HISTORIA POLSKI

ZAGADNIENIA 2 (II FP)

1. Omów konfederację barską.

Konfederacja Barska (1768-1772)- zbrojny związek szlachty zawiązany 29.02.1768 w Barze na Podolu. Objęła swym zasięgiem ziemie całej Rzeczypospolitej, głosiła hasła obrony wiary i wolności szlacheckich, występując przeciwko ustawom sejmowym podjętym po 1764 głównie ustawie o równouprawnieniu dysydentów oraz przeciwko próbom wprowadzania reform, czynionym przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i “Familię”.

Cele swe zamierzała osiągnąć poprzez wprowadzenie na tron polski przedstawiciela rodziny Wettinów i wyzwolenie się spod kurateli rosyjskiej. Inicjatorami i przywódcami barskiej konfederacji byli przedstawiciele magnaterii A. i M. Krasińscy, K. Pułaski, K. Sołtyk, W. Rzewuski, J. Pac, J. Mniszech, J.K. Potocki, T. Wessel. Marszałkiem generalnym koronnym został A. Krasiński, marszałkiem związku wojskowego J. Pułaski. Przywódcą religijnym konfederatów był karmelita ks. Marek Jandołowicz, ideologami politycznymi S. Czacki i M. Wielhorski.

Konfederacja popierając Turcję wypowiedziała 1768 wojnę Rosji. Pomocy finansowej oraz wojskowej udzieliła konfederacji Francja. Wojska konfederacji tworzone były w drodze improwizacji i składały się z ochotników szlacheckich, milicji magnackich i częściowo żołnierzy chorągwi komputowych. Walczyły przeciwko regularnym wojskom rosyjskim i królewskim. Walki na Ukrainie trwały od IV do VI 1768; zakończyły się 20.VI zdobyciem Baru i przejściem resztek wojsk konfederackich do Mołdawii. W 1768 wybuchły na krótko (VI - VIII) walki w Krakowskiem zakończone 22 VIII kapitulacją Krakowa oraz (VIII - X) na Białorusi zakończone 26.X. kapitulacją Nieświeża. Wybuch wojny rosyjsko - tureckiej i wycofanie części wojsk rosyjskich z Polski spowodowało odrodzenie w 1769 konfederacji w Krakowskiem i Wielkopolsce.

Wojska konfederackie pod dowództwem J. Bierzyńskiego i K., F. I A. Pułaskich podjęły wyprawę na Litwę, która po początkowych sukcesach zakończyła się klęskami pod Białymstokiem (16.VII) i Orzechowem (13.IX). Początek 1770 przyniósł klęskę wielkopolskich wojsk konfederacji pod Dobrą (20.I) i Błoniem (12.II) i przejście przez konfederatów głównie do działań obronnych w oparciu o sieć punktów warownych. 1771 był rokiem niekorzystnych dla konfederatów rozstrzygnięć militarnych: 21.V. A. Suworow pokonał pod Lanckoroną Duomurieza i 23.IX. pod Stałowiczami M. Ogińskiego. Ostateczne zakończenie walk nastąpiło 13.VIII.1772 po zdobyciu przez Rosjan Jasnej Góry.

Spośród dowódców konfederackich wyróżnili się: K. Pułaski, Sawa-Caliński, J. Zaremba. Po upadku konfederacji barskiej część jej przywódców została na emigracji, około 5000 jeńców zesłano na Sybir, znaczną liczbę konfederatów wcielono do armii carskiej. Państwa ościenne oskarżające Polskę o anarchię i całkowity rozkład państwa dokonały 1772 jej I rozbioru.

Przyczyny:

- Okupacja Rzeczypospolitej przez wojska Rosyjskie;

- Narzucenie przez Katarzynę II na króla Rzeczypospolitej własnej kreatury Stanisława Poniatowskiego;

- Jawna kolaboracja części elit w tym dworu królewskiego z okupantem;

- Porwanie i wywiezienie do Rosji przez ambasadora Moskwy przy współudziale króla Poniatowskiego, senatorów Rzeczypospolitej na sejmie 1767 roku;

- Obawa kół patriotycznych przed całkowitym podporządkowaniem ojczyzny wschodniemu sąsiadowi;

- Chęć utrzymania unii polsko - saskiej wyrażana przez część magnaterii, widzącą w tym tak własne korzyści jak i wsparcie przeciw zakusom Rosji i Prus;

- Ośmiesznie przez Rosjan uczestników konfederacji Radomskiej;

- Oburzenie jakie wśród kręgów katolickich wywołała ingerencja w sprawy religijne;

Skutki:

Straty poniesione w konfederacji barskiej król Stanisław August Poniatowski w mowie sejmowej 29 sierpnia 1776 ocenił na 60 000. Po jej upadku na Sybir zesłano według szacunków samego posła rosyjskiego Nikołaja Repnina ponad 14 000 konfederatów, resztę przymusowo wcielono do armii rosyjskiej. Rosjanie utworzyli obozy przejściowe dla jeńców konfederackich na warszawskiej Pradze i w Połonnem na Ukrainie, skąd byli oni transportowani etapami do Kijowa, Smoleńska, Orłów, Tuły, do Kazania i Tobolska. Nigdy nie dowiemy się, ilu zginęło. Propaganda państw ościennych starała się wykorzystać konfederację jako jeden z pretekstów do I rozbioru w 1772.

W świadomości następnych pokoleń Polaków konfederacja pozostawiła jednak po sobie trwały ślad, stając się mitem narodowym. Konfederaci barscy byli bohaterami licznych utworów literackich: Henryka Rzewuskiego Pamiątek Jaśnie Pana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego oraz wieszczów romantycznych - Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego - przedstawiani jako rycerze Maryi, męczennicy za Wiarę, Wolność i Ojczyznę.

Jednocześnie w pamięci polskich dysydentów barzanie zapisali się fatalnie. Dobra polskich protestantów były przez barzan systematycznie łupione, zniszczono wiele kościołów, zdarzały się także przypadki zabójstw duchownych (np. pastor Majewski w Żychlinie) czy innowierców (np. Paweł Grabowski). Wielu dysydentów uciekło albo do Warszawy albo za granicę w obawie przed prześladowaniami[

2. Omów reformy Stanisława Augusta Poniatowskiego w oświacie.

Stanisław Poniatowski (1732-1798) tron i możliwość wpływania na losy Polski uzyskał zupełnie przypadkowo. Urodzony 17 stycznia 1732 roku w Wołczynie, należał do rodziny, która dopiero za życia jego ojca zrobiła karierę. Można stwierdzić, że urodzenie i staranne wykształcenie oraz znajomość Europy Zachodniej nie utorowały mu drogi do korony. Stało się to za sprawą romansu z Katarzyną (wówczas jeszcze Wielką Księżną Rosyjską), który wydarzył się podczas misji dyplomatycznej Stanisława w Petersburgu w latach 1755-1758. Przeforsowanie kandydatury Poniatowskiego na tron Polski w roku 1764 nie miało nic wspólnego z protegowaniem byłego kochanka. Po prostu zwyciężyła chłodna kalkulacja, zapewne wsparta znajomością osoby przyszłego monarchy. Głównie chodziło o postawienie na czele polskiego protektoratu "kogoś", komu trudno będzie zapewnić sobie powszechne poparcie i posłuch.

Jednak koła rządzące Rosją zawiodły się. Stanisław, który dopiero po elekcji przybrał drugie imię Augusta, wcale nie zaczął się zachowywać jak figurant. Wręcz przeciwnie - uznał, że powinien realizować misję reformatora Rzeczypospolitej. Na początku próbował przekonać do swych ambitnych planów swoją "protektorkę", jednak bezskutecznie.

Koronacja Stanisława Poniatowskiego miała miejsce 26 listopada 1764 roku. Jego oponenci utrzymywali, iż wybrano ten dzień, ponieważ przypadało nań święto św. Katarzyny - patronki carycy Katarzyny II. Stanisław August dążył do ukształtowania nowego oblicza społeczeństwa, a przez to do podniesienia prestiżu Polski w świecie. Chciał dokonać zasadniczych przeobrażeń w świadomości mas szlacheckich. W tym celu został stworzony ośrodek wokół króla i Czartoryskich, skupiając grono działaczy i pisarzy, zdolnych realizatorów zamierzonych reform. W prawdzie już w latach 1741-1763 pojawiały się próby stworzenia takich ośrodków, jak Biblioteka Załuskich czy Collegium Nobilium Konarskiego, były to jednak inicjatywy prywatne o dość ograniczonym zasięgu oddziaływania. Poza tym żaden z tych ośrodków nie posiadał konkretnego programu adaptacji kultury i literatury mieszczańskiej na grunt polski.

Za najważniejszą z instytucji kulturalnych nowego typu powstałych u progu epoki stanisławowskiej jest czasopismo "Monitor", ukazujące się od 1765 roku. Pismo to było redagowane na wzór angielskiego pisma "Spectator", które realizowało program naprawy obyczajów i wychowania czytelnika w duchu racjonalizmu i tolerancji religijnej. "Monitor" krytykował i ostro ośmieszał sarmacką formację obyczajową i intelektualną, miał służyć reformie Polski, zainicjowanej przez środowisko królewskie. Działający od 1765 roku w Warszawie Teatr Narodowy wiele także zawdzięczał królewskiemu poparciu.

Do legendy przeszły tak zwane "obiady czwartkowe", czyli spotkania przy królewskim stole wybitnych literatów i naukowców: Adama Naruszewicza, Ignacego Krasickiego, Stanisława Trembeckiego, Franciszka Zabłockiego i wielu innych. Obiady czwartkowe nawiązywały do tradycji salonu literackiego, na których czytano dzieła literackie. Prezentowane utwory były poddawane ocenie w lekkiej i błyskotliwej dyskusji. Obiady wydawane były także w środy. Na obiady środowe zapraszano architektów i malarzy. Obiady te były przygotowywane przez Pawła Trema, nazywanego wówczas "pierwszym kucharzem Europy".

Reforma szkolna miała w Rzeczypospolitej zwolenników jeszcze w czasach Augusta III. Najwcześniej objęła ona kolegia, czyli szkoły średnie prowadzone przez zakony nauczające: jezuitów i pijarów. Dotyczyła programów nauczania, do których wprowadzono nauki przyrodnicze, język ojczysty, historię. Konkurowały ze sobą dwa kolegia: pijarskie, zwane Collegium Nobilium, założone w 1740 roku przez Stanisława Konarskiego i jezuickie, które istniały w stolicy od początku XVII wieku. Za sprawa Konarskiego w 1752 roku zostały zreformowane wszystkie szkoły pijarskie w Polsce, ta sama reforma objęła później również kolegia jezuickie. Swą politykę oświatową Stanisław August rozpoczął w 1765 roku powołując Szkołę Rycerską - pierwszą świecką uczelnię w Polsce. Kształciła kadry oficerskie i przysposabiała młodzież szlachecką do życia publicznego. W 1773 roku nastąpiło rozwiązanie zakonu jezuitów. Ta sytuacja stworzyła niepowtarzalną szansę, którą wykorzystało państwo. Pod zarząd państwa przeszły wszystkie szkoły jezuickie, seminaria duchowne, wszystkie szkoły różnych szczebli w Koronie i na Litwie oraz fundusze.

15 października 1773 roku powołano do życia Komisję Edukacji Narodowej, która podlegała jedynie królowi. W 1776 roku jej prezesem został Michał Poniatowski. Komisji Edukacji Narodowej podlegały dwie prowincje szkolne: koronna i litewska, na czele których były zreformowane uniwersytety w Krakowie i Wilnie. Jako szkoły główne miały obowiązek kierować nauczaniem w szkołach wydziałowych (średnie wyższego typu), a przez nie w szkołach podwydziałowych (średnie niższego typu). Szkoły podwydziałowe miały wziąć w swą opiekę szkoły parafialne i prywatne dla dziewcząt.

Komisja dla szkół parafialnych opracowała program nauczania dla ludu oraz elementarz. Z braku jednak własnych funduszy, zleciła szkolnictwo elementarne na "barki" kleru parafialnego. Duże sukcesy Komisja odniosła w dziedzinie programów nauczania i kształcenia nauczycieli. W 1775 roku powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Należeli do niego Grzegorz Piramowicz (sekretarz), Ignacy Potocki, ks. Hugo Kołłątaj, Karol Narbutt, Franciszek Zabłocki, Antoni Popławski, Józef Wybicki. Przygotowali i opracowali oni dużo podręczników. Komisja Edukacji Narodowej organizowała seminaria nauczycielskie, w celu podniesienia społecznej rangi zawodu nauczyciela. Dzięki tym reformom w latach 1781-1790 naukę mogło pobierać ok.17 tys. uczniów rocznie.

3. Stanisław August Poniatowski jako mecenas sztuki.

Król ze swoimi doradcami w dziedzinie sztuki: Marcello Bacciarellim (Włoch osiadły w Polsce) oraz Fryderykiem Moszyńskim, prowadził w stolicy szeroko zakrojone prace architektoniczne, malarskie, rzeźbiarskie i urbanistyczne. Pod osobistym wpływem monarchy ukształtował się odrębny styl architektoniczny, nazywany królewskim imieniem. Styl Stanisława Augusta stanowił odmianę wczesnego klasycyzmu polskiego (główna cecha to naśladownictwo architektury starożytnej Grecji i Rzymu). Twórcami byli: Dominik Merlini i Jan Christian Kamsetzer. Pracowali oni przy przebudowie Zamku Ujazdowskiego (1766-1771) w Warszawie i wnętrz Zamku Królewskiego (1776-1786). Od 1774 roku prowadzili budowę zespołu pałacowego w Łazienkach w Warszawie. Dzięki swobodnej interpretacji wątków historycznych i egzotycznych, klasycyzm stanisławowski stanowił zapowiedź sztuki dziewiętnastego wieku. Artyści byli kształceni w zamkowej "malarni" kierowanej przez Marcello Bacciarellego. Ponadto August kolekcjonował dzieła sztuki; stworzył bogate zbiory numizmatyczne, gabinet rycin i galerie obrazów. Niestety, większość kolekcji została zagrabiona w wyniku trzeciego rozbioru Polski. Niektóre wróciły do kraju po 1918 roku.

Ogromne są jego zasługi jako mecenasa oświaty, nauki i kultury - i tutaj nikt jego zasług nie podważa. Uważa się nawet, że bez nich przetrwanie przez Polaków pierwszego okresu niewoli narodowej byłoby znacznie trudniejsze. Zgodnie historycy uważają, że największy rozkwit oświecenia w Polsce przypada na lata panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego - i nazywają te czasy epoką stanisławowską. Przykład Stanisława Augusta oddziaływał na arystokracje, bogatą szlachtę a nawet mieszczaństwo. Dzięki temu epoka i styl stanisławowski odcisnęła swoje piętno także poza granicami Warszawy.

***

Jak już wyżej wspomniano, osobistym autorytetem, jak również prowadzoną przez siebie działalnością w duchu oświeceniowym, Stanisław August Poniatowski przyczyniał się do propagowania oraz do rozwoju polskiej nauki, kultury i sztuki. W tym także celu król, "otaczał się" ludźmi wykształconymi, wybitnymi znawcami i uczonymi, literatami, oraz artystami. Poniatowski nie tylko wierzył, że ludzie ci aktywnie włączą się w funkcjonowanie życia kulturowego i twórczego kraju, w tworzenie nowoczesnej, oświeconej Rzeczpospolitej, ale także dawał wyraz swej wierze, wspierając materialnie ich działalność. Był przekonany, że jego mecenat zaowocuje, pozwoli nadać Polsce, wycieńczonej wojnami zewnętrznymi oraz waśniami wewnątrz kraju, nowego wymiaru, jaśniejszego blasku oraz większego prestiżu. Król pozostawał w swych twierdzeniach konsekwentny i nawet na moment nie rezygnował z wizji kraju światłego i obfitującego w bogactwo kultury, nauki i sztuki.

