WSTĘP DO ETNOLOGII

Wstęp do etnologii

przedmiot jest szeroki, zmieniał się z czasem (pokrewne dziedziny: socjologia, archeologia, filozofia, historia itp.). Od badania każdego ze składników kultury (sztuka, wierzenia, język itp.) do holistycznych porównań i prób wyjaśniania procesów myślowych człowieka (strukturalizm).

nauka: jeden ze sposobów przyglądania się rzeczywistości (obok np. religii, sztuki). Operuje sprawdzalnym i opisywalnym sposobem wyjaśniania rzeczywistości. Posiada paradygmaty (podstawowe, takie same wewnątrz całej dziedziny, definicje).

Etnologia jest dziedziną na pograniczu nauki i sztuki (historia dyscypliny).

Paradygmaty antropologii

ewolucyjny: ludzkość rozwija się liniowo
kulturowo - historyczny:
kulturowo - funkcjonalny: kultura jako powiązana zależnościami całość
systemowo - semiotyczny:
interdyscyplinarny: połączenie “etnodziedzin” (-muzykologia, -medycyny itp.)
fenomenologiczny: badający głęboko ukryte ludzkie procesy myślowe

terminologia: panuje w niej bałagan. Etnologia, etnografia (szkoła Radziecka), antropologia kulturowa (UK)

Etnografia: zajmuje się opisem (jakiejś) kultury

Etnologia: porównawczo - teoretyczne studia nad kulturą

Józef Burszta: cała dziedzina jest wyjaśniająca -> powinna być etnologią

Adam Fisher:

etnografia: metody induktywne i idiograficzne

etnologia: metody deduktywne i syntetyczne

Indukcjoniści

1.dokładnie badają/obserwują zjawiskowisko. Stawiają hipotezę

2.weryfikacja - szukanie potwierdzeń

antyindukcjoniści

1.stawiają hipotezę (nie musi być prawdziwa)

2.szukają jej słabości/zaprzeczeń

3.tworzą kolejne hipotezy

Kryteria podziału na etnologię i etnografię
	etnografia	etnologia
1	Idiograficzna - opisowa (indukcyjno - analityczna)	Nomotetyczna - ustanawia prawa (deduktywne
2	własny lud - formację historyczną i złożoną	Ludy obce - mniej złożone, łatwiejsze do opisu
3	głębokie - dokładny opis	porównawcze
4	wstępny etap, przygotowanie materiału do badań etnologów	wyciąganie wniosków

Ludoznawstwo: (encyklopedia Wiem) termin powstały w Polsce w XIX w., używany do określenia badań, zwykle amatorskich, mających na celu gromadzenie materiałów źródłowych, dotyczących ludu (głównie wiejskiego), i ich porządkowanie.

Ludoznawstwo było wynikiem romantycznego zainteresowania ludem i jego kulturą jako źródłem kultury i tożsamości narodowej. Z czasem terminu ludoznawstwa zaczęto używać wymiennie z etnografią.

Antropologia kulturowa: interdyscyplinarny dział nauk zajmujący się człowiekiem jako twórcą kultury i istotą społeczną.

Wyróżnia się dodatkowo antropologię społeczną (o socjologii społeczeństw, najczęściej prostych), stosowaną (do komentowania i sterowania procesów zmian kulturowych). Uważa się podział jest nieuzasadniony - kultura i społeczeństwo to całość, badać je należy holistycznie.

Geneza sięga połowy XIXw. Nowoczesna antropologia - początek XXw.

rozwój nauk a w szczególności nauk przyrodniczych, (Darwin „O pochodzeniu gatunku”)
rozwój techniki i odkrycia geograficzne

Do niedawna antropologia badała głównie społeczności prostsze, niewielkie, przedpiśmienne, niecywilizowane, izolowane od Europy. Najlepiej nadawały się do badania.

W obecnych czasach zajmuje się zjawiskami zachodzącymi w społeczeństwach “nowoczesnych”.

Charakter badań etnologicznych:

historyczny (etnogeneza, geografia, ekonomia)
etniczny (grupy lokalne, narodowe, identyfikacja, stereotypy)
całość kultury mas chłopskich (monografie)
związki kultura ludowa - narodowa (ew. masowa)

Etic: z zewnątrz Emic: od wewnątrz

Czym etnologia zajmuje się teraz:

związki kultura - natura
relacje kultura - życie psychiczne
relacje kultura - organizacja myślenia
relacje międzykulturowe

Folklor:

Tohms (1846): wiedza ludu i jego umiejętności (zabiegi, obrzędy, przysłowia itp.)

