Czym jest ewolucjonizm w antropologii- główne założenia i działacze.
Czym jest ewolucjonizm w antropologii? Zanim odpowiem na to pytanie, zdefiniuje samo zjawisko: w socjologii filozofii jest to koncepcja ciągłych przemian społeczeństw, często utożsamiana z postępem. Życie jest najwyższą wartością, a jego celem jest dążenie do przedłużenia gatunku. Moralnie dobre jest to, co pomaga człowiekowi żyć i dostosować się do środowiska.
Wyjaśnię po krotce zasady, na których opierało się rozumowanie badaczy. Ewolucjoniści stosując przede wszystkim metodę porównawczą, starali się odtworzyć dzieje rozwoju ludzkości oraz kultury, a także określić rządzące nimi prawa. Formy istnienia oraz struktura rzeczywistości przyrodniczej i społecznej są rezultatem praw ewolucji. Wykazywali oni analogie między organizmem społecznym a organizmem żywym. Założenie ewolucjonizmu u Spencera(był angielskim filozofem oraz socjologiem; przedstawiciel organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych) polegało na tym, że formy proste, np. społeczeństwa ewoluują od form prostych do coraz bardziej złożonych. Organizm społeczny, podobnie jak organizm biologiczny jest pewną całością, którą charakteryzuje ciągły rozwój.
Trzeba zaznaczyć, ze, chociaż już w XIX wieku Karol Darwin rozwijał teorię ewolucji w biologii, bezpośrednie nawiązania do tej teorii w naukach społecznych pojawiły się dopiero w drugiej połowie XX wieku. W przeciwieństwie, do Darwina ewolucjoniści w XIX wieku stosowali porównania społeczeństw nie do populacji, lecz do pojedynczych organizmów.
Czołowymi przedstawicielami tej szkoły antropologicznej byli: Lewis Henry Morgan(1818-1881), jego dzieło to m.in. „Społeczeństwo pierwotne, czyli Badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacji„,Herbert Spencer (1820-1903),Edward Burnett Tylor (1832-1917),James George Frazer(1854-1941),Adolf Bastian (1826-1905).
Spencer wyróżnił trzy rodzaje prawa: powszechne, ogólne, szczegółowe. Ewolucja zdaniem Spencera polega na stopniowym, postępowym różnicowaniu się części. Spencer wywodził ewolucjonistyczną etykę z teorii "walki o byt": dobre jest to, co służy przystosowaniu i rozwojowi. Należy w tym celu wspierać silnych, a nie słabych i upośledzonych przez naturę. Jest to zgodne z darwinowska koncepcja przystosowywania się najsilniejszych jednostek, czyli prawa doboru naturalnego.
E.B. Tylor zajmował się przede wszystkim genezą powstania kultury (podał jedną z pierwszych jej definicji) i religii. Był jednym z twórców ewolucjonizmu. Sądził, że pierwotną formą religii jest animizm, czyli wiara w istoty duchowe (spirituals beings), stanowiący podstawę monoteizmu. Jego najważniejsze dzieła to m.in. “Primitive Culture: Researches into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Language, Art and Custom” (1871, wydanie polskie „Cywilizacja pierwotna” w roku 1896-98).oraz “Anthropology” (1881, wydanie polskie “Antropologia” 1910).
Frazer studiował religie jako fenomen kulturalny, nie stosował zaś podejścia teologicznego. Jako pierwszy opisał powiązania pomiędzy mitami a rytuałami. Jego teorie totemizmu wyparte zostały przez te stworzone przez Claude Lévi-Straussa. Model ewolucji kulturowej ludzkości autorstwa Frazera opiera się w wysokim stopniu na wcześniejszych modelach stworzonych przez Johna Lubbocka, Edwarda Burnetta Tylora i przede wszystkim Lewisa Henrego Morgana. Składa się on z trzech stadiów ewolucyjnych, przy czym każde stadium charakteryzuje się osobliwym systemem wierzeń i odpowiadającym mu poziomem cywilizacyjnym. Są to: magia-dzikosc (magiczny typ kultury); religia-barbarzynstwo(religijny typ kultury), nauka-cywilizacja(naukowy typ kultury, nowożytno-europejski typ kultury).
A. Bastian to reprezentant nurtu ewolucjonistycznego w etnografii. Udało mu się sformułować wniosek o jedności natury ludzkiej. Wprowadził pojęcie idei elementarnych i etnicznych. Postawił zagadnienie dyfuzji i kontaktu kulturowego.
