Wstęp do etnologii - semestr II - wykład
ANTROPOLOGIA BRYTYJSKA lata '50 '60 `70
Akcjonizm - życie społeczne jako celowe i świadome działanie w celu osiągnięcia korzyści; pokazywanie dynamiki życia społecznego.
Procesualizm - podejście teoretyczne, które kładzie większy nacisk na procesy społeczne niż na strukturę społeczną albo postrzega struktury społeczne czy symboliczne w kategoriach ich tendencji do przekształceń.
Victor Turner „Nowoczesność i zmiana w społeczności afrykańskiej” - 1957 r.
Transakcjonizm - podejście teoretyczne kładące nacisk na transakcję miedzy jednostkami jako podstawę analizy społecznej.
Frideric Barth - Political Leadership Among Swat Pathans” - 1959 r.
Ukazanie rywalizacji o władzę wśród Pasztunów jako bardzo skomplikowanego ciągu transakcji - właściwie całe życie społeczne jest walką o utrzymanie swojej pozycji (prestiżu, władzy, itp.)
Dowodził, że pozycja przywódców zależy od utrzymania wiernych stronników za pomocą transakcji i nieustającej gry oscylującej między konfliktem a przymierzem.
Opisywał dynamikę życia społecznego terminami ekonomicznymi podkreślając „zyski” i „straty”.
Przekonanie, że gra jest transakcją - poszczególne transakcje składają się na obraz gry społ. - nieustanne negocjowanie pozycji, obowiązków, etc.
Transakcja (za Simmlem) - diada o charakterze dynamicznym z elementami zysków i strat.
Fryderyk G. Bailey - zestawił opis funkcjonowania mafii z opisem społeczności Pasztunów (opisanych przez Bartha) - opisy rywalizacji o władzę -> uniwersalne zasady życia politycznego.
Pojęcie „gry” - oddzielał pojęcie reguł: pragmatycznych (uniwersalnych) - skuteczność w dochodzeniu do celu, uzyskiwanie poparcia, organizacja grupy, etc. oraz reguł normatywnych - zasad moralnych, etycznych.
Szkoła Manchesterska lata '50 '60 '70
Max Gluckman - konflikt jako sedno życia społecznego, czynnik integrujący - służący podtrzymywaniu porządku; popycha życie społeczne do przodu, które realizuje się przez konflikt. Władza budowana jest przez konflikty a nie wbrew nim.
Victor Turner - opisywał życie społeczne za pomocą kategorii „social drama” - dramat społeczny (teatralny aspekt gry).
Aby opisać proces społeczny należy opisywać jednostkowe konflikty i umiejscowić je na osi czasu - tak wygląda proces zmiany od konfliktu do konfliktu.
3 fazy:
Narastający konflikt,
Przełom, kryzys - faza liminalna - tworzy się antystruktura - communitas,
Moment, w którym życie społeczne wraca do normy.
Interakcja - Simmel - dynamiczna diada/opozycja - oba elementy łączy relacja. Dynamiczna relacja (a nie statyczna jak w opozycjach strukturalnych).
Liminalność i communitas - tak jak u Amandy na ćwiczeniach.
Przedstawiciele Marksizmu w etnologii:
Barry Hindes - bryt.
Paul Hirst - bryt.
Maurice Godelier - fran.
Clude Meilassoux - fran.
Marvin Harris - am.
Sposoby produkcji - powiązany układ stosunków produkcji oraz sił wytwórczych, którego cechy są zdeterminowane przez dominację stosunków produkcji.
Baza/nadbudowa
4 sposoby produkcji:
Domowy
Rodowy
Feudalny
kapitalistyczny
Opisywano zmiany sposobów produkcji.
FENOMENOLOGIA
Inspiracje - filozofia Edmunda Husserla: Świat przeżywany tworzą fenomeny - zjawiska; przedmioty badania - to jak świat ukazuje się człowiekowi.
Fenomenologia dotyczy poznania świata (epistemologia).
Dowartościowanie intuicji intelektualnej.
