FILOZOFIA Z ETYKĄ 8.10.14

Konsultacje (skrzydło A na samej górze) S524 przed naszym wykładem

Dr Natasza Szutta

Filozofia do budowania społeczeństwa obywatelskiego: nauka krytycznego myślenia. „Dlaczego?”

Ankiety psychologiczne: Każde pytanie ma swoje założenia. Odpowiedź zależy od rozumienia pytania.

Filozofia uczy tolerancji dla pytań, na które nie ma odpowiedzi.

ZALICZENIE:

Kolokwium na ostatnich zajęciach lub dodatkowych zajęciach

Pisemne, pytania otwarte (8-10 pytań). Odpowiedzieć trafnie, uderzyć w istotę. Odpowiedź na około 3 zdania.

Poprawka pisemna lub dopytywanie ustne.

Welzer Harald „Sprawcy”

Etyka – dyscyplina normatywna, nie opisowa (dla etyki nieważne są opinie ludzi, ankiety, ważne są racje).

Instytucja obywatelskiego nieposłuszeństwa

flourishing

deon - obowiązek

FILOZOFIA Z ETYKĄ – 22.10.14

T: Co to jest filozofia?

5.11.14 – odrabianie zajęć po naszym wykładzie

Stopień asercji (?)

Sokrates

Ksantypa

Platon

Arystoteles

Diogenes

1. Każdy myślący człowiek ma duży potencjał by stać się filozofem:

Stawia pytania filozoficzne:

- o sens istnienia

- możliwość poznania prawdy

- istotę człowieczeństwa

- dobro i zło

- piękno

Ale nie każdy filozofować potrafi:

- język filozoficzny

- metody filozoficzne (np. fenomenologiczna, analizy pojęciowej, hermeneutyczna)

Najlepiej filozofię i jej przedmiot charakteryzować przez prezentację DYSCYPLIN FILOZOFICZNYCH I METAFILOZOFICZNYCH.

[filozofia analityczna vs egzystencjaliści]

1. LOGIKA

Dwuznaczność terminu „logika” i „logiczny”

- odniesienie do nauki lub do jej przedmiotu

- logiczny – sensowny, celowy

DZIAŁY LOGIKI:

- logika formalna

- logika języka (semiotyka)

- logika nauki

1. LOGIKA FORMALNA

Nauka o:

Związkach logicznych pomiędzy wyrażeniami językami – uwzględniając jedynie ich formę.

- jako taka l.f. jest teorią poprawnego wnioskowania, ustalającą schematy niezawodnego wnioskowania

- obejmuje tzw. Klasyczny rachunek zdań (i klasyczny rachunek kwantyfikatorów). Wśród praw rachunku zdań można wymienić:

• Prawo tożsamości

• Prawo niesprzeczności

• Prawo wyłączonego środka

• Zasada podwójnego przeczenia (itd.)

1. LOGIKA JĘZYKA (semiotyka)

Nauka o poznawczych funkcjach czy poznawczej sprawności języka

- syntaktyka (znak-znak) relację między wyrażeniami językowymi (spójność składniowa, wynikanie, niesprzeczność)

- semantyka (znak-znaczenie) relację między wyrażeniami językowymi a przedmiotami, do których one się odnoszą (nazywanie, oznaczanie, prawdziwość)

- pragmatyka (znak-znaczenie-użycie) relacja między językiem a jego użytkownikami – nadawcami i odbiorcami (wyrażanie, komunikowanie, rozumienie)

[desygnat]

1. METODOLOGIA NAUK

Obejmuje rozważania nad czynnościami nauko-twórczymi, może mieć charakter opisowy lub normatywny:

- opisowy (opis historii nauki, uchwycenie procedur naukotwórczych uchodzących w danym środowisku naukowym za wartościowe, charakter rozwoju: linearnym paradygmatyczny)

- normatywny (ocena wartości stosowanych czynności i ich rezultatów, konstruowanie wzorcowych typów procedur i struktur teorii)

PROBLEMY METODOLOGII NAUK (empirycznych, humanistycznych)

- percepcji, rozumienia, obserwacji, eksperymentowania

- porządkowania (podział, klasyfikacja, typologizacja, definiowanie)

- rozumowania, uzasadniania, wyjaśniania, sprawdzania, dyskutowania

- budowania teorii, wysuwania hipotez

- utrwalania i przekazywania poznania

1. EPISTEMOLOGIA (teoria poznania)

- ogólnie zajmuje się:

Prawdziwością

Prawomocnością ludzkiego poznania

- źródła problematyki teoriopoznawczej

• Fakt rozbieżności rezultatów poznawczych (złudzenia, pomyłki)

• Fakt dogmatyczności nauk (założenia, metody, których się nie uzasadnia i uzasadnić nie można bez popełniania błędów logicznych, np. petitio principii = błędne koło w uzasadnieniu lub ciąg w nieskończoność);

Pytania:

Jakie są przyczyny błędów poznawczych i jakie są sposoby ich unikania, jakie są granice i podstawy pewności poznania?

Czy można zbadać i ocenić wartość tych podstawowych założeń, stosowanych metod, bez popełniania owych błędów logicznych?

1. Problemy i stanowiska w epistemologii

- aprioryzm vs aposterioryzm – o ilość i wzajemne związki źródeł poznania i pozycję doświadczenia (konstrukty poznawcze apriori/aposteriori, własności dyspozycjonalne)

- racjonalizm vs irracjonalizm – o rolę intelektu jako ostatecznej instancji w ocenie wartości poznawczej (intelekt/emocje, np. problem kognitywnej funkcji emocji w etyce)

- realizm vs idealizm – przedmiot poznania – granice poznania (tylko przedmioty dostępne zmysłom czy też przedmioty wieczne, idealne, np. problem istnienia uniwersaliów_nominalizm)

- subiektywizm vs obiektywizm – podmiot poznania (możliwości poznania, docierania do prawdy, niezależnie od pragnień, oczekiwań)

- absolutyzm vs relatywizm vs sceptycyzm – kryteria prawdziwości poznania i nasza kondycja epistemiczna (korespondencja, koherencja)

1. ONTOLOGIA (METAFIZYKA) – teoria bytu

Problem podstawowy – pojmowanie „bytu” i „istnienia”

• Def. Bytu – jako czegoś, co ma treść (istotę) i istnienie (METAFIZYKA) bądź może istnieć (ontologia)

• Byt przygodny – istnieje, ale istnieć nie musi

• Byt konieczny – jego istotą jest istnienie

Czy sferę bytu traktuje się jako racjonalną (INTELIGIBILNĄ), czy nie?

• Czy byt podlega zasadom tożsamości, niesprzeczności, racji dostatecznej?

Możliwe stanowiska: racjonalizm vs irracjonalizm metafizyczny.

Wiążą się z nimi takie zagadnienia jak:

• Determinizm (byty są określone i uwarunkowane wg ścisłych i jednoznacznych praw)

• Kauzalizm (każdy byt posiada swoją przyczynę sprawczą)

• Finalizm metafizyczny (byty są uprzyczynowane celowo)

1. TEODYCEA LUB TEOLOGIA NATURALNA – filozofia Boga

(uważana za dział metafizyki lub osobną naukę filozoficzną)

To nauka o istnieniu bytu koniecznego (Absolutu), istocie Boga (przymiotach Boga – jedności, wszechwiedzy, wszechmocy, wszechobecność, nieskończone dobro…) i jego relacji do świata.

Dlaczego ta część metafizyki?

