich łączy praca.

Rozwój pedagogiki reformacyjnej w Niemczech:

Marcin Luter (1483-1546) - żądał umożliwienia powszechnej nauki wszystkim ludziom ze wszystkich warstw społecznych, dostępu do Biblii. Przetłumaczył biblię na język niemiecki, opracował katechizm

Filip Melanchton - profesor Uniwersytetu w Norymberdze. W 1536r reformuje tą uczelnię. Autor podręczników do gramatyki, dialektyki, fizyki i retoryki.

Jan Sturm - uruchomił gimnazjum w Strasburgu, typową szkołę humanistyczną, program oparty na lekturze autorów starożytnych. Organizacja gimnazjum Sturma przejęta zostanie potem przez Jezuitów w ich kolegiach.

Jan Kalwin - opracował zasady organizacji szkoły mającej przygotować chłopców do urzędów świeckich i duchownych, powołał do życia gimnazjum w Genewie i wyższe kursy nazywane akademią.

Początek krzewienia myśli pedagogicznej w POLSCE:

Pewną rolę w dostarczaniu nowinek z zachodu spełniały oficyny drukarskie, które przedrukowywały traktaty autorów z zachodu. Polskie rozprawy pojawiają się dopiero w 1502r

Szymon Maricius- „O szkołach, czyli Akademiach”.Mieszczanin, po ukończeniu szkoły wyższej uzyskał szlachectwo. Poddaje krytyce szkolnictwo w Polsce. Wskazuje na konieczność zreformowania Akademii Krakowskiej. Kładzie nacisk na nauki rzeczowe, proponuje wprowadzenie etyki. Jego pomysł to przygotowanie uczniów do funkcjonowania w stanach, z jakich pochodzą. Krytykując pokazuje jak i co naprawiać:

- poprawa katedr

- poprawa organizacji szkół

- nauczyciel sumienny

Andrzej Frycz Modrzewski (1503-1572) -Syn mieszczanina. Uzyskał szlachectwo w Krakowie Uczył się w różnych ośrodkach zagranicznych. Podróżował ok. 10 lat. Po powrocie do kraju powierzono mu urzędy na dworze biskupim i na dworze królewskim. Jego dzieło „Traktat o poprawie Rzeczypospolitej” wydano pierwszy raz w Krakowie. Pierwsze wydanie ukazało się niepełne. Cenzura kościelna usunęła dwie ostatnie księgi, gdyż były one krytyka kościoła, wydatków kościelnych i nieróbstwa kleru. Zostały one wpisane na listę ksiąg zakazanych. Modrzewski ogłasza, więc cały traktat za granicą. Wg Modrzewskiego - szkoła jest chlubą Rzeczypospolitej. Są dwie drogi edukacji w Polsce: szkoły i dwory. Zawód nauczyciela powinien być doceniany i szanowany. Uważa, że wszystkie dzieci powinny móc się kształcić w szkołach i mieć dostęp do nauki w języku ojczystym ( polskim). Budżet szkolny: należy utrzymać szkoły z beneficjów kościelnych. Typ nauczania: triwium i quadrivium.

Mikołaj Rej - jest kalwinem, rozwija poglądy na sprawy wychowania. Reprezentuje kierunek fatalizmu. Wg niego wychowania szkolnego nie trzeba dużo, odrzuca łacinę

Łukasz Górnicki - (1527-1603) - „Dworzanin Polski” - w dziele tym przedstawia program wychowania i edukowania oparty na dziełach z zachodu.

Erazm Gliczner Skrzetuski - „Książka o wychowaniu dzieci” - polonista luterski. Udziela w dziele rad rodzicom jak wychowywać dzieci. Mało rad dotyczy uczenia, oprócz uczenia początkowego. Szczególnie interesował się wychowaniem moralnym i utylitarnym ( praktycznym). Poglądy na wychowanie: mniej dydaktyki. Wg niego matka to najlepszy nauczyciel dla dziecka, w starszym wieku należy dodać wychowanie rzemieślnicze. Krytykuje wychowanie dworskie. Jeden nauczyciel powinien uczyć wszystkich przedmiotów.

Sebastian Petrycy z Pilzna -(1554-1626) - profesor, lekarz - opracował dział dotyczący higieny w tym higieny wychowania ucznia. Tłumacz dzieł Horacego, komentator dzieł Arystotelesa. Twórca polskiej filozofii wychowania: omawia w niej kwestie wychowania dla państwa. Porusza sprawy higieny wychowania i dietetyki. Jest zwolennikiem wychowania stanowego.

Od 1573r na mocy uchwały o tolerancji religijnej nie stwarzano ograniczeń dla dzieci innego wyznania. Powstawały szkoły również innych wyznań nie tylko katolickie.

W Polsce:

Gdańskie Gimnazjum Akademickie ( powstanie w 1558r) - placówka protestancka - nowy typ szkoły o nazwie Partykularz ( 4 letnie gimnazjum). Jej reorganizacja nastąpiła w 1580r Placówka ta zakładała przygotowanie do życia ( zarówno prawnika, medyka jak i pastora). Pretendowała ona do miana uczelni wyższej. Oprócz oferowanych 4 klas dawała tez możliwość kształcenia w nowych przedmiotach oraz kursach akademickich. Szkoła wykładała 7 kursów akademii: teologię, medycynę połączoną z fizyką ( na poziomie porównywalnym z Padwą). Dla potrzeb kierunku medycyny stworzono pierwsze w Polsce Collegium Medium.( W Gdańsku robiono pierwsze sekcje), historię ( wykładali ją Joachim Pastorius i Szulc Szulecki - histografowie królewscy), prawo, filozofię, matematykę, języki starożytne i orientalne. Do programu tego gimnazjum dołączono śpiew. Troską miasta było zorganizowanie organu do opieki na szkołą. Powołano Collegium Scholarchae ( odpowiednik obecnego Wydziału Edukacji w Urzędzie Miasta). Zajmowało się ono programami, rejestracją szkół.

W tamtym okresie istniały również w Gdańsku liczne szkoły prywatne ( 33 szkoły) - polskie holenderskie, francuskie. A w połowie XVII w powstała również pierwsza placówka dla pań.

Podobnie rzecz miała się w Elblągu. Tam powstał też warsztat naukowy - gimnazjum luterańskie (1535r). Na wysokim poziomie działał tam również teatr szkolny.