Redukcja ejdetyczna ( eidos - istota rzecz) - dochodzenie do istoty samej w sobie poprzez zdejmowanie kolejnych, narosłych warstw znaczeń (hermeneutyka nie wierzy w istotę samą w sobie, do której można dojść).
Religioznawcy - Rudolf Otto - „Świętość” 1917.
Interesował się irracjonalnymi aspektami religii - objawienia Boga, analiza tekstów świętych.
Wprowadził pojęcia:
Numinosum - eidos świętości (odrzucił durkheimowskie sacrum jako określenie warstw narosłych na idei świętości); ponadludzki (numen) ma ujmować to, co najważniejsze.
Aspekty świętości: tremendum - aspekt grozy np. gniew boży, wszechmoc, przekraczający możliwości człowieka.
Fascinans - aspekt fascynacji
Tremendum i fascinans współwystępują ze sobą.
Mirrum - pierwiastek niezwykłości
Augustum - pierwiastek wzniosłości
Apofaktyka - do pewnego stopnia słowa przybliżają człowieka do Boga, ale za tą granicą słowa mogą go już tylko oddalić.
Gerardus von der Leeuv - „Fenomenologia religii” 1956r.
Analiza fenomenologiczna - nazywanie (precyzowanie, porządkowanie) oraz wżycie się (łączenie swojego doświadczenia, współodczuwanie). Interesował się sposobem, w jaki bóg jawi się ludziom a nie samym Bogiem.
Mircea Eliade - “Traktat o historii religii” 1949r., „Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy” 1951r., „Joga nieśmiertelność wolność” 1954r.
Homoreligiosus - człowiek religijny - wierzy w rzeczywistość ponadludzką bez definiowania, jak wierzy.
Axis mundi - Środek świata; jest ich wiele; miejsce najbliżej sacrum; najłatwiej jest tam nawiązać człowiekowi kontakt z sacrum; musi się człowiekowi objawić.
Illud tempus - określenie na czas początku, kiedy z chaosu wynurzył się kosmos; ciągle się odnawia, jest wieczny.
Coincidenta oppositorum - „współistnienie przeciwieństw” - rzeczywistość w mitach wyobrażana jest ambiwalentnie - istota sacrum.
Socjologia wiedzy:
Alfred Schutz - człowieka otaczają konstrukty myślowe a nie fakty czy ludzie - rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością wyobrażoną z powodu stereotypów, typizacji i generalizacji. Socjologia wiedzy potocznej - suma stereotypów, typizacji, generalizacji, których ludzie nabierają w związku ze swoimi doświadczeniami.
T. Luckman + P. Berger - „Społeczne tworzenie rzeczywistości” 1966 r.
Recepcja fenomenologii w etnologii:
Cezaria Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczowa - „Święta Cecylia” - zestawianie oficjalnej hagiografii z udowymi wyobrażeniami ludowymi - jak kultura ludowa dostosowuje to do własnych wartości.
Zbigniew Benedyktynowicz - „Portret Obcego” 2000 r. - Stereotyp - symbol uproszczony i odwrócony; zachowuje właściwości symbolu (pomieszanie strachu i fascynacji); jest płytki, uproszczony, tendencyjny tandetny (w odniesieniu do symbolu). Za stereotypami stoi coś na kształt mitu.
HERMENEUTYKA (poł. '70 - '90)
- hermeneuticos - gr. - dotyczący objaśnienia, objaśniający; pojęciem posługiwał się Arystoteles - jako rozważania o tekstach przepowiedni, świętych tekstach bez zastanawiania się nad ich prawdziwością.
- hermeneutyka późnonowoczesna - brak wiary w możliwość odkrycia istoty rzeczy - wystarczy samo tropienie jej.
Hermeneutyka w filozofii:
Martin Heidegger (lata '40)
P. Ricour - „Symbolika zła”.
Hans G. Gadamer - „Prawda i metoda” 1960 r.
Recepcja hermeneutyki w etnologii:
Joanna Tokarska-Bakir - podejście lat '20 i I poł. XXw. - metoda opisu inności w monografiach terenowych - Realizm:
wiwisekcja (obserwowanie tego, co typowe; unikanie zaangażowania emocjonalnego - dążenie do obiektywnego opisu - strukturalizm, funkcjonalizm)
raport - nie to, co typowe/regularne, ale „jak jest naprawdę”; nadal pewna protekcjonalność - uprzywilejowana pozycja badacza.