- argumenty za istnieniem Boga mają charakter metafizyczny (związane z określoną teorią bytu)

Dowody na istnienie Boga:

• Dowód ontologiczny (św. Anzelm) – z samego pojęcia bytu koniecznego

• Dowód kosmologiczne (św. Tomasz) – ze śladów Boga w świecie (przygodność, wieczne niezaspokojenie)

- analiza przymiotów Boga (wszechwiedza, wszechmoc a wolność i dobroć _ argument za zła za nieistnieniem Boga)

1. FILOZOFIA PRZYRODY - bada byt materialny, jego istotę, strukturę, sposób istnienia, przyczyny

Problemy badawcze:

- wewnętrzną strukturę (czy i jak byty materialne są złożone i podzielne)

- ich najogólniejsze właściwości (rozciągłość, przestrzenność, zmienność, czasowość, złożoność i podzielność)

- problem jednostkowienia (jak to jest możliwe, że poszczególne byty są pod pewnymi względami takie same, iż istnieje wiele jednostek stada samego gatunku?)

- istota i typy życia (jaka jest geneza życia? Jakie są zasadnicze stadia jego rozwoju? Czy można mówić o kierunkowej ewolucji biosfery?)

- struktura i istnienie świata (co to jest (wszech)świat? Czy jest jeden świat czy wiele światów? Czy świat jest ograniczony i skończony w czasie i przestrzeni (czy ma początek i koniec?)W jaki sposób zaistniał i trwa? (kreacjonizm, panteizm, naturalizm, ewolucjonizm))

FILOZOFIA Z ETYKĄ – 29.10.2014

1. Antropologia filozoficzna – teoria człowieka

• Inne nauki o człowieku: archeologia, etnologia, socjologia, ekonomia, językoznawstwo i psychologia

• Antropologia nazywana była psychologią metafizyczną, racjonalną, spekulatywną

Przedmiot materialny

Przedmiot formalny (aspekt badania)

• Bada człowieka jako szczególnego typu byt

• Poznać jego istotę i sposób istnienia

• Co konstytuuje i warunkuje jego pozycję w świecie

Odpowiada na te typowo metafizyczne pytania wykorzystując wiedzę empiryczną na temat ludzkiego zachowania, sposobu spostrzegania swego ciała, przeżyć i stanów świadomych, strumienia świadomości, tendencji, dyspozycji, mechanizmów psychicznych.

Stany mentalne – stany psychiczne

Problematyka szczegółowa:

• Monizmem a pluralizmem – czy człowiek jest bytem w swej strukturze i jakościowym uposażeniu jednorodnym czy wielorodnym?

Skrajne monizmy: spirytualizm, materializm

Dualizmy: hylemorfizm, interakcjonizm

Od wieków ten sam problem: dusza/ciało (od starożytności);

Umysł/ciało (współcześnie mind/body)

Filozofia umysłu (natura umysłu)

• Eliminatywizm – materializm (umysł to tylko złudzenie, żadne stany mentalne nie istnieją, działanie człowieka efekt mechanicznych, biochemicznych procesów)

• Naturalizm materialistyczny – materializm (umysł=mózg/teoria identyczności), monizm

• Naturalizm nieredukcjonistyczny (umysł pochodną elementarnych cząsteczek fizycznych/superwenientyzm/emergentyzm[emerge – wyłaniać się]); rodzaj dualizmu (nowa własność) – dualizm własności (różne własności jednego bytu substancjalnego)

• Nonnaturalizm – dualizm substancji, istnieją dwie nieredukowalne do siebie substancje: materialna (ciało) i niematerialna (umysł)

Antropologia zajmuje się człowiekiem (istotą) i jego działaniem:

• Filozofia społeczna (społeczna natura człowieka, natura wspólnoty, wielokulturowość, tolerancja) np. obrzezanie dziewczynek pochodzenia afrykańskiego (Anglia, Francja)

• Filozofia polityki (sprawiedliwy ustrój polityczny, problem władzy, wolność słowa)

• Filozofia prawa (obowiązek wobec prawa, relacja prawa do moralności, obywatelskie nieposłuszeństwo)

• Filozofia religii (racjonalność przekonań religijnych, wiara a nauka, rola religii w kulturze)

• Filozofia dziejów

• Filozofia kultury

1. AKSJOLOGIA – teoria wartości moralnych i estetycznych (od gr. Aksia = wartość)

Rozróżnienia:

• Opis/FAKTY – ocena/WARTOŚCI

• JEST – POWINIEN

- NAUKA – FAKTY (dystans wobec wartości – filozofia nauki, etyka nauki)

Co to jest wartość?

• pluralizm wartości/monizm – istnieje jedna wartość czy wiele różnych wartości (hedonizm); czy istnieje jedna uporządkowana hierarchia wartości czy raczej wartości są niewspółmierne i przez to nieporównywalne

Jak istnieją wartości?

Realizm (nonnaturalizm,, naturalizm) vs antyrealizm (emotywizm, woluntaryzm)

1. ETYKA zajmuje się:

• dobrem i złem moralnym

• wyjaśnieniem natury dobra (zła) moralnego

• powinnością moralną (jak działać?)

• dobrym życiem (jak żyć?)

• szczęściem (do czego zmierzać?)

• postawami i dyspozycjami moralnymi (kim być?)

Etyka ogólna

Etyka stosowana (bioetyka, etyka społeczna, polityczna, biznesu, zawodowa)

Metaetyka

Kazuistyka (nie ma uniwersalnych zasad etycznych, wszystko zależy od danej sytuacji/przypadku)

1. ESTETYKA nauka o pięknie oraz o ujmowaniu i ocenie czegoś w aspekcie piękna, o kontakcie z pięknem

Aisthesis = wrażenie, spostrzeżenie zmysłowe, dla stoików także bezpośrednie wyczucie piękna

Estetyczny = zmysłowy, naoczny, piękny, wzniosły, powabny, wzruszający

Problematyka:

1. Teoria wartości estetycznych

2. Teoria dzieła sztuki

3. Teoria piękna pozaartystycznego

4. Teoria przeżycia estetycznego

1. METAFILOZOFIA zespół nauk o filozofii (epistemologia i metodologia poznania filozoficznego)

Problematyka:

- opis nauki i systemów filozoficznych

- ocena ich wartości

Historia filozofii nauka pomocnicza dla osoby uprawiającej filozofię. Jej głównym przedmiotem są teksty filozoficzne.

FILOZOFIA Z ETYKĄ – 29.10.2014

T: Kim jest człowiek?

Książka: „Przychodzi Platon do doktora”

Pytania do wykładu:

• Kim ja właściwie jestem?

• Co mnie określa jako człowieka?

• Co to znaczy być osobą?

• Czym jest ludzki umysł?

• Jaka jest relacja mojego umysłu do ciała?

• Co to jest tożsamość?

• Czy jestem tą samą osobą w czasie?

1. JESTEM OSOBĄ (co wiem na podstawie introspekcji)

- Co to znaczy być osobą?

a) świadomość (co to jest?)

• Lustro odbijające zewnętrzny świat (jabłko – prywatne doświadczenie, nietoperz - echolokacja)

• Wewnętrzność (ktoś a nie coś) – myśli, uczucia, emocje

• Samoświadomość

• Poznanie (rozumienia) – percepcja

• Kreatywność

2. przyczynowość – sprawczość (przyczynowanie w doł/z siebie)

• decyzja (co się właściwie w nas dzieje w momencie decydowania)

• wola (miłość)

• samo-determinacja

• czy jesteśmy wolni

- Czy tylko ludzie są osobami?

