Opisz funkcjonowanie struktur polskiego państwa szlacheckiego po Konstytucji Nihil Novi
,a następnie po roku 1573?
W XVI wieku w Rzeczpospolitej miały miejsce ważne zmiany i reformy. Wykształcił się nowy ustrój polityczny oraz gospodarczy. Następowały ciągłe zmiany granic na skutek zawieranych porozumień oraz nieustannie trwających wojen. Dominującą pozycje w państwie osiągnęła szlachta.
Wiek XVI był wiekiem rozkwitu dla Rzeczpospolitej. Nastąpił wtedy ogromny rozwój terytorialny. Już w 1504 roku Zygmunt Stary wcielił do Polski tereny Śląska oraz Łużyc. Zygmunt Stary wygrał ostateczną wojnę z Krzyżakami. Rzeczpospolitej udało się uzależnić od siebie kolejne terytorium, a jednocześnie usunąć potencjalne zagrożenie ze strony zakonu. Zygmunt August zdobył większość Inflant. Jednym z większych osiągnięć było podpisanie unii realnej Polsko - Litewskiej w Lublinie w 1569 roku skutkiem czego było powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Terytorium Rzeczpospolitej zwiększyło się wtedy niemalże trzykrotnie, przy czym było zamieszkanie przez 8 mln ludzi. Rzeczpospolita osiągnęła wtedy apogeum terytorialne.
Już w 1505 roku wieku swobodę decydowania szlachcie o państwie zapewniła konstytucja nihil novi. Jednym z ważniejszych praw, które zostało zachowane dla króla było kierowanie polityką zagraniczną, zwierzchnictwo w krajach lennych oraz pełnienie funkcji naczelnego wodza. Czasami dążenia szlachty do wyegzekwowania swoich praw przynosiły korzyść Rzeczpospolitej. Było tak chociażby w przypadku wprowadzenia tolerancji religijnej, która uchroniła Rzeczpospolitą od wojen domowych, czy w przypadku próby wprowadzenia postanowień ruchu egzekucyjnego. Wolna elekcja natomiast ochroniła Polskę i Litwę przed rozpadem unii. Przydatnym okazało się również wprowadzenie osoby interrexa, co miało zapobiegać chaosowi w czasie bezkrólewia. Szlachta była zróżnicowana ze względu na stan majątkowy. Najbogatsza była szlachta małopolska, korzystająca z nadań ziemi dokonywanych przez książęta i królów, najuboższa zaś na Mazowszu i Podlasiu, gdzie miała nieduże gospodarstwa i nie posiadała ludności poddanej. W ramach stanu szlacheckiego wytworzyły się grupy: magnateria, do której należały latyfundia ziemskie, szlachta średnia - reprezentowana przez właścicieli jednej lub kilku wsi, szlachta zagrodowa - dysponująca niewielkimi gospodarstwami i szlachta gołota, która utraciła ziemię.
W XVI w. dość liczną warstwę tego stanu tworzyła szlachta średnia, jedno lub kilkuwioskowa, która stała się samodzielną siła polityczną (okres tzw. demokracji szlacheckiej), tworząc także specyficzny typ polskiej kultury szlacheckiej, który w XVII w. przybrał szczególny charakter (sarmatyzm).
W XVI wieku można zaobserwować sprawny rozwój gospodarki. Dominującą formą produkcji rolnej był folwark pańszczyźniany. Rozwój folwarku pańszczyźnianego zawdzięczamy ogromnemu zapotrzebowaniu na zboże przez kraje Europy zachodniej. Spowodowało to wzrost cen na zboże w krajach Europy wschodniej, a szczególnie w Rzeczpospolitej. Ludność zaczęła się bogacić poprzez handel. Spowodowało to również rozwój rynków wewnętrznych, a co za tym idzie rozwój miast. Z biegiem czasu szlachta zaczęła dążyć do zwiększenia ilości produkowanego zboża. Spowodowało to wykształcenie się produkcji najemnej oraz zagospodarowanie nieużytków i intensyfikację produkcji. Wymagało to włożenia znacznych nakładów finansowych w uprawę, jednak ze względu na wysokie dochody można było sobie na to pozwolić. Wraz z rozwojem folwarków pańszczyźnianych rozwijały się jeszcze inne gałęzie gospodarki takie jak hodowla, górnictwo, hutnictwo czy produkcja rzemieślnicza. Dominowała tradycyjna produkcja cechowa, trzymająca się dawnych przepisów i reguł.
Podsumowując wiek XVI dla Polski był „Złotym Wiekiem”. Rozwinęła się gospodarka - głównie dzięki szlachcie, która rozbudowywała folwarki pańszczyźniane, co przyczyniło się do bogacenia się kraju, przez to, że zwiększyło się zapotrzebowanie na zboże i co za tym idzie zwiększyła się cena tego kruszcu. Szlachta stworzyła także specyficzny typ kultury, która nazwana została sarmatyzmem.