Badany jako przedmiot.
Etnograf skryba - zewnętrzny wobec tego, co bada, niezaangażowany.
Zalecenia hermeneutycznego postępowania w etnologii:
Próby przeniesienia gadamerowskiej interpretacji dzieł sztuki na Grut etnologii:
Koncepcja dialogu - zmiana relacji - zmniejszenie autoryteu badacza wraz z dowartościowaniem rozmówców - relacja partnerska
Partnerska rozmowa z innością
Zmniejszenie dystansu - interpretator doświadcza, wchodzi w bliski zaangażowany kontakt.
Badacz nieprzezroczysty - ma być widoczny, swoją osobą współkształtuje sytuacje rozmowy(strój, płeć, charakter, opozycja)
Badacz świadomy swojego wpływu - antropolog refleksyjny.
Brak podziału na opis i interpretację - obserwacja i interpretacja w tej samej chwili;
Koncepcja koła hermeneutycznego - nieustanne krążenie pomiędzy kontaktem z obcością a interpretacją; kontakt z materiałami, kolejne wyjazdy w teren, literatura -> kolejne interpretacje i kolejne…
Zainteresowanie swoimi przesądami/przesądami- uprzedniość badacza - przekonania, z którymi badacz wchodzi w kontakt z obcością.
Proces efektywno-dziejowy - poddanie refleksji wiedzy o sobie, terenie, ludziach; dialog ze swoimi wyobrażeniami, bagażem doświadczeń.
Nowy paradygmat w antropologii amerykańskiej lata 60' 70' 80'
Projekt Talcota- Parsonsa:
Projekt reorganizacji nauk społecznych - w 1946 powstaje Departament stosunków społecznych na Harvardzie:
Socjologia - kwestie społeczne
Antropologia = antropologia kulturowa - wyobrażenia, symbole, wartości - to, co ludzie mają w głowach.
Projekt kulturalistyczny -
Clifford Geertz -- „Interpretacja kultur”1973 r., „Wiedza lokalna” 1983 r.
Badania:
Indonezja 1954 r.
Bali 1957-58 r.
Maroko - 1965-71 r.
Opis gęsty - nie istnieje czysty, obiektywny opis; jest on gęsty, bo zagęszczony przez interpretacje (obserwacje, wiedza, doświadczenie) autora ale także interpretacje tubylcze - wielopiętrowe interpretacje na rożnych poziomach. Poziom wydarzenia, uczestników, sąsiadów, badacza, etc. Interpretacje nakładające się na siebie. Każda relacja jest coraz bardziej zapośredniczona.
Gra głęboka - na przykładzie walki kogutów - chodzi o coś więcej niż pieniądze - jej celem jest prestiż; ukazuje głębsze aspekty kultury.
Definicje kultury według Geertza:
Jest to uporządkowany system znaczeń i symboli, przez który jednostki definiują swój świat, wyrażają uczucia i dokonują sądów.
Historycznie przekazywany wzór znaczeń ucieleśnionych w symbolicznych formach, za pomocą których ludzie komunikują, utrwalają i rozwijają swoją wiedzę na temat życia i postawy wobec niego.
Człowiek jest zwierzęciem zawieszonym w sieciach znaczeń, które sam utkał. Kultura to owe sieci.
Antropologia interpretatywna - patrz opis gęsty.
D. Schneider - „American Kinship. A Cultural Account” 1968 r.
Wychodzi od systemu pokrewieństwa jako systemu symboliczno-przekonaniowego (biologiczne więzy nieistotne).
Natura jako rodzaj inspiracji do budowy konstruktu kulturowego, jakim jest pokrewieństwo.
Pojęcie kultura nie jest wpisane w rzeczywistość (twór czysto zachodni).
Skrajny kulturalizm.
Gwałtowny spadek demograficzny na wyspie Yap tłumaczył utraceniem radości życia (czynniki kulturowe).