- Rozwijać się jako osoba

2. CO TO ZNACZY ROZWIJAĆ SIĘ JAKO OSOBA?

- osoby jako miejsce zmian i dynamizmów

• zmiany biologiczne (rozwój, starzenie się, choroby)

• zmiany psychiczne:

skutki uboczne decyzji (pośrednie kształtowanie siebie, przechodniość czynów)

kształtowanie charakteru (samokontrola)

• co wzmacnia osobę jako osobę? (świadomość/wolność)

- rozwój

• płaszczyzny rozwoju: poznanie, wola, twórczość

• miłość/egoizm

• integracja (przekonań z działaniami)

- wartość osoby

3. DOŚWIADCZENIE (WARTOŚCI) OSOBY

- wartość własności osobowych

• eksperyment myślowy: Sprzedaj mi jedną z twoich cech: wolę albo świadomość (podaj cenę). Uczyń mnie niewolnikiem.

- wartość innych osób

• skąd wiesz, że inne osoby istnieją (oczy, dialog, „przy-jaźń”)

• sztuczna inteligencja

test Turinga – maszyna symulująca dokładnie pracę ludzkiego umysłu (maszyna działa tylko na poziomie syntaktycznym)

chiński pokój Searle’a – samo zastosowanie się do instrukcji =/ (nie równa się) myślenie, rozumienie; komputer jedynie symuluje myślenie i rozumienie

- równość osób (co do wartości)

Każdy człowiek ma taką samą godność osobową.

• eksperyment myślowy: wczesnym rankiem biegniesz przez park. Jesteś umówiony na rozmowę o pracę. Bardzo ci zależy, bo to bardzo dobra oferta. Biegnąc widzisz w oddali tonącego w stawie. Co zrobisz? Jakie byłyby twoje oczekiwania, gdybyś ty tonął? Czy to tylko kwestia ceny? Czy cena nie ma żadnego znaczenia? Jakie masz INTUICJE?

4. PROBLEM UMYSŁ-CIAŁO

Jesteśmy istotami cielesnymi. Czym wobec tego jest umysł?

- czy mózg myśli?

- funkcje umysłu:

• język

• rozumienie

• świadomość (jak istnieje? – tzw. Twardy problem)

• kontrola

- stany mentalne

• przykłady

• jak istnieją

• na czym polega percepcja

• kwalia (jakowatości/jakości (?) w umyśle reprezentujące własności zewnętrznych rzeczy – kolor, smak, faktura) – jak istnieją, gdzie?

- czy komputery mają umysły?

5. PROBLEM RELACJI MIĘDZY UMYSŁEM A CIAŁEM

Jak to możliwe, że ciała mają umysły?

PODEJŚCIA DUALISTYCZNE – problem wzajemnego oddziaływania – jak?

Interakcjonizm Kartezjusz

Wzajemne oddziaływanie diametralnie odmiennych sfer, niematerialnego świadomego umysłu (res cogitans) i materii (res extensa)

• dualizm substancji (Kartezjusz - szyszynka)

• dualizm własności (współcześnie – nie dają się zredukować, ale bez potrzeby osobnego metafizycznego substratu)

Zarzuty:

• Czysto negatywna wiedza na temat umysłu, brak wyjaśnienia. Skoro radykalna heterogeniczność, jak możliwa interakcja?

• Sprzeczność z nauką (ewolucyjna ciągłość w budowie układów nerwowych świadczy przeciw tezie o diametralnej odmienności umysłu ludzkiego od zwierząt kiedy miałyby się pojawić nie-fizyczne substancje?)

• Niemożność zidentyfikowania duszy inaczej jak za pośrednictwem ciała, gdy takie same doświadczenia i treści świadomości;

Paralelizm (np. przedustanowiona harmonia)

Procesy mentalne i fizyczne zachodzą równolegle bez wzajemnego oddziaływania, zgodnie ze swoimi własnymi prawami.

Argumenty za:

• Nie istnieje problem interakcji

• Nie łamie zasady domknięcia kauzalnego (wyklucza istnienie innych przyczyn niż fizyczne)

Zarzuty:

• Niezgodność z naukowym założeniem, że przy długotrwałej korelacji, zachodzi silny związek przyczynowy pomiędzy tym, co fizyczne i tym, co mentalne; paralelizm uznaje związki psychofizyczne za akcydentalne

Hylemorfizm (Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu)

Nie istnieją dwie odrębne substancje, ale dwie właściwości jednej substancji. Całe ciało jest umysłowo/duchowe, dusza umysł jest cielesna. Dusza jest substancjalną formą ciała.

Problem: nadal niewyjaśnione, jak ciało generuje świadomość?

Epifenomenalizm (epifenomen – wtórne zjawisko)

Istnieją nieredukowalne zdarzenia mentalne (świadomość), ale są one tylko skutkiem ubocznym procesów fizycznych; przyczynowość jest tylko w jednym kierunku od tego, co fizyczne do tego, co mentalne.

Argument za:

• Nie łamie zasady domknięcia przyczynowego – (wyklucza istnienie innych przyczyn niż fizyczne). Istoty ludzkie są częścią zamkniętego systemu przyrody i podlegają jego prawom.

Zarzut (nieintuicyjność):

• Myślenie nie determinuje naszych działań

• Brak istotnej różnicy pomiędzy świadomymi organizmami a zombie (istoty pozbawione procesów mentalnych, w tym świadomości) (dlaczego ewolucja doprowadziła do powstania świadomości?)

Superweniencja

Teza: własności mentalne są superwenientne w stosunku do własności fizycznych (zależne);

• Nie ma dwóch idetycznych stanów fizycznych, które różniłyby się pod względem mentalnym

• Nie ma zmiany w (superwenientnych) stanach mentalnych, które nie byłoby poprzedzone zmianami w ich fizycznej podstawie.

Zarzut: brak przyczynowania „w dół”, zdarzeń mentalnych na zdarzenia fizyczne.

• Własności wyższe są zdeterminowane przez własności bazowe, ale nie odwrotnie.

TEORIE MONISTYCZNE (problem redukcji)

Fenomenalizm

Przekonanie, że możemy myśleć o ciałach jako istniejących niezależnie od umysłu jest złudzeniem (esse = percipi, to co spostrzegalne, istnieje). Cała materia to tylko fenomeny bez podstawy w sobie (Berkley).

Zarzut:

• Problem istnienia, gdy nikt nie postrzega (Berkley - Bóg)

• Skąd wiedza o innych substancjach myślących, jeśli nasza wiedza dotyczy jedynie fenomenów (naszych spostrzeżeń, bez ontycznej podstawy)

• Konsekwencje – SOLIPSYZM (solus ipse) – istnieję tylko ja – postrzegający podmiot

Panpsychizm

Teza: wszystko ma życie psychiczne (tylko o różnej intensywności)

• Naiwny PP: wszystkie przedmioty mają życie wewnętrzne

• Krytyczny PP: odróżnia stany świadome od dyspozycji do bycia świadomym

PP może być materialistyczny i niematerialistyczny.

Argumenty za:

• Wyjaśnia jak świadomość mogła powstać z materii

• Zgodność z tezą o ciągłości ewolucyjnej pomiędzy człowiekiem i bardziej prymitywnymi organizmami (protopsychiczność – samoutrzymanie w istnieniu Kosmosu, celowe zachowanie niższych organizmów)

Zarzuty:

• Nie wyjaśnia natury świadomości

• Nieprzydatność teorii w rozwiązaniu problemu mind-body – eliminacja problemu zamiast rozwiązania

• Zbyt ogólna hipoteza – rozciąganie pojęcia psychiczności.

Teoria podwójnego apektu (Spinoza, Fechner)

Teza: istnieje trzeci element (obok ducha i materii) – boska substancja, której te dwa są aspektami (monizm neutralny).

