2. Jońska filozofia przyrody
Świat ma jednorodną, materialną strukturę, jest zbiorem konkretnych ciał. Początkiem i zasadą świata, a zarazem właściwą naturą rzeczy jest przenikająca wszystko, wieczna pramateria (prasubstancja, prapierwiastek, pierwotny żywioł), która ulegając nieustannej przemianie - ożywia i różnicuje byt. Na tej zasadzie z jedności (pierwotnego żywiołu) powstaje różnorodność.
Problematyka arche
Arche, czyli, z czego powstał świat oraz natura zmian (czy świat jest stały, czy zmienny? Skąd bierze się ruch?)
Zagadnienia kosmo-ontologiczne, filozofowie przyrody
Tales z Miletu - za arche uznał wodę (wszystko jest wodą)
Anaksymander - za arche uznał apejron, czyli bezkres (coś nieogarnionego i nieokreślonego, w czym panuje ciągły ruch. W ruchy tym stale rodzą się nowe byty)
Anaksymenes - arche to powietrze, które jest niezbędne do życia i którego jest najwięcej. (jest nieogarnione, ale poznane jakościowo)
Wszyscy filozofowie przyrody wyznają hilozoizm - pogląd, iż materia ma w sobie duszę, czyli źródło ruchu.
Nurt filozofii przyrody podzielił się na dwa podnurty: Wariabilizm (wszystko się zmienia, nic nie ma stałego; Heraklit z Efezu) oraz Statyzm (brak jakichkolwiek zmian i ruchu w świecie)
Heraklit („filozof ciemny”) - za arche świata uważał ogień - zmienny, dynamiczny i nieokiełznany. „Niepodobna wstąpić dwa razy do tej samej rzeki, bo i wody w rzece się zmieniły i ty nie ten sam”. Głosił relatywizm, gdyż nie sposób określić istoty danej rzeczy. Stworzył koncepcję Logosu - rozumu przenikającego cały świat, zwłaszcza człowieka (rozumu immanentnego nadającego porządek całemu światu)
3. Sokrates
Intelektualizm etyczny
pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący co dobre nie może czynić źle - jeśli postępuje źle , oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna, że jeszcze się nie wykształciła. Cnotą jest wiedza, poznanie to ona będzie istotą człowieka, celem będzie dusza rozumna i świadoma.
Dialektyka Sokratejska
W sposób świadomy kieruje się ku duszy i ku dbaniu o duszę, a można to robić tylko za pomocą dialogu - logusu, stosując pytania i odpowiedzi. Bezpośrednim celem sokratejskiej metody dialogicznej są cele etyczne i wychowawcze, metoda ta odwołuje się do pojęcia psyche. Dialog aktywnie wciąga nauczyciela i ucznia w doświadczenie duchowe wspólnego poszukiwania prawdy.
4. Główne założenia systemu filozoficznego Platona
Platon rozróżnił dwa światy: świat postrzegany przez zmysły i świat idei. Z pośród wszystkich idei najważniejsze jest dobro, potem prawda i piękno - tzw. trójca platońska.
Nauka o ideach
Istnieje byt, który bezpośrednio nie jest dany tzn. idea. Platon rozwinął myśl o transcendentalnym bycie znajdującym się poza empirycznym światem. Byt to wieczne i niezniszczalne idee, idee istnieją, a o rzeczach można powiedzieć co najwyżej, że stają się. Rzeczy znamy bezpośrednio, te zaś są cieniami idei.
Teoria człowieka i poznania duszy
Człowiek według Platona jest najważniejsza istotą w świecie zewnętrznym. Złożony jest z ciała i duszy - zamyka w sobie świat zewnętrzny jak i coś ze świata idealnego. Podstawowym składnikiem bytu człowieka jest jego dusza, która należy do świata idealnego, ciało zaś do zewnętrznego. Dusza jest wieczna, a ciało przemija z czasem. Celem duszy jest to co idealne, ciała to co zmysłowe. Dusza łączy się z ciałem na zasadzie koegzystencji. Dusza jest czynnikiem życia, źródłem ruchu, narzędziem poznania.
