SIATKA PODSTAWOWYCH EPOK I POJĘĆ Z ZAKRESU KULTURY OBSZARU WYSP BRYTYJSKICH: OD CZASÓW RZYMSKICH DO POSTMODERNIZMU

Co to jest kultura?

-pierwotne znaczenie wiązało się z uprawą roli

-od czasów wczesnego cesarstwa rzymskiego (Juliusza Cezara i następców) zaczęto mówić o kulturze jako uprawie umysłu

-sposoby / grupy definiowania

Współcześnie wyróżnia się 6 grup definicji:

• def. opisowo-wyróżniające

• def. historyczne (heritage)

• def. psychologiczne (zmiany postaw człowieka)

• def. strukturalne (koncentrują się na składnikach kultury)

• def. genetyczne:

• -kultura oddzielająca się

• -proces wyłaniania jednej z innej np. masowa z wyższej

Istnieje kultura jawna ► normy i wartości, np. stosunek do prawa i kultura ukryta ► normy, wartości, które nie są uświadamiane a mają miejsce np. intuicyjne zachowania, ale także stereotypy, uprzedzenia.

Płaszczyzny / obszary, w których dostrzega się wytwory umysłu ludzkiego:

• p. materialna (np. meble, garnki, rzeźby)

• p. behawioralna (sposoby zachowań, które się ujawniają przy tworzeniu różnych dóbr, np. sposób poruszania się, różnice występujące w różnych częściach świata)

• p. psychologiczna (znaczenie nadawane pewnym przedmiotom - ta sama rzecz może być przedmiotem kultu)

• p. aksjonormatywna (normy i wartości w zachowaniach indywidualnych i zbiorowych związane
  z kształtowaniem i odbiorem produktów kultury, np. odbiór kultury kontemplacyjnego, spokojnego zachowania np. w muzeum)

Jedna z 200 definicji, która jest używana przez Samuela Huntingtona i Marka Gołębiowskiego.

Pochodzi z XIX wieku / Edward Tylor „The primitive culture” 1871

„Kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje i wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa”.

To pojęcie, ta definicja będzie nas obowiązywać, dlatego, że jest traktowana jako aktualna, nieprzestarzała. Można ją zastosować.

Czynniki kształtujące kulturę brytyjską:

Kultura brytyjska.

Próba zdefiniowania siebie na tle innych.

Zamiast poszczególnych składników (Walia, Szkocja, Płn. Irlandia).

• położenie geograficzne → wyspiarskość; wyspiarski charakter Brytanii, ale jednocześnie bliskie położenie kontynentu miał wpływ na powstanie mieszanki konserwatyzmu (zamknięcie na wyspie
  w obszarze znanych wzorców) i innowacyjności (czerpanie wzorców z obszaru frankojęzycznego)

• położenie + dzieje i historia

Od najazdu Normanów (Wilhelm Zdobywca) Brytania nie została przez nikogo `najechana' przez blisko 1000 lat. To sprawiło, że pewne zjawiska, trendy, mody kształtujące kulturę były przyjmowane dobrowolnie a nie pod wpływem nacisku.

Przez kilkaset lat wyspy były na obrzeżu cywilizacji europejskiej.

Podróż Kolumba do Ameryki → uruchomienie cywilizacji tzw. Nowego Świata.

Wyspy w centrum świata transatlantyckiego, przepływ idei, trendów w sztuce, działalności artystycznej odbywał się w dwie strony.

• religia

Brytania była krajem chrześcijańskim. Zerwanie z Kościołem katolicki, akty supremacji, separacji etc., powstanie państwa anglikańskiego. Religia i Kościół przestają być tak istotne jak na kontynencie jako współtwórca kultury.

• ustrój państwa

Z wyjątkiem krótkiego okresu (1649 rok ścięcie króla Karola I; Anglia została republiką - Commonwealth, z O. Cromwellem jako lordem protektorem na czele) Brytania była monarchią. Monarcha kiedyś absolutny, później tracący uprawnienia na rzecz parlamentu i społeczeństwa. Jednak dalej w centrum uwagi. Monarchia to nie tylko pojedyncze osoby. Monarchia to przede wszystkim instytucja. Potrzebuje miejsc dla siebie służącym, miejsc użyteczności publicznej np. galerie. Cała częśc architektury użytkowej na potrzeby monarchii.

• kolonializm

Współtworzący kulturę brytyjską.

Od XVI w. aż do przełomu XVIII-XIX w. w istotny sposób kształtował kulturę brytyjską.

XIX w. największe imperium kolonialne.

Droga Brytanii w kierunku Ameryki Północnej, Azji, Bliskiego i Dalekiego Wschodu prowadziła do tworzenia pewnych mód na wyspach brytyjskich, np. moda na porcelanę chińską od momentu zasiedlenia w Hongkongu. Moda na kupowanie, posiadanie i szczycenie się przed sąsiadami.

Kolonializm to również przejmowanie brytyjskich wzorców kulturowych przez resztę świata.

Kolonializm promował wzorce kultury na zewnątrz. Ukształtował także pojęcie supremacji i pojęcie brzemienia białego człowieka (niesienie cywilizacji nie w ogóle białych, ale cywilizacji brytyjskiej).

Spuścizna kolonialna kształtująca kulturę Brytanii, po dekolonizacji okres napływu do Brytanii w ostatnich 20-u latach kolonialistów. Spuścizna kolonialna kształtuje współczesną kulturę.