Folklor definiowany jest bardzo szeroko. Nacisk kładziony jest na sfery wierzeniowe, bezpośredni przekaz itp.

rodzaje folkloru:

tradycyjny (zanikający)
rekonstruowany
folkloryzm (adaptacja wzorów do obecnych form - Mazowsze :)

środowiskowo - zawodowy
interspołeczny (pogłoski, plotki, satyry, toasty)

Lud:

(ujęcie Eticzne) gr społeczna charakteryzująca się własnym językiem bądź silnie rozpoznawalną gwarą, poczuciem bliskości wewnątrz własnej i obcości wobec innych grup. Posiada własną nazwę (używana wewnątrz grupy, bądź przez sąsiadów).

Nie wszystkie cechy muszą wystąpić naraz (wujek Stalin pisał że co najmniej 2).

4 ujęcia

zbiorowość ludzka o powiązaniach etnicznych. Ukształtowana na gruncie języka, kultury, pochodzenie, miejsce zamieszkania.
Historycznie ukształtowana wspólnota terytorialna, kulturowa, językowa. Posiada poczucie wspólnoty wewnętrznej.
Ogół ludności czujący potrzebę przeciwstawienia się warstwom uprzywilejowanym (Marks?)
ludność wiejska

inne ujęcie:

ludzie bez wykształcenia
posługujący się komunikacją ustną
pracują na roli/pracują fizycznie
rolnicy (jako elektorat)
nośniki kultury ludowej

archaizm
tradycjonalizm
ubóstwo
asocjacyjny sposób myślenia
niezdolność do samodzielnego produkowania kultury (opady kulturowe)

Chyba każdy może sobie taki podział wymyślić :D

Kultura:

Wiedza o kulturze nie jest jasna i ścisła, istnieje wiele jej definicji. Każda dziedzina wiedzy o człowieku na swój sposób ją formułuje.

Geneza terminu - starożytność:

„uprawa” (colere): przekształcenie jakiegoś naturalnego stanu rzeczy na stan lepszy, udoskonalony, bardziej użyteczny.

Pole o wysokiej kulturze agralnej - dobrze przygotowane pole.

Voltaire: kształcenie/doskonalenie umysłu

podział Koebera i Klukhorna (1952 - USA):

opisowo wyliczające: wymieniane elementy kultury
historyczne: tradycje, dziedziczenie, dorobek
normatywne: mówiące o normach, wzorach zachowania
psychologiczne: sposoby przystosowania się do świata, uczenie się
strukturalistyczne: o powiązaniach wewnątrzsystemowych (funkcji)
genetyczne: przystosowanie się do środowiska, przeciwstawienie naturze

podział Dyoniziak:

antropologiczne: całość wytworów i działań ludzkich (wytwór kulturowy, cecha, kompleksy kulturowe, areały, kręgi kulturowe, potrzeba, działanie, funkcja, instytucja, system)
filozoficzne: ponadindywidualna rzeczywistość umysłowa (idee, wartości, symbole, świadomość, sąd)
socjologiczne: jako wzory interakcji osób i grup (struktura społeczna, rola, wzór i model zachowania, interakcja, przekaz, znak, symbol)
psychologiczne: wzajemne wpływy osobowości i kultury. Postawy, motywacje, dyspozycje, osobowość modalna, instytucje pierwotne i wtórne)
historyczne: nacisk na mechanizmy przekazywania kultury: tradycja, podłożę, zderzenie kultury, adaptacja, ewolucja, dyfuzja)

przykładowe definicje:

Tylor (1871): “kultura, czyli cywilizacja, w szerokim znaczeniu etnograficznym jest złożoną całoącią która obejmuje: wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, zwyczaje, wszystkie inne zdolności, nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa. (def. wyliczająca)”

R. Linton: kultura jest układem wyuczonych zachowań i ich wyników, składowe elementy są wspólne dla każdego człowieka w danym społeczeństwie i w jego obrębie są przekazywane.(psychologiczna)

K. Moszyński: kultura jest to całkowity zespół wszystkich wytworów powstałych w trakcie rozwoju ludzkości w jej wnętrzu lub w kontakcie z nią w przyrodzie, a nie należących stricte i wyłącznie do biologii i psychologii człowieka. (genetyczna?)