Ośrodek Toruński- również posiadał gimnazjum luterańskie ( powstanie -1568r)Tu zostało też powołane pierwsze wydawnictwo pedagogiczne. W 1594r dodano w gimnazjum toruńskim kursy akademickie o nazwie Supreme

BRACIA CZESCY -

Ich szkoły w Wielkopolsce i na Śląsku (głownie Leszno) - propagowali nauczanie początkowe jako nauczanie powszechne

PLACÓWKI KALWIŃSKIE -

Głownie Małopolska, Sandomierskie i Litwa

BRACIA POLSCY ( ARIANIE) -

Głownie Małopolska, Pińczów, Lewartów, Raków ( Ateny Sarmackie). Wiele ich placówek ma poziom porównywalny do placówek akademickich. Charakterystyczna cecha - język polski, jako język wykładowy. Program uwzględnia historie Polski i prawo polskie. Pierwszym Ariańskim Gimnazjum była placówka w Pińczowie ( powstałe w 1551r - przekształcone z placówki kalwińskiej). Drugi ośrodek Raków zwany Ateny Sarmackie - z dużą biblioteką i własną drukarnią.

Szczególna wagę przywiązywano w tych placówkach do etyki. Do programu włączono przedmiot ekonomia oraz historia ojczysta i nowożytne języki obce. Włączono też wiadomości przyrodnicze, geografię i to, co było dotychczas - łacinę gramatykę i inne.

Przyjmowano do tych szkół chłopców różnych wyznań bez ograniczeń i dyskryminacji. Szkolnictwo ariańskie niosło też nowe podręczniki.

Kościół w tym czasie, by przeciwdziałać wprowadził ZAKON JEZUITÓW.

Jego zadaniem było tworzenie szkolnictwa. Pierwszą placówką było Kolegium Jezuickie w Braniewie. Następne: Pułtusk, Wilno, Jarosław, Poznań. Kolegia były to zakłady naukowe. Połowa z uczniów były to dzieci szlachty. W Wilnie w 1578r kościół utworzył Akademię nadającą tytuły akademickie z dziedziny teologii i filozofii. Szkoły jezuickie nie były tolerancyjne, jednak trzeba przyznać, że udoskonaliły metody nauczania, wprowadziły porządek we wszystkich placówkach, dostosowały program do kultury humanistycznej szlachty. Ujemne było oparcie się na kierunku werbalnym i brak głębszej wiedzy obywatelskiej.

W tym okresie Uniwersytet Krakowski przeciwstawia się ekspansji jezuitów. Sposobem miały być kolonie akademickie. Za czasów Zygmunta III było tych kolonii 17 ( dla porównania w tym czasie jezuici mieli swoich kolegiów około 60).

Szkolnictwo europejskie w II połowie XVII i XVIII w.

Najwybitniejsi pedagodzy w tym czasie widzieli potrzebę wprowadzania nowych metod nauczania. Jednak poddawali również krytyce nowy ustrój. Był to okres, w którym zaczęły się normować przepisy i prawo oświatowe.

Szczególną postacią był:

Jan Amos Komeński (1592-1670) - Czech, syn młynarza z Moraw, należał do braci czeskich. Stworzył system na potrzeby ras kolorowych. Od 1628r pracował w Lesznie w tamtejszym gimnazjum, tam też napisał większość ze swoich dzieł m.in. „Wielka dydaktyka”.

1. Komeński uznawał zasady poglądowości, był za odejściem od metod werbalnych w nauczaniu, opublikował też szereg podręczników m.in. podręcznik do języków obcych. Dzieło „Drzwi języków otworzone” jest to podręcznik o zupełnie innym kształcie i formie niż dotychczasowe podręczniki.

2. Idea Komeńskiego to stworzenie jednolitego systemu nauczania dla całej ludzkości. W dziele „Wielka dydaktyka” przedstawia szereg zasad, jakie można by zastosować do globalnego ujednolicenia szkolnictwa.

3. Zwracał on uwagę na konieczność dostosowania rodzaju przekazywanego materiału do wieku.

4. Domagał się powszechnego wychowania dla wszystkich ( biedni i bogaci, dziewczęta i chłopcy). W swojej idei ujednolicenia szkolnictwa dla całej ludzkości proponuje podział edukacji na 4 etapy po 6 lat nauki.

1/ 1-6 dzieciństwo

2/ 6-12 szkoła elementarna ( dla obu płci, z językiem ojczystym)

3/ 12-18 - szkoła średnia (w języku łacińskim - typu gimnazjum 9 dla odznaczających się zdolnościami umysłowymi)

4/ 18-24 - szkoła wyższa ( dla osób chcących zostać uczonymi)

Placówka pod nazwą Akademia miała być przynajmniej jedna w każdym kraju.

5. Opracował nowy program wykształcenia i dokonał ułożenia treści - był zwolennikiem układania treści w układzie koncentrycznym, a nie jak dotychczas w układzie liniowym.

6. Tworzy on i daje uzasadnienie dla podstaw organizacji nauczania szkolnego. Opisuje system klasowo-lekcyjny.

7. Dokonuje analizy procesu nauczania, formułuje podstawowe zasady nauczania - wywiera to wpływ na pierwszy plan zasad poglądowości.

Oceniając działalność Komeńskiego możemy zauważyć pewne negatywne aspekty:

1. zbyt częste odwoływanie się do praw natury i człowieka

2. odwoływanie się w przypadku wątpliwości tylko do ksiąg świętych.

Pomimo to był on nieprzeciętnym umysłem.

Inną postacią był:

John Lock - (1632-1704) -pochodził z rodziny prawniczej. Studia o charakterze scholastycznym rozpoczął na uniwersytecie Oxfordzkim. W trakcie studiów odkrył pociąg do medycyny, nauk przyrodniczych i polityki. W trakcie rewolucji (1688-1689) wyjeżdża z Anglii. Wraca po jej zakończeniu. Publikuje wiele dzieł m.in. „Listy o tolerancji”, „Rozprawy o rządzie”, „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego”, „Myśli o wychowaniu”. Funkcjonował on w czasie przejścia społecznego od feudalizmu do burżuazji ( w trakcie dwóch rewolucji Angielskiej i Francuskiej).

[Rewolucja Angielska (1688-1689) - proklamowała zasady społeczeństwa burżuazyjnego i wprowadza ustrój burżuazyjny. Kształtuje się nowe życie polityczne w burżuazyjnej Anglii. Tworzą się dwa stronnictwa burżuazyjne, które biorą udział w kształtowaniu pojęcia wolności osobistej. Sformułowano wówczas przepis:, że nikt nie może być aresztowany bez pisemnego nakazu sadowego. Normuje się zasady prawa konstytucyjnego, oraz normy parlamentarne. Przebudowę ustroju w Anglii kończy tzw. Rewolucja Bezkrwawa - przewrót, od którego Anglia stała się monarchią konstytucyjną - władza i tworzenie prawa dla Parlamentu. Burżuazja stawała się klasą uznaną - mniej więcej o sto lat wcześniej od innych krajów Europy]

Z punktu widzenia Locka:

1/ państwo nie powinno mieszać się do wierzeń ludu, wyznaje wolność wyznania

2/ uzasadnia potrzebę rozdziału władzy wykonawczej od prawodawczej

3/ wg niego ideał wychowania to człowiek światowy, dżentelmen

4/ tworzy program wychowania świeckiego, wychowania prywatnego ( nie szkolnego)

5/ jako pierwszy wychowanie fizyczne omawia metodycznie

6/ przyznaje prymat wychowaniu moralnemu.