ETAPY KSZTAŁTOWANIA KULTURY BRYTYJSKIEJ W CZASIE

• okres starożytny

podzielony na 3 podokresy

od zarania dziejów do początku V w. naszej ery

- przedceltycki

- celtycki

- rzymski

Przedceltycki → obecność koniecznych kręgów Stonehenge (magiczne miejsce pochodzące z okresu przedceltyckiego; najbardziej charakterystyczny obiekt a zarazem spuścizna)

Celtycki → 500 lat p.n.e. do I w. n.e.

Dobrą ilustracją okresu celtyckiego w historii kultury brytyjskiej jest tradycja druidów (kapłani, mędrcy, starszyzna plemienna, strażnicy pamięci)

Rzymski → podbój Brytanii przez Juliusza Cezara; materialny ślad: mur Hadriana (system obronny rzymskiej części Brytanii przed plemionami z północy ok. 120km)

• okres pomiędzy wyjściem Legionów 407 a 1066 / znany jako anglosaski

Legenda Króla Artura / średniowieczny rycerz

legenda o obrońcy Brytów przed Saksonami

historia regum britanum

Legendy arturiańskie - zbiór opowieści związanych z legendarnym królem Arturem i rycerzami Okrągłego Stołu. Odnaleźć w nich można ślady wydarzeń historycznych i wpływy wielu kultur, szczególnie mitologii celtyckiej, wierzeń chrześcijańskich i gnostyckich, oraz średniowiecznej kultury dworskiej.

• okres normandzki i średniowieczny

1066 - 1485 śmierć Henryka VII Tudora

legendy i mity: Robin Hood, Ryszard Lwie Serce, Wyprawy Krzyżowe

Magna Charta Liberatum (the Great Charter of Freedoms) = Wielka Karta Swobód, akt wydany w Anglii przez Jana Bez Ziemi w 1215 r., który przyznawał przywileje możnowładztwu (ograniczając jednocześnie władzę królewską) i pewne prawa stanom niższym; uważany za fundament obywatelskiej wolności w Anglii.

Kolejny podokres:

► reformacji i teatru

teatr elżbietański jako obiekt wystawiania sztuk oraz idea

zerwanie przez Henryka VIII z Kościołem Katolickim i powstanie Kościoła Anglikańskiego

likwidacja opactw, które przechowywały księgi i dokumenty z okresów wcześniejszych

1485-1603 okres panowania dynastii Tudorów (Henryk VIII i jego dzieci a zwłaszcza Elżbieta)

Książka Thomasa Moore'a `Utopia' o wspaniałym państwie rządzonym sprawiedliwie, w którym wszyscy są szczęśliwi.

• wiek XVII / czas burz i naporu

W 1618 r. król Anglii Jakub I wydał edykt zwany „Deklaracją sportów”, który zachęcał poddanych, by nie ograniczali się tylko do pracy i modlitwy, ale również uprawiali w czasie wolnym różne sporty.

Jako pierwszy był zaniepokojony kondycją fizyczną społeczeństwa dość marną.

Habeas Corpus Act, uchwalona przez parlament angielski i podpisana przez króla Karola II w 1679 ustawa gwarantująca jednostce nietykalność osobistą. Ustawa zawierała szereg przepisów proceduralnych, których celem było ograniczenie samowoli urzędników królewskich.
W świetle przepisów tej ustawy decyzja o pozbawieniu wolności poddanego mogła być wydana jedynie przez sąd. Habeas Corpus Act obok Wielkiej Karty Swobód z 1215 zaliczana jest do podstawowych praw Anglii.

• okres rozumu

Adam Smith `Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776)

fundament kapitalistycznego systemu

guru wielorynkowej gospodarki

• okres narodzin nowożytnej powieści angielskiej → Daniel Defoe `Przypadki Robinsona Crusoe'

• czas zakreślony od sentymentalizmu do romantyzmu

koniec XVIII → do lat 1830-ych

• narodziny ogrodu angielskiego

II połowa XVIII wieku jako ogród romantyczny

Jednym z twórców tego krajobrazu był William Kent.

Rozwój ogrodu angielskiego w sposób żywiołowy II połowa XVIII wieku

• wprowadzenie, upowszechnienie neogotyku

produkt i styl chętnie naśladowany w Ameryce w tym samym czasie

inny produkt tego okresu w architekturze

• malarstwo a dokładnie malarstwo wykonywane przez Williama Turnera

jeden z głównych przedstawicieli malarstwa brytyjskiego

malarstwo było kopiowane przez Amerykanów

styl neoklasycystyczny a później romantyczny

• okres wiktoriański zakreślony datami panowania królowej Wiktorii 1837 - 1901

charakteryzujący się wzrostem zamożności, potęgi i ekspansji imperium brytyjskiego; przejmowane trendy kulturowe przenosiły się w różne części świata (miejsca zasiedlane przez Brytyjczyków):

w XIX wieku znajdziemy styl, moralność, zachowania czy obyczajowość w Australii

moda na brytyjskość panująca w Stanach Zjednoczonych - tutaj okres wiktoriański trwał dłużej aniżeli na wyspach

moralność wiktoriańska - rygorystyczna, często obłudna; podwójne standardy w relacjach pomiędzy mężczyznami a kobietami, np. mężczyzna mógł się rozwieść, kobieta nie;

paradoksalnie nie było związków homoseksualnych w tamtym czasie;

stosunek do patologii w życiu społecznym, publicznym, przestępczość, prostytucja itp.