S. Czarnowski: kultura jest dobrem i dorobkiem zbiorowym. Owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń. Jest czymś, co istnieje historycznie o wiele dłużej niż jedno ludzkie życie, lub pokolenie. Nie można, co za tym idzie, utożsamiać jej z ludźmi żyjącymi i tworzącymi warstwę jednego pokolenia (historyczna?)

“Zespół elementów kulturowych ukształowanych w niższej warstwie społecznej zwanej ludem” - nie wiem czyja to definicja, ale głupia jest... Stalin jakiś pewnie.

Kroeber: kultura to zespół wytworów społeczeństwa ludzkiego o charakterze ekstrasomatycznym (na zewnątrz ciała) przekazywanych przez mechanizmy inne niż dziedziczność w sensie biologicznym. Stwierdzamy że wytworów tych brak jest u innych organizmów biologicznych poza człowiekiem. (genetyczna? Dyon: antropologiczna? Historyczna?)

Malinowski: kultura to aparat instrumentalny stawiający człowieka w położeniu którym lepiej radzi on sobie z konkretnymi specyficznymi problemami stojącymi przed nim w środowisku. Kultura jest systemem przedmiotów, czynności i postaw w którym każda część służy do osiądnięcia celu. (strukturalistyczna, genetyczna?)

Spilo: (kultura jako idea istniejąca tylko w głowach badaczy) kultura jest konstrukcją myślową, logiczną, abstrakcją ludzkich zachowań, jako abstrakcja istnieje tylko w głowach badaczy.

F. Znaniecki: wspórczynnik humanistyczny - żaden przedmiot, zespół przedmiotów, instytucja lub idea są w stanie pełnić swoją rolę tylko jeśli są wykorzystywane przez ludzi. Bez ludzi nie są w stanie spełnić swoich funkcji. W ludziach funkcjonuje i ma sens wszystko co składa się na kulturę.

Dla Znanieckiego kultura była światem wartości.

podział kultury:

materialna: wytwory do zaspokojenia potrzeb fizycznych
społeczna: potrzeby społeczne (obrzędowość, zachowanie)
duchowa: potrzeby duchowe (wierzenia)

wytwór kulturowy: każdy przedmiot wytworzony przez człowieka (też niematerialny : fakt kulturowy, artefakt)

definicje:

enkulturacja: proces uczenia się kultury. Międzypokoleniowa transmisja wiedzy. Trwa całe życie. Czasem jest odróżniana od socjalizacji - ta obejmuje tylko uczenie dzieci.

wartości: idee charakterystyczne dla grupy. Cele, sposoby życia

światopogląd: sposób spostrzegania świata i rzeczywistości (dobro/zło)

ewolucja: zmiany w czasie (jednolite)

dyfuzja: przenikanie sie kultur lub warstw społecznych (strukturalna)

akulturacja: zanikanie lub przeobrażanie się pod wpływem innej kultury (nie pod wpływem zmian środowiska)

synkretyzm kulturowy: wiązanie elementów z różnych kultur

tradycja: wzorce przekazywane z pokolenia na pokolenie (przez mowę, czynności itp.). Celem jest utrzymanie grupy, tożsamości.

Transmisja: korzystanie z doświadczeń poprzednich pokoleń.

Grupa plebejska: (z wikipedii) To najniższa warstwa ludności miejskiej, pozbawiona majątku i obywatelstwa, złożona m.in. z robotników, służby, żebraków i marginesu społecznego, a także czeladników i niewolników.

Myślenie typu ludowego: ????? nie mam dokładnej definicji. Ale zapewne coś o uporządkowanej strukturze myślowej, wzorach przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Ważny tradycjonalizm, czas cykliczny a nie liniowy?.

Cechy:

ciągłość i cykliczność
grupa ludzi
konserwatyzm
patriarchaizm
wielopokoleniowość
duża rola autorytetów
elementy kultury narodowej
powiązanie z historią