Prymat przyznaje on wychowaniu moralnemu twierdząc, że to ono ma prowadzić do tego by człowiek umiał się sam rządzić, b żyjąc uczciwie i roztropnie zyskał powodzenie i szczęście.

Jest on zdania, że od najwcześniejszych lat, trzeba wyrabiać karność i grzeczność uczniów. Kary surowe, zwłaszcza cielesne wg niego źle wpływają na dzieci. Kara ta poniża dziecko, rodzi w nim zaciętość i obłudę, a dzieci bite stają się tępe i głupie. Proponuje zamiast kar cielesnych rozbudzenie w dziecku poczucia honoru, odpowiedzialności i wstydu za złe postępowanie.

Lock uważa jednak, że wychowanie nie może odbyć się bez karania i nagradzania ( jednak bez kar cielesnych, a nagrodami mogą być pochwały).

Należy wyrabiać w dziecku nawyki postępowania moralnego. Uczyć dziecko by samo potrafiło zapanować nad swoim postępowaniem.

Należy zwalczać umiejętnie niektóre wady dzieci: kłamstwo, egoizm, zuchwalstwo, pewne skłonności okrucieństwa i pogardę dzieci wobec klas niższych.

Wychowanie intelektualne wg Locka:

Stawia on je na ostatnim miejscu. Proponuje kształcenie indywidualne, prywatne w domu przez guwernera. Najlepszą zachęta do nauki będzie budzenie zainteresowań, ( ale w domu rodzicielskim, przez nauczyciela domowego).

Przedmioty, jakie widział Lock to: nauczanie pisania, czytania, nauka rysunku, język obcy nowożytny ( język łaciński można wprowadzić, lecz bez zawiłości gramatycznych). Zaleca też geografię, arytmetykę z geometrią, astronomię, chronologię, historię, prawo ustrojowe, umiejętności fizyczne, ( czyli: filozofia przyrody, nauka dobrych obyczajów, buchalteria, i nauka jakiegoś rzemiosła). Ważne miejsce w edukacji zajmują wg niego taniec, szermierka, jazda konna i muzyka, ( choć mniejszym stopniu). Uważa też, że podróże uzupełniają wykształcenie.

Poglądy Johna Locka to całkowity odwrót od formalistycznych tradycji humanistycznych na rzecz praktycznego utylitaryzmu edukacji. Ideały wychowawcze wg Locka odegrają znaczącą rolę w kolejnych latach w całej Europie.

SZKOLNICTWO EUROPEJSKIE NA PRZEŁOMIE XVIII I XIX WIEKU

Szkolnictwo w XVII wieku znajduje się w rękach kościoła ( głownie zakonu jezuickiego) i dotyczy elity ( stanów wyższych).

Kształcenie to jest głownie pod kątem gramatykalnym, poetyckim i oratorskim.

Szkoły takie cieszą się uznaniem z uwagi na perfekcyjną organizację czasu pracy i pedantyczny porządek. W tej edukacji biorą udział następujące zakony:

ORATORIANIE - założeni w 1564 roku. Głównym terenem ich działania była Francja, w ich kolegiach panuje liberalizm, preferowany język francuski

PIJARZY (BRACIA SZKÓŁ POBOŻNYCH)- założenia w 1597r - zadaniem tego zakonu było bezpłatne kształcenie młodzieży chrześcijańskiej zwłaszcza uboższej.

Na przełomie XVII i XVIII wieku zauważa się niezadowolenie z ówczesnych szkół. Zarzuca się im, że nie potrafią nawet dobrze przygotować do pracy przyszłego urzędnika. W związku z tym we Francji nowe idee wychowawcze próbują wprowadzić:

JANSENIŚCI - tworzą szkoły o charakterze internatowym, uważali oni, że nauczenie trzeba zacząć od języka ojczystego, potem przejść do łaciny, ( ale nie przykładać wagi do gramatyki) i nauki języków obcych.

Uważali, za najlepsze nauczanie poglądowe. Opracowali wiele podręczników.

Ich poglądy przyjął też:

WYCHOWANIE KOBIET:

PENELON - przedstawia próbę wychowania kobiet. Formułuje program ich wykształcenia.

Na ten okres przypada tez sekularyzacja szkolnictwa, czyli usuwania szkół spod wpływów kościoła.

Powstają wobec tego nowe typy szkół: Akademie Rycerskie( początkowo prywatne).

Ich program: język francuski, włoski, hiszpański, sztuki rycerskie - woltyżerka, szermierka, tańce i gry towarzyskie, nauka genealogii, nauczanie sztuk wojennych.

Kształcenie świeckie dość wszechstronne, ale niestety powierzchowne.

W Polsce przykładem Akademii Rycerskiej jest Korpus Kadetów ( założony w 1766r przez Stanisława Augusta).

W połowie XVIII wieku we Francji proces sekularyzacji jest najbardziej widoczny. W 1762r dochodzi do zamknięcia szkół kościelnych. Żądano osunięcia kleru od zarządzania szkołami.

Projekt La Chalotais - obejmuje:

1/ edukację od 5 roku życia do 10 roku życia. - języka ojczystego, rysunku, zabaw, opowieści historycznych, wiedzy z zakresu geografii, matematyki ( początki) i obserwacji przyrody.

2/ powyżej 10 roku życia - edukacja w kolegium: język ojczysty, języki nowożytne i starożytne, matematyka, historia, geografia, zaznajamianie z rolnictwem, maszynami i manufakturami i filozofia.

Historia potoczyła się jednak inaczej.

W czasach Ludwika XV - szkoły nie zostały przejęte przez państwo i kolegia na powrót zostają przekazane zakonom - próba zeświecczenia zostaje zatrzymana.

Powstanie szkół realnych, - które zapoczątkowali PIETYŚCI - na terenie Niemiec.

Pietyści działali na gruncie luteranizmu, chcieli oni pogłębić życie religijne, ale wg nich edukacja szkolna kształci dla potrzeb życia. Zorganizowali oni w Halle - Ośrodek - szkołę dla dzieci biednych i sierot, szkołę dla zamożnych i szkolę dla nauczycieli.

W 1708 roku w Halle powstała też - Mechaniczna i Matematyczna Szkoła Realna - powstanie szkolnictwa zawodowego.

Ruch zakładania takich szkół bardzo szybko przeniknął do innych krajów.

Szkolnictwo ludowe w tym czasie: Powoli się ugruntowuje, powstają stowarzyszenia wspierające szkolnictwo ludowe, jednak państwa nie włączają się w ten proces. Propagatorem tego ruchu był

Jan Chrzciciel de la Salle - kanonik, założyciel bractwa szkół chrześcijańskich.

Zasada w edukacji: bezpłatność szkolnictwa i nauka w języku ojczystym. Dopuszczał do nauczania w tych szkołach osoby świeckie. Edukacja odbywała się na zasadzie poniżenia godności ucznia ( kary cielesne).