Starano się nie dostrzegać zjawiska prostytucji; społeczny temat tabu

styl wiktoriański - styl w architekturze, meblarstwie, charakteryzujący się eklektyzmem, pompatycznością, nadmiarem ozdób

powieść wiktoriańska

standardowym twórcą był Charles Dickens

rozwój nauk przyrodniczych → powstanie teorii ewolucji; fascynacja odkrywaniem gatunków czy miejsc

• schyłek imperium

spory kiedy się ten okres kończy

koniec drugiej wojny światowej lub 1956 r. kanał sueski

Duma z posiadania kolonii zamyka się.

Pod koniec życia królowej Wiktorii - kilkuletnia wojna burska (1897 - 1901)

Szczególny wkład Brytyjczyków w rozwój wojen. Brytyjczycy w wojnie burskiej po raz pierwszy zastosowali obóz koncentracyjny jako obóz zagłady.

Zasieki wokół wsi burskich - Amerykanie tego typu rozwiązania stosowali w wojnie wietnamskiej wzorując się na Brytyjczykach.

Początek końca imperium → wojna burska

Koniec końca → II wojna światowa lub 1956 r.

Ebenezer Howard 1898 Garden Cities

miasta ogrody

Miasto miało łączyć dwa elementy - przyjazność człowieka ze środowiskiem.

Człowiek nie może zaprzestać gospodarki przemysłowej i wrócić do gospodarki pastewnej.

1907 r. pojawiły się pierwsze garden cities jako praktyczna realizacja konceptu Howarda.

Początek zjawiska cywilizacyjnego → suburbia (osiedla podmiejskie)

Teorie ekonomiczne

John Maynard Keynes - angielski ekonomista, twórca keynesizmu - jednej z dwu wiodących XX-wiecznych teorii makroekonomicznych. Był doradcą rządu brytyjskiego w czasie I wojny światowej. Uczestniczył w konferencji wersalskiej jako doradca Lloyda George'a - ówczesnego premiera. Wywołał znaczne poruszenie opuszczając konferencję w proteście przeciw nałożeniu reparacji wojennych na Niemcy. W roku 1919 opublikował książkę `The Economic Consequences of the Peace', w której przewidywał kryzys jako następstwo wprowadzenie reparacji. Jego głównym dziełem jest Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza opublikowana w 1936 roku.

Wielki kryzys gospodarczy.

Wielki kryzys, który dotknął Stany Zjednoczone oraz cały świat w latach trzydziestych minionego wieku (kryzys zapoczątkowany został w roku 1929), zmienił podejście Amerykanów na temat wolnego rynku. Rosnąca produkcja i wzrost zasobności obywateli Stanów Zjednoczonych w pierwszej dekadzie po zakończeniu I wojny światowej sprawił, że uwierzono powszechnie w nieomylność wolnego i nieskrępowanego niczym rynku, a wszelką interwencję weń uważano za objaw bez mała socjalizmu.

Pierwsze symptomy kryzysu (wywołanego krachem na nowojorskiej giełdzie) zostały uznane za niewarte uwagi i przejściowe. Z czasem, gdy okazało się, że kryzys jest bardzo poważny, pojawiły się pomysły na aktywność państwa w rynku. Za tym właśnie opowiadał się Keynes. Był on zdania, ze w czasie kryzysu państwo powinno przede wszystkim wspierać popyt. W latach trzydziestych w USA ruszyły prace finansowane z budżetu - budowa dróg, mostów itd. Państwo zaingerowało w wiele innych sfer rynku. Miało to pobudzić amerykańską gospodarkę - i tak się stało.

Doktryna ta znalazła uznanie na Zachodzie i w latach czterdziestych zdominowała politykę gospodarczą państw. W latach osiemdziesiątych keynesizm został wyparty przez monetaryzm, którego głównym założeniem było uwolnienie gospodarek od obecności państw, a z recesją walczono za pomocą stóp procentowych.

W Stanach Zjednoczonych trwał aż do 1941 r.

John Maynard Keynes `The General Theory of Employment, Interest and Money'

Keynesizm = popytowa teoria dochodu narodowego, w której dominującą rolę odgrywają wydatki inwestycyjne.

Interwencjonizm państwowy = polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych.

Nowe zjawisko kulturowe i cywilizacyjne - radio

BBC (skrót od British Broadcasting Corporation, Brytyjska Korporacja Nadawcza) - główny brytyjski publiczny nadawca radiowo-telewizyjny, największa tego rodzaju instytucja na świecie. Powstała w 1922 r. z inicjatywy grupy amatorów radia.

1939 r. 8-9 mln odbiorców

Telewizja → rzetelność przekazu, wysoki stopień dziennikarstwa, wzorzec do naśladowania.

Ostatni okres:

• postimperialny

okres niezamknięty z datą otwartą

Charakterystyczne przejawy:

• Narodziny pop - artu → prąd w sztuce i spojrzenie na to, czym może być dzieło sztuki

Rzeźba, obraz czy kombinacja różnych elementów

Nie ma granic pomiędzy sztuką, twórczością a życiem codziennym.

Koncept tzw. instalacji → elementy stali, rzeźby, obrazu, rysunku itd.

• Kultura najpierw młodzieżowa, później mniejszości

Późne lata 50-te w pierwszej kolejności muzyka, częścią tego ubiór, sposób zachowania, relacje z rówieśnikami i w stosunku do dorosłych

Lata 90-te cykl książek o Harrym Potterze - klasyczny przykład zbliżania czy rozciągania się kultury młodzieżowej

• Subkultury

Pochodzenie etniczne (urodzonych poza wyspami niegdyś mieszkający na terenie kolonii)

Formy spędzania wolnego czasu, podejście do prawa (subkultury przestępców)

• Narodziny postmodernizmu

Postmodernizm negował ideę rozwoju.