Do królewskich inicjatyw w tej materii zaliczyć należy:

- organizowanie tzw. obiadów czwartkowych; obiady były swoistą formą zebrań, spotkań o charakterze literackim oraz naukowym; organizowano je z inicjatywy samego Poniatowskiego, najczęściej w Zamku Królewskim lub w Łazienkach; pierwowzorem obiadów czwartkowych były salony, działające w stolicy Francji, w Paryżu, w wieku XVIII; król organizował obiady czwartkowe począwszy od roku 1771; brali w nich udział: pisarze (I. Krasicki, A. Naruszewicz, S. Trembecki, F. Bohomolec), publicyści (J. Wybicki), pedagodzy (G. Piramowicz, I. Nagurczewski, K. Wyrwicz), ale także przedstawiciele świata polityki (ks. A. K. Czartoryski, J. Chreptowicz, A. Zamoyski); podczas obiadów czwartkowych, ich uczestnicy zapoznawali się z treścią utworów literackich, prac naukowych, prac pedagogicznych czy projektów ustaw, oraz szczegółowo je omawiali; uważa się, że imprezą towarzyszącą obiadom czwartkowym, były tzw. zabawy przyjemne i pożyteczne; data zakończenia obiadów czwartkowych pozostaje sporna (1782 lub 1788 rok)

- z inicjatywy króla, w Warszawie kwitła twórczość malarska (Belotto Canaletto - portretował stolicę, a ludzi - Marcello Baciarelli)

- w roku 1766 powstał Korpus Kadetów, oficjalnie nazwany Szkołą Rycerską.

4. Reformy Sejmu Wielkiego.

W latach 1788-1792 odbywał się sejm czteroletni. Sejm obradował pod laską Stanisława Małachowskiego i Kazimierza Nestora Sapiehy. Przyczyną zwołania sejmu było podjęcie decyzji o sojuszu z Rosją i wejściu Rzeczypospolitej do wojny przeciw Turcji. W pierwszym okresie działalności skrystalizowały się trzy stronnictwa polityczne:

• Stronnictwo patriotyczne (Czartoryscy, Potoccy, Małachowski i Hugo Kołłątaj) opowidali się za wykorzystaniem autagonizmu rosyjsko-pruskiego i przy pomocy Prus chcieli przeprowadzić zmiany ustrojowe w państwie.

• Stronnictwo dworskie (królewskie) dążyło do przeprowadzenia umiarkowanych reform podnoszących rangę monarchy.

• Stronnictwo hetmańskie (magnackie) - Franciszek Ksawery Branicki, Serewyn Rzewuski, Szczęsny Potocki, dążące do utrzymania dotychczasowego systemu władzy.

Pierwszym sukcesem stronnictwa patriotycznego było zniesienie Rady Nieustającej. W III 1791 roku uchwalono pozbawienie praw politycznych "gołoty"- szlachty nie posiadającej ziemi. Zniesiono podział na zajęcia miejskie i szlacheckie. Rady miejskie poddano pod nadzór władz centralnych. Miastom królewskim przyznano prawo wyboru 24 "plenopotentów" na sejmy, mieli oni prawo przemawiać w sprawach miast, handlu, przemysłu lecz nie mogli głosować. 3 maja 1791 roku uchwalono konstytucję. Zniesiono odrębność organów władzy w Polsce i na Litwie. Władzę ustawodawczą przyznaną głównie izbie poselskiej, rolę Senatu znacznie ograniczono, gdyż odebrano mu inicjatywę ustawodawczą. Zniesiono liberum veto, uchwały miały większością głósów, zakazane zostały konfederacje.

Reformy sejmu:

- zwiększenie liczby wojska do 100 tysięcy

- zniesienie Rady Nieustającej

- utworzenie Komisji Wojskowej obojga narodów, przejęcie dóbr biskupich na potrzeby armii

- opodatkowanie szlachty i duchowieństwa

W 1789 roku została zorganizowana Czarna Procesja mieszczan i wtedy mieszczanie odzyskali nietykalność osobistą.

Najważniejszym wydarzeniem Sejmu Czteroletniego było uchwalenie Konstytucji 3 Maja w 1791 roku. Na mocy Konstytucji władzę podzielono na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. W ten sposób powstała monarchia konstytucyjna. Utrzymana była tolerancja religijna.

5. Konstytucja 3 maja 1791r.

Informacje ogólne

Konstytucja 3 Maja, ustawa zasadnicza z 1791 uchwalona na Sejmie Czteroletnim przez stronnictwo patriotyczne jako rezultat kompromisu ze stronnictwem królewskim, będąca wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczpospolitej po I rozbiorze, ustalająca podstawy ustroju nowożytnego w Polsce.

Postanowienia konstytucji

Jej wstępnym etapem było Prawo o sejmikach z 24 III 1791 oraz Prawo o miastach (królewskich) z 18 IV 1791. Pozostawiała ustrój stanowy, z pewnymi drobnymi zmianami: znacznie uszczuplono wpływy magnaterii na elekcję, Senat i zarząd kraju, wykluczając z sejmików szlachtę nieposesjonatów, stanowiącą najgorliwszą klientelę magnatów. W prawie wyborczym feudalny cenzus urodzenia szlacheckiego zastąpiono burżuazyjnym cenzusem posiadania. Mieszczanom zatwierdzono prawo nabywania dóbr i uzyskiwania nobilitacji.

Sprawa włościańska

Utrzymując poddaństwo Konstytucja pozbawiała szlachtę prawa najwyższej zwierzchności wobec poddanych, przyjmując ich "pod opiekę prawa i rządu krajowego". Indywidualne umowy chłopów z dziedzicami o zamianę pańszczyzny na czynsz teraz nie mogły już być samodzielnie unieważniane przez szlachtę.

Reformy państwowe

Postanowienia Konstytucji centralizowały państwo, znosząc odrębność między Koroną i Litwą, wprowadzając jednolity rząd, skarb i wojsko. Za religię panującą uznano katolicyzm, przy zupełnej tolerancji innych, uznanych przez państwo wyznań. Konstytucja wprowadziła trójpodział władzy: władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Sejm, składający się ze szlachty-posesjonatów (204 posłów) i 24 plenipotentów miast.

Zmniejszono znacznie rolę Senatu, instrukcje poselskie, konfederacje i liberum veto zostały zniesione, decyzje miały zapadać zwykłą większością głosów. Kadencja Sejmu trwała 2 lata, posiedzenia zwoływane były w razie potrzeby, co 25 lat miano zwoływać Sejm w celu poprawy konstytucji. Władzę wykonawczą przyznano królowi wraz z Radą, tzw. Strażą Praw, złożoną z prymasa i 5 ministrów: policji, pieczęci, czyli spraw wewnętrznych, interesów zagranicznych, wojny i skarbu, mianowanych przez króla. Ministrowie odpowiadali przed Sejmem za podpisane przez siebie akty. Król był przewodniczącym Straży, miał prawo nominacji biskupów, senatorów, ministrów, urzędników i oficerów, w razie wojny sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem.

Zniesiono wolną elekcję, po śmierci Stanisława Augusta tron miał być dziedziczny, tylko w razie wymarcia rodziny królewskiej szlachta miała wybierać nową dynastię. Konstytucja zapowiadała reorganizację sądownictwa, postulując konieczność stworzenia stale urzędujących sądów ziemskich i miejskich oraz sprawujących nad nimi nadzór w drugiej instancji Trybunałem Koronnym i sądem asesorskim.

Próba przeprowadzenia reform została przekreślona już w połowie 1792. Przyczyniła się do tego Targowica i wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczpospolitej. Konstytucja 3 Maja była drugą na świecie (po Stanach Zjednoczonych) ustawą regulującą organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli. Była wielkim osiągnięciem narodu chcącego zachować niezależność państwową, zabezpieczała możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju.

Do tradycji trzeciomajowych nawiązywały później różne kierunki polityczne, dosyć dowolnie interpretując idee ustawy zasadniczej z 1791.

6. Omów wojnę w obronie Konstytucji 3maja.

Konfederacja Targowicka to spisek magnacki zawiązany w celu obalenia reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja 1791. Formalnie ogłoszona 14 maja 1792 w pogranicznym miasteczku Targowica na Ukrainie, faktycznie zawiązana w Petersburgu 27 kwietnia 1792. Przywódcy konfederacji, magnaci kresowi S.S. Potocki, F.K. Branicki, S. Rzewuski, S. Kossakowski dążyli do utrzymania starych struktur państwowych bądź podziału Rzeczypospolitej na autonomiczne prowincje zarządzane przez przedstawicieli magnaterii.

Konfederaci zwrócili się o pomoc do Rosji, co wykorzystała Katarzyna II, wysyłając przeciwko Polsce 100-tysięczną armię.

18 maja 1792 roku poseł rosyjski ogłosił w Warszawie wstąpienie "sojuszniczych wojsk" do Polski - "dla uskutecznienia wspólnie dzieła odrodzenia Rzeczypospolitej", tak więc oficjalnie armia rosyjska przybyła do Polski jako sprzymierzeniec, a nie wróg.

Społeczeństwo i rząd Rzeczpospolitej nie był przygotowany na taka ze strony zaborców, ustawę o przygotowaniu wojsk do działań zbrojnych wydano dopiero w kwietniu 1792 roku, a decyzje w państwie podejmowała odtąd Straż Praw (czyli de facto: Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Stanisław Małachowski i Stanisław August Poniatowski). Król liczył na to, że po zaproponowaniu tronu polskiego młodszemu wnukowi Katarzyny II, księciu Konstantemu, caryca wycofa poparcie dla targowiczan i zaakceptuje chociażby część ustaw Konstytucji. Jednakże wieści o słabości obu stron polskiego konfliktu (zarówno wojsk polskich jak i targowiczan) docierające do Katarzyny utwierdziły ją w przekonaniu, że nie będzie pomagać żadnej ze stron.

Od początku wojny Polska ponosiła zdecydowane porażki (11 VI - Mir i Zalewa). Nawet sukcesy księcia Józefa Poniatowskiego, bratanka króla, pod Zieleńcami (18 VI) - po tej bitwie ustanowiono order Virtuti Milirati - czy wygrana Tadeusza Kościuszki pod Dubienką (18 VII) nie przyniosły spodziewanych rezultatów.

Katarzyna postawiła królowi ultimatum: albo przystąpi do targowiczan, albo go zdetronizuje i podejmie kroki do II rozbioru Polski. Straż Praw 23 lipca 1792 roku ogłosiła przystąpienie króla do konfederacji targowickiej. Sprzeciw wobec tej decyzji wyrazili m.in. Ignacy Potocki, Stanisław Małachowski i wielu generałów armii polskiej, jednakże nikt nie potrafił podać alternatywnej koncepcji polityczno-militarnej. Król przystępując do konfederacji miał nadzieję na to, że ochroni to Polskę przed inwazją od strony pruskiej (faktycznie, Prusy chciały przystąpić do wojny w razie jej przedłużania) i że caryca pozwoli ocalić chociaż niektóre reformy. O ile w pierwszym się nie pomylił, to jednak drugi punkt jego planu całkowicie nie wypalił. Katarzyna II władzę w państwie polskim przekazała Generalności konfederacji targowickiej, pozbawiając Stanisława Augusta wszelkiej politycznej inicjatywy i przystąpiła do demontażu Konstytucji.

Naturalnie polscy patrioci przegrali wojnę. Nie mieli żadnych szans na pokonanie kilka razy większych oddziałów armii carskiej. Konsekwencją tej wojny był II rozbiór Rzeczpospolitej pomiędzy dwoma państwami: Rosją i Prusami. Austria wówczas była zaangażowana w walki z Francją w obronie Marii Antoniny, którą rewolucjonaliści ścięli niedługo po Ludwiku XVI.

7. Omów Powstanie Kościuszkowskie.

Informacje ogólne

Powstanie kościuszkowskie, powstanie narodowe przeciw Rosji, a następnie także przeciw Prusom, trwające od 24 III do 16 XI 1794. Objęło swym zasięgiem prawie wszystkie dzielnice ówczesnego państwa polskiego.

Przyczyny wybuchu powstania

Przyczyną wybuchu walk był II rozbiór Polski i groźba kolejnego podziału kraju pozostającego pod rządami targowiczan, faktycznie zaś pod okupacją rosyjską. Nie bez znaczenia była rewolucja we Francji, wzmagająca rewolucyjne nastroje w Polsce. Powstanie przygotowały osoby związane ze Stronnictwem Patriotycznym.

Przysięga Tadeusza Kościuszki

Powstanie kościuszkowskie zapoczątkował 12 III 1794 brygadier A. Madaliński, który przeciwstawiając się zapowiedzi redukcji liczby wojska rozpoczął marsz na czele swojego oddziału w kierunku Krakowa. Gdy na rozkaz ambasadora rosyjskiego I.A. Igelströma stacjonujące w Krakowie wojska rosyjskie opuściły miasto, by zatrzymać Madalińskiego, znajdujący się w pobliżu T. Kościuszko przybył do Krakowa i na Rynku zaprzysiągł 24 III 1794 akt powstania.

Kościuszko objął władzę dyktatorską i zobowiązał się, że użyje jej tylko do odzyskania samodzielności narodu, obrony granic i ugruntowania powszechnej wolności. Reformę ustrojową odsuwał do czasu zakończenia powstania. Powołał pod broń mężczyzn w wieku od 18 do 28 roku życia i zapowiedział uzbrojenie wszystkich miast i wsi.

Bitwa pod Racławicami

Zgromadziwszy wokół siebie ponad 4 tys. żołnierzy (razem z oddziałem Madalińskiego) i 2 tys. kosynierów, wyruszył na Warszawę. 4 kwietnia pod Racławicami zastąpił mu drogę generał A.P. Tormasow z 3 tys. ludzi. O zwycięstwie powstańców zadecydował śmiały atak kosynierów, którzy zdobyli działa i rozbili piechotę.

Wygrana bitwa nie otworzyła Kościuszce drogi do Warszawy, gdyż na pole walki przybył z przeważającymi siłami generał F.P. Denisow i zmusił wojska powstańcze do rezygnacji z dalszego marszu. Zwycięstwo miało jednak olbrzymie znaczenie moralne, wskazało ponadto na możliwości, które tkwiły w użyciu słabo nawet uzbrojonych mas chłopskich.

Powstanie w Warszawie i Wilnie

17 kwietnia doszło do insurekcji w Warszawie, gdzie z inspiracji spiskowców (m.in. J. Kilińskiego) lud i wojsko wyparły Rosjan z miasta. Władzę w Warszawie objęli przedstawiciele umiarkowanej prawicy, odsuwając radykalnych jakobinów polskich. Powstanie stopniowo rozszerzało się, 22 kwietnia wybuchły walki w Wilnie, w których siłami powstańczymi dowodził pułkownik J. Jasiński.

Wkrótce całe terytorium Polski objęte zostało powstaniem. 7 V 1794 Kościuszko przebywający w obozie pod Połańcem zdecydował się ogłosić uniwersał, na mocy którego chłopi otrzymali wolność osobistą, tj. prawo przenoszenia się z miejsca na miejsce, nieusuwalność z użytkowanej ziemi oraz obniżenie pańszczyzny.