PIETYŚCI - ( Niemcy) - też powstawały placówki dla biedoty, ale miały one zbyt przepełniony program

Te wszystkie ośrodki powodują, że państwa zaczynają zauważać problem - nauczania biedoty.

Powstają w 1619 roku przepisy Weimarskie, które podejmują ten temat.

SZKOLNICTWO W POLSCE W XVII I POŁOWIE XVIII WIEKU

Na początku tego okresu oświata podupada. Akademia Krakowska nie jest przereformowana, więc nie dorównuje zachodnim palcówkom - traci, więc bogatych mecenasów, odpływa też bogata młodzież.

Młodzież szlachecka kształcona w Kolegiach Jezuickich - tam również obniża się poziom kształcenia, wobec czego w 16 roku, król Władysław IV sprowadza Pijarów - pierwsze kolegium uruchamia się w Warszawie ( miała to być konkurencja dla Jezuitów). Jednak nie wprowadzili oni ani nowych form, ani odmiennego nauczania ( nauczali na wzór Jezuitów). Szkoły pijarskie były ubogie, do nadzór nad nimi oddano proboszczom ( a probostwa były ubogie). Państwo, też nie interesowało się tymi placówkami.

Stan oświaty w tym okresie doskonale przedstawia:

Hugo Kołłątaj -zauważa on, że szlachta polska przestaje uznać języka polskiego, przechodzą na język francuski, niemiecki, potępia on też nadużywanie kar cielesnych. Zacofanie - to wg niego jest wynikiem braku nauki pisania i czytania biedniejszych grup społecznych.

Na ten okres przypada też działalność:

Stanisława Konarskiego (1700-1773) - prowincjała Pijarów Polskich, dokonał on reformy szkolnictwa Pijarskiego.. Jego traktaty „O skutecznym rad sposobie” i „Trakt o naprawie wad wymowy”, opowiadał się za zniesieniem Liberum Veto. Domagał się odnowy roli Sejmu i przeciwdziałania anarchii magnackiej na polu sejmowym. Jest za obieralnością królów. Uważa, że trzeba ze szkół uczynić kuźnię kształcenia charakterów. W każdej szkole w programie powinny być wprowadzone elementy wychowania obywatelsko - państwowego. W 1740 zakłada on w Warszawie Collegium Nobilum - jest to początek reformacji kolegiów Pijarskich. Pozostawił łacinę jako język wykładowy, ale dodaje też nauczanie języka polskiego i języków obcych nowożytnych, ponadto geografia, historia fizyka, chemia, matematyka.

Duży nacisk kładzie na sztukę mówienia i pisania ( by absolwenci potrafili występować w Sejmikach). Uważa, że trzeba nauczyć młodzież zabierania głosu i wystąpień w Sejmikach. Wprowadza działalność teatru szkolnego.

(Na Litwie Zakon Pijarów też podejmuje działania - głównym działaczem jest Maciej Dogiel)

W 1776 roku w Warszawie decyzją Stanisława Augusta założony zostaje - Korpus Kadetów ( jest to Akademia Rycerska) - nie była to tylko placówka wojskowa. Dla tej placówki A. Czartoryski opracował katechizm rycerski. Był to swego rodzaju kodeks zachowania kadetów. Na pierwszym miejscu stawiał on dobro państwa. W placówce tej do programu nauczania weszły: ekonomia, prawo i historia. Ukończyli ta Akademię: Kościuszko, Niemcewicz, Kniaziewicz, Jasiński, Makronowski, Sokolniki i inni.

Na tym tle powstaje w II połowie XVIII wieku:

KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ

To etap w Polsce, kiedy trwa walka o reformy między innymi o reformę oświaty. Ideę stworzenia tego nowego systemu naukowego dyskutowano w obozach postępu na Sejmikach m.in. Kołłątaj i Konarski. Uważali oni, że trzeba zerwać z wychowaniem zakonnym, na rzecz wychowania państwowego.

W sukurs temu przychodzi papież Klemens XIV, który pod naciskiem opinii publicznej kasuje zakony jezuickie. Wobec tego konieczne jest powołanie urzędu zawiadującego oświatę i mającego przejąć majątki pozakonne. Tak powstaje Komisja Edukacji Narodowej.

Była to pierwsza Europie centralna, państwowa władza oświatowa, zależna tylko od Sejmu, który ją powołał. Sejm ustala jej 8 osobowy skład.

Dorobek Komisji można podzielić na 4 etapy.

I - od czasu powstania 14.10.1773-1776

II - od 1776-1783

III - 1783-1792

IV 1792-1794 - rozwiązania Komisji.

I okres

Skład osobowy ze strony korony : Biskup Michał Poniatowski ( biskup płocki - brat króla), August Pułkowski; ze strony Litwy: biskup Massalski ( przewodniczący K.E.N.), Joachim Chreptowicz (podkanclerz litewski); ze strony szlachectwa: Andrzej Zamoyski i Poniński, z Litwy: Książe Andrzej Czartoryski (starosta ziem podolski i komendant Akademii Rycerskiej), Ignacy Potocki ( pisarz litewski). Wybrani na 6 letnią kadencję.

Członkowie komisji sprawowali funkcje bezpłatnie. Komisja wydała uniwersały ( listy) - informujące społeczeństwo, co jest celem i zadaniami komisji, zachęcała do nadsyłania rad jak przekształcić nauczanie. Komisja Edukacji Narodowej musiała przejąć majątki Zakonów Jezuickich i zlikwidować istniejące szkoły.

W 1775 roku Komisja powołuje do życia Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Miało ono zając się programem szkół, podręcznikami, kadrą ( kierował nim Piramowicz). Dzięki temu Towarzystwu udało się opracować zestaw podręczników ( świetnych merytorycznie).

Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych wizytowało wszystkie placówki. Przygotowywało szereg projektów jak wyglądać ma oświata.