Kultury rozwijają się równolegle, mogą nakładać się. Wszystko może być dziełem sztuki.

Wielka swoboda wypowiedzi - każda forma wypowiedzi jest dopuszczalna.

GŁÓWNE MIEJSCA I OBIEKTY SPUŚCIZNY KULTUROWEJ

21 obiektów i miejsc, które tworzą materialną kulturę Brytanii, które były lub są fizycznie obecne. Od najstarszych do najmłodszych.

I Okres starożytności brytyjskiej.

1/ Stonehenge

Tajemniczy krąg monolitów oddalony o 15 km na północ od Salisbury.

Największe 110 metrów. Najmniejsze 20-30 metrów.

Ocenia się, że każdy waży w granicach 20-50 ton.

Funkcjonuje wiele teorii, w jaki sposób mogły powstać te obiekty.

II Okres rzymski

2/ Mur Hadriana

Rzymski mur obronny w północnej Brytanii, wybudowany w czasach cesarza Hadriana. Najlepiej zachowane odcinki muru znajdują się w Northumberland National Park.

Budowla, która jest formalnie systemem fortyfikacyjnym. Na granicy pomiędzy Szkocją i Anglią. 123 km.

3/ Zamek Tower w Londynie

Tower of London (czasem nazywana Londyńska Tower, oficjalna nazwa ang. Her Majesty's Palace and Fortress, The Tower of London, czyli Pałac i Twierdza Jej Królewskiej Mości) - budowla obronna i pałacowa monarchów Anglii, chociaż ostatni z władców Anglii, który z niej korzystał to Jakub I (1566-1625). Wzniesiona została w 1078 roku dla Wilhelma Zdobywcy.

Tower of London było więzieniem, z którego podobno nie było ucieczki, ponieważ wejście było zaraz nad wodą - podpływano łódkami i tam prowadzono więźniów do celi. Więziono tu m.in. króla Anglii Henryka IV, królową Annę Boleyn, Thomasa More'a, Thomasa Cromwella, żeglarza Waltera Raleigha.

W swej historii budynek był fortecą, więzieniem, pałacem, a nawet służył jako zoo. Budowla (łącznie z Bramą zdrajców) pilnowana jest przez charakterystycznie ubranych strażników, nazywanych Yeomen Warders, a popularnie "Beefeaterami" (ang. beefeater - zjadacz wołowiny). W twierdzy są dziś przechowywane liczne zbroje, broń, klejnoty i insygnia koronacyjne (królewski pierścień i jabłko oraz berło z krzyżem i największym na świecie brylantem Cullinanem I, a także koronę brytyjską zdobioną drugim co do wielkości na świecie brylantem Cullinanem II).

Twierdza Tower jest do dziś zamieszkana. Jej społeczność tworzą strażnicy Yeomen Warders wraz z rodzinami, naczelnik twierdzy (ang. Resident Governor), urzędnicy oraz kapelan i lekarz.

Symbolem Tower są kruki. Popularna legenda głosi, że dopóki na wieżach Tower będą żyły kruki, tak długo trwać będzie imperium brytyjskie. Legenda ta powstała w epoce wiktoriańskiej, nie wcześniej niż z końcem XIX w. Wiadomo jednak, że kruki mieszkają w wieżach zamku co najmniej od czasów panowania Karola II w XVII w. Zadaniem jednego ze strażników Tower (ang. Ravenmaster) jest opieka nad krukami i ich dożywianie. Inna wersja legendy mówi, że gdy wszystkie sześć kruków opuści kiedyś twierdzę, Londyn zginie. Aby tak się nie stało, spętano im skrzydła i są pilnie strzeżone.

Tower of London to popularna atrakcja turystyczna Londynu, położona nad północnym brzegiem Tamizy, otoczona kilkoma rzędami murów i dawnym korytem fosy, w którym obecnie rośnie trawa. Jej wysokość sięga 30 metrów, a grubość murów wynosi 3,6 metra. Centralną część warowni stanowi White Tower czyli Biała Wieża wzniesiona w XII wieku. Ważny jest też skarbiec (ang. Jewel House), w którym przechowywane są liczne klejnoty i kosztowności.

4/ Uniwersytet w Oxfordzie

The University of Oxford (nieformalnie: Oxford University, lub po prostu Oxford, tradycyjne spolszczenie: Uniwersytet Oksfordzki lub po prostu Oksford) - najstarszy uniwersytet w krajach języka angielskiego, znajdujący się w Oksfordzie w środkowej Anglii.

Obok Cambridge University, jest to najbardziej renomowana uczelnia w Wielkiej Brytanii, wysoko ceniona w Europie oraz na świecie. Stale zajmuje miejsce w pierwszej dziesiątce wszelkich światowych rankingów uczelni wyższych, tak w klasyfikacji ogólnej, jak i w poszczególnych dziedzinach nauki.

Elitarna edukacja a jednocześnie najlepsza jeśli chodzi o jakość.

5/ Cambridge

The University of Cambridge (nieformalnie: Cambridge University, po polsku Uniwersytet Cambridge lub po prostu Cambridge) - drugi po Oxfordzie najstarszy angielski uniwersytet, założony w roku 1209. Znajduje się w Cambridge w środkowej Anglii. Jest on uważany za jeden z najlepszych uniwersytetów w Europie i na świecie. Uniwersytety Oksfordzki i Cambridge określane są wspólną nazwą Oxbridge.