Poczynania Kościuszki wywołały zaniepokojenie wśród części szlachty. W stolicy władzę przejęły koła niechętne reformom, sprzyjające Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Ludność Warszawy popierała jednak założony 24 kwietnia klub jakobinów, grupujący na wzór francuski radykalnych działaczy powstania.

Polscy jakobini domagali się bezwzględnej rozprawy ze zdrajcami oraz oparcia powstania przede wszystkim na masach plebejskich. Z ich inicjatywy 9 maja doszło do wystąpień ludowych w Warszawie. Pod ich naciskiem przyspieszył swą pracę Sąd Kryminalny, skazując czterech czołowych targowiczan na karę śmierci przez powieszenie.

Zmieniono również władze naczelne powstania, powołano Radę Najwyższą Narodową. Znaleźli się w niej przedstawicieli lewicy: H. Kołłątaj, który objął kierownictwo wydziału skarbu, oraz F. Dmochowski, któremu podlegało szkolnictwo i propaganda. Sytuacja powstania uległa pogorszeniu wskutek interwencji pruskiej.

Interwencja Prus

Prusy postanowiły wykorzystać nadarzającą się okazję i doprowadzić do całkowitej likwidacji państwa polskiego, mimo iż powstańcy starali się przestrzegać neutralności Prus i Austrii i nie przenosili działań na teren ich zaborów. 6 czerwca pod Szczekocinami Kościuszko doznał porażki od połączonych sił rosyjsko-pruskich, 8 czerwca pod Chełmem generał J. Zajączek poniósł klęskę w bitwie z wojskami rosyjskimi.

15 czerwca skapitulował Kraków, 13 lipca wojska rosyjskie i pruskie dowodzone przez króla Fryderyka Wilhelma II rozpoczęły oblężenie stolicy. Wybuch powstania w Wielkopolsce (20-23 sierpnia) i postawa obrońców Warszawy skłoniły oblegających do odstąpienia spod miasta (5/6 września).

Za wycofującymi się oddziałami pruskimi Kościuszko wysłał korpus wojska pod dowództwem generała J.H. Dąbrowskiego. Wyprawa Dąbrowskiego zakończyła się pełnym sukcesem - powstańcy zdobyli Bydgoszcz (powstanie wielkopolskie 1794).

Sytuacja na wschodzie kraju uległa pogorszeniu. Na Litwie, mimo krótkotrwałych sukcesów, już w sierpniu powstańcy zmuszeni zostali oddać Wilno i wycofać się pod naporem przeważających sił rosyjskich. Jednocześnie, wobec pokojowych deklaracji Turcji, stojący dotychczas na Ukrainie generał A.W. Suworow skierował się na Polesie i rozbił słaby korpus powstańczy broniący przeprawy przez Bug.

Upadek powstania

Generał I.I. Fersen stacjonujący ze swym oddziałem na lewym brzegu Wisły ruszył w kierunku Polesia, chcąc połączyć się z oddziałem Suworowa. Kościuszko próbował nie dopuścić do groźnej w skutkach koncentracji sił rosyjskich, 10 października pod Maciejowicami wydał bitwę korpusowi Fersena.

Bitwa zakończyła się rozbiciem wojsk polskich, ranny Kościuszko dostał się do niewoli. Klęska maciejowicka spowodowała załamanie morale w obozie powstańczym. Naczelnikiem powstania został zwolennik układów i kompromisu z Rosjanami, T. Wawrzecki.

Dezorganizację powstańców wykorzystał Suworow, który skierował się pod Warszawę. 4 listopada zdobył szturmem Pragę, dokonał rzezi ludności. Pod wrażeniem bezwzględności przeciwnika stolica poddała się 5 listopada. Wycofująca się armia powstańcza uległa rozkładowi, jej dowódcy znaleźli się w niewoli. 16 listopada pod Radoszycami nastąpiło rozwiązanie oddziałów powstańczych.

Skutki powstania kościuszkowskiego:

- Najważniejszym skutkiem powstania kościuszkowskiego była likwidacja państwa polskiego. Austria już podczas insurekcji, żałując, że nie wzięła udziału w II rozbiorze Polski, zajęła Lubelszczyznę i Sandomierz. To ona była głównym inicjatorem III rozbioru Polski, który stał się faktem w 1795 roku. Polska na 123 lata zniknęła z mapy politycznej Europy.

- Stanisław August Poniatowski abdykował, po czym wyjechał do Rosji, stając się de facto zakładnikiem carycy Katarzyny II.

- najwybitniejszych przywódców wywieziono do Petersburga, innych internowano w więzieniach austriackich i pruskich. Żołnierzy wcielano do armii zaborczych.

- liczny udział chłopów i mieszczaństwa w powstaniu kościuszkowskim miał istotny wpływ na rozbudzenie świadomości narodowej najszerszych warstw społeczeństwa i sprzyjał przyszłemu kształtowaniu się nowoczesnego pojęcia narodu. O awansie w powstańczym wojsku decydowało nie urodzenie, lecz zasługi wojenne. Chłopi i mieszczanie nierzadko dostawali stopnie oficerskie. Przyśpieszało to przełamywaniu barier stanowych i sprzyjało dalszym przemianom społecznym.

8. Legiony Dąbrowskiego

Legiony Dąbrowskiego, czyli Legiony polskie we Włoszech, były to polskie oddziały, które w latach 1797-1807 walczyły u boku wojsk francuskich i sprzymierzonych z nimi wojsk włoskich. Legiony powstały na podatnie umowy zawartej z rządem Republiki Lombardzkiej, która została utworzona przez Francuzów w północnych Włoszech. Umowę ze strony polskiej zawarła polska organizacja Agencja, która powstała w 1794 roku w Paryżu. Jej założycielami byli polscy emigranci po upadku powstania kościuszkowskiego. Inicjatywa podpisania takiej umowy należała do Jana Henryka Dąbrowskiego. Plan utworzenia takich jednostek wojskowych został poparty przez Napoleona. Legioniści nosili mundury podobne po
polskich z włoskimi napisami: Ludzie wolni są braćmi oraz kokardy w narodowych barwach francuskich. Rekrutowali się oni głównie z polskich jeńców i dezerterów z armii austriackiej. Kiedy zostali do niej wcieleni automatycznie zostali zmuszeni do walki z wojskami francuskimi stacjonującymi we Włoszech. W maju 1797 roku Legiony Polskie liczyły około 7 tysięcy żołnierzy. Były podzielone na dwie trzybatalionowe legie: 1 legi - dowództwo gen. J. Wielhorski, 2 legia - dowództwo gen. F. Rymkiewicz. Dąbrowski wprowadził w Legionach francuską organizację dowodzenia, francusku system służby wewnętrznej i sądownictwo wojskowe. Czynił duże starania by utrzymać demokratyczny charakter Legionów. Zniósł w nich kary cielesne, zapewnił możliwość awansu także dla tych żołnierzy, którzy nie należeli do stanu szlacheckiego. Ponadto wprowadzono naukę czytania i pisania oraz wykłady z historii ojczystej. Zasługę na tym polu położył szczególnie Józef Wybicki, współorganizator Legionów, autor pieśni Legionów - "Mazurek Dąbrowskiego", która z czasem stała się polskim hymnem narodowym.

Legiony już wkrótce po swym utworzeniu wzięły udział w walkach pod Rimini, Weroną i nad jeziorem Garda. Plany na szybki powrót legionów z Włoch do Polski ("z ziemi włoskiej do Polski") oddaliły się z chwilą podpisania rozejmu francusko-austriackiego w Leoben w kwietniu 1797 roku oraz pokoju w Campoformio w październiku tegoż roku. W listopadzie 1797 roku Legiony przeszły na służbę nowo utworzonej przez Napoleona w północnych Włoszech Republiki Cisalpińskiej jako Korpus Posiłkowy. W 1798 roku wzięły one udział w okupacji Państwa Kościelnego, wkraczając między innymi do Rzymu. Wiosną 1799 roku liczyły już ponad 8 tysięcy żołnierzy i oficerów. Część z nich wzięła udział w wojnie Francji z królestwem Neapolu. W toku dalszych operacji legioniści zdobyli masyw górski Monti Calvi. Rozbiły niemal całkowicie jedna z dywizji austriackich. Generał K. Kniaziewicz w pościgu za wojskami austriackimi sforsował wąwóz w pobliżu Terraciny, zdobył twierdzę Gaetę, a potem uczestniczył w pochodzie na Kapuę i Neapol. Legioniści brali następnie udział w wiosennej kampanii 1799 roku w ramach walki Francji z tzw. drugą koalicją antynapoleońską. 2 legia walczyła nad Adygą, gdzie poniosła ogromne straty - około 2 tysięcy rannych i zabitych w trakcie bitew pod Legnano i Magnano. Wtedy też śmiertelna ranę otrzymała gen. Rymkiewicz. Część rozbitych wówczas wojsk francuskich i polskich schroniła się do twierdzy w Mantui. Po jej kapitulacji dnia 29 lipca 1799 roku wszyscy Polacy, którzy pochodzili z zaboru austriackiego zostali wydani Austriakom. W trakcie zmagań 2 legii nad Adygą, 1 legia pod dowództwem gen. J. H. Dąbrowskiego w sile 5 batalionów piechoty i 2 szwadronów jazdy ruszyła na północ w kierunku Lombardii, opanowanej przez wojska rosyjskie i austriackie. W dniach 17-19 kwietnia tegoż roku legioniści wzięli udział w krwawej bitwie nad Trebbią w pobliżu Piacenzy, z której gen. Dąbrowski wyprowadził zaledwie 1,5 tysięcy żołnierzy. Następne bitwy pod Novi i Bosco, mimo iż chwalebne przyniosły Legionom dalsze straty. W wyniku tych walk, tylko 800 żołnierzy zostało pod bronią.

W tej sytuacji gen. J. H. Dąbrowski udał się do Paryża, aby uzyskać środki na odbudowę Legionów polskich. Uzyskał zgodę na sformowanie nowej Pierwszej Legii Polskiej. Jej oddziały dowodzone przez J. H. Dąbrowskiego i składające się głównie z Polaków, którzy będąc w armii austriackiej dostali się do niewoli francuskiej, w końcu 1800 roku liczyły ponad 6 tysięcy żołnierzy. We wrześniu 1799 roku nad Renem powstała Legia Naddunajska, która została wzięta na żołd francuski. Legią tą dowodził gen. K. Kniaziewicz. Po podpisaniu pokoju w Luneville w 1801 roku doszło do nowej reorganizacji Legionów. Legia Dąbrowskiego została podzielona na dwie półbrygady, trzecią utworzono z Legii Naddunajskiej.

Brak perspektyw na bezpośrednią walkę o niepodległość Polski doprowadził z czasem do zwątpienia. Oficerowie poczęli krytykować politykę Francji i licznie zaczęli się podawać do dymisji. Sami Polacy stali się także wówczas bardzo niewygodni dla Napoleona. Dlatego też cesarz Francuzów już w latach 1802-1803 wysłał dwie półbrygady na wyspę Santo Domingo (obecnie Haiti) na Morzu Karaibskim, celu pomocy w tłumieniu tamtejszego powstania Murzynów. Spośród 6 tysięcy Polaków tam wysłanych, tylko kilkuset wróciło po latach do Europy. Santo Domingo stało się symbolem tragicznego losu legionistów, którzy zostali zmuszeni do przeciwstawieni się narodowi walczącemu o wolność. W tym samym czasie trzeci półbrygada, która liczyła około 4 tysięcy żołnierzy uczestniczyła w kolejnych kampaniach napoleońskich: brała udział w zwycięstwie wojsk francuskich nad austriackimi pod Pastel Franco w dniu 24 listopada 1805 roku. Po utworzeniu zależnego od Francji królestwa Neapolu, legioniści zostali przydzieleni do dyspozycji jego władcy, jakim został brat Napoleona - Józef Bonaparte. Brali wówczas udział w walkach z angielskim korpusem ekspedycyjnym. Podczas kampanii z 1806 roku pozostałe, nieliczne wówczas jednostki, zostały skierowane na ziemie polskie do walki z Prusami. Ich oficerowie i żołnierze weszli w skład armii Księstwa Warszawskiego lub oddziałów polskich walczących w armii Napoleona.

W Legionach polskich walczyło ogółem około 35 tysięcy ludzi. Z tej liczby zginęło około 20 tysięcy. Legiony polskie mimo dość krótkiego okresu egzystencji stały się szkołą demokracji i patriotyzmu. Wśród żołnierzy krzewiono idee republikańskie, które pobudzały do walki nie tylko o niepodległość ojczyzny, ale także o sprawiedliwy ustrój. Legiony polskie przygotowały też kadrę dowódców, która po zapoznaniu się z zasadami nowoczesnej sztuki wojennej, odegrała znaczną rolę w wojnach napoleońskich. Niektórzy z nich wzięli także udział w powstaniu listopadowym. Dla kolejnych pokoleń stały się Legiony polskie przykładem pierwszej po rozbiorach walki o niepodległość. Same losy legionistów stały się tematem licznych utworów literackich. Wystarczy wymienić chociażby "Popioły" Stefana Żeromskiego.

9. Księstwo Warszawskie.

Księstwo Warszawskie utworzone zostało w 1807 roku. Powstało ono na mocy traktatu w Tylży zawartego pomiędzy Francją Napoleona I a Rosją Aleksandra I. Księstwo Warszawskie utworzone zostało z ziem polskich drugiego i trzeciego zaboru pruskiego. Na panującego wybrano króla saskiego Fryderyka Augusta. W tym momencie obszar księstwa wynosił 104 tys. km kwadratowych a liczba mieszkańców wynosiła 2,6 mln. Księstwo dzieliło się na 6 departamentów( warszawski, poznański, bydgoski, kaliski, łomżyński i płocki) oraz 60 powiatów. Konstytucja, wzorowana na konstytucji francuskiej, nadana została 22 lipca 1807 roku przez Napoleona w Dreźnie.

Księstwo zorganizowane zostało w postaci monarchii konstytucyjnej. Władca posiadał pełną władzę wykonawczą. Dysponował też prawem inicjatywy ustawodawczej, mianował członków senatu oraz zarządzał wybory do izby poselskiej. Jako organ doradczy króla powstała Rada Stanu przejęta z modelu francuskiego Składała się ona przede wszystkim z ministrów. Posiadała funkcje administracyjne i sądownictwa administracyjnego . Opracowywała także projekty praw wydawanych przez króla. Siłą rzeczy ograniczało to rolę sejmu, który miał być zwoływany co dwa lata na dwa tygodnie w celu przedyskutowania i przyjęcia projektów wysuniętych przez Radę Stanu. Sejm Księstwa składał się z izby pierwszej czyli senatorskiej oraz z izby drugiej poselskiej. Kompetencje sejmu ograniczone były do ustawodawstwa w zakresie podatkowym, wprowadzanie zmian w zakresie cywilnym i karnym.

W 1809 roku wybuchła wojna między Francją a Austrią. Austria poniosła w niej klęskę. Na mocy pokoju wiedeńskiego ( 14.X ) Księstwo Warszawskie otrzymało ziemie zabrane przez Austrię w trzecim rozbiorze a więc Lubelszczyznę, Kraków i Galicję wschodnią. Nowe tereny podzielono na cztery departamenty: krakowski, radomski, siedlecki i lubelski. Obszar Księstwa wzrósł do 151 000 km kwadratowych a ludność do 4,3 mln.

