Stosowanie metod kształcenia wymaga całościowego podejścia do realizacji zadań dydaktycznych. Nie można planować metod kształcenia bez uwzględnienia celów, treści kształcenia, prawidłowości procesu kształcenia, przestrzegania odpowiednich zasad dydaktycznych, zastosowania adekwatnych form organizacyjnych, dostosowania właściwych środków dydaktycznych. Bardzo często nauczyciele muszą przygotować na zajęcia dydaktyczne niezbędne materiały, na których uczniowie będą mogli zarejestrować efekty swojej pracy indywidualnej lub zbiorowej co jest niezbędne dla podsumowania wkładu pracy oraz zrozumienia i zapamiętywania podawanych treści.
Do aktywnych metod uczenia można zaliczyć metody słowne, które wymagają dużego wysiłku ze strony uczących się np. dyskusja, praca z książką, metody oparte na obserwacji i pomiarze, jak też metody praktyczne, które przy właściwym ukierunkowaniu pracy ucznia mogą przynosić dobre efekty.
Jednym ze sposobów zwiększenia aktywności uczenia się i efektywności procesu zdobywania wiedzy może być odpowiednie ukierunkowanie pracy domowej, czyli utrwalenie zdobytych na lekcji wiadomości, ale również ukierunkowanie uczniów na przygotowanie się do nowej lekcji np. poszukanie z różnorodnych źródeł mapek tematycznych, ilustracji, nagrań magnetofonowych, płytowych, wideo, obrazków itp.
Do współczesnych trendów kształcenia zalicza się gry i zabawy dydaktyczne. Prowadzone badania wykazują, że zastosowanie odpowiednich zabaw i gier dydaktycznych, dzięki silnemu zaangażowaniu uczniów prowadzi do uzyskania dobrych efektów kształcenia. Uczniowie cenią lekcje, na których nauczyciele stosują metody aktywizujące oraz inne nowoczesne metody nauczania np. odgrywanie scenek, prezentacje uczniowskie, filmy dydaktyczne, prezentacje multimedialne, Metody aktywizujące nie mogą stać się jedyną czy dominującą w procesie dydaktycznym forma nauczania. Jednak rezygnacja z ich stosowania przyczynia się do monotonii i zabija ciekawość poznawczą, aktywność oraz kreatywność uczniów. A skoro edukacja ma przygotowywać młodych ludzi do pełnienia ról społecznych wskazane jest, aby próbowali oni zmierzyć się z podobnymi zadaniami w trakcie zajęć szkolnych.
„ DLACZEGO PEWNE METODY NAUCZANIA WYCHODZĄ Z POWSZECHNEGO UŻYCIA?”
W obecnych czasach za poprawne nauczanie uważa się, aby dziecko przyswoiło jak największy zasób wiedzy poprzez teorię z minimalnym uczestnictwem praktyki(np. chemia- robienie doświadczeń przez nauczyciela). Uczeń przyswaja wiedze przez wykład, książki i internet. Zaprzestało się dzieciom wpajać wiedze praktyczną, a skupia się na wpajaniu wiedzy teoretycznej. Większość rodziców ogromny nacisk kładzie na zajęcia poza szkolne, które praktycznie w większości nigdy nie będą wykorzystane w życiu codziennym np. karate, balet, kluby szachowe, kluby sportowe. Dzieci zostają bardzo często zmuszane do uczestniczenia w zajęciach poza szkolnych ze względu na stawiane wymaganie przez rodziców i ich niespełnione marzenia oraz aspiracje Znikły dawne zajęcia poza lekcyjne w formie harcerstwa. W XXI wieku stały się one nie „modne”, ze względy na obecne alergie dzieci, których rodzice kategorycznie chronią dziecko przez roztoczami, zwierzętami itd., Wiele rodziców nie potrafi sobie wyobrazić, aby dziecko czegoś nauczyło się przebywając na obozie i obawia się , aby nic mu się tam nie stało oraz dziecko nie potrafi samo zadbać o siebie, a najważniejsze działać w grupie.
Gdy porównamy zabawy współczesnych kilkulatków i młodszych nastolatków z zabawami charakterystycznymi dla dzieciństwa ich pradziadków, dziadków, a nawet rodziców, dostrzeżemy szereg istotnych różnic, z których najważniejsza jest chyba ta, iż niegdyś dzieci bawiły się przede wszystkim „w coś”, w naszych czasach natomiast bawią się przede wszystkim „czymś”. Aby zabawa była udana i satysfakcjonowała obecnie malców w wieku przedszkolnym czy uczniów młodszych klas szkoły podstawowej, koniecznie potrzebne im są zabawki, bardzo nieraz wymyślne i kosztowne. Dziewczynki „muszą mieć” lalki, dzięki elektronice naśladujące wszystkie czynności fizjologiczne prawdziwych niemowląt lub też osławioną Barbie z masą „przydatków” w postaci specjalnie dla niej wymyślonych apartamentów, szaf z garderobą, limuzyn, jachtów itp. Chłopcy nie wyobrażają sobie z kolei „dobrej zabawy” bez zajmujących całą powierzchnię pokoju torów wyścigowych z piętrowymi garażami i zdalnie sterowanymi samochodami, z czym rywalizować mogą jedynie wielkie komplety kloców lego „najnowszej generacji”, pozwalające na konstruowanie ruchomych robotów. Warto również zwrócić uwagę na fakt, iż przeważającą liczbę współczesnych zabawek „zaplanowano” w taki sposób, aby były wykorzystane wyłącznie w domu, przez jedno dziecko. Większość rodziców jest z tego powodu bardzo zadowolona: drogie lale i samochody nie są wynoszone na dwór, a spokoju domowych pieleszy nie zakłócają koleżanki i koledzy pociechy, gdyż ich obecność nie jest już warunkiem udanego spędzania wolnego czasu przez najmłodszych. W ten sposób zabawa traci jeszcze jeden przypisywany jej wcześniej walor: pozytywny wpływ na kształtowanie postawy społecznej dziecka i jego umiejętności współdziałania w grupie. Przed stu, a nawet przed pięćdziesięciu i czterdziestu laty dzieci nie miewały dylematów związanych z kwestią „w co i czym się bawić?”, znały bowiem dziesiątki przeróżnych gier i zabaw niewymagających najczęściej żadnych rekwizytów, albo takich, w których wykorzystywano łatwo dostępne przedmioty: patyk, kamyk, sznurek, własną czapkę lub chusteczkę, dlatego dzieciom w obecnych czasach z trudnością przychodzi zdobywanie wiedzy poprzez współprace. Obecne metody nauczania nie uwzględniają miłego spędzania czasu w grupie, ale zdobycie jak największej wiedzy, wykazanie się wieloma talentami oraz zadowoleniem rodziców. Dzieci mają zupełnie inne zainteresowania i od początku rozpoczęcia nauki w szkole mają określoną przyszłość, która wybierają im rodzice.