Zarzut:

• Teoria nie mówi, czym jest boska substancja (przesuwa problem)

• Na czym ona polega i jakie mamy pozytywne racje za jej przyjęciem?

• Nie rozwiązuje problemu, tylko przeformułowuje

Behawioryzm

• Metodologiczny b. introspekcyjne doniesienia są często zawodne, lepiej zwracać uwagę nie na to, co ludzie myślą bądź mówią, ale na to, jak się zachowują

• Filozoficzny b. nie istnieją zdarzenia wewnętrzne, a jedynie zewnętrzne (obserwowalne) zachowanie i również jego zewn. Przyczyny sprawcze. Przez stany psychiczne należy rozumieć dyspozycje organizmu do określonych zachowań.

Zarzuty:

• Zachowanie polegające na symulowaniu określonych stanów mentalnych nie różnią się pod względem zachowania od autentycznych stanów mentalnych (teatr – życie)

• Nasza introspekcja przeczy tezie behawioryzmu

• Ignoruje się różnice pomiędzy stanami mentalnymi (duma, gniew, itd. Nie mogą być odróżnione, jeśli odrzucimy realność wewnętrznych stanów)

• Niektóre przekonania zależą od innych przekonań (np. wnioskowanie logiczne) – wg.behawioryzmu one nie istnieją

Teoria identyczności

Teza: każdy stan mentalny jest identyczny z określonym stanem fizycznym w mózgu. Stany mentalne są określone przez prawa materialnego świata. Mamy tu do czynienia jedynie z dwoma odmiennymi opisami tego samego stanu.

Zarzuty:

• Jeśli twierdzimy, że mamy do czynienia z dwoma opisami tej samej rzeczy, powinniśmy wykazać, że mamy do czynienia z tym samym desygnatem. To, w przypadku problemu umysł-ciało, wydaje się niemożliwe.

• Absurdalne konsekwencje:

  • Jaką temperaturę ma myśl, że np. Warszawa jest stolicą Polski?

  • Jeśli dwie osoby podzielają tę samą myśl, to czy ich mózgi są w takim samym stanie fizycznym? (ta krytyka doprowadziła do powstania teorii funkcjonalizmu)

Materializm eliminacyjny

Teza: zjawiska mentalne nie istnieją.

Zarzuty:

• Problem redukcji/eliminacji

• Problem tzw. Potocznej psychologii – całej wiedzy uzyskanej dzięki introspekcjom, naszym doświadczeniom

  • Psychologia potoczna wiele nie wyjaśnia (choroby umysłowe, kreatywność wyobraźni, iluzje percepcyjne, zawodność pamięci)

  • PP jest heurystycznie nieowocna (żadnych postępów, daleka od ideału wiedzy)

• ME „nie do wiary”, sam się znosi:

  • Zdania opisujące jego treść = jedynie ślady atramentu na papierze, albo stukanie klawiatury

  • By ME te zdania muszą mieć jakieś znaczenie

  • „znaczyć” = ma odniesienie do stanów intencjonalnych, racje (argumenty) istnieją wtedy, gdy istnieją przedmioty, uznające te racje

FUNKCJONALIZM - (nawiązuje do behawioryzmu) przyjmuje, że adekwatna interpretacja natury umysłu ludzkiego musi odwoływać się nie tylko do dającego się obserwować zachowania, ale też wewnętrznych stanów i ich wzajemnych oddziaływań.

• Istnieje jakaś sieć funkcjonalnych powiązań. Umysł nie jest tożsamym z żadnym materialnym nośnikiem tylko z tą strukturą wzajemnych powiązań (mózg – komputer (hardware), umysł - software)

• Ma obecnie najwięcej zwolenników. F może być monistyczny i dualistyczny. Neuronauki (monizm) na tym modelu pracują – komputacyjna teoria umysłu.

• Dyskusja gorąca i nieustająca!

T: TOŻSAMOŚĆ OSOBOWA.

Problem: Czy jestem tą samą osobą w czasie?

• Podlegam zmianom (co do poglądów, wspomnień, atomów w ciele, czasami w stu procentach)

• Co decyduje o tożsamości osobowej pomimo zachodzących zmian? (problem statku Tezeusza, skarpetki Locke’a, samochód sąsiada)

1. Ciągłość cielesna – jestem tą samą osobą, o ile jestem tym samym ciałem.

- Skąd wiemy, że inne osobą są tymi samymi ciałami. Nie śledzę ich nieustannie. Co jeśli to idealni bliźniacy, sobowtóry, idealne kopie?

- co z przypadkami, w których mamy pewność, że ciała są te same, ale mamy inne powody, aby wątpić, że mamy do czynienia z tymi samymi osobami:

Np. schizofrenia

Osoba w śpiączce (nie odzyskujące przytomności)

- wyobraź sobie, że twoje ciało uległo diametralnej metamorfozie, wskutek szeregu operacji plastycznych (oparzenia, przeszczep twarzy, ale od wewnątrz wciąż czujesz się tą samą osobą)

1. Pamięć

- jestem tą samą osobą, bo doskonale pamiętam, że… znam intymne szczegóły z mojego życia (z życia osoby, z którą się identyfikuję), których prawdziwość mogą poświadczyć moi bliscy

- jednak ludzka pamięć jest zawodna:

Mogę nie pamiętać i być tą samą osobą (cegła w głowę).

Można mieć fałszywe wspomnienia.

1. Ciągłość tego samego mózgu

- wyobraźmy sobie: po wypadku Piotra, przeżył tylko jego mózg, który implantowano w ciało Pawła (który w wypadku stracił tylko mózg). Kto to będzie Piotr czy Paweł?

1. Reinkarnacja

- rozważmy: brak ciągłości mózgu, ciała itd., ale pewnego dnia pewien człowiek zaczyna twierdzić, że był/jest Abrahamem Lincolnem (przykład z J.Hospersa). Zna wszystkie szczegóły z życia L. nawet taki, których nikt nie zna, a które będzie można zweryfikować. Np. twierdzi, że jako A.L. schował w dziupli swój pamiętnik w środku lasu… i okazuje się… że pamiętnik jest, i jest oryginalny. Czy uwierzylibyśmy, że to jest ta sama osoba?

cd. Wykład do 20 ------ (Monika przepisze)

FILOZOFIA Z ETYKĄ – 12.11

1. Kompatybilizm – pomiędzy determinizmem i indeterminizmem

Wolność ludzką da się pogodzić z faktem determinizmu.

- organizmy ludzkie, choć należą do świata przyrody, to można je traktować jako częściowo wyizolowane systemy, które posiadają wolną wolę rozumianą jako efektywne akty chcenia drugiego rzędu (akty woli II rzędu – H. Frankfurt)

- przy orzekaniu wolności liczy się to, czy dana osoba uczyniła coś sama z siebie, a nie w wyniku zewnętrznego przymusu (ze strony innych osób)

Kompatybilizm H. Franfurta

- pragnienia I rzędu – „chcę x,y,z” („chce mi się zapalić”, „chce mi się uczyć”)

- pragnienia II rzędu – „chcę chcieć x,y,z” („nie akceptuję mojego pragnienia zapalenia”, „nie akceptuję mojego lenistwa”)

- akty woli II rzędu – „chcę by moje pragnienie x było efektywne”, („chcę, by moje akceptowane pragnienie niezapalenia stało się efektywne”, „chcę, by moje akceptowane pragnienie nieleniuchowania stało się efektywne”)

(przykłady: terapeuta chce poczuć jak to jest pragnąć narkotyku na głodzie narkotykowym, ale nie chce żeby to pragnienie stało się efektywne)

WOLA TO MOJE GŁĘBOKIE „JA” [DEEP SELF]

1. Kim jest osoba wg Franfurta?

Osoba to ktoś, kto posiada akty woli II rzędu vs lekkoduch [Wanton] posiada wiele pragnień i nie dokonuje żadnych refleksji nad nimi (chce mi się vs chcę chcieć); lekkoduch (Forest Gump – życie go niesie) – nie interesuje się tym, jakie pragnienia nim kierują (nie dokonuje nad nimi refleksji).

