Wizje Europy
JEDNOŚĆ EUROPY
Pojęcie jedności - nasuwają się pewne konotacje - jedność wiąże się z pojęciami identyczność, łączność, tożsamość, spójność, przystawalność. Jedność to specyficzna formuła powiązania dwóch podmiotów.
Jedność europejską tworzy splot wielu uwarunkowań
Wspólnota losów historycznych -z niej wypływa wspólnota wartości, która implikuje wspólnotę idei, poglądów, projektów ogólno filozoficznych mających wpływ na - realne projekty polityczne, te z kolei mogą wpływać na bieg wydarzeń. Są też zależności wewnątrz tego koła, dzieje wpływają na wartości, wartości wpływają na bieg dziejów, wartości na projekty polityczne i odwrotnie, idee na projekty , idee na losy Europy historyczne.
Idee jedności europejskiej:
3 takie paradygmaty badawcze:
1-Wspólnota integralna - pojmowanie wspólnoty w sposób specyficzny - jako zespołu państw charakteryzujących się takimi cechami jak niedookreśloność uczestniczka, bliskość przestrzenna, bezpośrednie kontakty, wspólnota norm, doraźna współpraca, wspólne reguł instytucjonalne
Elementy wspólnoty integralnej - Europejskość jest wielowymiarowym statusem , w ramach którego każda jednostka należy do szeregu nakładających się na siebie wspólnot - kulturowej, społecznej, prawnej, ekonomicznej, politycznej.
2-Konglomerat wspólnych przestrzeni był na poprzednich zajęciach - jako wspólna przestrzeń geograficzna, kulturowa, polityczna i meta polityczna. Geograficzna - bezpośrednie sąsiedztwo. Kulturowa - z podzielania pewnych wartości, elementów kultury - będzie dalej na zajęciach(płaszczyzna kultur narodowych, syntezy tych kultur - czyli część wspólna formująca naszą cywilizację, płaszczyzna wytworów tej cywilizacji - refleksji intelektualnej, wytworów należących do dziedzictwa europejskiego, kultury intelektualnej).
Modelowo Poziom kultur narodowych pewne ich elementy przechodzą na poziom kultury europejskiej pewne elementy przechodzą w sferę dziedzictwa europejskiego.
Jeśli chodzi o płaszczyznę metapolityczną - mamy tutaj do czynienia z pewną wspólnotą cywilizacyjną, wspólnotą ducha, systemów wartości, świadomości, życia, polityczności, jest to poziom przed polityczny, bo prowadzi dopiero do powstania wspólnej polityki. (??) Roszkowski?
Przestrzeń polityczna obejmuje aspekty instytucjonalne, aspekty normatywne, oraz aspekty wykonawcze dotyczące wspólnie realizowanej polityki. Jedność norm, instytucji, działań politycznych konkretnych polityk sektorowych.
3-Paradygmat płaszczyzn integracji - jedność europejską będziemy rozpatrywać jako proces historyczny, w którym mamy jakąś oś czasu, w obrębie której możemy wyodrębnić cztery płaszczyzny integracji
---------------------------------------------------------------------------- DYFUZYJNA (oznacza proces przenikania wzorów, doświadczeń i norm, przenoszenie ich na grunt własny od innych w toku dziejów zbliżających )
----------------------------------------------------------------------------KONCEPTUALIZACYJNA (jest to pewien nurt, który można wyodrębnić w dziejach Europy, par excellance integracyjny nurt)
----------------------------------------------------------------------------UNITARNO-AUTORYTARNA (płaszczyzna lokująca się w sferze praktyki politycznej, poszczególne działania zmierzające do osiągnięcia jedności - z zastosowaniem przymusu, podboje ,etc.