Jeśli chodzi o sytuację gospodarczą to nie była ona łatwa. Mimo to następuje znaczny rozwój przemysłu włókienniczego, głównie w zachodniej Wielkopolsce. W miarę dobrze prosperowało sukiennictwo, nastawione głownie na handel z Rosją oraz na potrzeby rosnącej armii. Sukiennictwo swój rozwój zawdzięcza głównie temu, że posiadacze ziemscy zaczęli zajmować się hodowlą głównie owiec, co sprawiło, że niepotrzebny stał się import z zagranicy. Z innych dziedzin rolnictwa rozwinęły się także gorzelnictwo i browarnictwo. W związku z rosnącymi potrzebami armii ożywiła się produkcja górniczo-hutnicza.

Rozbudowa i utrzymanie armii pociągały za sobą olbrzymie kwoty. Na początku Księstwo zobowiązane było (przez Napoleona) do utrzymania 30 tysięcznej armii. Od roku 1809 liczba ta została podwojona by w roku 1812 osiągnąć niemal 100 tysięcy. Armia opierała się na powszechnym poborze. W drodze losowania wybierano rekruta do 6-letniej służby wojskowej, spośród wszystkich mężczyzn w wieku od 20 do 28 lat. Żołnierzy rekrutowano głównie z chłopów gdyż bogatsze warstwy mogły się wykupić od tego obowiązku.

W 1812 roku Francja i Rosja znalazły się w stanie wojny. Półmilionowa armia Napoleona (w tym prawie 100 tysięcy wojsk Księstwa) przemaszerowała przez Księstwo i po przekroczeniu rzeki Niemen (graniczna rzeka między Księstwem a Rosją) wkroczyła do Rosji. Wojska Księstwa miały znaczny udział w kampanii rosyjskiej. Wykazały się w bitwach pod Smoleńskiem, Borodino oraz podczas powrotnej przeprawy przez rzekę Berezynę. Wojna z Rosją zakończyła się dla Francji klęską. Siłą rzeczy spowodowało to również klęskę uzależnionego od Francji Księstwa Warszawskiego. Armia poniosła ogromne straty. Do kraju powróciło zaledwie 24. tysięcy żołnierzy. Nie była to siła zdolna do powstrzymania podążających za Napoleonem Rosjan. Wojska rosyjskie wkroczyły do Księstwa w styczniu 1813 roku. Ostateczna jednak decyzja o losach Księstwa podjęta została na Kongresie Wiedeńskim ( 1814-15).

Zwycięskie państwa tzn. Rosja, Prusy, Austria i Anglia zadecydowały o podziale ziem Księstwa Warszawskiego. Prusy otrzymały departamenty poznański i bydgoski oraz miasta Gdańsk i Toruń. Austria otrzymywała obwód tarnopolski i Wieliczkę z jej kopalniami soli ( tzw. saliny ). Kraków stał się wolnym miastem pod opieką trzech sąsiednich państw czyli Rosji, Prus i Austrii. Reszta terenów już jako Królestwo Polskie miała być związana konstytucją i osobą monarchy ( car Rosji był jednocześnie królem Królestwa Polskiego ) z cesarstwem rosyjskim.

Podsumowując, Księstwo Warszawskie istniało zaledwie 8 lat. Było w swym istnieniu bardzo uzależnione od Francji napoleońskiej. To przez Napoleona zostało utworzone i to wraz z jego klęską przestało istnieć. Był to jednak okres znacznego ożywienia gospodarki. Przemysł sukienniczy i górniczo-hutniczy stał na dobrym poziomie. Było to jednak wynikiem zapotrzebowania rosnącej armii. Taki był więc cel utworzenia Księstwa. Napoleon potrzebował w Europie wschodniej swego rodzaju zaplecza i bazy wypadowej w kierunku Rosji.

10. Omów postanowienia kongresu wiedeńskiego w sprawie ziem polskich.

Na progu XIX w. na terytorium polskim, które w wyniku trzech rozbiorów zostało podzielone między trzech zaborców, dochodziło do ciągłych konfliktów. Na arenie międzynarodowej wzrosła pozycja Prus i Rosji, a sojusz tych dwóch państw z Austrią dyktował nowy ład na starym kontynencie. Francja pod wodzą Napoleona wysunęła się na czoło politycznych działań. W 1807r. został zawarty w Tylży traktat pokojowy między Francją, Prusami i Rosją. Na jego mocy utworzone został Księstwo Warszawskie z części ziem polskich, które zagarnęły Prusy. Prusom pozostawiono jedynie północny fragment Pomorza, a Gdańsk został uznany za wolne miasto. Natomiast Rosji przyznano część powiatów podlaskich, z których utworzono obwód białostocki.

Jednak postanowienia traktatu z Tylży okazały się bardzo nietrwałe. Księstwo Warszawskie, chociaż formalnie było niezależne, to zostało w pełni podporządkowane Francji i Napoleonowi.

Nastąpił szybki rozwój armii. Szacuje się, że początkowo w wojsku było 45 tys.. żołnierzy, ale w szybkim tempie liczba ta wzrosła do 100 tys. Armia ta uczestniczyła w wyprawie Napoleona do Rosji, która jednak zakończyła się fiaskiem, a tym samym przekreśliła szanse na dalsze istnienie Księstwa Warszawskiego.

W 1813r. na obszar Księstwa wkroczyły rosyjskie wojska, a Aleksander I (car Rosji) powołał do życia Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego, która miała sprawować w Księstwie władzę (marzec 1813r.). W składzie rady znalazło się dwóch Rosjan, Niemiec, a także dwóch Polaków, którzy jednak byli protegowanymi cara. Dodatkowo powołano także przy Radzie Komitet Centralny złożony z przedstawicieli departamentów, który był organem doradczym i miał pomagać Radzie w kwestiach podatkowych. Poprzez powołane powyższych organów, zapisy zawarte w Konstytucji Księstwa Warszawskiego z 1807r. stały się martwe.

Tymczasem w Europie dochodziło do coraz większych napięć. Austrii i Prusom nie odpowiadało istnienie niezależnego Księstwa. W związku z tym dyplomata pruski i feldmarszałek Karl Friedrich Knesebeck przygotował plan, w którym zawarł swoje propozycje odnośnie nowego podziału polskich obszarów. W jego założeniach granica miała przebiegać wzdłuż Pilicy, Wisły, Narwi i Niemna. Swoje propozycje Prusy wznowiły jeszcze dwa razy (1831, 1863r.).

W 1814r. nastąpił zwrot w sytuacji politycznej na starym kontynencie, ponieważ wojska sprzymierzonych opanowały Paryż. Napoleon został zmuszony do opuszczenia Francji i zesłano go na Elbę. Wtedy też ujrzały światło dzienne plany Aleksandra I. Car rosyjski dążył do zjednoczenia wszystkich polskich ziem pod swoją koroną. Poszukiwał on wsparcia samych Polaków. Znalazł je u bogatej szlachty i arystokracji.

W maju 1814r. w Paryżu podjęto decyzje, że wszystkie ważne kwestie dotyczące ładu w Europie zostaną podjęte podczas kongresu, który odbędzie się w Wiedniu. Na miejsce spotkania wybrano stolicę Austrii, ponieważ to właśnie ten kraj najofiarniej walczył z wojskami Napoleona. To dzięki Austrii w 1813r. nastąpił zwrot w walkach, gdyż szala zwycięstw przechyliła się na korzyść koalicji. Państwo to uważane było również za ideologiczny filar prowadzonej wojny.

W 1815r. do stolicy Austrii przybyło prawie 100 tys. ludzi i 200 poselstw. Na kongresie pojawili się cesarz Franciszek I Habsburg i car Aleksander I Romanow, królowie: Prus, Danii, Bawarii i Wirtembergii oraz książęta, urzędnicy, ministrowie, żony, a także kochani oraz służba.

W delegacji car Aleksandra I znaleźli się również cudzoziemcy, m.in. Adam Czartoryski, Andreij Razumowski i Gustaw Stackelberg. Z Anglii przybył Robert Stewart (hrabia Castlereagh), a w trakcie trwania obrad zastąpił go Arthur Wellington, który poprowadził zwycięskie wojska pod Waterloo. Prusy reprezentował Karl Hardenberg (kanclerz) oraz Wilhelm Humboldt, a Austrię kanclerz Metternich. Z pokonanej Francji przyjechał były minister spraw zagranicznych w rządzie Napoleona- Talleyrand.

W trakcie trwania Kongresu omówione zostały kwestie m.in. Niemiec, Saksonii, Szwajcarii, Niderlandów i Księstwa Warszawskiego.

Sprawa Księstwa Warszawskiego okazał się bardzo absorbująca i trudna. Sposoby rozwiązania jego kwestii były omawiane w trakcie wielu narad i spotkań.

Dzięki staraniom Adama Czartoryskiego społeczeństwo Wielkiej Brytanii opowiadało się za powstaniem niezależnej Polski. Brytyjska burżuazja uważała, że istnienie osłabionej Polski pozwoli na utrzymywanie z nią korzystnych warunków państwowych. Jednak rząd brytyjski był innego zdania, ponieważ sądził, że idea powstania państwa polskiego jest praktycznie nierealna. Kwestia ta została poruszona jednak przez władzę, ale w obawie przed wzrostem rosyjskiej potęgi. Robert Stewart znalazł poparcie u Talleyranda. Francuz chciał zapobiec powstaniu silnego państwa niemieckiego (zwłaszcza powiększonego o Saksonie). Uważał, że należy dążyć do utrzymania niewielkich i słabych państw w Niemczech, które wzajemnie by ze sobą rywalizowały. Talleyrand popierał zatem pomysł, by do Niemiec w zamiast Saksonii przyłączyć obszary polskie. Francuz nie darzył narodu polskiego zbytnią sympatią i uważał, że nie należy im się własne państwo.

Odnośnie rozwiązania kwestii polskiej zostały zgłoszone przez Castelreagh'a trzy rozwiązania, które ujawnił 23 października 1814r. Postulował on przywrócenie państwa polskiego w granicach bądź to sprzed I rozbioru, bądź z 1791r. Trzecia opcja przewidywała taki podział Księstwa Warszawskiego, zgodnie z którym Rosja dostałaby obszary polskie po Wisłę. W zamian Aleksander I miał odmówić przyjęcia polskiego tronu, a Prusy miały nie otrzymać Saksonii. Propozycje te poparł Metternich, ale nie udało mu się nakłonić cara Rosji do ich aprobaty.

Upór Aleksandra I doprowadził do zawarcie między Francją, Austrią i Wielką Brytanią tajnego porozumienia, w którym wszystkie strony podjęły decyzje o wspólnych działaniach oraz o udzielaniu sobie nawzajem pomocy w razie ataku zbrojnego na któreś z państw. Następnie do przymierza dołączyła Bawaria, Hanower i Holandia.

W końcu Prusom przyznano jedynie część Saksonii, a zamian za Toruń, który był ważnym punktem strategicznym.

Spór o kwestię polską zakończył się kompromisem, który zawarto w akcie końcowym - dokumencie wieńczącym obrady Kongresu. Prusom przyznano 2/5 Saksonii, której zamieszkiwało ok. 850 tys. ludzi, Gdańsk, departament bydgoski oraz poznański, a także Toruń. Austrii przypadł w udziale okręg tarnopolski oraz saliny wielickie. Pojawił się natomiast problem z Krakowem, ponieważ żadne państwo nie chciało się zgodzić, by w obszarze Rosji znalazły się dwie polskie stolice. Ostanowiono więc utworzyć Wolne Miasto Kraków, cieszące się niepodległością i neutralnością, pod egidą trzech zaborców: Austrii, Rosji i Prus. Pozostały obszar Księstwa Warszawskiego został związany poprzez konstytucję z carską Rosją. To postanowienie zostało zawarte w artykule I aktu końcowego Kongresu z 9 czerwca 1815r.: "Artykuł I. Księstwo Warszawskie wyjąwszy te prowincje i okręgi, których przeznaczenie zgodnie z poniższymi artykułami jest odmienne, zostaje przyłączone na zawsze do Cesarstwa Rosyjskiego. Będzie ono na mocy swej konstytucji nierozerwalnie związane z Rosją i znajdować się będzie we władaniu Jego Cesarskiej Mości cesarza Wszechrosji, jego spadkobierców i następców po wsze czasy. Jego Cesarska Mość zamierza wedle swego uznania nadać ustrój wewnętrzny temu państwu, które będzie się znajdować pod specjalnym zarządem (...)."

Zapisano również, że car rosyjski otrzyma tytuł króla. Austria, Rosja i Prusy same miały zdecydować, jaki zakres swobód otrzymają Polacy mieszkający na ziemiach podlegających zaborcom. Chodziło również o instytucje narodowe i narodową reprezentację.

Z ziem polskich, które przypadły Prusom, utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie. Jego powstanie miało ukrócić wszelkie sympatie Polaków wobec Rosji. Wielkie Księstwo Poznańskie otrzymało od pruskiego króla możliwość korzystania z przywilejów etnicznych, a także z "autonomii", którą sankcjonowało utworzenie sejmu i funkcji naczelnika. Te posunięcia miały zaspokoić narodowe aspiracje Polaków.

Podjęte na Kongresie Wiedeńskim decyzje odnośnie Księstwa Warszawskiego często nazywane są IV rozbiorem Polski. Jednak taki pogląd często spotyka się z krytyką, ponieważ w trakcie Kongresu podjęto decyzje odnośnie podziału ziem, z których złożone było Księstwo Warszawskie. Odnośnie pozostałych polskich obszarów żadne z państw nie zgłosiło żadnych zastrzeżeń, a kwestia odrodzenia Polski praktycznie przeszłą bez echa. Jedynie Castlereagh w oficjalnej nocie z 15 stycznia 1815r. napisał, że politycy brytyjscy popierają utworzenie Polski. Jednak słowa te były zupełnie bez pokrycia i miały jedynie zaspokoić niepokój brytyjskiego społeczeństwa. Na Kongresie Brytyjczycy nic w tej spawie nie postanowili.

Za jedynego twórcę Królestwa Polskiego można uważać cara Aleksandra I, który podejmował swoje decyzje w opozycji do rad swoich doradców. Aleksander I już wcześniej chciał utworzyć polskie państwo, w którym objąłby tron.

Wszystkie decyzje, które podjęte zostały na Kongresie Wiedeńskim zostały ujęte w jednym dokumencie. 9 czerwca 1815r. podpisano Akt Końcowy, do którego wprowadzono później liczne poprawki. Dokument ten znalazł się w Wiedniu dopiero 20 sierpnia 1815r. po tym jak wędrował po starym kontynencie w celu zebrania podpisów.

Poza zapisami dotyczącymi Polski na Kongresie podjęto wiele ważnych decyzji dotyczących państw europejskich. Francja powróciła do granic sprzed rewolucji francuskiej. Przywrócono w niej także monarchię i usankcjonowano powrót dynastii Burbonów. Królem Francji został Ludwik XVIII. Wielkiej Brytanii przyznano Cejlon i Maltę, a Austria w zamian za zrzeczenie się habsburskich Niderlandów (obecna Belgia) i swoich posiadłości w południowych Niemczech, dostała Wenecję, Salzburg i Lombardię.