sposoby pojmowania kultury (Dyoniziak):
Atomistycznie (suma niepowiązanych elementów)	Holistycznie (współzależna całość)
Synchronicznie (bez zw. Z historią)	Historycznie (produkt procesu)
Empirycznie (kultury można doświadczyć, zaobserwować)	Racjonalistycznie (kultury istnieją tylko w umysłach)
Fenomenologicznie (ważna jest jednostka, podmiot)	Funkcjonalnie (ważna jest całość i współzależności między ludźmi)
Funkcjonalnie (badania empiryczne, osobiste)	Socjoligicznie (ankiety)
Nominalistycznie (jednostka ważniejsza niż kultura)	Realistycznie (kultura kształtuje jednostkę)
Redukcjonistycznie (kultura reakcją na potrzeby człowieka)	Antyredukcjonistycznie (na odwrót)
Relatywistycznie (każda kultura jest niepowtarzalna, efekt skomplikowanego procesu rozwojowego)	Antyrelatywistycznie (takie same procesy myślowe czynią że kultury są podobne)
Naturalistyczne (podlega takim samym prawom jak przyroda)	Antynaturalistyczne (rządzi się swoimi prawami)
Globalne (ludzkość jako całość)	Antropologiczne

Kultura masowa:

skomercjalizowana, rozpowszechniona za pomocą mechanicznych środków przekazu, bierna, nastawiona na “średniego” odbiorcę (wyczyszczona z wszystkich “lokalnie” popularnych elementów). Szybko się zmienia. Tworzona na podstawie dużej ilości informacji.

2 nurty

pesymistyczny: widz będzie coraz bardziej bierny, mniej wymagający. Dalsza komercjalizacja
wychowanie odbiorcy (szeroki zakres), przygotowanie do odbioru ambitniejszej kultury.

Ewolucjonizm:

Zainspirowany filozoficzną teorią postępu: Condorse, Turgot, Herber, Loark, Darwin

założenia:

cywilizacje rozwijają się od prostych do złożonych w formie ciągłej (nie skokowo)
ludzie wykazują te same cechy psychiczne (Bastian)- cywilizacje rozwijają się tą samą drogą (przechodzą przez takie same stadia). Dlatego kulturę można scharakteryzować przez określenie jej stadium rozwoju.
prędkość rozwoju może być inna dla każdej cywilizacji, dlatego mogą się one znajdować na innym etapie historycznym

Celem ewolucjonizmu jest rekonstrukcja faz rozwojowych świata (generalizacja - zbudowanie schematu). Może to być zrobione za pomocą analizy przeżytków kulturowych.

Metoda analityczno - porównawcza.

Tak jak sama kultura, liniowo rozwijają się wszystkie jej składniki, takie jak organizacja rodzinna (Morgan), religia (Lubock) itp.

Słabości (tu można wymyślać):

metoda gabinetowa (słabe źródła -głównie od handlarzy i misjonarzy)
dążenie do generalizacji “wszystkiego”
hierarchizacja kultur

Tylor (UK- 1832-1917)

Twórca ogólnej teorii postępu kultur. Łączył biologiczny rozwój człowieka z rozwojem kultur (dzieciństwo, dojrzałość, starość)

przeżytki kulturowe: zjawisko archaiczne istniejące w teraźniejszości w formie innej (okrojonej) niż pierwowzór.

Nie negował że zmiana może być podyktowana dyfuzją

Zajmował się religią (“wiara w istoty duchowe”) pierwotną:

Badał animizm (współistnienie duchów/dusz i świata materialnego. Duchy mogą wpływać na życie ludzi - źródłem mogły być sny, halucynacje itp.)
Rozwój religii: manizm (dusze przodków), animizm (przypisanie dusz do innych przedmiotów), politeizm, monoteizm

Morgan (1818-1881): Pracował wśród Irokezów (“Liga Irokezów”) - sformuował 1sze ujęcie tworu politycznego opartego na systemach pokrewieństwa (lineażach)

fazy rozwoju systemów rodzinnych (książka “Społeczeństwo pierwotne”):

bezład seksualny (pokrewieństwo po stronie matki - matriarchat)
patriarchat (pod wpływem czynników gospodarczych mężczyzna zdobywał dominującą rolę)
rodzina monogamiczna

Powiązał język z kulturą. Pracował nad terminologią dotyczącą pokrewieństwa. (wg niego “matka” odnosiło się też do sióstr ojca które mogły być jego żonami - rekonstrukcja etapów pokrewieństwa)

człowieczeństwo rozwijało się w 3 stadiach (każda dzieliła się na fazy). O przejściu do kolejnego decydował epokowy wynalazek (ogień, łuk, rolnictwo, koło garncarskie, pismo itp.)

dzikość
barbarzyństwo
cywilizacja

Bastian: Jedność psychiki ludzkiej. Dlatego na całej ziemi występują identyczne fakty kulturowe.

