METODYKA PRACY PROFILAKTYCZNO - WYCHOWAWCZEJ W ŚRODOWISKU
TEMAT:
Znaczenie kampanii profilaktycznych w rozwijaniu świadomości zagrożenia patologią społeczną wśród dzieci i młodzieży.
Warszawa 2004
Rozwiązaniem problemów współczesnego świata i opracowaniem naukowych metod przeciwdziałania różnego rodzaju patologiom, zajmowano się w XVIII-XIX wieku. W literaturze pedagogicznej prace zajmują się badaniem celowych działań wychowawczych w ramach systemu oświatowego a wpływami środowiska, które zostały zauważone przez Jana Wł. Dawid w następujących wnioskach:
„ W umysłowym rozwoju osobnika decydują dwa czynniki. Muszą być dane pewne siły pierwotne, pewne uzdolnienia i instynkty. Ale iżby te siły wejść mogły w stan czynny, wyrazić się w pracy umysłowej i twórczej muszą posiadać pewne podniety zewnętrzne (…) W pewnych granicach im więcej dziecko dobiera różnorodnych wrażeń z otoczenia, tym silniej i pełniej budzi się i rozwija jego życie duchowe”.
Wydaje się, że ten fragment można uznać za motto współczesnej profilaktyki, jako, że wskazuje nam potrzebę stymulacji młodego człowieka w ogóle, lecz jest ona szczególnie niezbędna, gdy u dziecka stwierdza się problemy z socjalizacją. Dawid sformułował pogląd, że szkoła tylko w części realizuje proces wychowania dzieci i młodzieży.
Z ważną i nieodzowna w tym względzie pomocą musi przyjść wpływ otoczenia i społeczeństwa, w szczególności rodziców i najbliższych wychowawców. Sposoby i środki przeciwdziałania niedostosowaniu społecznemu, zmieniały się wraz z historią oraz nurtami politycznymi i ekonomicznymi. Zdarzało się wielokrotnie w dziejach stosowania profilaktyki, że nieumiejętne jej stosowanie przyniosło więcej strat niż korzyści.
Według Słownika języka polskiego profilaktyka są to „działania i środki stosowane w celu zapobiegania chorobom; ogólnie: stosowanie różnych środków zapobiegawczych w celu niedopuszczenia do wypadków, uszkodzeń katastrof itp.” Najczęściej jest ona pojmowana jako zespół działań mających na celu zapobieżenie pojawieniu się takich stanów rzeczy, które uważane są jako niepożądane. Według Joanny Szamańskiej należy skupić działalność profilaktyczną na edukacji i wskazaniu alternatywnych możliwości działania. Ważne jest, aby większa uwagę przywiązywać do umiejętności odpierania presji środowiska i rozwijania postaw osobistego zaangażowania w trenowaniu umiejętności wykorzystania życiowej wiedzy. Pozwoli to zbudować system przekonań i wartości u młodych ludzi. Profilaktyka wykolejenia społecznego jest to system działań racjonalnych, zapobiegający występowaniu i rozpowszechnianiu się różnych odmian wykolejenia społecznego (nieprzystosowania społecznego).
System zaleceń metodycznych, który opiera się na teoretycznych podstawach wychowania obejmuje całokształt działań zmierzających do zaspokojenia potrzeb dzieci i młodzieży warunkujący ich prawidłowy rozwój, przy czym ma także na celu zapobieżenie zachowaniom antyspołecznym mającym destruktywny wpływ na rozwój jednostki w okresie wychowawczym. W obszarze zainteresowań znajdują się wszystkie środowiska społeczne, które w sposób bezpośredni mają wpływ na warunki rozwoju emocjonalnego i życia dziecka i młodzieży. Te środowiska to rodzina, społeczność lokalna, różnego typu szkoły, instytucje oświatowo- wychowawcze. Wspomaganie ich polega na upowszechnianiu kultury pedagogicznej poprzez współpracę ze szkołą, działalność popularnonaukową, środki masowego przekazu, grupy wsparcia, ale także na wspieraniu materialnym, zdrowotnym i prawnym. Pomimo rozwiniętej struktury wspomagania rodziny może nastąpić brak efektów wychowawczych spowodowane np. rozpadem rodziny, brakiem środków finansowych, uzależnieniem. Powstaje wówczas sytuacja, w której należy stworzyć dziecku odpowiednie warunki opiekuńczo - wychowawcze np. poprzez umieszczenie go w rodzinie zastępczej lub placówce albo pogotowiu opiekuńczym itp. Jest wiele różnych mniej lub bardziej sprawnych systemów profilaktycznych, które mają swoich zwolenników i przeciwników.