Obszar nowoutworzonego Królestwa Polskiego wyniósł 128,500 km2, a zamieszkiwało na nim ok. 3,2mln. Osób (1816r.), a w 1829r. - już 4,1mln. Większość w Królestwie stanowili Polacy. Żydzi stanowili około 12% społeczeństwa, a tereny te zamieszkiwali również Litwini, Niemcy i Ukraińcy.

11. Omów zabór pruski 1815- 1848.

Wielkie Księstwo Poznańskie ustanowiono na kongresie wiedeńskim. W jego skład weszły departamenty Księstwa Warszawskiego - poznański i bydgoski (prawie w całości), oraz część departamentu kaliskiego. Terytorium Wielkiego Księstwa liczyło ok. 29 tys. km , i zamieszkiwało je około 776 tys. ludności (dane z 1815 roku). Nie był to osobny twór państwowy, ale Księstwo miało uzyskać autonomię. Będąc integralną częścią Królestwa Prus,

Wielkie Księstwo miało posiadać odrębne instytucje, zbliżone do instytucji Królestwa Polskiego. Obietnice tego złożył mieszkańcom Wielkiego Księstwa król pruski Fryderyk Wilhelm III, w odezwie z 1815 roku. Wyrazami odrębności były np. nazwa akcentująca organizacyjną odrębność (?Wielkie Księstwo?), własny herb (orzeł pruski z orłem polskim pośrodku, i z napisami w języku niemieckim i polskim), i flaga. Język polski był równorzędny z językiem niemieckim w szkołach czy w urzędach. Zagwarantowano Polakom równy dostęp do urzędów. Wielkie Księstwo posiadało też instytucję namiestnika królewskiego (inne prowincje Prus takiej instytucji nie posiadały), oraz, od 1824 roku, prowincjonalny sejm postulatowy, który przedkładał skargi i petycje w obronie społeczności polskiej. Polacy mieli większość w tym sejmie (zwoływanym co 3 lata), ale jego rola ograniczała się do tworzenia forum na którym posłowie polscy mogli występować w obronie języka polskiego (na ogół bezskutecznie). Za wyraz odrębności Wielkiego Księstwa można też uważać fakt wyłączenia go w 1815 (z przerwami do 1867 roku) ze Związku Niemieckiego. Do 1871 roku inkorporowano je do Związku Północno-Niemieckiego (podobnie jak Prusy Wschodnie i Zachodnie). Do tego czasu król pruski liberalnie traktował tę prowincję, zwłaszcza, że do upadku powstania listopadowego na wschód od Wielkiego Księstwa istniało Królestwo Polskie z własną konstytucją. Król pruski szanował więc z początku narodowe odrębności Księstwa, i jego rządy w Poznańskiem charakteryzowały się liberalizmem.

Król Pruski przybrał tytuł wielkiego księstwa poznańskiego. Namiestnikiem został książę Antoni Radziwiłł (spokrewniony z Hohenzollernami). Jednak jego uprawnienia były niewielkie.

Od 1824 roku liberalne rządy się skończyły. Od tej pory starano się usuwać wszelkie odrębności ustrojowe i narodowe. Zamykano polskie szkoły. Namiestnik pełnił funkcje jedynie reprezentacyjne. Wielkie Księstwo podzielono na dwie regencje (toruńską i poznańską), w których władzę sprawował pruski nadprezydent prowincji, zwany tez niekiedy naczelnym prezesem. Wielkie Księstwo było odtąd prowincją Królestwa Pruskiego, jego autonomia zanikała. W skład regencji wchodziło 26 powiatów, zarządzanych przez landratów. Trzecim z kolei nadprezydentem był Edward Heinrich Flottwell (?) aktywny germanizator. Od 1831 przestano obsadzać urząd namiestnika. Od 1832 roku język niemiecki stał się wyłącznym językiem administracji (później też sądownictwa i notariatu). W 1834 roku dokonano reorganizacji sądownictwa (wprowadzono jego pruską organizację). Podczas gdy w Prusach starostów (landratów) powiatowych wybierały sejmiki powiatowe, to w Księstwie w 1833 odstąpiono od tej zasady, by nie dopuścić do wysuwania polskich kandydatur. W 1833 roku zamknięto tez zakony, i skonfiskowano ich majątek. Wprowadzono też pruski system miar i wag. W 1842 roku do szkół wprowadzono język niemiecki do szkół elementarnych, zwiększono liczbę niemieckich urzędników, i zadbano o napływ ludności niemieckiej do Wielkiego Księstwa. Przeprowadzono też reformę uwłaszczeniową, w związku z która właściciele ziemscy utracili władze wójtowską na rzecz mianowanych przez rząd komisarzy obwodowych. Poprzez ostra germanizację i likwidację odrębności Księstwa po powstaniu listopadowym, odrębność ta została zatarta prawie całkowicie (wraz z nazwą) w ciągu niewiele ponad 20 lat. Jednak odrębność ta przyczyniła się do rozwoju ruchu narodowego w zaborze pruskim. W 1848 roku, po powstaniu wielkopolskim, większą część Wielkiego Księstwa Poznańskiego wcielono do Rzeszy. Pozostałe ziemie stanowiły prowincję poznańską.

12. Omów Królestwo Polskie 1815- 1830.

Powstanie Królestwa Polskiego było wyłączną decyzją cara. Car przeciwstawił się tutaj zarówno swojemu dworowi w Petersburgu, który nie chciał się zgodzić na ogłoszenie Królestwa jak i niektórym państwom biorącym udział w Kongresie, które domagały się całkowitej likwidacji państwa polskiego. Królestwo Polskie miało być stale związane unią personalną z Rosją.

Car miał być królem Polski. Królestwo miało prowadzić wspólną z Rosją politykę zagraniczną. Monarcha miał bardzo szerokie uprawnienia, kierował władzą wykonawczą, powoływał wyższych urzędników państwowych, miał prawo inicjatywy ustawodawczej, posiadał prawo veta wobec uchwał sejmu, miał także prawo do wnoszenia zmian w konstytucji. Król nie miał obowiązku przebywania na terenie królestwa. Podczas jego nieobecności władzę sprawował namiestnik. Namiestnik posiadał bardzo szerokie kompetencje. Organem pomocniczym dla króla czy namiestnika była Rada Stanu. Z Rady Stanu w drodze wyboru powstawała Rada Administracyjna, która była rządem. W tej Radzie Administracyjnej istniały następujące ministerstwa: ministerstwo wyznań religijnych i oświecenia publicznego, ministerstwo spraw wewnętrznych i policji, ministerstwo sprawiedliwości, ministerstwo wojny, ministerstwo przychodów i skarbu. Sejm Królestwa był sejmem 2 izbowym, miał bardzo skromne uprawnienia. Miał prawo podejmowania uchwał, które przedstawiał król, parlament zatwierdzał także budżet państwa i kontrolował działalność rządu. Miał się zbierać raz na dwa lata i obradować przez 30 dni. Skład sejmu i senatu był podobny do tego co stworzył Napoleon w Księstwie Warszawskim. Liczba posłów wynosiła 128 osób, z czego 77 pochodziło ze szlachty, pozostali pochodzili z mieszczaństwa. Konstytucja gwarantowała także pewne prawa wszystkim mieszkańcom, a mianowicie, wolność osobistą, również wolność własności prywatnej, możliwość swobodnego przenoszenia się w obrębie Królestwa, wolność wyznania i druku, z zastrzeżeniem, że nie dotyczyło to ludności pochodzenia żydowskiego. Językiem urzędowym miał być język polski. Urzędy miały być powierzane Polakom. Patrząc na konstytucję, nietrudno zauważyć, że była ona czymś wyjątkowym w ówczesnej Europie. Nawet we Francji mniejsza część społeczeństwa miała prawa wyborcze. Z drugiej strony ta konstytucja była czymś nierealnym. Car w Rosji był władca absolutnym, nie mógł sobie pozwolić na to, by jakieś buforowe państewko ograniczało jego władzę. Dlatego pewne postanowienia konstytucji w ogóle nie weszły w życie. Pewne przepisy konstytucji car zawiesił, ponieważ zastrzegł sobie prawo do interpretowania przepisów konstytucji.

Powierzchnia Królewska Polskiego liczyła 127 tys. km kw. Zamieszkiwało na tej powierzchni blisko 2 mln ludzi w 1815 r., a w 1830 r. liczba ta wzrosła do 4 mln.

W Królestwie rozwija się rolnictwo, następuje pewien okres stabilizacji, ale rolnictwo jest nadal oparte na starych zasadach, obowiązuje pańszczyzna, obowiązuje zasada trójpolówki. Wzrasta produkcja ziemniaków, spadła produkcja zboża, ponieważ przy takim systemie uprawy polskie zboże okazało się zbożem droższym, aniżeli zboże sprowadzane np. ze Stanów Zjednoczonych, i ciężko było znaleźć rynki zbytu. Rozwój produkcji ziemniaka zaowocował tym, że rozwijał się przemysł gorzelniany. Gorzelnie były z reguły zakładane na wioskach. Właściwie każdy dwór starał się o to, by mieć swoją gorzelnię, ponieważ dawało to znaczny dochód dla pana. W majątku ziemskim znajdowała się karczma, a karczmarz musiał sprzedawać gorzałkę produkowaną w gorzelni dworskiej. W ten sposób część pieniędzy ze sprzedawanej gorzałki zostawała na dworze. Wzrasta także w Królestwie Polskim hodowla owiec. Wszelkie przemiany w gospodarce Królestwa dokonują się kosztem chłopa. Szlachta chciała utrzymać pańszczyznę na dawnych zasadach, z wolnych chłopów chciała uczynić parobków. Konstytucja gwarantowała chłopom prawo wolności osobistej, natomiast nie wspominała o prawie chłopa do ziemi. Od 1818 r. dziedzic wsi stawał się jednocześnie wójtem, a to doprowadziło do administracyjnego podporządkowania chłopa panu. Wójt mógł skazać chłopa na grzywnę, areszt lub chłostę. Rząd proponował zastąpienie pańszczyzny czynszem, ale ta forma natrafiała na duże opory. Na wsiach pojawiały się bunty, chłopi organizowali wystąpienia przeciwko panom. Wówczas rząd wydawał dokumenty określające takich chłopów mianem wichrzycieli, burzycieli porządku i stosował wobec nich surowe kary. To sprawiło, że bunt chłopski miał zawsze wymiar lokalny, nigdy nie przybrał wymiarów masowych. Poza rolnictwem, przemiany dokonały się w przemyśle. Tutaj zmiany były znaczniejsze. Chłop, który uzyskał prawo do wolności osobistej opuszczał wieś i szukał pracy w mieście. To był jeden z warunków, że przemysł mógł się rozwijać, były ręce do pracy.

Nadto na terenie Królestwa zaczęły się pojawiać osiągnięcia techniczne. Próbowano unowocześnić przemysł, zastosowano maszynę parową. Rząd zachęcał kapitał zagraniczny do inwestowania w Królestwie Polskim, popierał rozwój przemysłu. Początkowy okres Królestwa Polskiego to masowy napływ towarów pruskich, jeszcze nie ma rozwiniętego przemysłu, Królestwo importuje towary. Ale kiedy na urząd ministra skarbu w Królestwie został powołany Ksawery Drucki-Lubecki to zaproponował powiązanie gospodarski Królestwa z rynkiem rosyjskim. W 1822 r. car zgodził się na przyznanie Królestwu autonomii celnej. Wtedy rząd polski rozpoczął wojnę celną z Prusami. Aby zablokować napływ towarów pruskich, Drucki-Lubecki podniósł cła. Prusy odpowiedziały podniesieniem ceł na polskie zboża. Ta wojna celna zakończyła się sukcesem Królestwa. Import pruskich towarów został ograniczony, natomiast cła na polskie zboża zostały zmniejszone. Drucki-Lubecki opowiedział się także za polityką protekcyjną państwa. Przeprowadził reformę skarbowości. Zaczął prowadzić gospodarkę oszczędnościową, poprawił ściągalność podatków. Dzięki temu doprowadził do równowagi budżetowej. To pozwoliło na zaciąganie przez Królestwo Polskie pożyczek i inwestycje przemysłowe. Ukoronowaniem działalności Druckiego-Lubeckiego było założenie w 1828 r. Banku Polskiego. Ta protekcyjna działalność rządu polegała tez na tym, ze popierano imigrację specjalistów, którzy mogli na terenie Królestwa zakładać zakłady przemysłowe, którzy decydowali się na otwieranie nowych fabryk. Przybyszom zapewniano dogodne warunki osiedlania się na ziemiach Królestwa. Zniesiony został także przymus cechowy, co poprawiło konkurencję. Te działania rządu doprowadziły do rozwoju przede wszystkim przemysłu bawełnianego, włókienniczego oraz sukienniczego. Przemysł włókienniczy koncentrował się głównie w słabo uprzemysłowionej dotychczas części kraju, głównie na Mazowszu i w kaliskim.

Obok produkcji włókienniczej pojawił się przemysł bawełniany. Produkcja tkanin bawełnianych wzrosła w Królestwie pięciokrotnie. Głównym ośrodkiem tego przemysłu stała się Łódź. Dla tych towarów przemysłowych, które Królestwo produkowało, trzeba było teraz znaleźć rynku zbytu. Dlatego rząd przeprowadził pewne inwestycje, które miały ułatwić transport. Przede wszystkim nastąpiła rozbudowa dróg. W ciągu 15 lat zbudowano wówczas na terenie Królestwa ponad 1000 km dróg. Poprawiono komunikację wodną, rzeczną, zbudowano Kanał Augustowski. To pozwoliło na ominięcie tranzytu przez Prusy, a zatem obniżkę cen. Co prawda nadal jeszcze utrzymywała się przewaga importu nad eksportem, ale eksport w ciągu tych 15 lat uległ potrojeniu.