Dualizm wyrażał się w tezach: dusza jest niematerialna, jest oddzielna od ciała, niezależna, nieśmiertelna, jest doskonalsza - poznaje idee i upodabnia się do nich, jest źródłem prawdy i dobra, tego co cenne w człowieku.
5. Arystelesowka filozofia bytu
Swoją koncepcję człowieka Arystoteles oparł na nauce o duszy, której główną funkcją jest poznanie zmysłowe i umysłowe. Arystelesowska koncepcja duszy: byty ożywione różnią się od bytów nieożywionych tym, że zawierają duszę, zasadę, która udziela im życia. Podzielił duszę na 3 części (trójpodział):
wegetatywna - rodzenie, odżywanie się, wzrost
zmysłowa - postrzeganie zmysłowe, ruch przestrzenny
rozumna - poznanie, namysł, wybór
Żadne stworzenie nie może posiadać duszy wyższej bez dusz niższych.
6. Szkoły etyczne starożytności
stoicyzm: etyka stoicka, która większości ludzi kojarzy się ze słowem "stoicyzm", opiera się na zasadzie osiągania szczęścia przez wewnętrzną dyscyplinę moralną, sumienne spełnianie tych obowiązków, które spadają na nas naturalną koleją rzeczy, oraz odcięcia swoich emocji od zdarzeń zewnętrznych, czyli utrzymywania stanu spokojnego szczęścia niezależnie od zewnętrznych warunków. Jedynym rozsądnym rozwiązaniem jest zaakceptowanie praw natury i przystosowanie się do nich. Przystosowanie to jednak wymaga osiągnięcia stanu cnoty. Cnotę stoicy rozumieli totalnie. Było to dla nich pełne zrozumienie praw natury, nie tylko na poziomie intelektualnym, ale przede wszystkim emocjonalnym. Cnota jest jedna, niepodzielna i nie ulega stopniowaniu. Albo ma się ją całą, albo nie ma się jej w ogóle. Kto raz osiągnął prawdziwą cnotę, był już "bezpieczny" w tym sensie, że nie groziła mu nigdy jej utrata. Zadaniem cnoty jest więc trzymanie na wodzy popędów i wygaszanie ich. Prawdziwie cnotliwy człowiek to ten, co osiągnął stan pełnej obojętności do świata - niczego nie pragnie i niczego się nie lęka. Stoicy nazywali ten stan apateją.
epikureizm: epikureizm był jako system etyczny z gruntu hedonistyczny, tj. zakładał, że dobro równa się przyjemności i dlatego życie szczęśliwe to życie, w którym suma doznanych przyjemności jest większa niż suma cierpienia. Epikur zalecał zatem cieszenie się drobnymi przyjemnościami dnia codziennego, unikanie nadmiernego wysiłku, jednak bez ignorowania własnych podstawowych potrzeb, regularne i skromne odżywianie się i wreszcie, w miarę możliwości, rozwijanie własnego umysłu przez dysputy i czytanie, aby osiągnąć trzeźwy osąd rzeczywistości oraz możność rozwinięcia w sobie cnoty wytłumienia zbędnych potrzeb.
sceptycyzm: Sceptycyzm to pogląd filozoficzny polegający na wstrzymaniu się od wydawania sądów o rzeczywistości. Powodem takiej postawy jest przekonanie, że nigdy nie można znaleźć ani ostatecznej racji dla danego sądu, ani niepodważalnego kryterium prawdy. Sceptycyzm etyczny albo moralny - podważa uznane wartości moralne, aby je przewartościować albo odrzucić
7. Teocentryczna filozofia średniowiecza
pogląd uznający Boga za przyczynę i cel istnienia wszystkich bytów i utożsamiany z najwyższą wartością.