6/ Uniwersytet Londyński

Konkurencyjna uczelnia.
Uniwersytet Londyński (ang. University of London), federacja uczelni i instytutów utworzona w 1836. Większość jednostek jest rozrzucona po Wielkim Londynie, kilka znajduje się jednak także w hrabstwie Kent, Szkocji i w Paryżu.
Największy uniwersytet brytyjski skupiający ponad 50 szkół wyższych typu uniwersyteckiego.
1849 uzyskał prawa egzaminowania i udzielania stopni absolwentom wszystkich uczelni położonych w obrębie imperium brytyjskiego.

7/ Katedra w Canterbury

Canterbury, miasto w południowo-wschodniej części Wielkiej Brytanii, ośrodek administracji hrabstwa Kent. Największa i najważniejsza centrala arcybiskupstwa. Siedziba władz Kościoła anglikańskiego.

Katedra w Canterbury - katedra w Canterbury w Wielkiej Brytanii, wpisana do księgi Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest siedzibą Arcybiskupa Canterbury, przewodniczącego Kościoła Anglikańskiego na Anglię i cały świat. Jej formalny tytuł to: Katedralny i Metropolitalny Kościół Chrystusa w Canterbury - Cathedral and Metropolitical Church of Christ at Canterbury.

8/ Opactwo Westminsterskie

Westminster, najstarsza dzielnica Londynu (VII w.), mieszcząca Opactwo Westminsterskie (Westminster Abbey, XI w.) - brytyjskie sanktuarium narodowe, miejsce koronacji i pochówku królów, a zarazem jeden
z najważniejszych zabytków gotyckich w Anglii.

9/ Pałac Hampton Court

Pałac na południowy zachód od Londynu (20 km), od 1528 własność królów Anglii.
Należy do najważniejszych obiektów architektury renesansowej służący celom świeckim.
Henryk VIII w czasie swojego 38-letniego panowania spędził w Hampton Court 811 dni, podczas częstych, lecz dość krótkich wizyt. Ulubiony Pałac Henryka VIII, który spędzał tu swoje kolejne miesiące miodowe, olbrzymie kuchnie, piękne ogrody.

10/ Budynek teatru The Globe

Teatr elżbietański - za jego umowną datę założenia przyjmuje się rok 1576. Wtedy to, bowiem przedsiębiorca James Burbage wybudował pod Londynem pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie do prezentacji widowisk teatralnych. Nazwał go The Theatre i rozpoczął wystawianie pierwszych sztuk. Wkrótce pojawiły się dwa kolejne teatry - The Curtain i The Rose - a po nich przyszły następne (Globe Theatre).

Globe Theatre (Pod kulą ziemską) - teatr w Londynie działający w latach 1599-1642, założony przez R. i C. Burbage. Jednym z udziałowców był William Szekspir. Wystawiane były tam premiery jego utworów oraz sztuki Bena Jonsona i J. Webstera. Aktorami byli wyłącznie mężczyźni.

11/ The Royal Greenwich Astronomical Observatory

Królewskie Obserwatorium Astronomiczne w Greenwich - obserwatorium astronomiczne zbudowane przez króla Karola II 10 sierpnia 1675 r.
Obserwatorium wyznacza przebieg południka zerowego. W kulturze oznacza to centralne położenie Brytanii
w świecie europejskim i świecie zachodu. Symbol szczególnego miejsca Brytanii w świecie zachodniej cywilizacji.

12/ Downing Street numer 10

Na Downing Street pod numerem 10 znajduje się kamieniczka z czasów georgiańskich, w której od XVIII wieku od czasów Walpole'a znajduje się oficjalna rezydencja brytyjskich premierów. Przed drzwiami wejściowymi tego budynku zawsze stoi policjant. Na parterze znajduje się sala gdzie, co czwartek odbywają się posiedzenia brytyjskiego gabinetu, a przy 10, Downing Street przyjmowani są oficjalni goście szefa brytyjskiego rządu.
Obiekt, który symbolizuje funkcjonowanie władzy wykonawczej.

13/ Pałac Westminsterski

Palace of Westminster - miejsce posiedzeń obu izb Parlamentu Zjednoczonego Królestwa (Izby Lordów i Izby Gmin). Pałac znajduje się w Londynie, w dzielnicy City of Westminster, na lewym brzegu rzeki Tamizy.
Symbol władzy ustawodawczej.
Najstarsza istniejąca dziś część pałacu, Westminster Hall, powstała w roku 1097. Pałac służył początkowo jako siedziba władcy, ale żaden monarcha nie mieszkał tam od XVI wieku. Większość obecnej struktury pałacu pochodzi z XIX wieku, kiedy to pałac został odbudowany po pożarze w roku 1834. Architektem odpowiedzialnym za odbudowę był Sir Charles Barry, a obecny wygląd pałacu jest przykładem stylu neogotyckiego. Jedną z najsławniejszych części pałacu jest wieża zegarowa, mieszcząca znaną atrakcję turystyczną, zegar Big Ben.

14/ Big Ben

Wieża zegarowa The Clock Tower należąca do Pałacu Westminsterskiego. Nazwa początkowo odnosiła się do dzwonu ze St. Stephen Tower (Wieża św. Szczepana). Obecnie nazwa Big Ben odnosi się często zarówno do dzwonu, jak i zegara i samej wieży.
Ma 96,3 m wysokości, a tarcza zegarowa ma 5 metrów średnicy. Na wieżę prowadzą spiralne schody liczące 334 stopnie.
Zegar Big Ben w swojej historii miał tylko 5 usterek związanych z wyznaczaniem czasu:
- w 1949 zegar opóźnił się o 41 minut, po tym jak stado ptaków usiadło na wskazówce pokazującej minuty.
- w 1962 roku w sylwestra spóźnił się o 10 min.
- w 1972 roku nastąpiła pierwsza i jedyna usterka dotycząca metalowych części mechanizmu odpowiedzialnego za uderzenia w dzwony. Big Ben milczał od 5 sierpnia 1975 roku do 9 maja 1977.
- w 1997 30 kwietnia zegar zatrzymał się. Podobna sytuacja nastąpiła 3 tygodnie później.
- w 2005 roku 27 maja o godz. 22:07 zegar przestał tykać i nie chodził przez 90 minut.