Demokracja szlachecka była bardzo korzystna jak na tamte czasy; dzięki szlachcie została wprowadzona wolna elekcja, co uchroniło unię polsko-litewską przed rozpadem; wprowadzenie przez szlachtę tolerancji religijnej uchroniło Polskę od wojen domowych.
Przez długie wieki tryb działania Sejmu określał zwyczaj oraz nieliczne normy regulaminowe. Sejm zwoływał król; było to jego prerogatywą osobistą tak ważna, że gdy zaszła potrzeba odbycia go podczas bezkrólewia, zatem bez decyzji i obecności monarchy, nadawano mu nazwę „konwokacji". Od 1573 r. weszła w życie zasada, iż Sejm zwyczajny, czyli „walny", odbywał się co dwa lata i trwał sześć tygodni; Sejm nadzwyczajny, czyli „ekstraordynaryjny", zwoływany był w razie nagłej potrzeby, na przykład dla podjęcia uchwały o pospolitym ruszeniu, i trwał dwa tygodnie. Król określał miejsce obrad; odbywały się one w Piotrkowie, Krakowie lub innych miastach, a po Unii Lubelskiej (1569 r.) najczęściej w Warszawie.
Najpierw zwoływał król sejmiki, zwane przedsejmowymi. Wysłuchiwały one odczytywanego im listu, czyli legacji królewskiej, w której król określał główne zadania, stojące przed Sejmem. Następnie sejmiki wybierały posłów, początkowo dwóch, potem aż do sześciu, i uchwalały im instrukcje. Ci posłowie, a z nimi spora garść szlachty, zjeżdżali się na sejmik prowincjonalny w Kole dla Wielkopolski, w Korczynie dla Małopolski, w Słonimiu lub Wołkowysku dla Litwy. Uzgodniwszy politykę w skali całej prowincji, udawała i się następnie na Sejm.
Trzysta lat parlamentaryzmu pierwszej Rzeczypospolitej nie pozo stawiło po sobie żadnych pomników architektonicznych. Próżno szukalibyśmy w miastach takich, jak Środa, Szadek, Łęczyca, Radziejów, Proszowice, Opatów, Urzędów, w których od XV w. odbywały się rozmaite sejmiki, czasem po kilka razy do roku, specjalnych gmachów wystawionych i urządzonych na użytek obrad. Nie powstały one także w Piotrkowie, Krakowie, Warszawie, Grodnie, gdzie zbierał się Sejm. Sejmiki bowiem obradowały w kościele farnym lub —jeśli pogoda zezwalała — pod gołym niebem, na przykład na przykościelnym cmentarzu. Sejmy odbywa y się na zamku królewskim i w katedrze. Podkreślić należy, iż takie miejsce obrad nie pozostawało bez wpływu na powagę, ton i formę wypowiedzi — nawet w czasach głębokiego kryzysu polskiego sejmowania
Sejm rozpoczynał się od uroczystego nabożeństwa (brali w nim udział wszyscy senatorowie i posłowie, bez różnicy wyznania) i w tej samej nawie kościelnej, po nabożeństwie, odbywało się powitanie króla przez posłów. Kanclerz w imieniu monarchy objaśniał, czego król od Sejmu oczekuje. Dalej zabierali głos senatorowie, wygłaszając swoje vota.
Następnie posłowie opuszczali kościół. Król z Senatem zostawali na miejscu, by obradować głównie nad sytuacją międzynarodową i odbywać sądy sejmowe. Posłowie zaś, w osobnym pomieszczeniu, obierali marszałka (po Unii Lubelskiej powstała zasada, że gdy na jednym Sejmie marszałkiem był Polak, to na drugim obierano Litwina), dokonywali tak zwanych rugów, czyli kontroli mandatów, i przystępowali do obrad. Ich porządek podsuwała królewska legacja, ale nieraz burzyły go instrukcje poselskie. Gdy przychodziło do spraw wielkiej wagi, posłowie szli do Senatu i obie izby obradowały razem.
Do połowy XVI w. językiem obrad była łacina. Z czasem słychać było coraz częściej polski, ale łacina całkiem nie wygasła. Miała ona istotne z łączenie: oto po Unii Lubelskiej Sejm Rzeczypospolitej nie narzucał Litwinom ani Rusinom języka polskiego. Jeśli się on z czasem w obradach upowszechnił, to nie dlatego, by był urzędowo narzucany, lecz że był łatwiejszy do opanowania od łaciny.
Po zakończeniu obrad Izba Poselska wracała do Senatu. Parę dni zajmowało konkludowanie podjętych uchwał. Żegnano króla, uczestniczono w nabożeństwie kończącym Sejm.