Marshall Sahlins - „Wyspy Historii” 1985 r. “Jak myślą tubylcy” 1981 r.
Neoewolucjonizm - badał ewolucję podstawowych instytucji społecznych ze szczególnym uwzględnieniem władzy
Badania:
Fidżi - 1954-55 r.
Hawaje
Mitopraktyka - prymat schematu symbolicznego nad praktyką; zmienianie rzeczywistości tak, aby była zgodna z mitem.
Kultura jest zorganizowaniem obecnej sytuacji w kategoriach przeszłości (mitu).
Ludzie zaspokajają potrzeby przez symbole.
Historia kapitana Cooka w interpretacji Sahlinsa - 1779 hawajscy wojownicy zabijają Cooka - Sahlins przyjmuje strukturalistyczny punkt widzenia - dowodzi, że Cook padł ofiarą mylnej identyfikacji i został złożony w rytualnej ofierze. Podczas pierwszej wizyty został znany za boga Lono - przybył w trakcie obchodów święta płodności. Gdy nieoczekiwanie powrócił ze względu na burze na morzu - trafił na okres nieprzychylny dla Boga Lono. Poszukiwał króla. Doszło do walk z marynarzami, w których zginął jeden z lokalnych wodzów - odwrócenie hawajskiego rytuału - Lono musiał zginąć. Sahlins skupia się na hawajskiej kulturze i procesach obrzędowych. Do tego, co ich spotyka, udzie podchodzą z pewnym wyobrażeniem mentalnym. Pochodzi ono z mitu, choć jest przetworzone. Po kontakcie z Cookiem doświadczenia mieszkańców zostały zmienione = zderzenie mitu z praktyką = mitopraktyka.
Obeyesekere - umysłowość tubylców - pragmatyzm i racjonalizm -najpierw widzieli w nim cywilizatora- człowieka wyżej postawionego. Za drugim razem nie zachowywał się jak cywilizator i dlatego go zabili.
Obeyesekere stara się przełamać podział „my” - „obcy” - nacisk na kulturę Zachodu oraz proces wyzysku i kolonizacji.
POSTSTRUKTURALIZM FRANCUSKI
P. Bourdieu
Kapitał kulturowy (symboliczny) - obejmuje kwalifikacje nabyte w szkole, wyniesione z domu rodzinnego i związane z siecią relacji społecznych, którymi jednostka dysponuje. Ogranicza ruchliwość społeczną. Różnicuje społeczeństwo. Buduje wewnętrzne bariery do pokonania nie związane tylko z ekonomią. Jest trudniejszy do zdobycia niż kapitał ekonomiczny.
Przemoc symboliczna - miękka forma przemocy, która nie daje po sobie poznać, że jest przemocą. Polega na uzyskiwaniu różnymi drogami takiego oddziaływania klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane, by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, w tym samą relację dominacji, której są ofiarą, w kategoriach percepcji i oceny, które wyrażają interes klas dominujących. W ten sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych, bo postrzegają rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu legitymizacji ich dominującej pozycji. Duży kapitał symboliczny pozwala oddziaływać przemocą symboliczną. Dyskredytowanie pewnych systemów wartości, jeżyka, itp.
Habitus - zasada generująca praktyki i system klasyfikowania tych praktyk. Ucieleśniona konieczność przeniesiona w dyspozycję, generalizująca praktyki i percepcję. Jest zdolny nadawać praktyce sens. Struktura ustrukturyzowana i strukturyzująca. Różne warunki życia generują różne habitusy. Formuje nasze wybory, klasyfikacje, oceny; sam jest uformowany przez nasz kapitał kulturowy zakorzeniony w kapitale ekonomicznym.
Doxa - wiedza zdroworozsądkowa, potoczna, zwykłego człowieka; bardzo zróżnicowana klasowo.
Styl życia - składa się na niego: nasza baza (warunki życia), habitus, system schematów tworzących praktyki, system schematów opiniująco-percepcyjnych (gust), oraz praktyki.
M. Foucault - „Archeologia wiedzy” 1969 r. „Nadzorować i karać” 1975r. „Narodziny kliniki” 1963 r.
Dyskurs - sposób myślenia, mówienia, rodzaj spojrzenia na świat (epistema). Odpowiada danej epoce. System wiedzy i sposób jej wyrażania.