Symbol punktualności i solidności brytyjskich produktów.

15/ Buckingham Palace

Rezydencja brytyjskich monarchów, a zarazem największym na świecie królewskim pałacem pełniącym nieprzerwanie swoją pierwotną funkcję. Został wybudowany w 1703r. jako rezydencja księcia Buckingham,
w której posiadanie wszedł król Jerzy III w 1762 r. Pałac wielokrotnie rozbudowywano, a w roku 1837 ogłoszono go oficjalną siedzibą, stałą rezydencją brytyjskich królów. Pierwszą mieszkanką pałacu była królowa Wiktoria. Wnętrze pałacu, bogato zdobione, niestety nie jest dostępne dla turystów. Na placu przed Pałacem, od 1913 r. stoi pomnik królowej Wiktorii.

Pałac Backingham oprócz roli rezydencji monarchów (obecnie królowej Elżbiety II i rodziny królewskiej) jest także miejscem uroczystości państwowych i oficjalnych spotkań głów państw. W dni, kiedy w Pałacu przebywa królowa, powiewa nad nim tylko jedna flaga (sztandar królewski). Od kwietnia do lipca codziennie o godzinie 11.30 odbywa się przed Pałacem uroczysta zmiana warty.

16/ Okręt `Victory'

HMS Victory - słynny trójpokładowy brytyjski okręt liniowy, który brał udział w wielu bitwach morskich, i na którego pokładzie zginął admirał Nelson w akcji pod Trafalgarem. Zbudowany w latach 1759-65 w Chatham. Obecnie zachowany w suchym doku w Portsmouth jako pamiątka narodowa.

Horatio Nelson jest symbolem morskiej wielkości i chwały Anglii. W opinii ludzi morza to największy admirał wszechczasów.

H.M.S. (Her (His) Majesty's Ship), tradycyjny skrót przed nazwą własną okrętów brytyjskiej marynarki wojennej, oznacza "okręt Jej (Jego) Królewskiej Mości".

17/ Hyde Park

Jeden z kilku królewskich parków w Londynie. Założony w 1536 roku przez Henryka VIII.

W latach 1648-1649 stacjonował obóz rewolucyjny armii O. Cromwella. Od połowy XVIII w. park publiczny.

18/ Speakers' Corner

Północno-wschodni narożnik parku, który w 1872 roku został wydzielony jako miejsce nieskrępowanej agitacji politycznej i wieców. Zyskał rozgłos jako miejsce przemówień amatorskich społeczników, reformatorów, orędowników różnych idei i koncepcji społecznych, politycznych i religijnych, skierowanych do przygodnych słuchaczy.

Symbol wolności słowa. Forum dla swobodnego wypowiadania wszelkich poglądów. Nie wolno obrażać monarchy i moralności.

19/ Tower Bridge

Most Wieżowy - most zwodzony w Londynie (mylony niekiedy z sąsiednim mostem Londyńskim London Bridge), przeprowadzony przez rzekę Tamizę, w pobliżu Tower of London, od której bierze swą nazwę. Zbudowany w stylu wiktoriańskim. Jest mostem zwodzonym, umożliwiającym przepływanie statków oceanicznych do około 40,5 m wysokości powyżej poziomu wody. Przez pierwsze lata był otwierany nawet 6000 razy rocznie teraz jedynie 400 razy na rok.

20/ Muzeum Figur Woskowych Madame Tussaud

Założone przez Marie Tussaud, która właściwie nazywała się Marie Grossholtz. Przybyła ona do Londynu po rewolucji francuskiej z wykonanymi wcześniej woskowymi odlewami głów zgilotynowanych francuskich arystokratów. Owe odlewy stały się zalążkiem olbrzymiej kolekcji figur woskowych prezentujących znanych ludzi z rozmaitych dziedzin życia. Po przybyciu do Anglii w 1835 założyła przy Baker Street pierwszą wystawę, która w 1884 została przeniesiona przez jej wnuka do obecnej siedziby na Marylebone Road. Instytucja przeniosła się do innych krajów świata. Obecnie oprócz londyńskiego muzeum działają także jego filie w: Amsterdamie, Hongkongu, Las Vegas, Nowym Jorku, Szanghaju, Berlinie.

21/ London Eye / Millenium Wheel

Londyńskie Oko nazywane również Kołem Milenijnym. Koło ma wysokość 135 metrów. Na kole znajdują się 32 klimatyzowane kapsuły pasażerskie. W trakcie jednego pełnego obrotu można zobaczyć panoramę Londynu.

Otwarcia dokonał Premier Tony Blair dnia 31 grudnia 1999 roku, ale koło nie pracowało aż do marca 2000 roku.