----------------------------------------------------------------------------FEDERALNO-DEMOKRATYCZNA (materializuje ideę jedności europejskiej, jednak bez zastosowania tych wszystkich negatywnych sposobów powyższej płaszczyzny - bez agresji - opiera się na wspólnym interesie, porozumieniu, konsensusie,)
Można jeszcze wskazać ,że jedność może być ukierunkowana zewnętrznie lub wewnętrznie - obrona przed kimś - w kontekście nieprzyjaciela - zewnętrzna. Wewnętrzna jest afirmacją wspólnych dokonań, idei, próbą ich urzeczywistniania. Wśród projektów na zewnątrz ukierunkowanych np. projekt Pierre'a Dubois - obronność przed wrogami, zwł. przed niebezpieczeństwem tureckim. Przykładem wewnętrznego - ruch paneuropejski Kalergiego z początków XX wieku.
Można wskazać różne wymiary jedności - różne aspekty. Kulturowa jedność - wspólne tradycje - grecka i rzymska, nie występują w innych kulturach. Jedność społeczna - postrzeganie człowieka (pewne zamierzenie do ustanowienia europejskiego modelu społecznego - pogodzenie ekonomicznych , społecznych i ekologicznych aspektów wzrostu gospodarczego - gwarancje praw człowieka, etc, Europejska Karta Praw Podstawowych). Jedność ekonomiczna - wspólna waluta, wspólne regulacje, wspólne polityki handlowe, powiązania handlowe historyczne, już wiele wieków temu istniały bardzo silne powiązania handlowe - angielskie sukno za portugalskie wino, szlak bursztynowy - penetracja ziem później polskich przez Rzymian - handlowa. Protokarporacje - Hanza jako multikorporacja czy też prototyp swoisty takowej. Europa ustanowiła standardy bankowości i księgowości - pierwszy bank powstał w Wenecji. Jedność polityczna - np. cały system instytucjonalny Rady Europy. Normy prawne to np. prawo wspólnotowe, ale też mamy dorobek prawny Rady Europy, który dużo wniósł do sfery praw człowieka, prawa medialnego, współpracy audio-wizualnej (Europejska Konwencja o Telewizji Trans granicznej - nie powstała na podstawie reżimu UE, tylko została potem do niego transponowana, podobnie Schengen, ten porządek prawny został inkorporowany do prawa wspólnotowego).
Jeśli chodzi o genezę idei jedności - Paul Valerie (??) trojaka definicja
Judeochrześcijańska idea religijna - sfera etyczna - wyjście od idei monoteistycznej, idea przymierza - osobowej relacji z bogiem, charakterystyczna dla tej religii, nie istnieje w innych religiach, podkreślenie pewnej autonomii człowieka, to jest na poziomie bardzo głębokiej tradycji antropologicznej ,determinuje takie tradycje jak los, etc, na ile człowiek sam decyduje o sobie. Poza tym tradycja związana z pismem, czyli Biblia, - piśmiennictwo, analiza, czytanie, upowszechnianie (podejście talmudyczne -analiza, wyszukiwanie sprzeczności, rozumienie, etc), z chrześcijaństwa - kwestia godności człowieka, etyka, przykazanie miłości ( w teorii, ale kształtuje pewien model docelowy i mentalność, odrębną jakość w porównaniu z innymi narodami pozaeuropejskimi tworzy - nakaz miłosierdzia przykładowo, traktowanie jeńców, chorych, itp.).Przesłanki religijne nie są najważniejsze, religia jest przykrywką w pewien sposób do rozwoju i niezależności nauki i religii, jak to Nietsche zauważył, tylko w tradycji poszukiwania i komentowania i wątpliwości i niezależności możliwe było oddzielenie się nauki i religii. Indywidualizm i aktywizm, sami działamy i sobie gotujemy swój los, możemy się z nim zmagać, możemy coś osiągnąć, też w sferze duchowej, nie tlyko materialnej.
Grecka antyczna filozoficzna idea - takie aspekty jak dociekliwość, gotowość negacji wcześniej przyjętych założeń, zdolność generalizacji i myślenia systemowego, dowodzenia swoich poglądów w sposób rozumowy, słuszność oparta na racjonalnym dowodzeniu a nie na religijnym autorytecie czy też siłowym, ironia, którą wynalazł Sokrates i chwała mu za to - ironia sokratyczna. Dużą wartością rozważań greckich filozofów było to, że były generalne i szczegółowe, były oparte o sferę spekulacji rozumowej bez poszukiwania autorytetu nadprzyrodzonego, z gotowością do przyznania do błędu się, negacji założeń wcześniej zaakceptowanych , ta postawa stanowiła przykład i dalej obowiązuje człowieka nauki, nauka tak jak uprawiana jest obecnie tak była uprawiana przez greckich filozofów 2,5 tys. Lat temu, opracowali drogę do prawdy opartą na dowodzeniu, badaniu.