Według Św. Augusta jedynym celem życia człowieka jest dojście do Boga, byt doczesny ma jedynie przygotować do przyszłego życia. Augustynizm opierał się na twierdzeniu, że świat został przez Boga stworzony według pewnej idei więc jako dzieło boskie jest doskonały. Bóg jest celem, ośrodkiem i przyczyną wszystkiego. Człowiek jest istotą cielesno - duchową, ten dualizm powodował wewnętrzne rozdarcie między mroczną cielesnością, oddalającą człowieka od Boga i doskonałą powłoką duchową, dążącą ku Bogu.
Według Św. Tomasza z Akwinu istnieje 5 dróg prowadzących do uznania istnienia Boga (tzw. dowody na istnienie Boga):
Droga z ruchu. Każdy ruch wymaga, by był byt - obiekt, który jest poruszany i taki, który porusza. Tomasz pytał, kto porusza obiektem poruszającym. Gdyby poruszał się on sam z siebie, to musiałby być odwiecznym, a tak nie jest w przypadku żadnych istot. Stąd też wymagany jest poruszyciel z zewnątrz - Bóg. (musi istnieć ten pierwszy, co porusza świat)
Droga z przygodności rzeczy. Obiekty, byty, nieustannie się zmieniają, powstają i giną. Ich istnienie nie jest konieczne, ale tylko możliwe. To zaś, co jest możliwe, domaga się istnienia bytu koniecznego, który byłby początkiem dla wszystkich innych bytów. (musi istnieć ktoś, kto stworzył to, co przypadkowe)
Droga ze stopni doskonałości. Żadna z rzeczy przygodnych, istniejących na świecie, nie jest doskonała w stopniu najwyższym - może się tylko zbliżać do doskonałości. Musi istnieć byt, który miałby w sobie wszystkie doskonałości w stopniu najwyższym, absolutnym. (musi istnieć byt najdoskonalszy),
Droga z celowości. Wszystkie rzeczy, byty, ciała, mają jakiś cel i ze względu na niego działają. Stałość, z jaką ten cel osiągają, nie jest przypadkowa. Musi istnieć byt, który tymi dążeniami kieruje. (musi istnieć ktoś, kto rządzi światem w sposób celowy).
Droga z przyczynowości. Droga ta przedstawia byt w jego przyczynach wewnętrznych i zewnętrznych. Byt nie jest sam z siebie swoją przyczyną, nie pochodzi sam od siebie. Jedyną możliwością zaistnienia bytu jest przyczyna zewnętrzna. Przyczyna taka nie może być bytem stworzonym, bowiem sama jest przyczyną bytów stworzonych. Tym samym musi być istotą niestworzoną - Bogiem. (musi istnieć ktoś, kto rządzi światem w sposób celowy)
Połączenie duszy i ciała jest celowe, bo dusza może poznawać świat tylko poprzez zmysły ciała. Istnieje hierarchia bytów - drabina bytów (człowiek znajduje się na niej między aniołami a zwierzętami). Człowiek powinien dążyć do cnoty i walczyć ze swoimi słabościami. Tomizm zakłada rozumny ład świata.
8. Główne stanowiska filozoficzne nowożytności
R. Descartes:
METODA→zdaniem Kartezjusza przyczyna niezadowalającego stanu nauki tkwiła w braku odpowiedniej metody. Dopiero gdy znaleziona zostanie odpowiednia metoda, badania naukowe będą mogły być prowadzone pomyślnie. Głównym więc zadaniem jego filozofii stała się właśnie metoda i to taka, która zapewni niezawodność, a nie tylko ułatwi zdobywanie wiedzy. Niezawodnymi miarami wiedzy były zaś dla Kartezjusza "jasność" i "wyraźność". To bowiem co jasne i wyraźne to pewne. Jasne i wyraźne zaś jest to co proste, w przeciwieństwie do złożonych myśli, które uważał za ulegające częstym błędom, a przez to ciemne i bezużyteczne. Takie zadanie spełnić może niewątpliwie metoda analityczna stosowana w arytmetyce. →sceptycym metodologiczny
COGITO ERGO SUM→choć pozornie wydaje się, że przed tymi argumentami nie obroni się żadne twierdzenie, że wszystko jest wątpliwe. Jednak to właśnie w zwątpieniu znalazła się owa ostoja pewności. Kartezjusz twierdził, że skoro wątpimy, to myślimy, a co za tym idzie istnieje myśl. Mogę się co prawda mylić, ale skoro się mylę to znaczy, że myślę. W człowieku bowiem tkwi fundament wiedzy, w samym podmiocie nie zaś w przedmiocie. Jeśli z kolei istnieje myśl, to musi istnieć ktoś, kto myśli, musi istnieć jaźń. Czyli muszę istnieć ja sam. Skoro myślę to znaczy, że jestem. "Cogito ergo sum" (myślę więc jestem) to było słynne stwierdzenie Kartezjusza.