Polityka cara Aleksandra I wobec Królestwa była niejednoznaczna i niekonsekwentna. Z jednej strony car był atakowany przez swój dwór za to, że w ogóle zgodził się na powstanie Królestwa Polskiego. Z drugiej strony feudałowie rosyjscy uważali, że najpierw należało nadać konstytucję samej Rosji, a nie jakiemuś tam Królestwu Polskiemu. Namiestnikiem Królestwa został generał Józef Zajączek, dawny jakobin, republikanin. Przy nim dużą rolę odgrywał pełnomocnik carski, którego konstytucja w ogóle nie przewidywała, został nim Mikołaj Nowosilcow. Był to człowiek niechętnie nastawiony do Polaków. Był przeciwnikiem jakiekolwiek formy liberalizmu, był zwolennikiem silnej władzy jednostki. Dlatego jego działania zmierzały do tego, aby osłabić pozycję Królestwa Polskiego. Podsycał nieufność cara do Królestwa i Polaków. Właściwe kierownictwo losami Królestwa spoczywało w rękach brata carskiego Konstantego. Był to człowiek zakompleksiony, ale za to z wielkimi ambicjami. Został powołany na naczelnego wodza. Trzeba powiedzieć, że umiał docenić to, iż został naczelnym wodzem. Starał się zdobyć zaufanie Polaków. W ogóle nie liczył się z konstytucją. Władzom Królestwa narzucał własne zdanie. W wojsku wprowadził bardzo surową dyscyplinę, wprowadził karę chłosty. To wszystko sprawiło, że zraził do siebie żołnierzy, którzy pamiętali okres Napoleona i inną, bardziej przyjazną atmosferę. Wielu oficerów podało się wówczas do dymisji, natomiast sam Konstanty był dumny z wyszkolonej przez siebie armii. Ta armia miała się sprawdzić podczas powstania listopadowego. Trzeba powiedzieć, że kiedy wojska carskie wkroczyły do Królestwa Polskiego to Konstanty cieszył się nawet ich przegranymi, gdyż to jego armia zwyciężała. Rząd przyjął pozycję służalczą wobec Rosji, a przez to miał coraz mniej do powiedzenia. Ten rząd miał dość silne poparcie arystokracji, bogatego ziemiaństwa i burżuazji. Natomiast działalność księcia Konstantego sprawiła, ze nawet w tych kręgach przychylnych polityce prorosyjskiej zaczęła narastać opozycja. Niezadowolenie miało dwa źródła. Domagali się od cara dopełnienia obietnic i przyłączenia do Królestwa guberni nadgranicznych ukraińskich i litewskich. Po drugie domagano się od cara poszanowania konstytucji, zwłaszcza szlachta województw zachodnich. Chodziło o poszanowanie swobód obywatelskich i stworzenia korzystniejszych warunków dla reform gospodarczych. Do pierwszego konfliktu doszło na sejmie w 1820 r. kiedy zostały ograniczone swobody Królestwa, a mianowicie wprowadzono cenzurę prewencyjną. Było to ograniczenie wolności druku, która była zagwarantowana w konstytucji. Rozbudowana została tajna policja. Coraz częściej zdarzały się przypadki donosicielstwa, pojawiały się aresztowania na tle politycznym. Z oficjalną krytyką tych posunięć cara wystąpili bracia Bonawentura i Wincenty Niemojewscy z Kalisza. Zablokowali oni projekt ustawy, który znosił odpowiedzialność ministrów przed sejmem. W odpowiedzi na to car zawiesił jawność obrad sejmu. Niemojewskim zakazał pojawiać się w swojej obecności. W ten sposób opozycja legalna została pozbawiona możliwości działania. Drobna szlachta, średniozamożni przedstawiciele mieszczaństwa nie dostrzegali dla siebie żadnych korzyści w związku z Rosją, jedynie zyski czerpało tylko bogate mieszczaństwo i bogata burżuazja. Działalność cara, ciągłe ograniczenie swobód Królestwa zrodziło atmosferę sprzyjającą powstaniu organizacji o charakterze tajnym. Te organizacje miały charakter rewolucyjny i narodowościowy. Szczególną rolę w zakładaniu, organizowaniu różnego rodzaju zrzeszeń o tym charakterze miała młodzież oraz niższy korpus oficerski. Jako pierwsi działalność spiskową rozpoczęli studenci. W latach 1817-1823 powstało kilkadziesiąt organizacji spiskowych. Do najbardziej znanych należał tzw. Związek Przyjacielski - zwany także Panta Koina. Liczył zaledwie 20 osób. Na swoich spotkaniach członkowie tego związku nawiązywali do oświecenia, krytykowali stosunku feudalne. Dwaj członkowie tego związku przenieśli się 1819 r. do Berlina, na uniwersytet berliński. Tam założyli także nowy oddział tego związku. Drugim związkiem był Związek Wolnych Polaków. Tutaj był już charakter niepodległościowy wyraźnie określony. Założycielami tego związku byli działacze lewicowi Maurycy Mochnacki i Wiktor Heltman. Swoim zasięgiem związek ten obejmował młodzież studencką, ale także gimnazjalną z terenu Królestwa. Swoją działalność rozszerzył także na tereny Litwy i Krakowa. Przez pewien czas związek ten wydawał nawet jawne pismo "Dekada Polska". Związek został wykryty w 1823 r. Działaczy spotkały represje. Kolejna organizacja to Towarzystwo Filomatów. Powstało z inicjatywy Józefa Jeżowskiego, Adama Mickiewicza i Tomasza Zana. Początkowo filomaci zajmowali się pomaganiem w nauce, to była ich podstawowa działalność, następnie zaczęli się także zajmować zagadnieniami narodowościowymi. Działając na polu wychowania poprzez oddziaływanie na opinię publiczną chcieli doprowadzić do urobienia opinii międzynarodowej, by Polska mogła odzyskać niepodległość. Filomaci utworzyli Związek Promienisty, by w ten sposób lepiej oddziaływać na młodzież. Gdy władze zakazały działalności Związku Promienistych, w jego miejsce powstał Związek Filaretów. Związek Filaretów nie stosował ograniczeń narodowościowych, nie był to tylko związek dla Polaków. W 1823 r. policja carska odkryła istnienie związku. Do Wilna przybył sam Nowosilcow, który miał kierować śledztwem. Po roku śledztwa 20 osób zostało skazanych na długoletnie więzienie lub zesłanie w głąb Rosji. Obok tych związków tajnych studenckich powstawały także konspiracyjne organizacje wojskowe. Największe znaczenie miało tutaj Wolnomularstwo Narodowe założone w 1819 r. przez Waleriana Łukasińskiego. Powstało ono pod przykrywką masonerii, ze względu na to, działalność masonerii była dozwolona. W 32 lożach skupionych było blisko 4 tys. członków. Aleksander I popierał początkowo działalność masonerii, nawet wstąpił do jednej z lóż masońskich, przyjmując tytuł brata i protektora wielkiego wschodu polskiego. W 1822 r. działalność masonerii w Królestwie Polskim została zawieszona. Walerian Łukasiński postanowił wykorzystać struktury masońskie, wykorzystać także niektórych ludzi, by stworzyć związek o charakterze narodowym. Celem miało być zjednoczenie ziem polskich i niepodległość. Walka o niepodległość miała wybuchnąć w dogodnej sytuacji międzynarodowej. Początkowo działalność miała na celu pozyskanie opinii publicznej dla wolnomularstwa. Swoim zasięgiem ta organizacja objęła całe Królestwo Polskie, objęła także tereny Księstwa Poznańskiego. Kiedy pojawiło się niebezpieczeństwo wykrycia przez carską policję organizacji, Łukasiński zawiesił działalność Wolnomularstwa Narodowego, a w jego miejsce stworzył organizację bardziej zakonspirowaną Narodowe Towarzystwo Patriotyczne.

Odrzucone teraz zostały formy masonerii. Podstawą organizacji były kilkuosobowe grupy nie znające się nawzajem, którymi kierował komitet centralny, w skład którego weszli przedstawicieli wszystkich zawodów. W 1822 r. został aresztowany Łukasiński, przyznał się on do zorganizowania Wolnomularstwa Narodowego, aby w ten sposób ukryć istnienie Towarzystwa Patriotyczne. Został skazany na 9 lat twierdzy, pozbawiono go stopnia oficerskiego, został przewieziony początkowo do Zamościa, później do twierdzy do Schlisselburga. Więziony był tam do śmierci. Po aresztowaniu Łukasińskiego kierownictwo Towarzystwa Patriotycznego objął pułkownik Seweryn Krzyżanowski. Działalność Towarzystwa została wyraźnie zahamowana.

13. Geneza powstania listopadowego.

Na wybuch powstania złożyły się 2 grupy przyczyn:

1. Wydarzenie 15 lat istnienia Królestwa Polskiego:

· zawiedzione nadzieje na pełną niepodległość

· nie powiększenie królestwa o dawne ziemie polskie

· arogancja władzy rosyjskiej

· nie przestrzeganie konstytucji

· nie tolerowanie jakiejkolwiek opozycji nawet legalnej

· chłopi liczyli na poprawę swojego położenia (byli wolni ale bez ziemi)

2. Psychiczne życie narodu:

· konsekwentna walka o niepodległość ojczyzny

· brutalne niszczenie przez zaborcę polskiej tradycji

· tłumienie ruchów narodowych

· prześladowania tajnych związków patriotycznych

Przyczyn wybuchu powstania listopadowego należy upatrywać w sytuacji, jaka panowała w Europie Zachodniej przed jego wybuchem. Fala walk narodowowyzwoleńczych, jaka "przetoczyła" się po Europie, oraz skutki nieurodzaju w 1830 zaowocowały podniesieniem polskiego sztandaru wyzwoleńczego. Odzyskanie niepodległości przez Greków w 1829, Belgów w 1830 oraz wybuch rewolucji we Francji spowodowały, że nastrój rewolucyjny zapanował w Warszawie. Wzrost niezadowolenia w Królestwie Polskim z rządów cara Mikołaja I (łamanie konstytucji, wprowadzenie cenzury) i Wielkiego Księcia Konstantego (wprowadzenie kar cielesnych) spowodowały, że lud warszawski występował przeciwko wojsku carskiemu. Zaczęto organizować manifesty.

Kolebką insurekcji była założona w 1828 roku Szkoła Podchorążych Piechoty, która za cel postawiła sobie powstanie zbrojne. Na czele organizacji stanął podporucznik Piotr Wysocki. Momentem decydującym o rozpoczęciu działań zbrojnych stało się zagrożenie wykrycia organizacji oraz plany cara Mikołaja I wykorzystania wojska Królestwa Polskiego do tłumienia ruchów wolnościowych w Europie Zachodniej.

14. Omów działania wojenne w powstaniu listopadowym.

TYTUŁEM WSTĘPU: Rozbite w 1828 roku Towarzystwo Patriotyczne jeszcze w tym samym roku znalazło kontynuatorów w tajnym sprzysiężeniu w warszawskiej szkole podchorążych założonym przez ppor. Piotra Wysockiego. Celem spisku była jednoznacznie pojmowana niepodległość. W listopadzie 1830 policja carska wpadła na trop spiskowców i rozpoczęła pierwsze aresztowania. Przygotowywane powstanie musiało zostać przyspieszone, aby uniknąć spalenia całej siatki. Termin wybuchu powstania ustalono na 28 listopada 1830 roku.

Wieczorem 29 listopada cywilni spiskowcy uderzyli na Belweder, ale atak prowadzony przez Seweryna Goszczyńskiego nie powiódł się. Wielki książę Konstanty ocalał i uciekł z Warszawy. W tym samym czasie do walki ruszyli podchorążowie. Sygnałem do walki miało być podpalenie browaru na Solcu, pożar jednak nie został wszędzie zauważony. Idących Nowym Światem podchorążych witały wrogie spojrzenia mieszczan i arystokracji. Również kilku polskich generałów odmówiło współpracy, za co zostali rozstrzelani. Udało się jednak opanować całe miasto z Arsenałem. Konstanty wyprowadził jednak oddziały ze zrewoltowanej stolicy i czekał na rozwój wydarzeń pod miastem. W nocy z 29 na 30 listopada pod kierunkiem Druckiego-Lubeckiego zwołano posiedzenie Rady Administracyjnej, która wezwała do spokoju. Podjęto rozmowy z Konstantym i powołano do składu rady Adama Czartoryskiego.

1 grudnia spiskowcy zawiązali Towarzystwo Patriotyczne z Lelewelem na czele. Pod naciskiem Towarzystwa Rada Administracyjna utworzyła Rząd Tymczasowy (na czele Czartoryski; do władz wszedł Lelewel). Naczelną władzę wojskową powierzono generałowi Józefowi Chłopickiemu, który 5 grudnia obwołał się dyktatorem (chciał doprowadzić do wojny z carem).

18 grudnia sejm uznał powstanie za narodowe. W styczniu 1831 doszło do Warszawy, że car żąda natychmiastowej kapitulacji i ukarania buntowników. Chłopicki podał się do dymisji (nie zrobił nic aby rozszerzyć powstanie).

25 stycznia pod naciskiem Towarzystwa Patriotycznego sejm zdetronizował Mikołaja I. Po detronizacji cara wybrani Rząd Narodowy (Czartoryski, Lelewel,...). Sejm mianował naczelnym wodzem Michała Radziwiłła.

W kierunku Królestwa car skierował 120 tysięczną armię Iwana Dybicza, która 5 lutego przekroczyła granicę Królestwa. Armia maszerowała na Warszawę. Do pierwszego starcia doszło pod Stoczkiem, dywizja gen. Dwernickiego odniosła zwycięstwo nad częścią wojsk rosyjskich. Następnie stoczono potyczki pod Dobrem, Wawrem i Białołęką.

25 lutego Dybicz zaatakował pod Olszynką Grochowską. Olszynka przechodziła kilkakrotnie z rąk do rąk. W czasie bitwy ciężko ranny został Chłopicki i jego miejsce zajął gen. Skrzynecki.. Obie armie poniosły duże straty. Polacy cofnęli się na Wolę. Nowy wódz naczelny Skrzynecki myślał o rokowaniach, nie wierzył w zwycięstwo.

7 marca Rosjanie cofnęli się w okolice ujścia Wieprza (problemy z zaopatrzeniem i epidemia cholery)

Opracowano plan kontrofensywy (gen. Prądzyński). Początkowo atak przynosił skutki. Odniesiono zwycięstwa pod Wawrem, Dębem Wielkim, Iganiami. Skrzynecki wstrzymał dalszą ofensywę nie wierząc w możliwość pokonania Dybicza. Działania wojenne ustały na kilka tygodni. Dybicz stracił około 40 tys. żołnierzy.

W maju wódz naczelny pod naciskiem opinii przyjął plan zniszczenia resztek armii rosyjskiej ale własną niechęcią, nieudolnością, zaprzepaścił go ponosząc klęskę pod Ostrołęką, gdzie zginęło 6 tys. polskich żołnierzy.

Na Litwie powstanie zaczęło się stosunkowo późno, w marcu 1831. Dopiero wiosną nieliczne oddziały zaczęły operować na zapleczu armii rosyjskiej, opanowując teren i przecinając drogi zaopatrzenia. W maju 1931 skierowano na Litwę 2 korpusy. Próba zajęcia Wilna zakończyła się klęską (20 czerwca).

W czerwcu 1831 zmarłego na cholerę Dybicza zastąpił Iwan Paskiewicz. Przy zupełnej bezczynności generała Skrzyneckiego przeprawił on swoje siły przez Wisłę i natarł od strony Sochaczewa.

11 sierpnia pozbawiono dowództwa Skrzyneckiego i oddano je gen. Dembińskiemu. Nieudolne dowodzenie wywołało oburzenie Radykałów Towarzystw Patriotycznego, zażądali oni ukarania zdrajców i uzbrojenie ludu. 15 sierpnia w Warszawie wybuchły zamieszki, tłum wdarł się do zamku, zamordował kilku generałów oraz szpiegów Nowosilcowa. Rząd podał się do dymisji i zaczęto poszukiwać człowieka silnej ręki. Wybór padł na Jana Krukowieckiego, którego obwołano dyktatorem. Jego pierwszym posunięciem było rozwiązanie Towarzystwa Patriotycznego i aresztowanie jego członków.

Do Warszawy zbliżała się armia Paskiewicza. 6 września zaatakowała ona Wolę. Po dramatycznej obronie została ona zdobyta (zginął gen. Sowiński). Krukowiecki podjął rokowania ale sejm odebrał mu władzę. 8 września stolica skapitulowała. Siły polskie liczyły wtedy 60 tys. żołnierzy i można się było z powodzeniem bić, zabrakło jednak wiary i wybitnych dowódców. Nowy wódz gen Rybiński podjął pertraktację z wrogiem i w dniu 5 października dowodzony przez niego korpus polski przekroczył granicę pruską i został internowany. Razem z wojskiem na emigrację udali się działacze powstańczy. Oznaczało to kres powstania.

15. Omów władze powstańcze i główne ugrupowania w powstaniu listopadowym.

/ z tym miałam spory problem… proponowałabym poszukać w podręcznikach jeszcze… /

Władze powstania listopadowego można podzielić na:

- władze ustawodawczą

- władze wykonawczą

Władzą ustawodawczą był sejm. Składał się on z Izby Poselskiej oraz Izby Senatorskiej.