Rzymska idea państwowoprawna - tutaj mamy takie czynniki jak przeciwstawienie sfery sacrum i profanum -czyli istnieją sytuacje zarezerwowane dla sfery religijnej i sytuacje poza nią.Poza tym jednostka i prawo - prawo rzymskie nie przewiduje norm kolektywnych. Opozycja między tym, co prywatne i tym, co publiczne, wyodrębnienie sfery publicznej i prywatnej. Jeżeli mamy taką opozycję to możemy też wyodrębnić zakres działań, gdzie władza nie ma dostępu, nie ingeruje, daleki to d koncepcji całkowitego podporządkowania człowieka władzy, państwu, etc.
Paremia - rzymskie paremie kształtują nasze postrzeganie prawa - np. Dura lex sed lex, lex retro non agit, ingorantia iuris nocet, i takie tam.
Prócz tego - rzymskie procedury prawne, retoryka, erystyka, a także „oprzyrządowanie” władzy politycznej - Rzymianom zawdzięczamy pojęcie aparatu władzy, urzędnika, (Webera pojęcie urzędnika wywodzi się z rzymskiego pojęcia urzędnika), szereg zwyczajów, symbolika, nazwy niektórych urzędów, etc.
Słynni hiszpański myśliciel Jose Ortega y Gasset postrzegał jedność europejską jako podwójna forma życia - uczestnictwo w jednym życiu europejskim - wspólne zwyczaje, a drugie - narodowe tradycje stanowiące część europejskiego zespołu tradycji. Podkreślał pewną dwoistość. Mimo różnic ich współżycie miało charakter swoistych waśni domowych ,nie miały charakteru totalnego, wyniszczającego, nastawionego na eksterminację.
Inną ważną koncepcją była propozycja Zygmunta Baumana - Europa jako niedokończona przygoda - jedność europejska jako pewna wspólnota oparta na pewnym postrzeganiu Europy jako ekspansji, prowadzącej do rozwoju nauki, etc. To dążenie do zmierzenia się z otaczającym światem doprowadziły do wysforowania się Europy na czoło
Hans Albert specyfika Europy polega na „okiełznaniu władzy” - rozumiał to jako zaakcentowaniu odrębności między publicznym a prywatny, wspólnotą polityczną a jednostką, zaznaczeniu sfery wolności od państwa, odróżnienie od władzy np. na Bliskim Wschodzie, gdzie nie było miejsca na wolność jednostki, a władza świecka i duchowa była w jednym ręku. Zwracał na uwagę na możliwość poszukiwania wiedzy i prawdy bez oglądania się na autorytety moralne i religijne. Fallibilizm - dopuszcza dochodzenie do prawdy poprzez negację wcześniejszych dokonań nie osiąga się prawdy objawionej w jednorazowym akcie poznania. Może ta prawda się okazać tylko etapem, jedna rzecz może być później zanegowana, odsunięta, uznana za błędną. W porównaniu z innymi cywilizacjami taka koncepcja jest wyłączna dla Europy.
Denis de Rougemont wskazywał na Europę jako ojczyznę twórczej niezgody, indywidualistów, dążących do odróżniania się, tą część planety, gdzie człowiek nieustannie wątpi i szuka samo potwierdzenia i aby jego życie miało sens.
Fenomen rewolucji - gwałtownej zmiany, miłości wyniesionej ponad wszelkie racje rozumowe, umiłowanie do oryginalności, poczucie humoru jako pewnego sposobu podkreślania autonomii i dystansu do rzeczywistości otaczającej. Idea postępu też jest charakterystyczna dla Europy jako cywilizacji, konotacje też w tradycji religijnej ma.