Dyskurs a władza - władza nie jest osobną strefą, jest aspektem każdej interakcji między ludźmi.
Wiedza-władza - pojęcie M. Foucault. Uważa on, że władza nie jest osobna sferą, to aspekt interakcji między ludźmi, władza jest wpisana w codzienność. Władze realizuje się poprzez DYSKURS- czyli przesuwa się ona w stronę idei, staje się WIEDZĄ. Tak zdobyta władza jest trudniejsza do obalenia niż zdobyta siłą.
Władza opiera się na Widzy i wykorzystuje ją
Władza reprodukuje wiedzę kształtując ją zgodnie z jej intencjami
Wiedza nigdy nie jest neutralna, ponieważ jest uwikłana w relacje władzy; określa relacje władzy (nadrzędność-podległość)
J. Derrida
Dekonstrukcja - demontaż pojęć opisowych, upraszczających opozycji, odrzuca ideę ukrytej struktury. Podważenie konstruktów i ich uniwersalności. Termin używany w odniesieniu do analizy literackiej, która dąży do uzyskania założeń leżących u podstaw tekstu.
Intertekstualność- znaczenie danego tekstu można odczytać tylko w odniesieniu do innych tekstów.
J. Lacan - konstrukcja dyskursywna - ludzie swoją tożsamość konstruują dyskursywnie.- mówiąc o sobie (psychoanaliza).
Michelle Rosaldo, J.F. Collier, S. Ortner, H. Moore - badaczki nurtu feministycznego.
Anthony Cohen - konstruowanie wspólnoty - jest ona konstruowana jako symbol w sytuacji zagrożenia. Na granicach pokazuje swoją jednolitość poprzez odniesienie się do wspólnych cech ukrywając to, że maja one różne znaczenia. Ujawnia się poczucie tożsamości.
Konstrukcjonizm - świat, w którym żyjemy jest konstrukcją wyobrażeniowo-przekonaniową i dyskursywną.
Kirsten Hastrup
Współdoświadczanie -
Antropolog jako prorok - przeczuwa a nie jako tłumacz.
Lojalność wobec badanych -
POSTMODERNIZM AMERYKAŃSKI
1986 r. - „Writing Culture” - J. Clifford, G. Marcus
Zwrot literacki - monografie antropologiczne są literackim dziełem autorskim - nie niezależny osąd; narracyjny charakter przedstawień kulturowych.
Esencjalizm - uogólnienia (krytykowano je)
Badacz nieprzezroczysty - widoczny, świadomy swojej obecności i wpływu.
Antropologia refleksyjna:
Inspiracja hermeneutyką
Wiedza tworzona w interakcji badacza i badanych
Problematyzuje niezależność podmiotu poznania i poznawanego przedmiotu
Koncentracja na postaci antropologa jako autora sprawozdania
Badacz cały czas poddaje refleksji swój udział w badaniach
Definicja kultury - J. Clifford - kultura jest niekończącym się dialogiem subkultur, wtajemniczonych, laików i różnorodnych frakcji.
R. Wagner „Wynalezienie kultury”
Kultura to pojęcie wynalezione przez antropologów jak narzędzie.
E. Said “Orientalizm” 1978r.
Orient - konstrukt myślowy Zachodu. Z prac na temat orientu więcej można się dowiedzieć o antropologii brytyjskiej niż o przedmiocie badań.
Antropologia jako nauka kolonialna - nacechowana politycznie
Od tej pory - bardzo ważny kontekst polityczny
R. Rosaldo - “Ilongot Headhunters” 1980 r.,
Badania - Filipiny
Empatia - klucz do zrozumienia kultury; dystans między ja badacza a Innym maleje
Emocje - w centrum produkcji etnografii i podstawa funkcjonowania życia społecznego.
G. Marcus - antropologia krytyczna - „Anthropology as a Cultural Critique” 1986r.
Konsekwencją badań antropologicznych powinna być poprawa sytuacji opisywanych ludzi. (antropologia zaangażowana).