Lubock: rozwój religii:

ateizm - fetyszyzm - toteizm - szamanizm - kult przyrody - monoteizm

J. Frazer: zajmował się magią i religją. Miały one służyć do przezwyciężenia sił przyrody. Schemat rozwoju: magia - religia (zwrócenie się do siły wyższej gdy magia zawodzi) - nauka (złota gałąź.

Mc. Lenon: małżeństwo było przeżytkiem porywania kobiet (umożliwiało to egzogamię)

Polska:

Jan Karłowicz, St. Ciszewski, L. Krynicki

Neoewolucjonizm:

Powstał po 2giej wojnie światowej

szukanie uniwersalnych praw rozwoju kultur (zaprzeczenie relatywizmu Boasowego w USA, funkcjonalizm, szkoła kultury i osobowości też...)
oparte na większej wiedzy w stosunku do ewolucjonistów
mniej radykalne tezy (np Steward - to nie cała ludzkość rozwija się tak samo, ale tylko ludzie żyjący w podobnym środowisku, energia/osobę jako kryterium rozwoju, a nie wynalazki)
techniczne (energia) i środowiskowe (przystosowanie) wyjaśnianie kultury.

Gordon Childe: nowa periodyzacja dziejów - nie na zasadzie nowych narzędzi, ale bardziej istotne zmiany (produkcja żywności, udomawianie zwierząt)

White (USA): kryterium ewolucji = ilość energii na osobę w danej kulturze.

Kultura jest systemem zjawisk: wzorów zachowań, narzędzi i ich wytworów, wierzeń i wiedzy, postawy i wartości - wszystkie one są uzależnione od symboli.

Aspekty Kultury:

techniczno - ekonomiczny (przystosowanie do środowiska)
społeczny
ideologiczny

J. Steward:

teoria multilinearnej ewolucji:

regularności należy szukać w podobnych środowiskach
zmienne są: środowisko i technologia
zmienne zależne: organizacja społeczna i ideologia
od środowiska zależy min: podział pracy, wielkość grup, prawa

neomarksizm (materializm historyczny?):

nie w zmiany w środowisku a w społecznej stronie produkcji (robotnicy).
(M. Harris) Rozwój technologiczny zmienia kulturę, ale niezależnie od zmian warstw społecznych.

Są czynnikiem przemian historycznych
pomagają przełamać problemy ekologiczne (zagęszczenie ludności)

słabości:

determinizm (ekologiczny i techniczny)
wymyślać na bieżąco odnosząc się do ewolucjonizmu i innych... (np. Tylko generalne traktowanie kultur, pomijanie wątków psychologicznych itp - z drugiej strony czy to źle, może po prostu zostawili te dziedziny dla innych, lalalalalaniemaaallaaa halitoscihahdlahah ahawychowaniahawh blabtrzezwoscilablabla ooojbędziepadać)

Dyfuzjonizm:

Szkoła niemiecko - austriacka (Ratzel)

w mniejszym stopniu angielska (Perry, Smith)

potem szkoła kulturowo - historyczna (Schmidt, Boas)

Założenia:

ludzka psychika jest tak specyficzna że poszczególne wynalazki nie mogły zostać wynalezione więcej niż raz (odwrotnie niż ewo.)

ludzkość ma jedno źródło pochodzenia z którego rozprzestrzeniła się na cały świat (E. Smith)
rozwój następował poprzez rozprzestrzenianie się wynalazków
rozwój jest warunkowany przez częstotliwość kontaktów z innymi kulturami

Zadaniem dyfuzjonistów było odkrycie tras transmisji międzykulturowej. Robiono to poprzez analizę drugorzędowych cech przedmiotów, bądź zjawisk. Wyróżniano kryterium formy i ilości i ciągłości.

Szkoła historyczna.

Dyfuzja: rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej

E. Smith, Perry (UK) (autor: “Dzieci Słońca”): początek ludzkości w jednym miejscu - Egipcie. Impulsem do rozwoju miała być religia (piramidy, balsamowanie itp)

Ratzel: prekursor szkoły niemiecko - austriackiej. Podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych kontaktów i migracji. Mówiła się o rozprzestrzenianiu się elementów kulturowych, następcy całych kompleksów kulturowych.