Planowana reorganizacja oświaty: złożone zostały następujące propozycje

I propozycja - Poniński

4 rodzaje szkół, dla chłopów - nauczanie elementarne

dla mieszczan - nauczanie elementarne + zawodowe (rzemiosło, handel)

dla szlachty - szkoły średnie, ( bo wiadomości początkowe dzieci szlachty osiągały w domu, 7 lat trwająca ( poświęcone pierwsze 3 lata nauce języka, pozostałym przedmiotom - 4 lata)

dla duchownych- seminaria ( proponuje nauczanie sposobu uczenia dzieci)

II propozycja - Popławski - swój projekt podzielił na 3 części

1/ jak wychowanie i nauczanie ma być skonstruowane

2/ jak ćwiczyć młodzież i jak to realizować

3/ o rodzicach i nauczycielach i ich współpracy

Uważa, że powinna być gęsta sieć szkół parafialnych - elementarnych ( 4 - letnie), szkoła średnia - szkołą publiczną (8 letnia), co najmniej 4 szkoły wyższe

III propozycja - Kamieński

Proponował wychowanie stanowe, podkreśla, ze wychowanie powinno przygotowywać obywatela do rzeczywistych obowiązków

II okres:

Zmiana przewodniczącego i składu Komisji. Położono nacisk na opracowanie przepisów ( dla wszystkich rodzajów szkól kodeks ucznia i nauczyciela). Porządkowano fundusze z majątków pojezuickich i rozpoczęto prace nad opracowaniem ustaw dotyczących szkolnictwa. Komisja Edukacji Narodowej - powierza w tym okresie reformację szkolnictwa wyższego - reformację Akademii Krakowskiej - H. Kołłątajowi ( zajął się on finansami tej Akademii, stawiał na nauczycieli i ich wyposażenie, poprawił wyposażenie akademii, stworzył w ten sposób świetne warunki do pracy, zreformował też system studiów, powołał dwa Kolegia - fizyczne i Moralne ( były wydział teologiczny)

- reformację Akademii Wileńskiej - powierzono A. Poczobutowi (położył on nacisk na nauczanie droga eksperymentalną, sprowadził nowych nauczycieli - z zagranicy, poprawił wyposażenie uczelni.

W II okresie mamy tez dorobek Komisji, jeśli chodzi o podręczniki. Opublikowano szereg podręczników, również metodycznych dla nauczycieli i podręczniki dla szkół najwyższego szczebla. Przygotowano też zbiory ustaw i przepisów dotyczące szkół i uczniów. Ujęto problemy typu: programy, metody nauczania, samorządy, prawa i obowiązki uczniów i nauczycieli, nadzór i inne. Nie udało się zdobyć środków na szkolnictwo elementarne. Komisja sprawowała też nadzór nad szkolnictwem dla kobiet - zwiernikiem był Książe A. Czartoryski - wprowadził on wynagrodzenie szlachciankom. Celem edukacji pań było przygotowanie ich do roli matki, opiekunki, gospodyni domu. Pensje miały być prywatne, musiały być rejestrowane i wizytowane przez wizytatorów Komisji ( w tym czasie na zachodzie panie tez studiowały).

III okres:

Najważniejsze dzieło tego okresu - praca nad ustawami szkolnymi - podręczniki, programy, nauczanie historii, biologii, chemii, Raporty wizytatorów były zadowalające. Sformułowano dodatkowe przepisy do ustaw. Ideał wykształcenia - dobry obywatel i dobry syn ojczyzny. Dodano też katechizm postępowania honorowego. Edukacja w dużej części bez narzucania religii. Troską Komisji jest edukowania nowych świeckich nauczycieli, przygotowanych do zawodu.

IV okres:

Wydarzeniem, które zaważyło na dalszym losie Komisji było wystąpienie targowicy. W komisji dochodzi do podziału na dwa obozy. Targowiczanie zaczynają rozdrapywać fundusze ( przeznaczone na działalność Komisji).

W 1794 roku - Komisja Edukacji Narodowej kończy działalność.

DOROBEK KOMISJI:

1/ pierwsza w Europie świecka władza oświatowa

2/ wychowanie staje się funkcją państwa

3/ komisja dokonała reorganizacji całości szkolnictwa

4/ Komisja popiera i inicjuje badania naukowe w szczególności, te, które dają się przełożyć bezpośrednio na gospodarkę

5/ zorganizowała na nowo całe szkolnictwo średnie - przepisy, czas trwania, nowe programy nauczania

6/ stworzyła stany nauczycielskie ( zapewniła im przyzwoitą pozycję materialną i społeczną)

7/ zapewniła stypendia dla przygotowujących się do zawodu nauczyciela

8/ zaznaczyła, aby nie wyróżniać dzieci za urodzenie, ale za pilność i chęci do nauki ( szkoły także dla dzieci chłopskich)

9/ powołała Towarzystwo do ksiąg Elementarnych, - którego dorobek to 27 nowoczesnych podręczników

10/ zajęcia z wychowania fizycznego na powietrzu

11/ edukacja kobiet

STAN SZKOLNICTWA EUROPEJSKIEGO W XIX w.

Pod wpływem rewolucji francuskiej dostrzeżono konieczność upowszechnienia szkolnictwa ludowego. Były w kwestii szerzenia oświaty dwa stanowiska:

1/ umasowić - nauczanie masowe, bez nakładów finansowych

Przedstawicielami nauczania masowego byli: Bell i Lancaster. Obaj przemysłowcy, mieli własne zakłady. Nauczanie odbywało się systemem monitorialnym - nauka uczniów młodszych przez uczniów starszych pod kierunkiem nauczyciela. Nauczanie odbywało się w szkołach niedzielnych - dzieci gromadzono w Sali. Odbywało się sprawdzanie poziomu wiedzy, następował wybór tych kilkunastu najbardziej wykształconych - nauczyciel ich doskonalił, poszerzał wiedzę, dokształcał jak mają uczyć innych.

System ten rozpowszechnił się w tym czasie w Europie a nawet zawędrował do Stanów Zjednoczonych. Negatywne skutki tego systemu to: wtórny analfabetyzm - była to konsekwencja kontynuacji nauki w dalszym życiu i brak rozwijania wiedzy.

Taka sytuacja była spowodowana brakiem środków z państwa na szkolnictwo.

W 1830 roku - przeznaczono drobne środki na szkolnictwo, a w 1839r powstała komisja Edukacji.

2/ upowszechniać, pogłębiać nauczanie elementarne

Przedstawicielem był J. H. Pestalozzi - uznaje się go za ojca szkoły ludowej, jako pierwszy opracował formy kształcenia w tych szkołach. Napisał sporo dziel pedagogicznych np. Lenard i Gertruda”; „Jak Gertruda uczy swoje dzieci”. Pracował w placówkach Neuhof i Stanz. Istotne w jego pedagogice:

Rozprawił się z dotychczasowa sytuacją oświatową ( krytykował ją i podjął się przebudowy); wniósł nowy program nauki elementarnej, rozszerzył go o elementy geografii, przyrodoznawstwa, rysunku i geometrii. Wg niego celem wychowania jest rozwój i wyrobienie wewnętrznych sił natury ludzkiej. Twierdził, że wszyscy mają prawo do wykształcenia i w związku z tym podłożem wychowawczym jest rodzina. Podstawą teorii wychowania Pestalozziego jest idea ograniczonego rozwoju ( każdy podlanego rozwojowi, a rozwojem tym kierują prawa, zadaniem każdego pedagoga jest odkryć te prawa). Wg niego rozwojem dziecka kierują 3 siły: intelektualna ( głowa), moralna, ( serce) i fizyczna ( ręce). Głównym celem nauczania nie jest podawanie dzieciom wiedzy, ale kształtowanie i rozwój funkcji psychicznych u dzieci. Uważał, że dobrze jest zapoznać dzieci z możliwie dużą liczbą przedmiotów już od najmłodszych lat. Pestalozzi usiłował wprowadzić do programu nauczania: syntezę i analizę. Wg niego punktem wyjścia wszelkiego poznania powinno być uświadomienie ogólnych cech przedmiotów i zjawisk: liczby, słowa i kształtu. Nauczanie początkowe ( elementarne) wg niego powinno być tak zorganizowane, aby uczeń dochodził do poznania całości i powinno być dostosowane do sił i możliwości umysłu dziecka. Powinno mieć też charakter zabawy ( bawiąc - uczyć).