Autorytet etnograficzny -
Krytyka postmodernizmu - E. Gellner „Postmodernizm, rozum i religia”
Postmoderniści = romantycy - postrzegają wiedzę naukową jako względną, konstruowaną, itp. - etnonauka.
Monografie dialogiczne i polifoniczne:
Dopuszczenie rozmówców do głosu
Zapis rozmów
Większość - cytaty
Action Athropology - Antropologia zaangażowana:
Sol Tax (lata `60/70)- badania Indian Fox
Przełożenie badań na działania pomocowe
Otwartość na tubylczy punkt widzenia I mediacje w rozmowach np. z urzędnikami państwowymi (antropolog - tłumacz)
Edukacja Indian by mogli artykułować swoje potrzeby w języku zrozumiałym dla urzędników
Antropologiczna krytyka dyskursu rozwojowego:
Zachodnie pojęcia nie są adekwatnym opisem rzeczywistości
Pojęcie rozwoju - konstrukt używany do zachodniego przedstawiania świata; fundamentalny wytwór dyskursu cywilizacji zachodniej.
Skupienie na lokalnych kategoriach
A. Escobar - krytyka hierarchii opartej na ekonomii - wytwór myśli zachodniej;
Rozwój - pojęcie kluczowe dla dyskursu, poprzez który Zachód wytwarza II Świat i sprawuje nad nim władzę poprzez praktyki rozwojowe (krytyka Agencji Rozwoju, Banku Światowego, itp.)
Inni krytycy - M. Edelman, Hobart, Wolf, J. Ferguson
GLOBALIZACJA
Metoda globalna jako nowa metoda opisu w naukach społecznych - A. Lowenhaupt Tsing „Friction” 2003 r.
Proces - T. Lewellen „Political Anthropology” = narastający przepływ handlu, finansów, kultury, idei i ludzi, możliwy dzięki wyrafinowanym technologiom komunikacyjnym i ułatwieniom w podróżowaniu, w ekonomicznym kontekście neoliberalnego kapitalizmu obejmującego cały świat.
Jako san opisu rzeczywistości lub metoda opisu - opis tego, co lokalne przez odniesienie do globalności.
Czy globalizacja oznacza homogenizację?
Wg. niektórych tak (M. McLuhan), ale od 1989 wiadomo, że to się nie sprawdza - globalizacja wywołała reakcję w postaci obudzenia tożsamości lokalnych - hybrydyczność, transnarodowość, kreolizacja)
Tożsamość hybrydyczna - łączenie elementów kultury tradycyjnej i współczesnej (może dotyczyć też tożsamości - np. dzieci emigrantów)
A. Appadurai „Nowoczesność bez granic”
Teoria przepływów - migracje różnych elementów kultury nie odbywają się równomiernie; każdy element (ludzie, finanse, technologie) przemieszczają się osobno, niezależnie od pozostałych (DYSJUNKCJA).
Wyobrażenia przeniesiona do rangi faktu społecznego człowiek żyje w wyobrażonym świecie) Media kształtują i umacniają wyobrażenia
Wyobrażenia jako główny motyw działania - np. wyobrażenia o lepszym świecie - migracje.
W efekcie świat składa się z różnych obrazów (coś jak stan rzeczy w danym obszarze) - np. na skutek migracji zmienia się etnoobraz danego miejsca.
Medioobrazy (obejmuje zarówno zakres i przebieg dystrybucji informacji oraz ich nośników, jak i kreowane przez media obrazy świata.), technoobrazy, finansoobrazy, ideoobrazy
Transnarodowość - funkcjonowanie w dwóch społeczeństwach jednocześnie.
Lokalność wytworzona -
J. Boudrillard
Hiperrealność - rzeczywistość wytworzona za pomocą symulakrów
Symulakrum - symuluje znaczenie, którego nie ma (i nigdy nie było); znak nie odnoszący się do żadnej rzeczywistej treści (mapa bez terytorium).
Przeciążenie informacyjne człowieka - problem z selekcją informacji, zapadanie się w siebie.
Multikulturalizm - świat jako paleta różnorodnych kultur
5