„ Powstanie kultur afrykańskich”

W. Schmidt:

ludzkość miała początek w kilku różnych miejscach
Teoria kręgów kulturowych (rozprzestrzenianie się)
ustalanie wieku kultur na podstawie transmisji przedmiotów
kultury świata podzielone na:

prymalne
sekundarne
tercjalne

Podział oparty na organizacji społecznej, wierzeniach, wyrobach materialnych (atomistycznie)

Graebner (1904):

kręgi kulturowe: wydzielił 6 kręgów na Oceanii. Rozwój kultur odbywa się na zasadzie mieszania się ludów reprezentujących kręgi. Jego teorie rozwijał i opracował Schmidt

słabości (można wymyślać):

zdeterminowanie rozwoju przez jeden tylko czynnik (dyfuzje) - pominięcie wszystkich innych czynników które mogą mieć wpływ na kulturę
kierunek historyczny. Nie zajmował się obecnym stanem
wątpliwość tez (np. wynalazki mogą się tylko rozprzestrzeniać)
badacze gabinetowi/muzealni. Informacje zyskiwali od kupców i misjonarzy.

Polska: A. Fisher (metoda kartograficzna?)

Franz Boas (1898 - 1942, USA):

Zbudował antropologię od podstaw. Włączył się w politykę, walczył o autonomię uniwersytetów, o czystość nauki. Uniwersytety mają same ustalić programy badawcze, niezależne od układów politycznych.

Prowadził intensywne badania terenowe
koncentrował się na pracy opisowej i porównawczej
relatywizm kulturowy
starał się nie wyciągać wniosków/tworzyć teorii. Twierdził że najpierw trzeba zebrać odpowiednio dużo materiałów empirycznych
zmiany w kulturze mogą przychodzić z zewnątrz (dyfuzja) i pod wpływem impulsów wewnętrznych.
szukał odpowiedzi na pytanie czy kultury rozwijają się tak samo (ewolucjonizm), czy należy traktować każdą z nich indywidualnie (zaprzeczenie bądź potwierdzenie tez ewolucjonizmu)

Wywarł duży wpływ na późniejsze trendy w etnologii.

Uczniowie: Ruth Benedict, E. Sapir. Margareth Mead

Wissler: Zastanawiał się czemu różne plemiona zamieszkujące ten sam teren posiadają podobne wytwory kulturowe.

zmiana organizacji muzeum z plemiennego na areałowy (podział ze względu na sposób zdobywania żywności)
areały kulturowe: (teoria też Sapira) tereny na których występuje największe zagęszczenie elementów charakterystycznych dla danego rejonu. Rozchodzenie się elementów kultury - najstarsze miały mieć największy zasięg (słabość: nie musiały się rozchodzić symetrycznie i w takim samym tempie)

Kroeber:

szukał regularności w kulturach (inaczej niż Boas)
kultura jako byt rządzący się swoimi prawami.
nie może być traktowana redukcjonistycznie (biologizm, psychologizm)

Funkcjonalizm:

Powstał w latach 20-stych XX wieku w Wielkiej Brytanii za sprawą B. Malinowskiego i A. Radcliffe-Brown.

Początek funkcjonalizmu wiąże się z książką Malinowskiego „Argonauci zachodniego Pacyfiku”.

założenia:

kultura jest narzędziem do zaspokajania ludzkich potrzeb (biologizm)
jest niepodzielną całością, nie może być badana atomistycznie
wszystkie elementy kultury są współzależne od siebie
zmiana któregoś z elementów pociąga za sobą zmianę innych elementów (wynika to z punktu 2. - jak w funkcji matematycznej)
gruntowne badania terenowe
sprzeciw wobec poprzednich teorii (ewolucjonizm)

zadaniem było odkrycie mechanizmów rządzących kulturami.

Nie analizowano (inaczej niż w ewolucjonizmie i dyfuzjonizmie) historii i okresów wcześniejszych.

Korzenie:

socjologiczne E. Durkhaim:

Do zrozumienia faktu społecznego (normy, reguły zachowania które istniały wcześniej od jednostek i wywierają na nią przymus podporządkowania się nim) konieczne jest zestawienie go z innymi. Ważny jest system tworzony przez fakty społeczne, a nie pojedyncze, oderwane od siebie.

Fakty społeczne są dane z zewnątrz i odbierane są jako pewien nacisk na ludzi.