Program nauczania w szkołach elementarnych wg Pestalozziego: nauka rachunków, geometria, nauka języka. W kwestii sfery fizycznej uważał, że dzieci powinna rozwijać siły fizyczne, ale w połączeniu z rozwojem siły umysłu. Dla Pestalozziego miłość dziecka do matki była najważniejszym elementem wychowania moralnego. W dalszej swojej działalności oprócz szkolnictwa dla chłopców i seminariów nauczycielskich tworzy też instytut dla dziewcząt. Opracował on ogólne podstawy teoretyczno - psychologiczne i metodyczne nauczania. Jest autorem metodyk nauczania języka ojczystego i rysunku. Preferował nauczanie poglądowe. Łączył nauczanie szkolne z rozwojem ( praca fizyczną). Dostrzegł konieczność planowania wychowania w szkole i w rodzinie, ale dla tej teorii trzeba by przebudować całe szkolnictwo i środowisko nauczycielskie. Kształtowanie nawyków i skłonności moralnych opierał na uczuciach i woli. W pracy wychowawczej zwraca uwagę na poszanowanie dziecka ( łagodna dyscyplina, a nie surowe kary). Jest też twórcą metodyki nauczania początkowego. Akcentował konieczność podporządkowania materiału naukowego pewnym zasadom. Kładł nacisk, obok wiadomości na umiejętności. Ćwiczenia w mówieniu należy wg niego łączyć z ruchem ( czytać i rysować). Opracował metodykę rachunków i poruszył problem wychowania fizycznego. Był tym, który stworzył nowoczesny zakład nauczania nauczycieli.

Minusem w jego działalności jest pewien schematyzm ( ciągłość powtarzania ćwiczeń), lekceważenie działających na dziecko czynników zewnętrznych, zbyt ciasno pojmował zagadnienia społeczne.

Kontynuatorem Pestalozziego był:

Fryderyk Wilhelm Froebel (1782-1852) - pochodził z Turyngii, syn pastora, uczeń Pestalozziego. Przeszedł na trochę inną drogę. Otworzył prywatny zakład wychowawczy dla chłopców w wieku szkolnym. Jego praca „Wychowanie człowieka” omawia problem umysłu i charakteru dziecka. Dużo uwagi poświęca on nauczaniu praktycznemu, stara się wprowadzić patriotyzm i tolerancję religijną. Wg niego największy wpływ na dziecko ma wychowanie przedszkolne. W tym okresie dziecka najlepszym sposobem jest zabawa na łonie rodziny. Założył zakład - Dla dzieci i młodzieży z zamiłowaniem do pracy w Blaukenburgu, który przyjmował dzieci w wieku przedszkolnym. Usiłował przekonać społeczeństwo, że wychowanie przedszkolne to najważniejsze zadanie dla społeczeństwa. W 1837 opracował projekt wzorcowego zakładu, nadał mu nazwę „Ogródek dziecięcy” - ośrodek dla dzieci bez względu na pochodzenie społeczne. Uważał, że w wychowaniu przedszkolnym trzeba opracować inne metody wychowania niż dla dzieci starszych. Kładł nacisk na zabawę w wieku przedszkolnym. Zabawę twórczą (to dziecko powinno wymyślić zabawę). Wiek przedszkolny podzielił na 3 okresy i do tych okresów przeznaczał odpowiednie zabawki. Dużą role wg niego maja zajęcia ruchowe i obcowanie z przyroda. Podstawowym celem Froebela było przygotowanie dziecka do późniejszych etapów rozwoju. Opracował metodykę pracy przedszkolnej, przeprowadził kursy, by tą metodykę spopularyzować. Dostrzegał w pracy małego dziecka rolę wychowawczą. Ważnym celem wg niego w czasie prac w placówkach przedszkolnych ( ogródkach) jest atmosfera.

ELEMENTY SZKOLNICTWA W INNYCH KRAJACH

FRANCJA - państwo nie dawało środków na szkolnictwo, szkoły były odpłatne. W czasach Napoleona przywrócono nauczanie religii w szkołach. Nauka szkolną objęto około 1/5 dzieci, ( z całej liczby kwalifikujących się). W 1883 r wydano ustawę o szkolnictwie. W 1848 pojawia się projekt Cornot'a ( niewdrożony) - jednak zwierał on założenie: szkoły powszechnej, obowiązkowej, bezpłatnej, dla obojga płci z podręcznikami i wyżywieniem ( nieodpłatnym), świeckie - bez nauczania religii - często w późniejszym czasie korzystano z tego projektu. W 1950 r. podporządkowano szkoły kościołowi.

PRUSY - rozwój szkolnictwa w Prusach nastąpił w duchu Pestalozziego. Zwierzchnią władzę nad szkolnictwem ma państwo. Nadzór świecki nad szkolnictwem, później nauczyciele starali się o zniesienie szkół bezpłatnych i wielowyznaniowych. Odpowiedzią na to były regulatywy wprowadzone przez Państwo, które postanawiały oddać nauczanie początkowe kościołom, nakazywano nauczycielom nauczać tylko tego, co potrzebne. Ponowny rozwój szkolnictwa w Prusach po roku 1871.

USA - Każda nacja organizowała sobie wychowanie. Brak obowiązku szkolnego, brak władzy szkolnej. W latach 1825-1850 - pojawił się ruch reformatorski, starający się wprowadzić nadzór nad szkołami - pozostawiając jednak szkołę bezpłatną. Reformy rozpoczęły się w poszczególnych stanach, - ale nie centralnie.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

ANGLIA - prywatna szkoła internatowa.

SZKOLNICTWO UNIWERSYTECKIE W XIX W - RÓŻNICE

- Francuzi zakładali, że uniwersytet kształci pracowników - wykształconych zawodowo.