- narkoman lekkoduch (obojętność wynikająca z braku refleksji)

- niechętny narkoman (pragnienia wzięcia narkotyku, to obca siła, której w sobie nie akceptuje i z nią walczy)

Brak wolności działania nie oznacza braku wolnej woli (narkoman niechętny – choć nie chce, bierze narkotyk, bo jest uzależniony) – determinizm na poziomie działania.

WOLNA WOLA – wolność pragnienia tego, czego chce się pragnąć (pragnie, by jego pragnienie niebrania narkotyku stało się efektywne) – wolność na poziomie pragnień i aktów woli II rzędu

Pomimo braku alternatywnych możliwości – główny zarzut wobec determinizmu – można bronić moralnej odpowiedzialności.

(teoria ta wyklucza dzieci jako osoby)

1. Odpowiedzialność moralna a zasada alternatywnych możliwości

• Mogę postąpić inaczej (wybrać x albo y)

• Jeśli nie mogę wybrać inaczej (Determinizm), to nie jestem odpowiedzialna

KONTRPRZYKŁADY:

Jones postanawia zabić X

Jones I – groźba wywiera na nim wrażenie

Jones II – niezależnie od groźby chce zabić

Ale co to znaczy NIE MÓGŁ POSTĄPIĆ INACZEJ? (mógł, tylko musiałby ponieść niechciane konsekwencje)

Udoskonalony kontrprzykład: Jones i Black (możliwość sterowania aktami decyzyjnymi)

Brak alternatywy nie musi oznaczać działania pod przymusem. Niezależnie od bycia przymuszanym, można tego, do czego jesteśmy przymuszani chcieć.

1. Odpowiedzialność moralna pomimo braku alternatywnych możliwości

Nie mogłem pomóc – determinizm

Nie mogłem się spotkać – determnizm

• Ale czego chciałeś naprawdę?

- odpowiedzialność moralna istnieje nawet pomimo braku alternatywnych możliwości działania. Jesteś odpowiedzialny za pragnienia II rzędu i akty woli II rzędu (te akceptowane pragnienia, które chciałbyś, by były efektywne)

Odpowiedzialność można ocalić nawet w ramach determinizmu.

1. Problemy kompatybilizmu

Ale w filozofii trudno szukać ostatecznych rozstrzygnięć.

Kompatybilistów zawsze można jeszcze zapytać:

- dlaczego żywię takie, a nie inne pragnienia II, III, IV rzędu?

- skąd one się wzięły? (determinacje psychologiczne, społeczne, historyczne, ekonomiczne, itd.)

- to dalej determinizm – oddala problem, podnosi na wyższy poziom, ale go nie rozwiązuje

- dalej nie ma miejsca na „działanie z siebie”

- wszystko jest już wcześniej ustalone aż do Wielkiego Wybuchu

CZY ZATEM MOŻNA MÓWIĆ, ŻE WOLNOŚĆ ZOSTAŁA OCALONA?

1. CO Z TĄ WOLNOŚCIĄ?

Czy idea wolności jest zatem sprzeczna w sobie?

(Peter van Invagen)

- wydaje się, że zarówno determinizm jak i indeterminizm wykluczają się

- jednak poza determinacją i brakiem determinacji istnieje jeszcze autodeterminacja – ja sam siebie determinuję [przyjmowane przeze mnie racje, argumenty, akty zrozumienia mogą determinować moje działanie, a nie tylko fizyczne przyczyny sprawcze] – determinizm racjonalny Leibniza, kauzacja immanentna – szczególnego rodzaju R. Chisholma

- ontologicznie – w obliczu braku odpowiedzialności pozostaje wierzyć w istnienie wolnej woli jako czegoś tajemniczego [miracle] P. van Invagen

FILOZOFIA Z ETYKĄ – 12.11 część II - ETYKA

1. Czym jest etyka?

Czym zajmują się etycy?

Co jest przedmiotem badań etyki?

W jakim aspekcie etyk bada swój przedmiot?

Jaki charakter ma etyka?

Na czym polega ocena etyczna?

Jakie są dyscypliny etyczne i czym się zajmują?

MORALNOŚĆ	ETYKA
Jedna z dziedzin ludzkiego życia (indywidualnego i społecznego); WAŻNA I POWSZECHNA	Jedna z dyscyplin filozoficznych
Moralne oceny i normy, rady… obecne w naszym zachowaniu, myślach, postawach wobec świata, stosunkach społecznych, systemach wychowawczych, politycznych przemówieniach, rozmowach z przyjaciółmi	Filozoficzna refleksja, której przedmiotem są normy, wartości, oceny i zachowania moralne Twór teoretyczny.
Wytwór konkretnych jednostek lub grup społecznych, formułowanych na przestrzeni dziejów	Ma charakter bezosobowy. Nie wyraża niczyich prywatnych poglądów i nie powołuje się na żadnego opiniodawcę, tylko na obiektywne racje.

1. W ramach etologii prowadzono różne badania, które miały charakter interdyscyplinarny. W wyniku tego namysłu powstał szereg dyscyplin zajmujących się fenomenem moralności:

- historia moralności

- psychologia moralności

- socjologia moralności (jak różnicują się ludzkie zachowania moralne w zależności od społecznych kontekstów ich życia)

Prowadzone były i są badania lingwistyczne na temat języka moralności (tego, jak rozumie się w poszczególnych językach podstawowe kategorie moralne „dobry”, „zły”, „słuszny”, „niesłuszny”).

Czym różnią się pytania?
Jak ludzie żyją? Jakimi ludźmi są? Co czynią? Jak te przekonania i postawy moralne kształtują się w różnych kontekstach społecznych i historycznych?
ETOLOGIA
Opis
Etyka nie opisuje moralności

Etyka opisowa – średnia zachowania to norma

Średnia zachowania nie musi być normą… (szczęście – oglądanie tv, dziecko mniejsze - nienormalne)

1. Etyka nie jest nauką o ludzkim zachowaniu, obyczajach, zwyczajach, choć jej nazwa pochodzi od greckiego pojęcia ethos (obyczaj, zwyczaj, stały sposób postępowania), ehikos - obyczajowy. Różne obyczaje mogą być w kategoriach etycznych oceniane jako moralnie neutralne, dobre lub złe.

2. Z opisu faktów nie wynikają normy. Z tego jak „jest” nie wynika jak być „powinno” (kradzież, kara śmierci, eutanazja). Wyniki badań z zakresu etologii nie mają prostego przełożenia na normy etyki.

Ale każda „powinność działania” musi zakładać jego „możliwość”. Każde „ought” zakłada „can”. Tu miejsce na wykorzystywanie wyników badań etologów (np. psychologów moralności).

1. Normatywność etyki

Nie każda dyscyplina normatywnie zajmująca się moralnością jest etyką.

Teologia moralna normuje zachowania, odpowiada na pytanie, co powinienem czynić, a jednak nie jest etyką. Inne źródło – dodatkowe (nadnaturalne) – uzasadnienia norm moralnych.