Funkcja:

odpowiedź na ludzkie potrzeby
współzależność między elementami kultury

Instytucja:

zorganizowany system działań ludzkich
ludzie realizujący te działania

(Malinowski) “zespół ludzi zjednoczonych określanymi zadaniami, związanych z określonym wycinkiem środowiska, rozporządzających określonym sprzętem i związanych systemem reguł”

składniki instytucji:

Zasada naczelna: zespół wartości - jakim celom instytucja ma służyć
personel: grupa ludzi wraz z podziałem obowiązków i autorytetów;
normy: wymagane umiejętności od tych ludzi, zwyczaje, normy prawne obowiązujące członków instytucji; substrat materialny
substytut materialny: narzędzia i urządzenia jakimi dysponuje grupa ludzi którzy wykonują zadania
działalność: konkretne i rzeczywiste objawy działalności instytucji. Nie cała działalność jest zgodna z normami.
funkcja instytucji: wynik działania instytucji, także wszystkie niezamierzone i nieuświadomione efekty

Potrzeby:

3 rzędy, kultura pomaga w ich zaspokajaniu. Każdej potrzebie odpowiada jakaś regulacja kulturowa:

podstawowe: biologiczne, jedzenie, spanie, picie itp.
Pochodne: ułatwiające spełnienie potrzeb podstawowych, produkcja, system gospodarczy
integratywne: trzymające jedność grupy, religia, wiedza, wartości itp

Malinowski (1884-1942):

1922 r.„Argonauci zachodniego Pacyfiku”
1929 r. - „Życie seksualne dzikich w N-W Malanezji”
1935 r. - „Ogrody koralowe i ich magia”
1944 r. - „Szkice z teorii kultury” (podsumowanie jego teorii kultury).

prowadził gruntowne badania terenowe:

osobiste
ze znajomością języka do nieskrępowanej komunikacji z ludem miejscowym
teren tworzy teorie - aby uniknąć arbitralnego dostosowywania faktów do wypracowanej wcześniej teorii naukowej

rodzina:

jest podstawową instytucją która służy do prokreacji i wychowania dzieci. Inne instytucje (klan) nigdy jej nie zastąpi przez brak związków emocjonalnych.

Ekonomia:

człowiek pierwotny nie myśli wyłącznie w sposób ekonomiczny i logiczny. Wiele tradycji związanych z handlem ma także inne role (np. Integratywną - obrzęd “Kula”).

Zmiany:

podyktowane zmianami środowiska. Zmiana którejś z instytucji pociągała za sobą zmiany całej kultury (w odróżnieniu od R. Browna którego teorie w łatwy sposób nie tłumaczyły zmian - musiałaby się zmienić cała struktura społeczna)

R. Brown:

“Wyspiarze Adamańscy” - suche badania terenowe prowadzone do sprawdzenia wcześniej wypracowanych teorii.

funkcjonalizm strukturalny: pojęcie instytucji zastąpił strukturą społeczną: stosunki interpersonalne będące konsekwencją zróżnicowania społecznego.

Forma strukturalna: zestaw wartości charakterystycznych dla społeczeństwa.

badania:

klasyfikacja (morfologia) społeczna
fizjologia społeczna
dynamika społeczna (impuls z zewnątrz, albo wewnętrzne zmiany)

krytyka:

biologizm: kultura zdeterminowana przez biologiczne potrzeby
trudność w zastosowaniu teorii do dużych kultur
brak wyjaśnienia czynników które motywują człowieka do uczestniczenia w kulturze (utrzymaniu jej w całości)

Etnologia francuska:

Marcel Maus: Szkic o darze (1929), ukazał działanie zasady wzajemności (jak Malinowski). Widoczna nie tylko w wymianie darów, ale i w życiu społecznym, moralnym, religijnym, i prawnym badanych ludów. (Kula, potlacz)

Arnold van Gennep: teoria rytuałów przejścia (rites de passage). W życiu człowieka przewijają się stale momenty świeckie i sakralne. Nie stanowią one kontinuum, składają się z serii przejść od jednego do drugiego statusu społecznego - znajduje to wyraz w rytuałach

1.rytuały separacji/oddzielenia (rites de separation), oddzielają jednostkę od dawnego statusu społecznego

2.przejścia/marginalne (rites de marge), służą celebracji zmiany (jednostka w świętej przestrzeni), marginalizacja

3.włączenia/agregacji (rites de agregation), firmują zdobycie nowego statusu, włączają jednostkę z powrotem do społeczeństwa wraz z nowym statusem

Lucien Levy-Bruhl: rozwijał koncepcję (błędną i dziś odrzuconą) umysłowości człowieka pierwotnego - prelogiczna (nie. Nielogiczna), stwierdził że różni się ona od procesów myślowych ludzi współczesnych (błędne kojarzenia faktów, nieumiejętność ustalania powiązań przyczynowo - skutkowych)

Turner:

liminalność: stan przejściowy (obrzędy przejścia) - stan marginalizacji (czasem się to wiąże z nagością, wstrzemięźliwością bądź rozwiązłością seksualną, pojawia się symbolika która ma uczynić uczestnika niewidzialnym itp)

communitas: wspólnota ludzi pozbawiona struktury. Wszyscy w jej wnętrzu są równi.