MIERNIKI WKŁADU BRYTYJCZYKÓW W ROZWÓJ CYWILIZACYJNY

I Ponadczasowe znaczenie danego rozwiązania, systemowego, wynalazku czy odkrycia

II Powszechność w sensie społecznym bądź geograficznym wykonywania i stosowania danego wynalazku lub odkrycia

III Masowość mierzona liczbą osób; w sensie ilościowym

Wkład brytyjskiej kultury w rozwój pewnych idei:

► Abolicjonizm → postawa moralna, ruch społeczny na rzecz zniesienia niewolnictwa

Pierwsza organizacja abolistyczna powstała w 1753 roku. Pierwsi działacze John Sharp i Thomas Clarkson.

Zakwestionowano: „niewolnik nie jest człowiekiem, niewolnik jest rzeczą”.

1807 - parlament brytyjski uchwalił zakaz (brytyjski obywatel nie może brać udziału w handlu niewolnikami)

1833 - zniesienie niewolnictwa; powstaje pierwsza organizacja abolistyczna w Stanach Zjednoczonych American Anti-Slavery Society

Od roku 1833 następuje likwidacja niewolnictwa na terenie kolonii brytyjskich

1865 - likwidacja niewolnictwa w Stanach

1888 - likwidacja niewolnictwa w Brazylii

► uchwalenie przez parlament angielski Habeas Corpus Act

W 1679 r. Karol II podpisał ustawę Habeas Korpus Act. Gwarantowała ona nietykalność osobistą obywateli. Organem decydującym o uwięzieniu stawał się sąd. Za bezprawne, tj. bez pisemnego nakazu sądu, uwięzienie groziły wysokie grzywny. Oskarżony winien być osądzony w ciągu 20 dni.

Brytyjski wkład w rozwój kultury światowej:

► teatr elżbietański

Fenomen kulturowy.

The Theatre, The Curtain, The Rose, The Globe

Istotną częścią fenomenu były same sztuki, odchodzące od modelu greckiego obejmujące tragedie i komedie sytuacyjne.

Najważniejszymi elementami widowiska były gra aktorska i tekst. Przedstawienia musiały wzruszać, bawić, budzić grozę, obfitować w niezwykłe i sensacyjne wydarzenia. Powinny one być tajemnicze, zawikłane, krwawe. Postacie bohaterów, grane przez ulubionych aktorów, także musiały być interesujące: miały ostrzegać, służyć przykładem, podbudowywać.

► twórczość Williama Szekspira

Udokumentowane autorstwo 40 sztuk, ponad 150 sonetów.

Shakespeare zapoczątkował twórczość, której istotnym było spojrzenie na człowieka jako takiego; w jego skomplikowanej naturze: chciwy, żądny władzy, wesoły, oczekujący rozrywki i zabawy.

Sztuki Szekspira były później tłumaczone na różne języki.

Inne obszary / elementy ilustrujące wkład Wielkiej Brytanii:

► rewolucja przemysłowa

Za początek uznaje się pewien wynalazek z roku 1773 - silnik parowy, maszyna parowa James'a Watt'a.

Koniec XVII wieku zaczęła się zmieniać gospodarka brytyjska. Nastąpił przyspieszony proces migracji ludności wiejskiej do miast; urbanizacji; narodziny `klasy robotniczej'.

Druga połowa XIX w. była w dziejach Europy, a także Stanów Zjednoczonych, okresem dynamicznych przeobrażeń społecznych i gospodarczych, a jednocześnie okresem spokoju, niemal pozbawionym wojen
i poważnych konfliktów. Początek tym przemianom dała rewolucja przemysłowa, jaka miała miejsce w Anglii. Niezwykle dynamicznie rozwijał się wówczas przemysł fabryczny, a fabryki stawały się trwałym elementem krajobrazu państw nowoczesnych. Zastąpiły one przeważające do tej pory manufaktury. Rozwój przemysłu doprowadził do głębokich przeobrażeń społecznych. Powstały dwie podstawowe klasy społeczne - proletariat oraz burżuazja. Proletariat tworzyli najemni robotnicy, którzy nie posiadali na własność środków produkcji. Podstawą ich utrzymania była więc praca u kapitalistów, a zatem sprzedaż własnej pracy przez robotników. Środki produkcji znajdowały się bowiem w posiadaniu burżuazji, czyli kapitalistów. Dysponując nimi kapitaliści mogli zatrudniać najemną siłę roboczą, którą dysponowali robotnicy. Pozycja ekonomiczna oby tych klas była zatem nierówna, a ich interesy były sprzeczne. Burżuazja wykorzystywała i wyzyskiwała robotników; ci z kolei nie posiadali niemal żadnych praw. Konsekwencją tej sytuacji było powstanie i rozwój nowożytnego ruchu robotniczego.

Brytyjska Partia Pracy wiek XX

Najważniejsza zmiana a zarazem skutek - najważniejsza fabryka świata. I potęga gospodarcza ówczesnego świata. Później tę pozycję zaczęły przejmować Stany Zjednoczone. Teraz pełnią Chiny.

Wykreowanie koncepcji industrializmu.

Kolejny element wkładu Brytyjczyków w rozwój cywilizacji zachodniej:

► powstanie i rozwój kolejnictwa

1814 zbudowano lokomotywę z napędem parowym

wcześniej próbowano napędu z udziałem koni

1821-25 powstaje pierwsza linia kolejowa

wrzesień 1825 - uruchomienie linii 16 km; pociąg pokonał ten odcinek w ciągu 2h

dało to początek budowie transportu kolejowego

Pierwsza linia kolejowa w Stanach - początek lat 30-tych (dzięki brytyjskiej lokomotywie sprowadzonej do Stanów)

Kolejnictwo rozwijało się od Wielkiej Brytanii począwszy I przemieszczało się do Europy.