DUALIZM DUSZY I CIAŁA→zdaniem Kartezjusza istnieją więc we wszechświecie dwie substancje. Substancja myśląca czyli dusza i substancja rozciągła czyli ciało. O ile ciała są nieświadome, choć posiadają rozciągłość o tyle dusze są świadome ale za to pozbawione rozciągłości. Uważał Kartezjusz, że nie tylko ciała organiczne ale również i zwierzęta nie posiadają duszy (mimo iż posiadają ciała). Jedynie człowiek jest złożony zarówno z ciała jak i duszy, choć jego ciało podobnie jak zwierzęce jest tylko automatem. →główną i zarazem jedyną własnością duszy jest myślenie, nie jest związana z ciałem więc nie może stanowić czynnika życia, Kartezjusz zastosował podział na istoty świadome i nieświadome
B. Pascal
Uznał człowieka za istotę tragiczną, rozdartą miedzy nicością a nieskończonością. Wskazał na ogromną nie wiedzę człowieka. „Nie wiem, kto mnie wydał na świat, czym on jest, kim jestem ja sam, żyje w okropnej niewiedzy wszechrzeczy” - odrzucał możliwość rozumowego poznania świata, człowiek jest „trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, lecz trzciną myślącą” - istota słaba, nie mogąca przeciwstawić się wrogiemu wszechświatowi. Jednak ma nad nim władzę, ponieważ jest świadoma swego istnienia. Dowodząc istnienia Boga stanął jednak na gruncie sądów racjonalnych, znanych pod nazwą "zakładu Pascala". Stawiając, jego zdaniem, na istnienie Boga, ryzykujemy niewiele, bo tylko jedno doczesne życie. Jeśli okaże się, iż mamy rację, to zyskamy wieczne istnienie i szczęście. Stąd też należy żyć tak, jakby Bóg istniał, taka bowiem postawa jest zyskowniejsza niż niewiara.
B. Spinoza
Na podstawie założeń filozofii Kartezjusza Spinoza zbudował swoją racjonalistyczną metodę badania rzeczywistości, zakładającą, iż świat najlepiej jest poznawać za pomocą metod używanych w matematyce i geometrii - wywodzących twierdzenia z jak najprostszych aksjomatów i definicji.
G.W. Leibniz
TEORIA BYTU-MONADY→ Leibniz stwierdził: „Nie ma nic oprócz monad, albo inaczej - wszystko co istnieje musi być monadą, czyli osobnym bytem, który zawiera w sobie całą prawdę o sobie”. Jest ich niepoliczalnie wiele, a każda z nich jest autonomiczna (Monady są bezokienne - nie maja kontaktu między sobą). Każda monada jest indywidualnością i odzwierciedleniem Kosmosu (każda monada jest zamkniętym kosmosem). Każda monada posiada świadomość w jej najbardziej podstawowym sensie - jako perspektywę, jako dążenia i postrzeżenia. Monady są ze sobą skorelowane (jak funkcje w sensie matematycznym). Pojedyncza monada zawiera informację o stanach wszystkich innych monad. Można - używając metafory - porównać monady do luster, które odbijają się nawzajem. z założeniem doskonałej hierarchii i koordynacji monad, Leibniz wnioskuje dowód na istnienie Boga. Istnienie Boga jest w tym sensie warunkiem koniecznym zaistnienia bytów o charakterze niekoniecznym, czyli świata w ogóle. Skoro monady są tak świetnie ze sobą skoordynowane, to nie może być to przypadkowe. Bóg też jest monadą, ale monadą szczególną - będącą przyczyną i ostatecznym celem istnienia wszystkich monad. Monada-Bóg znajduje się na szczycie hierarchii monad, ponieważ w sposób doskonały "odzwierciedla" stany innych monad. Można porównać ją do idealnie odbijającego rzeczywistość lustra.