Jeśli mamy mówić o europejskiej jedności w sposób kompetentny musimy się podeprzeć metodologią. Norman Davies uważa, że należy przestrzegać następujących zasad-
-przyjąć paneuropejski sposób patrzenia na Europę
-ta perspektywa nie powinna być definiowana w taki sposób, aby przyjmować pryzmat wielkich mocarstw, głównych aktorów nie zwracając uwagi na lokalne zjawiska
-patrzeć nie tylko na państwa, które uważamy za współczesną Europę, ale też z jej otoczenia.
-wizja jedności europejskiej musi uwzględniać dziedzictwo kolonialne i jego piętno w świecie, postrzeganie Europy przez inne państwa m.in., ze względu na przeszłość kolonialną i rzutuje na postrzeganie współczesnej Europy
-nie istnieje wizja jedności europejskiej, która byłaby pozbawiona wymiaru moralnego, nie można pominąć oceny moralnej pewnych jej aspektów , np. nietolerancja religijna, rasizm, zbrodnie totalitarne.
CZĘŚĆ II
EUROPA JAKO IMPERIUM - WIZJA IMPERIALNA EUROPY
Imperium jest to pewien konstrukt, który przejawia się w różnych momentach dziejowych w różny sposób.
1-jako idea relacji, stosunków między narodami
2-jako instytucja, byt polityczny konkretny
3-jako specyficzna formuła ekspansji politycznej
4-jako specyficzna formuła sprawowania władzy
Od strony funkcjonalnej - pewien konglomerat narodów, połączonych na bazie wspólnej koncepcji przy zastosowaniu środków przewagi militarnej, ale utrzymywany nie tylko w oparciu o tą przewagę, ale z pewną nadbudową ideową, nie jest imperium zwykłym podbojem. W logice ekspansji imperialnej mieści sie też rozprzestrzenianie pewnej idei w sposób pokojowy, mieści się pewien aspekt „marketingowy” czy też „promocyjny” - element dyfuzji kulturowej, przyciągania kulturowego, imperium niesie ze sobą pewne pozytywne rozwiązania, prawne, społeczne, technologiczne, etc.
Rozróżniamy różne sfery - baza terytorialna, dalej tereny podporządkowane imperium, dalej tereny ulegające wpływom imperium w drodze dyfuzji.
Edykt Karakali - rozszerzał obywatelstwo rzymskie na ludzi poza Italią na ziemiach należących do Imperium.
Imperium Hellenistyczne
Imperium Rzymskie
Średniowieczne Święte Cesarstwo Rzymskie
Imperializm kolonialny
W czasach nowożytnych ( dr Ziółek) neoimperializm - przebieg Rewolucji Francuskiej i napoleonizm
We wszystkich tych w/w przejawach mamy pewne wspólne cechy - konglomerat narodów, przewagę militarną, dyfuzję pewnych prądów czy też idei, oraz względną, prócz Rzymu, krótkotrwałość.
Uniwersalizm od „powszechności” - władza nadrzędna obejmująca całokształt świata ówczesnego czyli christianitas ówczesne. Całe rozprawy napisano aby udowodnić, że ta przestrzeń powinna być podporządkowana jednej władzy - czy Cesarz Rzymski czy papież. Spór ten miał wielkie znaczenie z dwóch powodów - budował pewne pojęcie jedności, a po drugie konkurencja tych dwóch ośrodków przyczyniała się do powstania specyficznie europejskiego sposobu władzy politycznej, oddzielenie władzy świeckiej od duchowej. Np. w Japonii cesarz ogłosił w 1945 dopiero, że bogiem żadnym nie jest, a w Europie było to już dawno temu wiadome. Kiedyś papież siedział z mieczem na tronie, symbolizowało to nadrzędność władzy duchowej do pewnego czasu. Cesarz bizantyjski miał podwójny tron, drugie miejsce dla Jezusa. Ostatecznie przyjęło się, że władza duchowa nie ma nic do świeckiej, papież wcale nie potrzebuje państwa świeckiego.