Główne odmiany profilaktyki wykolejenia społecznego wyróżniane są ze względu na rodzaj podejmowanego działania, mający na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia skutków niepożądanych. Wyodrębniamy:
profilaktykę objawową: możliwe wczesne wykrycie i reagowanie na pierwsze zwiastuny niedostosowania, poprzez niedopuszczenie do eskalacji zaistniałych stanów zalążkowych;
profilaktykę uprzedzającą: mającą na celu zneutralizowanie szkodliwego działania czynników, zwiększających szanse jednostki na wykolejenie społeczne poprzez działania mające na celu zwiększenie odporności jednostki na ich wpływ;
profilaktykę powstrzymującą: która różnymi sposobami uniemożliwia lub utrudnia podjęcie decyzji o wprowadzeniu w życie czynu nagannego lub ich serii na przykład oddziaływania na motywację potencjalnego złodzieja celem zniechęcenia go do działania;
profilaktykę kreatywną: wzmacniającą i podtrzymującą te formy i sposoby zachowania, które mają charakter pro społeczny, a tym samym godnym naśladowania, wywierają wpływ na ludzi zagłuszając i tłumiąc siłę oddziaływania innych ( w tym także szkodliwych) czynników konkurencyjnych.
Dzieci i młodzież wychowywane w mieście, większość wolnego czasu spędzają na osiedlach mieszkaniowych. Dla socjologów osiedle jest to celowo kształtowane środowisk, w którym społeczność lokalna dąży do odtworzenia więzi sąsiedzkiej i związanej z tym kontroli nad jednostką. Powinna ona dostosować się do wymagań danego środowiska. Obok rodziny, szkoły, grupy rówieśniczej i stowarzyszeń, osiedle jest zaliczane do lokalnego środowiska wychowawczego, najbliższego młodemu człowiekowi. W osiedlu mieszkaniowym funkcjonować powinna opieka rodzicielska i instytucjonalna. Do włodarzy dzielnic i gmin należy przygotowanie takiej infrastruktury opiekuńczo - wychowawczej, aby sprawować jak największą kontrolę nad młodzieżą oraz zapewnić jej podstawową pomoc. Realizacja tych zadań wymaga mobilizacji i współpracy wszystkich sił, które pośrednio lub bezpośrednio uczestniczą w procesie kształtowania społeczeństwa. Zadania te są realizowane poprzez: organizowanie młodzieży czasu wolnego, współdziałanie ze szkołami w ustalaniu najpilniejszych potrzeb, organizowanie różnych form opieki i pomocy zarówno sąsiedzkiej jak i społecznej.
Główne instytucje odpowiedzialne za wdrażanie programów profilaktycznych to: szkoły, gminne i dzielnicowe Ośrodki Pomocy Społecznej, Policja, fundacje i stowarzyszenia pozarządowe. Pozostałe instytucje, które spotykają się codziennie z przejawami demoralizacji wśród dzieci i młodzieży, często odwracają głowę i udają, że nie jest to ich problem. Oddziaływania profilaktyczne odgrywają ogromne znaczenie w kształtowaniu świadomości każdego obywatela. Ignorowanie dzieci palących papierosy na ulicy, których zachowanie kwitujemy jedynie dezaprobującym kręceniem głowy; czy też młodzieży palącej na klatkach schodowych marihuanę lub heroinę, obok, których przemykamy cicho, aby czasem nas nie zauważyli; wrzeszczących do nieprzytomności pijanych nastolatków w środku nocy, staramy się nie słyszeć. Dajemy im tym samym przyzwolenie na takie zachowania. Jedyną reakcją jest stwierdzenie „ ta dzisiejsza młodzież…”. Tymczasem już Mikołaj Rej pisał
„ Takie będą Rzeczypospolite, jakie jej młodzieży chowanie”.
Wprowadzenie wszelkich programów profilaktycznych musi kierować się podstawową zasadą -„nie szkodzić”, wtedy z całą pewnością doprowadzą do wspólnego celu, jakim jest właściwy rozwój dzieci i młodzieży.
J. Wł. Dawid: Pisma Pedagogiczne, Ossolineum, s. 3, z: Zasób umysłowy dziecka, Warszawa 1896
R. Wroczyński: Pedagogika społeczna, PWN Warszawa 1974r., s. 5
ibidem s. 632
J. Szamańska: Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, CMPPP MEN, Warszawa 2000, s. 43
L. Pytka: Profilaktyka wykolejenia społecznego z: Encyklopedia…, s. 630
Op. Cit.: Encyklopedia…, s. 631
J. Ziółkowski: Urbanizacja, miasto, osiedle, z: Studia socjologiczne, 1975 r., nr 2, s. 45-49