Hierarchia monad:
najniższy stopień: monady proste, nagie, tworzące ciała nieorganiczne o niewielkich możliwościach poznania
↓
monady żywe, świat roślin, obdarzone percepcją, najprostszy rodzaj aktywności
↓
monady dusze zwierzęce, zdolność percepcji polegająca na prostych uczuciach utrwalonych w pamięci, obdarzone są one również zdolnością kojarzenia doznań
↓
monady ludzkie, dusze rozumne, obdarzone zmysłami, umysłem zdolnym do logicznego rozumowania, intelektem, który pozwala na wnikanie w prawdy wieczne.
Dusza w ujęciu monadowym jest mikrokosmosem w którym odbija się makrokosmos. Według Leibniza jest monada centralną, którą otaczają monady zewnętrzne tworzące ciała.
↓
najwyższa monada: Bóg
monada - indywidualne substancje z których się składa byt prawdziwy.
9. Podstawowe założenia empiryzmu angielskiego
empiryzm - oparty na doświadczeniu, empiryzm jest filozofią, która zakłada, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego.
Empiryzm genetyczny głosi, że umysł jest pierwotnie nie ukształtowany, pozbawiony jest treści poznawczych (tabula rasa `nie zapisana tablica`), których dostarcza mu (bezpośrednio lub pośrednio) doświadczenie.
Empiryzm metodologiczny broni tezy, że poznanie prawdziwe jest zawsze oparte na poprzedzającym je doświadczeniu i jedynie w nim może znajdować uzasadnienie; teza ta nie oznacza negowania roli czynników rozumowych w procesie poznawczym, przeczy jedynie możliwości tzw. czystego rozumowania, nie związanego z doświadczeniem.
Filozofia transcendalna Kanta
Filozofia transcendentalna- zagadnieniem podstawowym, z którego Kant wyszedł w „Krytyce czystego rozumu”, było pytanie, jak jest możliwe przejście od przedstawień do rzeczy i co uprawnia człowieka, mającego tylko przedstawienia o rzeczach, do wydawania o nich sądów.
Odpowiedź na to miały dać badania nazywane przez Kanta „ transcendentalnymi”, to znaczy nie dotyczącymi przedmiotów, lecz samego sposobu ich poznawania, mianowicie czy jest ono możliwe a priori. Filozofia transcendentalna miała zbadać warunki możliwości doświadczenia. Warunki te miałaby być stawiane w myśl zasady apriorycznej, a wiec takiej, która nie wymaga doświadczenia, jest przed nim. Warunkami tymi są logiczne założenia stawiane przez ludzki umysł, miałyby być podstawą powszechności oraz konieczności każdego poznania.
11. Charakterystyka nurtu fenomenologicznego
nazwa pochodzi od greckiego phainomenon oznaczającego to, co się jawi. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio jest dane.
Fenomenologia Husserla
Odrzucenia założeń, domysłów, teorii i przyglądaniu się światu takim jakim jest nieuprzedzonym wzrokiem, fundament to bezpośrednie dane. Poznanie fenomenologiczne musi bez bezzałożeniowe. Celem jest dotarcie do istot rzeczy - istota to coś ogólnego, danego bezpośrednio, intuicyjnie, byt idealny, wolny od wszelkich czasoprzestrzennych określeń.
Ontologia fundamentalna Heideggera
Jądrem filozofii Heideggera stanowi problem Bycia - bycia Bytu. Fundamentalna ontologia ukazuje konstytucję człowieka i bycia tak, iż ani bycie, ani człowiek nie są w niej odrębnymi rzeczywistościami, ale budują fundamentalną jedność, która jest punktem wyjścia dla późniejszej interpretacji.