Etyk odwołuje się jedynie do naturalnych źródeł uzasadniania norm postępowania. Może wykorzystywać np. przypowieści biblijne, ale w charakterze egzemplifikacyjnym, a nie eksplanacyjnym (np. o miłosiernym Samarytaninie).

1. Etyka jest jedną z dyscyplin filozoficznych, w której, tak jak w nauce, obowiązuje odpowiednia dyscyplina myślenia, krytycyzm, ścisłość i precyzja rozumowań, otwartość na dyskusję.

Etyka chrześcijańska – inspirowana przykazaniami religijnymi, poszukująca dla nich uzasadnienia na naturalnej drodze. Pokazanie, że wymogi moralności chrześcijańskiej są uniwersalne, dla każdego.

Etyka niezależna (Kotarbiński, Czeżowski, Styczeń) – punt wyjścia – doświadczenie powinności, intuicja moralna; dalej antropologia, epistemologia, ontologia.

[Etycznie relewantne]

1. Przedmiot etyki

Przedmiot materialny: Co bada etyk?

Sprawca	Czyn	Okoliczności czynu	Konsekwencje czynu
Intencje	Treść czynu	Traf moralny
Motywy
Postawy
dyspozycje

CZYN	Analiza samego czynu jako takiego
Treść czynu	Zabójstwo
	Kradzież
	Niedotrzymanie danych obietnic
	Pomoc w potrzebie
Etyka czynu	- teorie formalistyczne koncentrują się na samej strukturze (formie) czynu - są czyny same w sobie złe i same w sobie moralnie dobre

Sprawca	Różne kwestie związane ze sprawcą działania
Intencje Motywy	- cel – zamiar działania (pomoc-uzależnienie, złamanie obietnicy – dobro przyjaciela, kradzież chleba i ekskluzywnego kosmetyku); - to co skłania nas do działania (afekt, planowe przygotowania zbrodni – premedytacja zabójstwo z premedytacją - w afekcie)
Postawy	Jaką prezentujemy postawę w stosunku do adresata działania (spóźnienie raz z określonego ważnego powodu lub notorycznie z błahych powodów, dotrzymywanie obietnic)
Dyspozycje	Cnoty i wady moralne (nabyte i trwałe dyspozycje do moralnie dobrego/złego działania)
Etyka podmiotu	Wartościowanie czynu na podstawie jego podmiotowego aspektu (intencji, motywów…) Dobry moralnie czyn wypływa z dobrych intencji.

Okoliczności działania
Okoliczności podmiotowe	- kondycja psychiczna, fizyczna i intelektualna sprawcy (kim jest sprawca dziecko/dorosły, silny/słaby, jakie posiada umiejętności)
Okoliczności przedmiotowe	- okoliczności zewnętrzne, okoliczności życia, sytuacje z którymi przyszło się mierzyć (wojna i pokój, stany podwyższonego ryzyka, zwykłe okoliczności życia)
	Problem moralnego trafu [moral luck] - konstytutywny (podmiotowy) - sytuacyjny (przedmiotowy)
Etyka sytuacyjna	Nie ma uniwersalnych norm moralnych. Ocena wartości moralnej czynu zależy od partykularnej sytuacji, w której został dokonany.

Konsekwencje działania
Zamierzone	Chciane lub niechciane (zazdrosny naukowiec „dobroczyńca”, polityk filantrop)
Niezamierzone
Przewidywalne	- to co przewidywałam, że będzie skutkiem działania i co faktycznie było jego skutkiem. Pytanie co mogłam była przewidzieć (np. suszenie włosów w wannie, niezdany egzamin i samobójstwo); inżynieria genetyczna (podwyższenie inteligencji, ale obniżenie progu bólu)
Aktualne
Krótkofalowe	- „tu i teraz” np. wyrównanie biegu rzeki, odległa przyszłość – powodzie lub susze
Długofalowe
Etyka czynu	Konsekwencjalizm – wartość czynu jest wypadkową jego skutków (nie ma samych w sobie dobrych ani złych czynów).

Zasada podwójnego skutku (zamierzenia pośredniego) – skutek zamierzony i niezamierzony, bezpośredni i pośredni.

1. Przedmiot materialny można jednak dzielić innymi dyscyplinami:

- psycholog

- socjolog

- prawnik

Przedmiot formalny – to szczególny aspekt badania przedmiotu materialnego:

-

-

1. Ocena wartości moralnej w kategoriach:

- moralnego dobra (intencje motywy)

- m.słuszności (reguły, zasady)

- m.godziwości

Problem z oceną w kategoriach moralnego dobra (brak bezpośredniego dostępu do cudzych stanów psychicznych).

Etyka czynu – moralna słuszność

Etyka podmiotu – moralne dobro

1. Etyka jest normatywną dyscypliną filozoficzną (korzysta z różnych rozstrzygnięć filozofii, szczególnie w zakresie epistemologii i antropologii oraz metodologii), neutralną światopoglądowo i religijnie; zajmuje się oceną moralną sprawcy działania oraz jego czynów i konsekwencji, w oparciu o zasady moralne (etyka zasad), wzorce i ideały (etyka charakteru). Oceny tej dokonuje w kategoriach moralnego dobra i moralnej słuszności (przedmiot formalny).

W tak rozumianej etyce można wyróżnić kilka działów:

Etykę ogólną

Etyki szczególne

Metaetykę

Kazuistykę

T: HEDONIZM ETYCZNY.

1. Teorie etyczne można porządkować dwojako:

- ze względu na sposób uzasadnienia moralności

• Teleologiczne – cel

• Deontologiczne – obowiązek

- ze względu na sposób moralnego wartościowania

• Konsekwencjalistyczne – teleologiczne (cel-szczęście-przyjemność, użyteczność, doskonałość (spełnienie), czyny są moralnie słuszne ze względu na cel, jaki realizują. Zdarza się, że jakieś działania, które ocenilibyśmy negatywnie, biorąc pod uwagę samą naturę czynu (np.kłamstwo, oszustwo) są usprawiedliwione lub nawet nakazane biorąc pod uwagę dobry cel, do którego prowadzą.

Hedonizm, utylitaryzm, eudajmonizm, perfekcjonizm

• Formalistyczne – deontologie – oceniają, nakazują bądź zakazują pewnych czynów, ze względu na ich samą naturę, bez względu, jakie byłyby ich konsekwencje

Etyka Kanta, deontologia, etyka obowiązków prima facie

1. Hedonizm etyczny – teoria etyczna (monistyczna), według której przyjemność jest jedyną wartością samą w sobie, jest dobrem w sensie pierwotnym.

Teza normatywna hedonizmu etycznego brzmi:

Jedyną rzeczą, o którą warto i należy się starać jest przyjemność; tym czego należy unikać jest cierpienie.

Teoria miała swój początek w starożytności, apogeum jej rozwoju – XVIII wiek. Współcześnie może w filozofii, etyce nie jest to kierunek dominujący, ale w życiu i praktyce owszem. (reklamy w TV)

1. Teorię hedonizmu zapoczątkował Arystyp z Cyreny formułując jego najskrajniejszą tezę. Według niego:

Przyjemność jedynym dobrem

I chodzi tu o przyjemność: własną, cielesną, pozytywną, chwilowa, niezależnie co ją spowodowało.

Szczęście to tylko mnogość chwilowych przyjemności.

Doznać przyjemności jak najwięcej i jak najintensywniej.

1. Druga wielka szkoła hedonistyczna pochodzi od innego starożytnego filozofa Epikura nazywana jest szkołą epikurejską (100 lat po cyrenejskiej).