2.Czym jest magia sympatyczna, jakie są jej rodzaje, na jakich mechanizmach się opiera?
W dalszej części wypracowania przedstawię zagadnienie magii sympatycznej, na podstawie tekstu J.G. Frazera; „Magia sympatyczna” str. 38-42; 43-81; „Magia i religia”,[w:] „Złota Gałąź”. Sam autor definiuje to zjawisko w następujący sposób:”[…]rzeczy wpływają na siebie na odległość na skutek pewnego tajnego powinowactwa, a impulsy przekazywane są za pośrednictwem czegoś, co moglibyśmy określić jako swego rodzaju niewidzialny eter, podobny do tego, którego istnienie postuluje współczesna nauka dla ściśle identycznych powodów, a mianowicie w celu wytłumaczenia, w jaki sposób rzeczy mogą na siebie wzajemnie wpływać poprzez przestrzeń, która zdaje się być pusta.”
Wyróżniamy kilka rodzajów magii sympatycznej ze względu na cel jej użycia oraz sposób uzyskiwania nadnaturalnego efektu. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z pozytywna i negatywna, natomiast w drugim z homeopatia(względnie magia naśladowcza, rządzi nią prawo podobieństwa), a także magia przenośna(prawo styczności). Ostatnie przypadki można nazwać głównymi zasadami. Autor wyjaśnia, że są to dwa rożne fałszywe zastosowania związki idei na zasadzie podobieństwa. W dalszej części pracy przedstawię, na jakich mechanizmach opierają się wyżej wymienione odmiany magii.
Homeopatia zakłada, ze podobne powoduje podobne. Dobrym przykładem jest okaleczanie wizerunku wroga, co ma spowodować chorobę lub śmierć prawdziwego przeciwnika. Była to praktyka bardzo rozpowszechniona na świecie i utrzymująca się przez wiele wieków. Do dnia dzisiejszego stosowane są przez tubylców w Australii, Afryce i Szkocji. Podam jedno z zastosowań tej zasady wśród Indian Odżibuej. W celu wyrządzenia komuś krzywdy struga się z drzewa jego wizerunek, następnie zależnie od dolegliwości, jakie chcemy wywołać(włącznie ze śmiercią) nakłuwa się kukiełkę igłą lub strzałą. Ciekawym motywem jest wymawiania zaklęcia-wyparcia (np.malajskie czary), by kara za przelanie krwi nie spadła na czarownika. Wybiera się na pozorowanego sprawce jakąś istotę ponadnaturalna(np. archanioł Gabriel).
Ta magia ma przeważnie negatywne działanie(zemsta, zabójstwo), ale ma tez bardziej pozytywne zastosowanie. Wykorzystuje się ja do leczenia bezpłodności i ułatwiania porodu. Jest to naśladowanie rytuału prawdziwych narodzin, połączone z elementem modlitwy i ofiary, lub pomoc czarownika, który symuluje poród. Znalazło to zastosowanie w legalizacji adopcji, by ktoś został prawnym spadkobierca, musi się ponownie narodzić. Odprawia się rytuał, w którym nowa matka „rodzi” swoje przybrane dziecko. To samo odnosiło się do osoby uznanej za zmarłą. W Indiach niedoszły nieboszczyk musiał spędzić noc w wannie wypełnioną mieszanina tłuszczu i wody(życie płodowe), a następnie powtarzał wszystkie rytualne ceremonie, które odbył od wczesnej młodości włączając w to ślub. Innym przykładem dobrego wykorzystania magii jest leczenie. Ta bardzo popularna praktyka przetrwała do dziś, ale w zmienionej formie(dodatkowo wprowadzono wykorzystanie ziół, masarzu, medycyny naturalnej itp.). Hindusi np. przeganiali kolor żółty, lecząc żółtaczkę na słońce i wyszukiwali dla pacjenta kolor zdrowia-czerwony, powiedzmy z czerwonego byka. Wymawiano specjalne zaklęcia i podawano choremu wywar z sierścią tego zwierzęcia i kawałkiem jego skory. Znachor mógł zmniejszać dolegliwości poprzez symulowanie objawów choroby pacjenta.