Kolejnictwo zapoczątkowało rozwój metra.

Miejska kolej podziemna zbudowana w Londynie styczeń 1863 r. - 6 km

1890 - kolej elektryczna w Londynie

Pierwsze metro w Europie - 1896 r. Budapeszt, następnie Paryż 1900 r.

Metro przeniosło się za ocean. Otwarcie 1870 r.

► wydobycie węgla kamiennego

► produkcja żelaza

Odkrywcy :

• James Cook - żeglarz i odkrywca; podróżnik

Organizator i kierownik trzech wypraw dookoła świata (1768-1780).

W trakcie pierwszej (1768-1771) zdobył wyspy Towarzystwa, spenetrował obszary Melanezji i Nowej Zelandii, dotarł do wybrzeży Australii (1779) i przypłynął cieśninę Torresa.

Podczas drugiej (1772-1775) odkrył, m.in.: Nową Kaledonię, archipelag Fidżi, wyspy w Polinezji (nazwane później jego imieniem) wyspy - Georgię Południową i Sandwich Południowy.

Trzecia wyprawa (1776-1780) zorganizowana w celu odnalezienia przejścia morskiego z Oceanu Spokojnego na Ocean Atlantycki, dotarła do wybrzeży Alaski, na Morze Czukockie oraz na Hawaje, gdzie Cook zginął w potyczce z tubylcami.

• David Livingstone - misjonarz protestancki i odkrywca; podróżnik

W roku 1841 jako misjonarz został wysłany do Beczuany (obecna Botswana) na południu Afryki. W ciągu wielu lat zwiedził ten region, przemierzył pustynię Kalahari i odkrył środkowy bieg Zambezi. Zjednując sobie przychylność miejscowej ludności w 1855 roku dotarł do potężnego wodospadu na tej rzece i nazwał go imieniem Królowej Wiktorii. W późniejszym czasie podróżował po innych częściach Afryki m.in poszukując źródeł Nilu.

Był przeciwnikiem niewolnictwa i walczył o jego zniesienie. Był wielkim miłośnikiem Afryki, a jego celem było otwarcie Afryki na świat. Położył wielkie zasługi w zmianie spojrzenia Zachodu na ten kontynent.

Naukowcy:

• Izaak Newton - fizyk, matematyk, astronom, filozof, historyk, badacz Biblii i alchemik

Autor trzech zasad rządzących ruchem ciał. Zostały one nazwane "zasadami dynamiki Newtona".

W swoim słynnym dziele Philosophiae naturalis principia mathematica (1687 r.) przedstawił prawo powszechnego ciążenia, a także prawa ruchu leżące u podstaw mechaniki klasycznej.

• Adam Smith - myśliciel i ekonomista

Autor Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów,dzieła, które było jedną z pierwszych prób usystematyzowania wiedzy na temat historii rozwoju przemysłu i handlu w Europie.

Wytyczył podstawy systemu kapitalistycznego.

Możliwość / umiejętność gromadzenia kapitału poprzez oszczędności.

Wprowadzenie w obieg idei, że to nieskrępowana konkurencja stanowi o bogactwie społeczeństw.

• Charles Darwin - naukowiec, twórca teorii ewolucji biologicznej w wyniku doboru naturalnego,

zwanej darwinizmem

1831-36 odbył na statku "Beagle" podróż dookoła świata, gromadząc bogate zbiory bot., zool. i geol. W dziele O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego rozwinął problematykę doboru naturalnego i sztucznego, zagadnienia przystosowania do środowiska i walki o byt oraz przyczyn zmienności gatunków; teorię ewolucji rozszerzył w kolejnych pracach: O zmienności roślin i zwierząt w stanie udomowionym, O pochodzeniu człowieka i O doborze płciowym; w późniejszym okresie opublikował prace
z dziedziny biologii kwiatów i pnączy oraz studia fizjologiczne nad ruchami roślin.

• John Keynes - ekonomista, twórca keynesizmu - jednej z dwu wiodących XX-wiecznych teorii makroekonomicznych

Jego poglądy wywierały duży wpływ na myśl ekonomiczną w okresie od lat 30. do 60. XX wieku.
W roku 1944 uczestniczył w konferencji w Breton Woods, która dała podwaliny pod utworzenie Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. Domagał się stworzenia ogólnoświatowej waluty. Substytutem stał się dolar amerykański.

Wkład Brytyjczyków w pewne rozwiązania systemowe:

► sposoby spędzania wolnego czasu

Garden City - koncepcja Howarda tworzenia miast ogrodów

Koncepcja suburbiów / osiedli satelickich

1913-1914 pierwsze suburbia w Stanach

William Levitt - is considered the father of modern American suburbia

► ogród angielski

powrót do natury; dzikość sterowana; wzmocnienie więzi z naturą, otoczeniem; protest w sensie ideowym w stosunku do uporządkowanego ogrodu francuskiego

► football

piłka nożna jako dyscyplina sportowa

ANGIELSKI ZWIĄZEK PIŁKI NOŻNEJ / THE FOOTBALL ASSOCIATION

pierwszy związek piłki nożnej na świecie; zał. 1863 w Londynie; zrzesza ponad 36 tys. klubów, 1 mln zawodników, w tym 8 tys. zawodowców; czł. FIFA

1857 r. - pierwszy klub piłkarski na wyspach brytyjskich: Sheffield

1872r. - pierwszy na świecie oficjalny mecz międzypaństwowy Anglia - Szkocja (0-0)

1898 - Włochy, I międzynarodowa włoska federacja

1904 r. - FIFA

---