METODY KSZTAŁCENIA
W pojęciu metody kształcenia mieści się metoda nauczania i metoda uczenia się. Według W. Okonia metoda kształcenia jest przede wszystkim metodą kształcenia uczniów, zmieniania ich osobowości, a nauczanie to głównie organizowania racjonalnego uczenia się. Nauczyciel pełni więc dwie role - jest kierownikiem i organizatorem, a zarazem przewodnikiem po świecie wartości i celów.
Można mówić o trzech grupach metod nauczania (podział metod nauczania ukształtowany historycznie, typologia tradycyjna):
- słownych (nośnikiem informacji jest słowo: pogadanka, opis, opowiadanie, wykład, dyskusje, prace z książką);
- oglądowych (nośnikiem informacji jest obraz, to różne odmiany pokazu, obserwacji
i demonstracji, zwłaszcza środków dydaktycznych);
- praktycznych.(opartych na działalności praktycznej, obejmują zazwyczaj metodę laboratoryjną i zajęć praktycznych)
Nauczyciel w przekazywaniu wiedzy posługuje się zarówno słowem, jak i pokazem oraz działaniem praktycznym.
Dotychczas nauczyciel pełnił głównie funkcję kierowniczą w procesie nauczania
- uczenia się. Jednak doszło w tym zakresie do wyodrębnienia nowej grupy metod nauczania opierających się na edukacyjnym wspieraniu. Nauczyciel ma w nich nie tyle nauczać
i wychowywać, co wspierać i wspomagać uczniów. W związku z tym wyróżnia się dwie grupy metod nauczania:
metody nauczania (z kierowniczą rolą nauczyciela);
metody edukacyjnego wsparcia (z rolą wspomagającą nauczyciela, współdziałanie nauczyciela z uczniami oraz uczniów ze sobą, wzajemne udzielanie sobie pomocy edukacyjnej).
W. Okoń wyróżnił nowy podział metod nauczania, którego podstawą jest teoria kształcenia wielostronnego. Podział ten jest najbardziej zaawansowany teoretycznie,
a jednocześnie dostosowany do praktyki szkolnej:
a) metody asymilacji wiedzy (podające) - przekazywanie gotowej wiedzy, wzoru działania:(pogadanka, dyskusja, objaśnienie, wykład, opis, opowiadanie, praca ze źródłem drukowanym) ;
b) metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (problemowe) - kierowanie pracą uczniów, którzy zdobywają wiadomości i umiejętności przez rozwiązywanie problemów: (nauczanie problemowe, wykład problemowy - ,,wewnętrzny dialog”, metoda dyskusji, metoda badawcza, metody gier dydaktycznych, tkj.: burza mózgów, metoda sytuacyjna, metoda inscenizacji i metoda symulacyjna);
c) metody waloryzujące (eksponujące) - umożliwiają eksponowanie wartości i ich przeżywanie. Dzielimy je na: metody impresyjne (organizowanie udziału uczniów
w eksponowanych wartościach społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych)
i ekspresyjne (stworzenie sytuacji, w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywają np. czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów, rzeźbienie, malowanie, pisanie utworów scenicznych, organizowanie uroczystości szkolnych). Do metod eksponujących zaliczono: dramę, pokaz, film, sztukę teatralną, wystawę (ekspozycję);
d) metody praktyczne - rozwijają umiejętności manualne: metoda ćwiczeń przedmiotowych (wielokrotne powtarzanie czynności w celu nabycia wprawy), metoda laboratoryjna (uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty) , pomiar (dotyczy ilościowej lub liczbowej strony rzeczy, zjawisk i procesów).
Podział metod uczenia się:
metody recepcyjne (uczenie się przez przyswajanie);
metody heurystyczne, badawcze (uczenie się przez odkrywanie, umożliwiają samodzielne dochodzenie do wiedzy);
metody ekspresyjne (uczenie się przez przeżywanie);
metody ćwiczebne (uczenie się przez działanie).
BIBLIOGRAFIA
Bereźnicki F., Podstawy dydaktyki, Kraków 2007.
Z. Gloger, Encyklopedia staropolska, Warszawa 1985, t. 1, s. 3.
J. Huizinga, Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, Warszawa 1967, s. 13.
Tendencje w dydaktyce współczesnej K. Denka, F. Bereźnicki, Toruń 2001
Tamże str. 133
F. Bereźnicki, Podstawy dydaktyki, Kraków 2007, s. 243-246.
Tamże, s. 251-282.
Tamże, s. 295.