Sejm 18 XII 1830 roku uznaje powstanie za narodowe. Natomiast 20 XII 1830 roku powierza generałowi Chłopickiemu urząd legalnego dyktatora. Kolejną ważną decyzją było ogłoszenie detronizacji cara Mikołaja I. Miało to miejsce 25 I 1831 roku. Sejm na wniosek Joachima Lelewela, ustanowił polskie barwy narodowe. W dniu 3 II 1831 roku Sejm uchwalił ustawę o Rządzie Narodowym. Natomiast władzę wykonawczą powstania listopadowego stanowiła Rada Administracji, która pózniej przekształciła się w Rząd Tymczasowy, a ten z kolei w Rząd Narodowy.

Kolejnymi prezesami Rządu Narodowego byli:

- ks. Adam Czartoryski (do 15 VIII)

- J. Krukowiecki (do 7 IX)

- B. Niemojewski (do 23 IX)

Rząd Narodowy utworzył następujące ministerstwa: Wojny, Przychodów i Skarbu, Spraw Wewnętrznych, Sprawiedliwości, Wyznań Religijnych i Oświecenia oraz Spraw Zagranicznych.

Do najważniejszych działań Rządu Narodowego należy zaliczyć:

- powołanie wodza siły zbrojnej

- powołanie pospolitego ruszenia 21 VI 1831 roku

- rozpisanie pożyczki wewnętrznej

- utworzenie dyplomacji powstańczej

Należałoby również wymienić główne ugrupowania polityczne w powstaniu listopadowym, ponieważ to ściśle łączyło się ze sprawowaniem władzy.

I - obóz arystokratyczny (Księcia Czartoryskiego)

Godził się na walkę licząc na poparcie mocarstw europejskich, łudził się on, że dojdzie do porozumienia z carem.

II - lewica Towarzystwa Patriotycznego (Pułaski)

Radykałowie, uważali się za szlacheckich rewolucjonistów i domagali się reform, w tym także chłopskiej, chcieli chłopa powołać pod broń.

III - prawica Towarzystwa Patriotycznego oraz Kaliszanie; nie chcieli pogłębienia powstania i przekształcenia go w ruch ogólnonarodowy, byli zwolennikami monarchii i ściśle przestrzeganej Konstytucji.

Rola Sejmu w powstaniu była niebagatelna. Wytyczał nie tylko cele i kierował powstaniem, ale dla ogromnej większości Polaków stał się także najwyższym autorytetem politycznym. Ale można spotkać się z odmienną opinią. Przywódca obozu Konserwatywno - Liberalnego Książę Adam Czartoryski oskarżył Sejm, iż był sprawcą upadku powstania, powołał bowiem słaby Rząd Narodowy i pozbawił go możliwości skutecznej kontroli wodza naczelnego. Doktrynerstwo Sejmu, nadmierne gadulstwo stało się zaprzeczeniem energicznego działania. W sumie Sejm przyniósł niewiele pożytku sprawie narodowej, znacznie więcej szkód. Poglądy Księcia Czartoryskiego rozwijało wielu publicystów i pisarzy Konserwatywnych. Przede wszystkim Karol Hoffman, który dowodził, że z chwilą przejęcia władzy z rąk dyktatora generała Chłopickiego przez Sejm powstanie, przeszło na drogę najzgubniejszą na drogę formalności Konstytucyjnych, wielomówstwa, urzędomanii. Publicysta, wyrażał w tym wypadku opinie Księcia Czartoryskiego. Historyk Walerian Kalinka widział w Sejmie powstańczym 1831 roku przeżytek wieku XVIII, zgubną anarchię, co zniszczyła Polskę, zniweczyła władze Królewską i dążyła w XIX wieku na zgubę rozwijającego się Królestwa Polskiego. Ustawą z dnia 24 I 1831 roku o władzy wodza naczelnego Sejm przejawił zaślepienie nie do darowania, gdyż jako instytucja kolegialna, niekompetentna do spraw strategii i taktyki wojennej, nie mógł skutecznie kontrolować wodza, tym bardziej, że obradował publicznie. Z kolei Jan Alcjato dowodził, że właściwie można i należy mówić o dyktaturze Sejmu w strukturze władz powstańczych. Dyktaturze niezdarnej, Karykaturze francuskiego Konwentu, złożonej z 200 głów. Ta nieudolna dyktatura sejmowa powołała dwustopniowy, słaby rząd i podporządkowała mu ministrów.

Zapewne, Sejm nasz nie stał się francuskim Konwentem z epoki rewolucji, ale nie przypominał też haniebnego Sejmu grodzieńskiego. Ożywił i wzbogacił treść wewnętrzną powstania, detronizując Mikołaja i odrzucaniem układów sejm Powstania Listopadowego znalazł miejsce w historii narodowej.

Jednym z istotnych etapów umocnienia i rozwoju Powstania Listopadowego było powołanie Rządu Narodowego uchwałą sejmową z 29 stycznia 1831 roku. Wtem sposób po dwu miesiącach trwania powstania, po załamaniu się prób zawarcia kompromisu z carem - zrywano w sposób wyrażny z utrzymywaniem podstawowych instytucji prawno - administracyjnych określonych Konstytucją 1815 roku.

Modyfikacje władz konstytucyjnych od pierwszego momentu powstania przyniosły zmiany składu personalnego Rady Administracyjnej (nocą 30 listopada) i utworzenie przez nią Wydziału Wykonawczego (1grudnia ) złożonego z przedstawicieli Rady Administracyjnej, senatu i izby poselskiej pod prezydencją Księcia Adama Czartoryskiego. Nowy organ władzy miał podejmować decyzje w „sprawach nagłych” i wymagających „nowych przepisów” (tzn. praw), ale odbył jedno posiedzenie, a faktyczną władzą zwierzchnią pozostała Rada Administracyjna. Rosnąca aktywizacja i nacisk lewicy wzywającej niekiedy do „postanowienia rządu prawdziwie rewolucyjnego” (M. Mochnacki), a zarazem dążenia prawicy do wyeliminowania przedstawicieli Towarzystwa Patriotycznego z najwyższych władz sprawiły, że Rada Administracyjna podała się do dymisji powołując 2 grudnia pięcioosobowy Rząd Tymczasowy z Czartoryskim na czele (przekształcony 21 grudnia w 5 osobową Najwyższą Radę Narodową, w której obok Czartoryskiego zasiadał Stanisław Barzykowski ).Działał on również w okresie dyktatury Chłopickiego, który powierzył rządowi nadzór nad całą administracją wewnętrzną i „szybkością działań ministrów” oraz prowadzenie polityki zagranicznej. Po upadku dyktatury Chłopickiego (17-18 I 1831) konieczne stało się podjęcie decyzji w sprawie form i uprawnień najwyższych obok Sejmu władz powstańczych.

Ostatecznie na podstawie uchwały Sejmu 29 stycznia Rząd Narodowy otrzymał bardzo ograniczoną „władzę Konstytucyjną Królewską” (władza rządząca ), a więc pośredniczącą między władzą wykonawczą (ministrowie) a ustawodawczą (którą Sejm zagwarantował sobie bez reszty). W ramach ściśle określonych i wyliczanych konkretnych funkcji rząd miał prawo dysponowania dochodami skarbu państwa zgodnie z zatwierdzonym przez Sejm budżetem, zawierania umów międzynarodowych oraz nominacji zastępcy na wodza naczelnego, wyższych oficerów.

Do jego kompetencji należało powoływanie, odwoływanie i zawieszanie urzędników administracji państwowej wyższego i średniego szczebla (z wyjątkiem senatorów), nominowanie średniej hierarchii Kościelnej oraz prezesów, prokuratorów i sędziów wszystkich sądów. Ponadto Rząd Narodowy powoływał agentów dyplomatycznych, nadawał najwyższe odznaczenia wojskowe, określał symbole narodowe oraz miał prawo łaski (z wyjątkiem spraw o zbrodnie stanu).Sejm wzmocnił jeszcze swą pozycję wobec rządu gwarantując sobie (w uchwale 22 stycznia) inicjatywę prawodawczą na równi z rządem i ustalając zasadę, że projekty praw przyjęte w obu izbach sejmowych nie będą wymagały aprobaty rządu. Co gorsza wbrew opiniom Barykowskiego, a potem i innych członków rządu. Sejm nie zagwarantował Rządowi Narodowemu jakiejkolwiek kontroli nad działalnością wodza naczelnego.

Mówiąc o władzach Powstania Listopadowego należałoby wspomnieć postać Chłopickiego.

5 grudnia 1830 roku Chłopicki w obecności wojska polskiego ogłosił się dyktatorem, w nadziei, że doprowadzi do pojednania z carem. Miał on poparcie zarówno konserwatystów, jak i patriotycznej młodzieży. Mimo wrogiego stosunku do powstania generał Chłopicki jeden z nielicznych okrytych sławą generałów napoleońskich, od pierwszych dni powstania cieszył się sympatią i ogromną popularnością w społeczeństwie. Często porównywano go z Kościuszką. Celem dyktatury generała Chłopickiego było, podobnie jak i poprzednich władz, dążenie do znalezienia wyjścia z wytworzonej sytuacji: „nie zrywając formalnie związków z Mikołajem, nie dopuścić do jakichkolwiek przeobrażeń społecznych określonych mianem anarchii, pozbawić sprawców i zwolenników powstania możności kształtowania opinii publicznej i wywierania nacisku na organy władzy”. Dyktator, utrzymujący obok siebie rząd, chciał zrzucić część odpowiedzialności na tę władzę. Najważniejsze stanowisko ministerialne (wojsko, skarb, sprawy wewnętrzne) obsadzili, w większości zdecydowani przeciwnicy powstania, pozostający w bliskich stosunkach z Chłopickim. Piętno tymczasowości fatalnie zaważyło na tworzeniu nowych sił zbrojnych. Dopiero w końcu grudnia 1830 roku, po licznych perswazjach, Chłopicki zgodził się na powiększenie siły zbrojnej i tworzenie nowych pułków. Dyktator uparcie stał na stanowisku, że wojna z carem jest niemozliwa.

16. Omów emigrację polską po powstaniu listopadowym.

Wielka Emigracja, mająca miejsce po klęsce powstanie listopadowego, nie była planowana, zrodziła się nagle i to już w niecały rok po powstaniu. Początkowo emigrowali głównie cywile: politycy, dziennikarze i urzędnicy, później dopiero wojskowi. Jednym z pierwszych organizatorem emigracji był Józef Bem. To on doprowadził do przerzucenia tysięcy internowanych oficerów i żołnierzy powstańczych do Francji. Polacy, przemierzając odległe kraje, starali się zapoznać z ich kulturą, historią, sztuką, gospodarką. Zwiedzano zabytki, składano hołdy poległym Polakom - m.in. na grobie Kościuszki. To pobudzało nastroje patriotyczne wśród wychodźców. Niestety, początkowa sympatia krajów przyjmujących emigrantów stopniowo zanikała. Szczególnie ozięble witano emigrantów we Francji, gdy docierali na miejsce swego przeznaczenia. Wynikało to z faktu, że Francuzi nie chcieli prowadzić aktywnej polityki wobec Polski, a napięcie, jakie panowało w Europie nie wykluczało możliwości wojny. Polska emigracja stała się zatem rezerwą wojskową i atutem w rozgrywkach dyplomatycznych między Paryżem a Petersburgiem. Było to z wiadomych względów niekorzystne dla Polaków. Polacy z kolei liczyli na zgodę na utworzenie legionów, które w przyszłości miały by podjąć działania zmierzające do odzyskanie niepodległości. Do roku 1847 przez emigrację przeszło 11 tysięcy Polaków. Niestety, pomimo otrzymywanego zasiłku, z powodu wielkiej ilości emigrantów wychodźcy znaleźli się w bardzo trudnych warunkach materialnych. Najgorzej przebiegało życie emigrantów na prowincji. Panował tam niedostatek. Emigranci przeżywali wtedy bardzo trudny okres i byli rozbici wewnętrznie. Jedni liczyli na nowe powstanie na ziemiach polskich, drudzy na rewolucję i wojnę europejską, a jeszcze inni chcieli czekać na upadek caratu. Wielu traciło nadzieje i podejmowało prace na obczyźnie. Powstawały jednak ośrodki i obozy polityczne na emigracji,a główne to:

1. Komitet Narodowy Polski. K N P powstał w 1831 roku z inicjatywy Krępowieckiego, Czyńskiego, Pułaskiego. Obóz ten miał stać się naczelną władzą emigracji z Joahimem Lelewelem na czele. Większość Komitetu tworzyli szlacheccy rewolucjoniści. Komitet głosił program narodowy i republikański. Jako cel przyjął walkę o niepodległość, która miała być prowadzona w oparciu o patriotyczną część szlachty. Duży nacisk położono na kontakty z ruchami demokratycznymi w Europie. Spory o pryncypia doprowadziły do rozłamu w Komitecie. W marcu 1832 roku Grupa Krępowieckiego wystąpiła z niego i założyła Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Lelewel, który głosił związek sprawy polskiej z ideą wyzwolenia innych ludów Europy, dążył do zacieśnienia związku z Najwyższym Namiotem Powszechnym karbonariuszy. Komitet chciał wziąć udział w planowanej na 1833 roku powszechnej rewolucji karbonarskiej w Europie. W odpowiedzi na to rząd francuski rozwiązał Komitet Narodowy Polski i nakazał Lelewelowi opuszczenie Francji.

2. Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Stopniowo, w miarę stabilizowania się TDP, krystalizowała się jego ideologia. Ostatecznie program Towarzystwa został sprecyzowany w 1836 roku kiedy przywódcą został Wiktor Heltman. Towarzystwo dzieliło się na sekcje grupujące członków zamieszkałych w tej samej miejscowości. Sekcja paryska rządziła całym Towarzystwem. W 1836 roku został wydany dokument programowy. W odróżnieniu od aktu założenia TDP nazywa się go Manifestem Wielkim. Kład on nacisk na własne siły narodu polskiego w walce o niepodległość, doceniał rolę międzynarodowych sił postępu. Zakładał on, że przyszła Polska będzie republikańska i demokratyczna, rząd narodowy przyszłego państwa, w pierwszym dniu jego powstania zniesie wszystkie przywileje stanowe, poddaństwo i pańszczyznę bez żadnego wynagrodzenia szlachty. Chłopów zaś ogłosi właścicielami ziemi, którą dotychczas uprawiali.

3. Gromady Ludu Polskiego. Najbardziej radykalny, lewicowy nurt emigracji polskiej stanowiła grupa szeregowych żołnierzy, przeważnie chłopów, którzy odmówili przyjęcia carskiej amnestii i przybyli do Anglii. Tu przyłączyli się do nich przebywający w Londynie działacze TDP (Krępowiecki, Czyński, Worcell). W 1835 roku założyli oni Gromadę Ludu Polskiego Grudziąż. GLP stały się wyodrębnionymi organizacjami o charakterze rewolucyjno - demokratycznym. Ich manifest odrzucał hasło uwłaszczenia chłopów wysuwane przez TDP. Gromady żądały likwidacji całej własności ziemskiej na drodze ludowego powstania przeciw rodzimym feudałom i zaborcom oraz budowy społeczeństwa bezklasowego. W programie zawarto hasła powszechnej oświaty oraz opieki nad niezdolnymi do pracy. Manifest ostro krytykował szlachtę i jej rolę w powstaniu listopadowym oraz ustrój kapitalistyczny i demokrację burżuazyjną.