- Niemcy zakładali, że uniwersytet kształci uczonych i pracowników ( w Polsce są podobne założenia)

Przedstawiciele:

HERBART - profesor filozofii i pedagogiki - Getynga, Królewiec. Jego dorobek sprowadza się do tego, że pedagogikę wyodrębnia się jako naukę. Autor rozważa szereg elementów w zakresie pedagogiki. Wg niego celem wychowania jest moralny, silny charakter. Realizacja tego celu powinna się dokonywać przez 3 elementy

1/ nauczanie wychowujące

2/ kierowanie

3/ karność ( rozkaz, zakaz, karcer, kara cielesna)

Rozwijał także inne zagadnienia pedagogiki np. skuteczność nauczania wg Herbarta - zależy on od toku nauczania. Herbart jest twórcą stopni formalnych w nauczaniu. Wg niego wśród stopni formalnych muszą być takie elementy: jasność, system, kojarzenie i metoda. Herbart ukształtował porządek rzeczy. Nauczyciel rozpoczyna lekcję od

1/ przygotowania do lekcji

2/ podania nowego materiału ( powiązanie tego ze starym)

3/ utrwalenie nowych treści

4/ zastosowania ( jak to, czego się nauczyliśmy pomoże w życiu)

To nauczanie zostało podporządkowane zasadom moralnym, a celem ma być silny charakter człowieka.

SPENCER - filozof angielski, socjolog. Wysunął na I miejsce przedmioty pomijane dotychczas w gimnazjach. Krytykuje on szkoły klasyczne. Wg Spencera wychowanie ma przygotować do walki o byt. Przeciwnik kar cielesnych. Gdy chodzi o wychowanie fizyczne - Spencer uważa, że prawa naturalne są najlepszym elementem dotarcia do każdego człowieka i wymuszającym na nim odpowiednie zachowania. Autor postuluje by włączyć do programu pedagogikę jako przygotowanie do życia rodzinnego i do życia w społeczeństwie ( historia, ekonomia, polityka). Podkreśla, że spędzanie czasu wolnego powinno być wypełnione literaturą językami obcymi i sportem. Podważa formalne stopnie. Herbart uważa je za zbyt sztywne.

SOCJALIŚCI UTOPIJNI - R. Owen, Saint Simon

Snują oni wizje przeobrażenia społeczeństwa w społeczeństwo socjalistyczne. W celu realizacji tego jeden z utopistów - R. Owen w swojej fabryce skrócił czas pracy z 14do 10,5 godziny, polepszył pracownikom warunki, założył szkołę, żłobek, przedszkole, zajęcia oświatowe dla pracowników. Cały ten system był bez kar dla pracowników - efekt był pozytywny - pracownicy pracowali lepiej.

MARKSIŚCI - Mark i Engels

Wg nich człowiek nie jest biernym wytworem środowiska, ale może je zmieniać. Wychowanie musi mieć charakter klasowy. Są za wychowaniem celowym. Wg marksistów wychowanie jest wychowaniem społecznym. Powinno być wszechstronne ( umysł, estetyka, wychowanie fizyczne, politechniczne, moralność).

Komuna Paryska (1871r) - uznała, ze trzeba powołać Komisję Edukacyjną. Jej postulaty

-oddzielenie państwa od kościoła (zniesienie nauczania religii ze szkół)

- nauczyciel -nie ksiądz - powinien być świecki

- edukacja powinna być obowiązkowa, bezpłatna, jednakowa dla obojga płci i kształcąca bezstronnie.

- dziewczęta - nauczanie zakonne nie powinno mieć miejsca

- utworzenie instytucji wychowawczych ( żłobki, przedszkola, domy dziecka)

- dostęp do kultury powszechny dla wszystkich ( biblioteki).

POLSKA POD ZABORAMI

Polska rzeczywistość szkolna związana była przez około 100 lat z zaborami.

Po rozbiorach - wschodnia część Polski po rzekę Niemen - pod zaborem ruskim ( powołano okręg naukowy - Wileński)

- Centrum - Warszawa - Poznań - pod zaborem pruskim

- Galicja - pod zaborem austriackim.

Przez cały okres porozbiorowy można znaleźć przejawy kultury polskiej.

ZABÓR PRUSKI -

W zaborze tym dość szybko zaciążyły posunięcia germanizacyjne. Lokowano kolonistów niemieckich na terenach polskich ( Pomorze) W wielkim Księstwie Poznańskim rząd pruski utrzymał pozory polskości ( funkcjonował nawet Sejmik), ale tam również zaczęto stosować germanizacje. Odmówiono utworzenia uniwersytetu w Poznaniu ( zasłaniając się istnieniem dwóch katedr j. polskiego - w Niemczech i Wrocławiu - obie nie polskie) Celem było wywożenie inteligencji do Niemiec i germanizacja. Nie pozwolono na utworzenie Towarzystwa Przyjaciół Rolnictwa i Oświaty. Zlikwidowano 23 klasztory prowadzące nauczanie. Umacniano personel niemiecki i administrację.

Polacy bronili tożsamości narodowej ( grupa osób podjęła się tego m.in. Działyński i Raczyński). Działyński w Kórniku zgromadził polskie dzieła. Powołano do życia w 1841r „Browar Polski” - spółka ta miała wspierać przemysł, rolnictwo i handel Polaków oraz aktywizować Polaków w zaborze pruskim. Dzięki tej spółce ci, którzy uruchamiali przedsiębiorstwa przemysłowe otrzymywali kredyty ( H. Cegielski). Założeniem było, że produkcja Polaków ma być na najlepszym poziomie. Ziemiaństwo tez podejmowało szereg akcji.

1/ nie wypuszczanie ziemi z rak Polaków ( nie pozwalano na wykup ziem polskich) - edukowano rolników, rozbudowywano sieć, główną ideą była harmonijna współpraca wszystkich Polaków. Dodatkowo wspierano działania przeciw germanizacji - czasopiśmiennictwem w języku polskim.

W II połowie XIX wieku za czasów panowania Otto Bismarcka działania Polaków napotkały na niechęć ze strony rządu niemieckiego. Kościół katolicki i organizacje z nim związane - stały się głównym celem walki w tym okresie rządu niemieckiego. Nakładano kary na księży krytykujących likwidację klasztorów. Odebrano nadzór nad szkołami księżom, wstrzymywano im wypłatę pensji, rugowano religię za szkoły w języku polskim - były to działania znane pod nazwą Kulturkampf.

Dokonano reformy sadownictwa - zwalniano Polaków z sądów. Zabroniono nauczycielom polskim działalności w organizacjach społecznych. W latach 1873-1875 - dało się najbardziej odczuć okres Kulturkampf - był to kulminacyjny moment działań Niemców.

Kościół katolicki nie podporządkował się, co powodowało represje: kary pieniężne a nawet aresztowania.

Polityka Kulturkampf zakończyła się niepowodzeniem w Wielkopolsce i na Śląsku. Akcja wynaradawiająca spowodowała ożywienie życia kulturalnego ( prasa, książka).

W 1880 - spis ludności - Prusacy rozpoczęli falę prześladowań - nieposiadający obywatelstwa pruskiego musieli opuścić miejsce zamieszkania. W 1904 r - ustawa o zakazie budowania obiektów przez Polaków na ich własnych ziemiach ( wóz Drzymały).

Walka z Hakata, to uruchamianie kółek rolniczych, banków kredytowych z dużym udziałem księży. W obronie polskiej mowy i języka znaczna rolę odgrywały towarzystwa: Towarzystwo wzajemnego nauczania i opieki nad dziećmi „Warta” - w takich towarzystwach odbywało się tajne nauczanie.