Główne tezy:

- przyjemności duchowe także są przyjemnościami, a nawet pełniejszymi niż mzysłowe

- przyjemność ze wspomnień lub oczekiwań

- przyjemności własne i innych są tak samo ważne

- choć każda przyjemność jest dobrem, to nie z każdej należy korzystać

- każdy może szukać przyjemności jak chce, ale jest jedna lepsza od innych, to droga sprawiedliwego życia i cnoty

Tylko życie sprawiedliwe, uczciwe i rozważne może być przyjemne.

1. Starożytny hedonizm był w zasadzie egoistyczny.

[„Niebezpieczne związki”]

Wielkie nasilenie hedonizmu teoretycznego i praktycznego przypada na wiek XVIII we Francji w jego cyreajskiej postaci:

Teorie etyczne formułowane w tym okresie w dużej mierze były hedonistyczne.

1. W Anglii – najpełniejsza wersja hedonizmu, która była początkiem myśli utylitarystycznej (jednej z najbardziej znaczących współcześnie teorii etycznych).

O ile francuski hedonizm miał jeszcze pewne elementy cyrenejskie, to już angielski był zupełnie tego ducha pozbawiony. Był to hedonizm całkowicie przesycony duchem rozsądku, mniej emocjonalny, bardziej uspołeczniony. Bentham opracował „rachunek przyjemności” – obliczający, jakich przyjemności warto używać a jakich nie.

Prace Benthama to szczytowy punkt rozwoju hedonizmu.

J.S.Mill kontynuował myśl Benthama, choć z rozumowania był hedonistą, to z usposobienia moralistą i nadwątlił poważnie fundamenty hedonizmu. Odróżniał przyjemności wyższego i niższego rzędu.

1. AMORALIZM – nihilizm etyczny – ma różne postaci, od poglądu wątpiącego w możliwość uzasadnienia jakichkolwiek przekonań moralnych po dość pryncypialne odrzucenie różnicy pomiędzy dobrem a złem moralnym (inaczej cynizm albo amoralizm).

Zwolennicy nihilizmu powołują się zwykle na:

1. fakt, że znaczna część ludzi nie przestrzega norm moralnych, które przyjmuje się jako obowiązujące

2. socjokulturowe zróżnicowanie norm moralnych, które ma ostatecznie świadczyć na rzecz ich względności

3. ukryte motywy, które mają rzekomo powodować tymi, którzy zgodnie z tymi normami postępują

4. logiczną niemożliwość uzasadnienia wypowiedzi wartościujących czy normatywnych

1. Celem moralności (norm moralnych) jest regulowanie konfliktów międzyludzkich.

Najbardziej ogólnie podzielane normy moralne:

- nie zabijaj, nie kradnij, nie kła, dotrzymuj obietnic

Skoro nihiliści nie znajdują dla nich uzasadnienia? Co im pozostaje? Do regulowania konfliktów wystarcza PRAWO (rozumiane pozytywistycznie).

Pozytywizm prawny – wszystko, co prawnie dopuszczalne jest także moralnie dozwolone.

1. Czy prawo (legalne) pozytywne jest w stanie uporządkować życie społeczne?

To jest funkcja prawa i moralności, ale wydaje się, że moralność jest pierwotna względem prawa.

1. Kto jest prawodawcą? Prawo jest wynikiem konsensusu, układu sił w parlamencie.

- formułowanie zapisów prawa stanowionego zakłada powszechnie akceptowany system wartości – określony system aksjologiczny (życie, własność, śmieci?)

• Prawo moralne jest zatem kryterium przyjmowania pewnych zasad i norm prawnych (szacunek dla życia, podstawowych wolności człowieka, dotrzymywania umów);

• Jest także kryterium odwoławczym, z perspektywy której dokonuje się krytyka tegoż prawa

• Np. nieposłuszeństwo obywatelskie (prawo nie obowiązuje, gdy gwałci się podstawowe zasady sprawiedliwości)

• Luki prawne (immunitety poselskie – jazda pod wpływem alkoholu, ustawy podatkowe - darowizny)

Skąd byśmy wiedzieli, że prawo jest niesprawiedliwe, albo że występuje jakaś luka w prawie, gdyby prawo było ostateczną instancją?

1. Prawo pozytywne wiąże się na wiele sposobów (psychologicznie i socjologicznie) z oceanami moralnymi

- przepisy prawne są (pomimo żargonu prawniczego) formułowane w języku potocznym, w którym trudno o jednoznaczność; pozostawiają zatem sporą dozę wolności w ich interpretowaniu

- interpretacja powinna być dokonywana nie tylko w zgodzie z literą prawa, ale też z tzw. Duchem prawa

1. Nie jesteśmy w stanie skodyfikować wszelkich możliwych relacji międzyludzkich i wynikających z nich praw i obowiązków

- prawo może określić prawa i obowiązki wynikające z instytucji bycia rodzicem, ale przecież nie opisze wszelkich praw wynikających z tego faktu i obowiązków

• Podstawowe (obowiązek zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecka)

• Wychowanie zakłada znacznie więcej (jak skodyfikować obowiązek miłości, życzliwości, ofiarności)

• Zakaz kar cielesnych – zgoda, ale dziecko można maltretować na różne sposoby – psychicznie

Tego nie da się już skodyfikować, tu duże znaczenie ma nawet sposób komunikowania się z dzieckiem (…)

1. Relatywizm to także nie sceptycyzm

SCEPTYK tak samo jak absolutysta wierzy, że istnieje jedna obiektywna prawda o świecie. Różni się natomiast w ocenie naszych – ludzkich – możliwości poznawczych. Sceptyk uważa, że człowiek nie jest w stanie poznać prawdy o świecie, dlatego ogłasza że wszelka ludzka wiedza jest wątpliwa. Zawiesza swoje sądy.

NA GRUNCIE ETYKI – wątpi w możliwość uzasadnienia uniwersalnych zasad moralnych. Zawiesza swój sąd na temat tego, co jest moralnie dobre i złe.

RELATYWIZM ETYCZNY nie kwestionuje zasad moralnych jako takich. Mówi jedynie, że moralne dobro i słuszność są kategoriami względnymi – uzasadnionymi jedynie w odniesieniu do jakiejś teorii, systemu przekonań moralnych. Nie są absolutne; tzn. uniwersalne, obiektywne i fundacjonalne. Są relatywne względem np. tradycji, wspólnoty, jednostki.

Absolutysta

Relatywista

Znacznie lepiej ocenia ludzkie zdolności poznawcze (nie twierdzi jednak, że każdy rezultat ludzkiego poznania jest prawdziwy). Ma świadomość ASPEKTYWNOŚCI poznania (nigdy nie jesteśmy w stanie obejmować przedmiotów naszego poznania we wszystkich możliwych aspektach, dlatego rezultaty naszego poznania nie wyczerpują całej prawdy o jego przedmiotach. Co nie oznacza, że jest to poznanie nieprawdziwe, jest natomiast z pewnością NIEZUPEŁNE (nieadekwatne)). Różne rezultaty naszego poznania nie muszą być ze sobą sprzeczne, mogą być natomiast KOMPLEMENTARNE (dopełniające się).

Antyabsolutysta: Antyuniwersalista Antyobiektywista Antyfundacjonalista

1. Relatywizm to inaczej ANTYUNIWERSALIZM albo IMMANENTYZM (odrzuca przekonanie o istnieniu jakichkolwiek uniwersalnych standardów racjonalności, podzielanych przez wszystkie istoty rozumne zawsze i wszędzie. Przyjmuje, że takie standardy są immanentne względem kultury, w której wzrasta podmiot poznający).

Na gruncie moralności oznacza to niemożliwość istnienia jakichkolwiek uniwersalnych – transkulturowych – zasad moralnych. Argumenty częste na rzecz relatywizmu kulturowego.