Idea uniwersalizmu jest o tyle istotna, że mamy do czynienia z ciekawym procesem. Mamy ideę jedności (uniwersalizm) z nadrzędnością cesarza na władcami europejskimi. Pojawiają się partykularyzmy, kształtują się państwa narodowe. I królowie negują uniwersalność i wspólną władzę - Lex imperator In regno suo - król jest imperatorem wewnątrz własnego państwa. Pokój westfalski 1648 zanegował zasadę uniwersalizmu i władzy cesarza. Nadeszła zasad supremacji suwerenności. Została ona poddana redefinicji. Nastąpiła erozja koncepcji suwerenności przez to, że rozwinęła się idea ponadnarodowości - suwerenne państwa kształtują organy ponadnarodowe - nie ma tu jednak powrotu do cesarza - od XIX wieku państwa mogą cedować pewne zadania na inne instytucje - np. Międzynarodowy Związek Pocztowy jest przykładem instytucji MIĘDZYNARODOWEJ;) Organizacje ponadnarodowe są jednak inne - mają swoiste kompetencje, a także delegowane. Swoiste kompetencje nie mogą być odebrane przez państwa. Widzimy tutaj trochę podobieństw do II połowy XX wieku. Oczywiście kontekst nieco inny, ale pewne mechanizmy i idee wiele wspólnych cech wykazują.
Z jednością imperialną wiążę się też swoisty sposób pojmowania władzy politycznej, Europa swoje specyficzne pojęcie takiej władzy i jej sprawowania wykształciła. Np. nazewnictwo - monarchia i republika - z łaciny. Na czele republiki stoi prezydent - z łaciny. Trójpodział władz - ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza - Monteskiusz. Ustawodawcza - parlament - od francuskiego parle - mówić. Już od samej analizy terminologicznej widzimy, że próżno szukać wkładu innych cywilizacji, to od Europy świat zaczerpnął wzorce ja urządzać państwo. Grecka polis- idea debaty publicznej ,od Rzymian - zawodowa armia i aparat urzędniczy, prawo, z tradycji bizantyjskiej - godło państwowe, portret władcy, etykieta i sposób postępowania, przywileje władzy. Ze świata barbarzyńskiego - instytucje wiecu i instytucje gminy. Lelewel mówił o zderzeniu oddolności i odgórności władzy, każde obdarzone własnymi kompetencjami. Idea reprezentacji stanowej - ewoluowała w stronę parlamentaryzmu. W średniowieczu idea suwerena - idea suwerenności ludu , nastąpiło pewne odwrócenie myślenia, król jest tylko eksponentem czy też przedstawicielem, a lud jest suwerenem, stąd do idei demokracji. Ombudsman w Szwecji w XVII wieku (?). Niemiecki wynalazek sądów administracyjnych, administracja nie jest kontrolowana tylko przez samą siebie ale też przez niezawisłe sądy.
Czy UE ma elementy imperium?
III Rzesza i ZSRR były imperiami, ideowo silnie podbudowane, przemoc, rozprzestrzenianie idei i wpływów. Przekształcenia w aspekcie inżynierii społecznej, nieporównywalnie do czegokolwiek wcześniej, mordowanie całych narodów, klas społecznych, gigantyczne zamierzenia. Skala motywacji ideologicznej była niespotykana wcześniej. Skala mobilizacji społecznej, politycznej i militarnej również nieporównywalnie wielka w historii. Propaganda, zmuszanie ludzi do wyrzeczeń w imię idei, czy to brunatnej czy czerwonej. Nieporównywalna z niczym skala zbrodni i zakłamania pomiędzy deklarowanymi celami i formą realizacji tej idei.
Jan Zielonka - napisał książkę Europa jako imperium. Profesor dowodzi, że współczesna Europa stanowi neośredniowieczne imperium, zmieniają się ciągle granice, wiele ośrodków władzy, etc. Europa upodabnia się do imperium, ale nie jest to takie imperium, którego obawiają się eurosceptycy. Prof. Zielonka pisze, że przyszłość Europy to może być „superpaństwo” z jednolitym wojskiem, obywatelstwem, etc. Alternatywą jest przyszła UE jako noeśredniowieczne imperium o półotwartych granicach, przenikaniem się różnych wpływów politycznych, etc. Ale to się okaże.