W 1905 rozpoczyna działalność stowarzyszenie „Straż” - działające przeciwko Hakacie: praca oświatowa, pomoc rolnikom, szerzenie kultury polskiej -amatorski teatr, gazety, historia ojczysta.

ZABÓR ROSYJSKI -

Najniższa edukacja - po I rozbiorze polski, tłumiono polskie aspiracje. Podejmowano walkę z Księstwem Warszawskim - był to okres tworzenia publicznych szkół elementarnych wedle wzorów KEN ( podręczniki, elementarz). Intencją było też kształcenie nauczycieli. W 1821r dzięki tym działaniom było ok. 300 szkół w miastach obejmujących około 700 uczniów oraz około 880 szkół na wsiach ( prawie 20000 uczniów). Widoczne były wpływy Pestalozziego. Drugi przedstawiciel to Stanisław Staszic. Poparł on kształcenie dzieci proletariatu i dzieci rzemieślników. To on założył niedzielne szkoły dokształcające zawodowe.

Trzeci przedstawiciel Stanisław Grabowski - niechlubna postać - zniósł obowiązek płacenia na rzecz szkół. Próbę odbudowy szkolnictwa podjął A. Wielopolski - wskrzesił on Komisje Oświecenia i wydał ustawę szkolną, która przywróciła polski charakter szkolnictwa w całym Królestwie.

W 1867 wprowadzono język rosyjski, kuratorem został Rosjanin, bezwzględnie tępił on język polski. Jedynym sposobem przeciwdziałania w tym okresie było tajne nauczanie.

Oświata średniego wykształcenia: Adam Czartoryski podjął starania w duchu KEN (1803-1804) - przeprowadził reformę Uniwersytetu Wileńskiego. Doprowadził go do świetności.

Okręg Wołyński i Podole - Hugo Kołłątaj i Czapski tworzą szkolę średnią - późniejsze Liceum Krzemienieckie. Zatrudnia się w niej profesorów. Nauczano przedmiotów uniwersyteckich ( np. teologia, prawo, medycyna).

Księstwo Warszawskie - tam odczuwano silne oddziaływania w celu rusyfikacji gimnazjów. Wprowadzono historię Rosji, język rosyjski wprowadzono nauczycieli rosyjskich, zamiast polskich. Zarząd nad szkołami sprawowali wojskowi rosyjscy.

Polskie placówki były tylko prywatne ( za czasów kuratora - tylko tajne).

Ważne działania pedagogów starających się podejmować tworzenia Towarzystw jak np. Towarzystwo Dobroczynności ( bezpłatna czytelnia, propagowanie języka polskiego).

W 1905r - strajk szkolny młodzieży szkół średnich - spowodował on złagodzenie polityki rusyfikacyjnej.

Szkolnictwo wyższe - Uniwersytet w Wilnie ( zatrudnieni w nim m.in. Lelewel, Śniadecki, studiowali m.in. Mickiewicz, Zan). Intencją uniwersytetu jest tworzenie innych tego typu uczelni.

W Warszawie powstawały różne szkoły:

1805-1806- Towarzystwo Kursów Naukowych

1807- Kursy prawne

1809 - Szkoły lekarskie

1816 - Uniwersytet Warszawski

1816- Szkoły Agronomiczne

A także Szkoła górnicza, Weterynarii, Inżynierska, Dróg i Mostów.

Warszawski ośrodek jest bardzo istotny. W 1821r władze carskie zamykają te placówki.

Językiem wykładowym zostaje ogłoszony język rosyjski.

W 1860r powstaje Uniwersytet Polski - Szkoła Główna. W 1869 władze carskie zamykają ją a w to miejsce zostaje utworzony Uniwersytet z wykładowym językiem rosyjskim.

Akcja rusyfikacji była najmniej systematyczna.

ZABÓR AUSTRIACKI -

Od 1772 rozpoczęto w nim germanizację - Cesarzowa Maria Teresa tworzy szkoły niemieckie.

W 1872- ustawa o organizacji szkolnictwa Galicji.

SZKOLNICTWO SPECJALNE-

Pierwszy zakład dla dzieci niewidomych, głuchych i opuszczonych - początki sięgają Xix.

W Warszawie Jakub Falkowski uruchamia placówkę dla dzieci głuchych - prowadząc naukę językiem migowym - o nazwie Instytut dla głuchoniemych.

We Lwowie taka placówka powstaje w 1830, w Poznaniu w 1832r. W 1842r - przy Instytucie dla głuchoniemych uruchamia się oddział dla niewidzących - następuje zmiana nazwy na - Instytut dla głuchoniemych i ociemniałych.

Ogromne zasługi, jeśli chodzi o dzieci moralnie zaniedbane ma Hrabia Fryderyk Skarbek. Uruchomił on, tzw. Instytut Rzemiosła i elementów nauk. Były to osady rolne, gdzie umieszczano młodych chłopców pod opieka wychowawców - ich resocjalizacja następowała przez pracę - były to pierwsze domy poprawcze.

Placówek dla dzieci upośledzonych w XIX wieku nie było.

SPSOBY WALKI Z ZABORCAMI-

- akcja walki z analfabetyzmem

- tajne nauczania w zakresie języka polskiego, historii, geografii, aż po szkołę wyższą (Uniwersytet „Latający”)

- szereg towarzystw ( biblioteki, wykłady, spotkania)

- wędrowne biblioteki

- wykłady z pisarzami polskimi

- działalność księży

- tworzenie zapomogowych banków spółdzielczych

- rolnictwo - starano się utrzymać ziemie w rekach polskich

- przemysłowcy - dobry wyrób polski, zatrudnianie polaków

- strajki dzieci i młodzieży

- stowarzyszenia młodzieży - Filomaci, Filareci, Sokół, Towarzystwo Tomasza Zana,

- kola samokształceniowe i czytelnie naukowe

- seminaria nauczycielskie

- pisma pedagogiczne ( w języku polskim)

- biblioteki ( Działyńskich w Kórniku, Raczyńskich w Poznaniu)

- księgarnie polskie

- polskie Towarzystwa Pedagogiczne

- wkład pisarzy polskich i pedagogów

- praca organiczna

- organizowanie pomocy spoza terenów polskich

- początki badań pedagogicznych ( ideał i koncepcje kształcenia nauczycieli i badanie wpływu na kształcenie dziecka)

- ośrodki naukowe: Kraków, Wilno, Warszawa - uruchamianie nowych placówek

- kontynuacja dorobku KEN

- stowarzyszenia - kursy dla dorosłych analfabetów

- prywatne seminaria nauczycielskie

- bojkot Uniwersytetu Warszawskiego - po wprowadzeniu na nim języka rosyjskiego ( m.in. Maria Skłodowska - wyjechała na znak protestu do Francji)

29

---