4. Hotel Lambert. Mianem Obozu Lambert określa się drugie wielkie ugrupowanie emigracyjne obok obozu demokratycznego. Skupione wokół prezesa Rządu Narodowego Adama Czartoryskiego, nazwane też było obozem konserwatywnym. Tworzyła go arystokracja, szlachta wkraczająca na drogę rozwoju kapitalistycznego, Kaliszanie. Obóz ten dążył do odbudowy niepodległej Polski, lecz z uwzględnieniem realiów, w których szlachta odgrywać będzie dalej decydującą rolę. Sprawę chłopską traktowano marginalnie uważając wszakże, że wymaga ona zmian. Początkowo godzono się na stopniowe oczynszowanie, później na uwłaszczenie. Obóz ten łączył swe nadzieje na niepodległość z zabiegami dyplomatycznymi u rządów zachodniej Europy. Zwolennicy Hotelu Lambert głosili hasła monarchii konstytucyjnej i wiedzieli w osobie Czartoryskiego przyszłego króla Adama I. Obóz ten roztaczał opiekę nad szkolnictwem polskim, działalnością kulturalna i naukową środowisk polskich.

Należy stwierdzić, ze wkład w odbudowe polskiej państwowości działaczy i polityków tych organizacji, takich jak Lelewel, Pułaski, Czartoryski, Mierosławski, był nieoceniony. Stolica niezależnej Polski stal się Paryż. To tam poeci, pisarze, muzycy i inni twórcy znaleźli spokój pozwalający im tworzyć dzieła, które w rozbitym kraju i na emigracji pełniły bardzo ważną role: zagrzewały do walki, uczyły walczyć z zaborca, koiły ból po klęskach powstańczych. Należy tu także wspomnieć o tych, którzy pomagali swą weną twórczą - mam tu na myśli Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, a także Fryderyka Chopina. Ich udział w prace na rzecz odzyskania niepodległości jest ogromny. Poprzez swoja twórczość przyczyniali się oni do upowszechnienia ideałów walki przemocą, w obronie niepodległości, w obronie podstawowych wartości moralnych, nawet kosztem życia i szczęścia osobistego. Romantycy upowszechniali tez polski mesjanizm, swoista mistykę narodu, powołanego poprzez cierpienie do oswobodzenia ludzkości. Wielka Emigracja odegrała wiec, jak widać, dużą role w kształtowaniu się świadomości patriotycznej i politycznej Polaków, która w pewnym stopniu przetrwała aż po dzień dzisiejszy. Także dzięki Wielkiej Emigracji w tym trudnym okresie mogła rozwijać się polska nauka, kultura, sztuka.

Podsumowując, Wielkiej Emigracji nie nadano tej nazwy ze względu na jej rozmiar (choć na pewno był on wyjątkowy), lecz dlatego, ze położyła ona podwaliny pod budowę niepodległego państwa polskiego. Zainicjowała działania konspiracyjne, walkę zbrojna w kraju oraz programy polityczne na przyszłość. Ogromne znaczenie miał również jej różnorodny skład społeczny (szlachta, inteligencja, mieszczaństwo, chłopi), który niewątpliwie pomógł utworzyć tak rozbudowane programy polityczne stowarzyszeń emigracyjnych. Wielka Emigracja reprezentowała cały naród, stanowiła jego rzeczywista elitę intelektualna i zdecydowała o przetrwaniu Narodu Polskiego.

17. Omów represje po powstaniu listopadowym.

Powstanie Listopadowe upadło ostatecznie 21 października 1831 roku, gdy skapitulowała twierdza Zamość. Tysiące powstańców zmuszonych zostało do ucieczki przed represjami na emigrację. Większość podoficerów i szeregowców armii powstańczej została przez władze Austrii i Prus odesłana przymusowo na teren Królestwa Polskiego. Po powrocie zostali oni przymusowo wcieleni na 25 lat do armii carskiej.

Na dalszą tułaczkę, określaną jako "Wielka Emigracja", udali się głównie politycy, oficerowie powstańczy oraz ludzie kultury i sztuki - łącznie około 10 tysięcy ludzi. Trafili oni głównie do Francji, Belgii i Wielkiej Brytanii. Z kolei państwa niemieckie i włoskie, pod naciskiem Rosji, na ogół odmawiały im schronienia. Niezależnie od polityki władz, ludność państw europejskich traktowała powstańców listopadowych przyjaźnie i wyraźnie manifestowała swe poparcie dla ich sprawy.

Skutki polityczne i administracyjne Powstania Listopadowego:

Po klęsce Powstania Listopadowego wszyscy trzej zaborcy - Rosja, Prusy i Austria - nasilili ucisk wobec Polaków. Wprawdzie pod koniec 1831 roku wobec uczestników powstania została ogłoszona carska amnestia, jednak zostali z niej wyłączeni czołowi uczestnicy powstania. Jednocześnie wprowadzono poważne zmiany w ustroju Królestwa Polskiego.

Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 roku została zniesiona i zastąpiona w 1832 roku tzw. Statutem Organicznym, ograniczającym odrębność Królestwa Polskiego. W myśl postanowień Statutu Organicznego zniesiono odrębną koronację (cara na króla Polski), sejm i polskie wojsko. Pozostawiono Radę Stanu (złożoną jednak w większości z Rosjan) i Radę Administracyjną, jednak ograniczono ich uprawnienia. Formalnie zachowano język polski jako język urzędowy, a także polskie prawo cywilne i karne. Teoretycznie zachowano też swobody obywatelskie, jednak w praktyce odnoszące się do nich przepisy Statutu Organicznego nigdy nie weszły w życie, gdyż w 1833 roku ogłoszono stan wojenny na 25 lat (później wielokrotnie przedłużany).

Cesarz otrzymał pełnię władzy prawodawczej. Bezpośrednio reprezentował go namiestnik Królestwa, którym został zdobywca Warszawy, feldmarszałek Iwan Paskiewicz-Erywański. Na terenie Królestwa Polskiego rozlokowano liczącą 100 tysięcy żołnierzy armię okupacyjną, utrzymywaną z miejscowych podatków. Jej głównym garnizonem została zbudowana w latach 1832-1834 na koszt miasta Cytadela Aleksandrowska (ówcześnie zwana Cytadelą Warszawską). Poza funkcjami garnizonowymi pełniła ona też rolę więzienia politycznego dla uczestników Powstania Listopadowego i siedziby tzw. Stałej Komisji Śledczej - jednej z instytucji kierującej represjami w Królestwie Polskim. Z kolei poborowi z Królestwa Polskiego służyli w armii rosyjskiej.

Stopniowo ustrój prawny ujednolicano z obowiązującym w Rosji. W 1837 roku przeprowadzono reformę podziału administracyjnego, zastępując województwa guberniami. Od 1839 roku językiem obowiązującym w Radzie Stanu stał się język rosyjski, choć dwa lata później Radę Stanu zlikwidowano. W 1847 roku w Królestwie Polskim wprowadzono rosyjski kodeks karny.

Skutki kulturalne Powstania Listopadowego

W ramach represji po Powstaniu Listopadowym zamknięte zostały uniwersytety w Warszawie i Wilnie (znajdującym się na terenie bezpośrednio włączonym do Rosji), a także liczne inne placówki oświatowe (m.in. Liceum Krzemienieckie). Choć utrzymano jeszcze język polski w szkołach, podjęto działania, na razie ograniczone, w kierunku jego docelowej rusyfikacji. W 1839 roku nadzór nad szkolnictwem przekazano do Petersburga. Zlikwidowano też Towarzystwo Przyjaciół Nauk, a jego zbiory wywieziono do Rosji.

W wyniku Powstania Listopadowego wielu czołowych przedstawicieli kultury polskiej znalazło się na emigracji. Na Zachód wyjechali, m.in.: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Kamil Norwid czy Fryderyk Chopin. Ich publikacje o charakterze patriotycznym zostały przez władze carskie zakazane. Z tego powodu dzieła literackie twórców emigracyjnych trafiały do Polski potajemnie. Okres zaostrzonej cenzury określany jest potocznie jako "noc paskiewiczowska" (od nazwiska namiestnika).

Represje popowstaniowe dotknęły też Kościół katolicki, a zwłaszcza jego odłam greckokatolicki (unitów). Na terenie Cesarstwa Rosyjskiego zlikwidowano większość klasztorów katolickich, a w 1839 wymuszono połączenie Cerkwi greckokatolickiej w Rosji z patriarchatem moskiewskim.

Skutki gospodarcze i demograficzne Powstania Listopadowego

Powstanie Listopadowe miało bardzo poważne konsekwencje dla gospodarki Królestwa Polskiego. Już same działania wojenne doprowadziły do poważnych zniszczeń. Najcięższym brzemieniem dla gospodarki stały się jednak represyjne posunięcia zaborców. Na Królestwo Polskie nałożona została kontrybucja w olbrzymiej jak na owe czasy wysokości 22 milionów rubli. Majątki uczestników powstania (głównie na Litwie, Białorusi i Ukrainie) uległy zaś konfiskacie i zostały w dużej mierze przekazane rosyjskim dygnitarzom.

W ramach represji popowstaniowych wprowadzona została nowa polityka celna odnośnie handlu pomiędzy Królestwem Polskim a Rosją. Cła na rosyjskie towary przywożone do Polski zostały obniżone do symbolicznych wartości. Z kolei towary polskie wywożone do Rosji zostały obłożone wysokimi, dochodzącymi do 16% cłami. Polityka ta obniżała konkurencyjność polskiego przemysłu (zwłaszcza włókienniczego), w dużej mierze nastawionego na eksport do Rosji.

Na wsi wprowadzono oczynszowanie chłopów zamiast pańszczyzny. Miało to skutek uboczny, gdyż wielu chłopów nie było w stanie opłacić nadmiernie wygórowanego czynszu i było rugowanych z uprawianych dotychczas ziem. W ramach ogólnej rusyfikacji ustroju administracyjnego w Królestwie Polskim, na przełomie lat 30. i 40. XIX wieku wprowadzono rosyjski system monetarny, wagi i miary.

Poważnym ciosem dla ludności Królestwa Polskiego było przywleczenie przez rosyjskie wojska epidemii cholery. Zdziesiątkowała ona ludność, w oczywisty sposób mając też wpływ na sytuację gospodarczą. Zrządzeniem losu, ofiarą tej samej epidemii był wielki książe Konstanty, który zmarł na cholerę w Witebsku, 27 czerwca 1831 roku.

Represje popowstaniowe w zaborach pruskim i austriackim

Również pozostali dwaj zaborcy (Austria i Prusy) nasilili represje na swych terenach. W zaborze pruskim skonfiskowano majątki uczestników Powstania Listopadowego i podjęto szeroko zakrojoną akcję germanizacyjną. W tym celu w 1832 roku język niemiecki uczyniono w Wielkopolsce wyłącznym językiem urzędowym.

Również w Galicji (zabór Austriacki) nasilił się nacisk germanizacyjny. Po Powstaniu Listopadowym zwiększona została liczebność wojska na tym terenie i zaprowadzono rządy terroru. W 1833 roku Austria zawarła w Münchengrätz (Mnichovo Hradišt') układ z Rosją (do którego potem dołączyły Prusy), przewidujący wspólne zwalczanie polskich dążeń niepodległościowych. Postanowiono też ograniczyć (aż do stopniowej likwidacji) samodzielność Rzeczypospolitej Krakowskiej, której narzucono zwierzchność tzw. Konferencji Rezydentów. W latach 1836-1841 Rzeczpospolita Krakowska została poddana austriacko-rosyjskiej okupacji.

Skutki międzynarodowe powstania listopadowego

W pierwszej połowie XIX wieku Rosja, jako jeden z członków tzw. Świętego Przymierza, była w gwarantem konserwatywnego porządku politycznego ustanowionego na kongresie wiedeńskim. Z tej przyczyny, wojska rosyjskie wielokrotnie interweniowały w różnych państwach europejskich w celu stłumienia lokalnych wystąpień rewolucyjnych. Władze rosyjskie, poważnie zaniepokojone rewolucją lipcową we Francji i powstaniem niepodległościowym w Belgii, zamierzały interweniować zbrojnie w tych krajach. Powstanie Listopadowe przekreśliło te plany, wiążąc na wiele miesięcy trzon armii rosyjskiej w Polsce. Przyczyniło się to wydatnie do zwycięstwa rewolucji lipcowej oraz uzyskania i utrzymania niepodległości przez Belgię.

TROSZKĘ W SKONDENSOWANEJ WERSJI ;):

Sytuacja ziem polskich po powstaniu listopadowym:

• W zaborze rosyjskim:

• Represje doraźne:

• Wcielenie kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy polskich do armii carskiej i wysłanie ich na Syberię lub Kaukaz

• Skazanie wybitnych uczestników powstania (Piotr Wysocki, Wincenty Niemojowski) na więzienie i ciężkie roboty

• Nałożenie na Polskę kontrybucji w wysokości 22 mln rubli

• Obowiązek utrzymania przez Królestwo 100-tysięcznej armii rosyjskiej

• Zbudowanie twierdz w Modlinie i Dęblinie oraz Cytadeli w Warszawie

• Represje polityczne:

• Zniesienie konstytucji i zastąpienie jej Statutem Organicznym (1832)

• Likwidacja sejmu i armii Królestwa Polskiego

• Włączenie Królestwa do Cesarstwa Rosyjskiego

• Likwidacja Rady Stanu (1842) - centralnego organu władzy w królestwie Polskim

• Zmiana województw na gubernie (1837)

• Zastąpienie polskiego kodeksu karnego rosyjskim

• Represje gospodarcze:

• Wprowadzenie bariery celnej (brak rynku dla polskiego przemysłu)

• Wprowadzenie rosyjskiego systemu miar i wag (1841)

• Wprowadzenie rosyjskiego systemu monetarnego (1841) - Bank Polski nie może emitować pieniędzy

• Represje społeczno-kulturalne:

• Utrata praw przez szlachtę „bez ziemi”

• Wyższe urzędy Królestwa obsadzane Rosjanami

• Podporządkowanie szkolnictwa władzom rosyjskim

• Likwidacja klasztorów

• W zaborze Pruskim

• Król pruski nie odnowił konwencji z Rosją o wydawanie działaczy spiskowych - Wielkie Księstwo Poznańskie stało się przejściowo terenem aktywnej działalności niepodległościowej i społecznej

• W 1833 zlikwidowano zakony

• Ograniczono prawa języka polskiego w urzędach

• W 1934 zniesiono odrębność sądową Wielkiego Księstwa Poznańskiego

• Po 1848 Księstwo straciło wszelką odrębność i stało się „prowincją poznańską”

• Żywo rozwijała się gospodarka - stopniowo uwłaszczono chłopów, szybko rozwijał się górnośląski okręg przemysłowy, hutnictwo żelaza i cynku stanowiło 30% produkcji światowej

• Wrocław, ośrodek włókiennictwa i przemysłu metalurgicznego osiągnął w 1842 roku 90 tys. mieszkańców

• Wzmożony napływ kolonistów niemieckich

• W Krakowie i Galicji

• W listopadzie 1831 do Krakowa wkroczyły wojska rosyjskie, ale pod naciskiem innych mocarstw wycofały się

• Wprowadzono cenzurę prasy

• Rezydenci zaborców sprawowali faktyczną władzę nad Rzeczpospolitą Krakowską

• Po 1831 ograniczono rolę Senatu

• Po 1831 przeprowadzono masowe aresztowania ludności

---