- przykład z Heredota, który w „Wojnach perskich” opisał eksperyment Dariusza [Dariusz zapytał Greków (zwykle palili zwłoki), za ile zjedliby zwłoki swoich zmarłych. Ci odpowiedzieli, że za nic w świecie. A następnie zapytał ludność plemienia, które zwyczajowo jadło zwłoki swoich zmarłych, za co by te zwłoki spalili; odpowiedzieli, że za nic w świecie].

1. CZY TO SĄ ARGUMENTY NA RZECZ RELATYWIZMU CZY ABSOLUTYZMU?

Uniwersaliści wskazują wspólne wartości, które stoją u podstaw tych różnych zachowań – szacunek dla swoich bliskich zmarłych.

Ponadto szukają podobieństw w naszym – ludzkim – sposobie (…).

1. Relatywizm to też ANTYOBIEKTYWIZM – wyklucza w ogóle możliwość istnienia takich obiektywnych standardów, niezależnych od ich sposobów postrzegania. (Kant to antyobiektywista ale uniwersalista); wyniki naszego poznania są funkcją naszego indywidualnego spojrzenia, albo pozostaje pod wpływem wspólnoty tradycji, w której przyszło nam żyć (komunitarianie).

W MORALNOŚCI odrzuca się istnienie obiektywnych zasad moralnych, niezależnych od jakiegokolwiek systemu przekonań konkretnych jednostek czy wspólnot. (Kant mówił o uniwersalnym prawie moralnym, racjonalizm etyczny).

Dziś antyobiektywiści w etyce proponują tzw. etyczny KONSTRUKTYWIZM (?nie projektywizm?). Zasady moralnie nie mają żadnego zakotwiczenia w rzeczy, tylko są wyrazem naszych pragnień i życzeń. My jesteśmy autorami i źródłami moralności.

1. H. Frankfurt ciekawie argumentuje na rzecz

EPISTEMICZNEGO OBIEKTYWIZMU:

- INŻYNIEROWIE I ARCHITEKCI muszą docierać do autentycznej obiektywności. Ich precyzyjne pomiary, na podstawie których powstają projekty, a później konstrukcje nie mogą być jedynie rezultatami subiektywnego poznania, trudno też zaakceptować, by były zależne od społecznej dyscypliny czy społecznego tabu; pomiary muszą być bardzo dokładne, prawidłowe, i niezależne od punktu widzenia, z jakiego są przeprowadzane. Jeśli nawet nasze poznanie jest subiektywne, to niezbyt różnią się od rzeczy „samych w sobie” skoro to wszystko działa.

- wyobraźmy sobie stanowisko SUBIEKTYWIZMU W MEDYCYNIE; lekarze muszą stawiać prawidłową-obiektywną diagnozę i zalecać odpowiednią terapię. Nikt przy zdrowych zmysłach nie oddałby siebie i swoich najbliższych w opiekę kogoś, kto lekceważy obiektywną prawdę.

1. Relatywizm to także ANTYFUNDACJONALIZM stwierdzający niemożliwość istnienia jakichkolwiek przekonań bazowych, stanowiących podstawę dalszego rozumowania. W epistemologii to np.podstawowe zasady logiki (tożsamości, niesprzeczności, wyłączonego środka).

W ETYCE wyklucza to istnienie podstawowych – fundamentalnych – zasad moralnych („dobro należy czynić”, „nie czyń drugiemu, co tobie nie miłe”,”maksymalizuj szczęście największej liczby ludzi”,”minimalizuj cierpienie”, na których można by dopiero budować jakieś partykularne kodeksy moralne).

1. Na gruncie moralności można mówić o relatywizmie w dwóch znaczeniach:

- opisowym

Teza o istnieniu różnych systemów przekonań moralnych

- normatywnym

Teza o równowartościowości tych systemów

1. KONSEKWENCJĄ takiego przekonania jest niemożliwość sformułowania uniwersalnych kryteriów poprawności ludzkiego poznania i działania. Stąd przekonanie budzące dość powszechne kontrowersje o równowartościowości wszelkich wyników naszego poznania i działania (relatywizm normatywny – skrajny, jest metodologicznie podejrzany)

2. RELATYWIZM budzi wiele sprzeciwów:

Kontrargumenty:

- niezaprzeczalne wielkie sukcesy nauki

• Radykalne poszerzenie możliwości zdobywania i przekazywania info, zdobycze techniki, które ułatwiają człowiekowi życie, to konsekwencja poznania i działania zgodnego ze standardami…

Pomimo tych zagrożeń trudno jest przecenić rolę rozwoju cywilizacyjnego, który dotychczas nastąpił, dzięki wprowadzaniu w życie naukowych osiągnięć.

- sukces nauki nie pomaga w przezwyciężaniu relatywizmu moralnego TU wskazuje się olbrzymie różnice między nauką a moralnością

- towarzyszy temu przekonanie, że w świecie nauk empirycznych panuje powszechna zgoda, natomiast w etyce (i szerzej, w naukach humanistycznych) panuje nieustający konflikt opinii (MacIntyre nierozstrzygalne konflikty etyczne)

Wydaje się jednak, że z etyką nie jest aż tak źle, a w naukach empirycznych także panuje dyskusja.

1. Poza kwestiami nierozstrzygniętymi istnieje sporo uniwersalnych moralnych i etycznych przekonań.

- we współczesnym świecie istnieje dość powszechna zgoda, że takie działania jak morderstwo, gwałt, kradzież, oszustwo, niedotrzymanie obietnic są moralnie złe, natomiast uczciwość, lojalność, wielkoduszność, otwartość są oceniane jako moralnie dobre

- wszyscy potępiają niewolnictwo, pedofilię i seksualne molestowanie dzieci, oszukiwanie (doping) w sporcie. Co nie znaczy, że takich aktów w świecie już spotkać nie można, bo byłaby to oczywista nieprawda, ale nikt przy zdrowych zmysłach tych działań nie pochwala i nie czuje się z nich dumny, nie lansuje takiego działania jako przejawu pewnego innego, odmiennego stylu życia.

1. Wydaje się, że możemy oceniać różne systemy przekonań moralnych i teorie etyczne, badając na przykład, na ile na ich gruncie szanuje się człowieka, jego godność osobową, respektuje jego podstawowe prawa (np.prawo do życia) i te kryteria traktuje się jako uniwersalne – humanizację życia jako kryterium fundamentalne (nawet, jeżeli traktowane jako jedynie postulat DPCz). Dziś nawet stosuje się szersze kryterium: na ile szanuje się wszystkie istoty czujące?

Przyjmując założenia relatywizmu normatywnego nie mamy podstaw dla takiej oceny.

1. Inaczej rzecz przedstawia się w etyce. Relatywizm moralny jako stanowisko metaetyczne miał znacznie większy wpływ na rozwój różnych teorii moralnych, szczególnie emotywizmu.

Emotywiści sprowadzają całą dziedzinę życia moralnego do sfery subiektywnych emocji. Kryteriami odróżniającymi czyny moralnie dobre od moralnie złych są ludzkie uczucia i emocje, które towarzyszą sprawianiu i odbieraniu takich czynów. Ponieważ emocje są najbardziej subiektywną sferą naszych doznań, toteż i takie kryteria będą skrajnie subiektywne.

Pozostaje zatem albo pogodzić się, że moralność jest kwestią prywatnych odczuć, albo próbować wskazać możliwość uzasadnienia uniwersalnych i obiektywnych norm moralnych, które będą mogły stanowić fundament moralnych ocen.