W niektórych krajach, zwłaszcza tych najbiedniejszych, magia homeopatyczna ma pomoc zapobiec nieurodzajowi, przynieść powodzenie na polowaniu, zwycięstwo w czasie wojen plemiennych itp. Istnieje cały szereg przesądów mający zapewnić sukces podejmowanym działaniom. Podporządkowują się oni rożnym rodzajom tabu. W tym wypadku jest to negatywne zastosowanie magii praktycznej. Zasada magii pozytywnej brzmi ”Masz uczynić to, a wówczas tamto się stanie”. Za to w przypadku magii negatywnej” Nie czyn tego, bo tamto się stanie”. Te praktyki różnią się celami, pierwsza ma spowodować pożądane zdarzenie, druga pomoc uniknąć niepożądanego. Stosunek autora do magii jest nieprzychylny. Twierdzi on, że są to: ”dwa przeciwne bieguny jednego wielkiego fałszu- mylnej koncepcji związku pojęć. W tej fałszywej koncepcji czary są biegunem pozytywnym, tabu zaś negatywnym ”. Najpopularniejszym przykładem tego zjawiska u dzikich jest zakaz spożywania pewnych potraw. Zjada się pewne zwierzęta by przejąć od nich pewne pożądane cechy, tak samo unika się takich, od których przejęłoby się źle właściwości. Te zwyczaje(inaczej nakazy i zakazy) to kolejno przykład magii pozytywnej i negatywnej. Podam dla przykładu zakaz jedzenia przez wojownika mięsa koguta, który zginął w walce, albo innego zwierzęcia zabitego włócznia, gdy wyrusza na wyprawę wojenna, w jego domu nie można zabijać żadnego zwierzęcia płci męskiej. Istnieje wiara w sympatyczne wpływy wzajemne ludzi i przedmiotów na odległość. Elementarną zasada magii jest wiara w telepatie. Czasami magia naśladowcza ma odwrócić nieszczęście przez mimikrę, Podam przykład z Madagaskaru(tam sprowadza się do całego systemu). Los człowieka jest tam ściśle związany z data i godzina urodzin, mówiąc inaczej można być naznaczonym fatum od początku tylko ze względu na ten warunek. Można usunąć zło przez odpowiedni substytut.
Przykłady podawane przez Frazera, można zaliczyć do magii prywatnej. Służą one przede wszystkim pomocy lub wyrządzeniu krzywdy człowiekowi. Istnieje jeszcze odmiana publiczna tego zjawiska, są to czary stosowane dla pożytku całej społeczności. Dzięki temu wzrasta ranga czarownika, który staje się czymś w rodzaju funkcjonariusza publicznego. Rozwój tego rodzaju służby miał poważny wpływ na religijna i polityczna ewolucje społeczeństwa(np. kultura starożytnego Egiptu, czy Inków gdzie podstawa autorytetu władcy była wiara w jego magiczna moc broniąca lud z pomocą rożnych skomplikowanych rytuałów przed różnymi zagrożeniami). Klasa czarowników stawała się bardzo uprzywilejowania, łatwo mogli zdobyć autorytet i władzę, wykorzystując zabobonna wiarę poddanych w cudowne właściwości czarów i strach przed ich destrukcyjną siłą
Reasumując, magia sympatyczna (naśladowczą) dzieli się na homeopatie i przenośną. Istnieje odmiana prywatna i publiczna. Pierwsza odzwierciedla świadomość ludzi, ich słabą stronę (zabobon, brak racjonalizmu-rozumowego postrzegania świata, myślenie magiczne), druga jest już świadomie wykorzystywana przez niektóre jednostki do zdobycia prestiżu i władzy. Jest ważnym elementem kształtowania się organizmu społecznego. Może być metoda nacisku i przymusu w państwie despotycznym, jest powszechna w społeczeństwach pierwotnych. Według Frazera magia pojawiła się jako następny etap rozwoju kultury po pozwierzęcym ateizmie. Ten ostatni pojawił się znowu w naszej epoce (nauki), ale sam autor zaznacza, że nie musi być to ostatni etap ewolucji kulturowej. Magia do tej pory budzi w ludziach jakąś tęsknotę, podaje się ja naukowym dociekaniom jak np. telepatie. Można to traktować jako pozostałość po pierwotnym myśleniu naszych przodków, chociaż zastąpiliśmy ją innymi praktykami, wciąż szukamy odpowiedzi na to czy jest prawdziwa? Na początku wystarczyła wiara, a nie ”szkiełko i oko”, dlatego prawdopodobnie nigdy jej nie zrozumiemy