Amerykańska szkoła kultury i osobowości:

szkołę wywodzi się od:

Franza Boasa - wskazanie relacji jednostka - kultura jako czynnik konstruujący system kulturowy. Badania życia umysłowego człowieka.

głównymi przedstawicielami byli jego uczniowie: (konfiguracjonizm) Ruth Benedict, Margaret Mead

Benedict: Praca “Wzory kultury” z 1934r. kultura jako konfiguracja wzorów,

wzór podstawowy - każdy nowy sposób postępowania, obyczaj na drodze asymilacji i ewolucji przystosowuje się do dominującego standardu.

wyjaśnianie zdarzeń poprzez wskazanie odpowiedniości lub ich braku do określonej logiki tej kultury - konfiguracji konstyutywnych dla niej wzorów. Nie poprzez powszechne wzorce wyjaśniania.

Każda kultura określona ponadindywidualną całością (sui generis). Wyjaśnienie to odtworzenie logiczno - znaczneniowej konfiguracji. Postępowanie opisowo - rozumiejące.

Jednostki od dzieciństwa (poprzez wychowanie - kary i nagrody) przyjmują cechy kultury. Są jej reprezentantami - odbija się w nich jej podstawowy wzór.

Nie ma antagonizmu między jednostką i społeczeństwem.

Każde zachowanie musi być poddane społecznej akceptacji. Może zaistnieć jeśli jest zgodne z wzorcem kulturowym.

Badania:

Kwakiutl (NW wybrzeże Ameryki), Zuni (Nowy Meksyk), plemię z wypy Dobu (Na S od Nowej Gwinei)

Nietzsche'ański podział na kultury:

apollińskie (Zuni) - brak konkurencji, głównym elementem rytuał który ogniskuje się w różnych formach sprowadzania deszczu

dionizyjskie (Kwatiuktl) - dumni i bogaci, konkurencja (wyprawy wojenne, samobójstwa,

Dobu - poza podziałem - kultura głodu, podstępni, niebezpieczni, rywalizacja (ukryta i nieunormowana). Regulatorem jest prawo pięści i moc indywidualnej magii

Skrajny determinizm kulturowy. Każda kultura określa ramy swojego własnego wyjaśniania - uniemożliwia to praktyczne prace porównawcze. Nie można zestawić danego zjawiska z takim samym zjawiskiem z innej kultury.

Peoblematyka

1)krytyka naiwnego etnocentryzmu

2)krytyka naturalizmu

3)krytyka ewolucjonizmu

4)podkreślenie zasady antropologicznego relatywizmu

5)podkreślenie znaczenia antropologicznych badań porównawczych (?!)

6)wyeksponowanie roli badań antropologicznych przy formułowaniu generalizacji na temat mechanizmów społecznego zachowania, odznaczającego się powszechnością

7)sformułowanie koncepcji “wzoru kultury” i związanego z nim pojęcia integracji

Margaret Mead (uczennica i współpracowniczka Benedict). Badania na wyspach Samoa (Coming of Age in Samoa 1928), Nowej Gwinei, posród plemion amerykańskich i na wyspie Bali.

Kultura jako konfiguracja wzorów, zachowań wyznaczonych przez właściwy dla danej kultury generalny wzór. Przyswajany przez jej uczestników poprzez proces wychowania i wrastania w kulturę od najmłodszych lat.

Badania:

Samoańczycy. Dążą do wewnętrznej harmonii, konkurencja jest dla nich nietaktem. Ważny jest urok osobisty, zdolności rzemieślnicze.

Kultura unikająca konfliktów i stresów. Ma znaczną siłę przetrwania i niewielkie szanse rozwoju.

Manus (Nowa Gwinea) - dążenie do indywidualnego sukcesu ekonomicznego. Wychowanie - wstrzemięźliwość seksualna, gromadzenie majątku, nawiązywanie kontaktów handlowych. Silna sankcja religijna.

Przekaz kulturowy może być dokonywany tylko w procesie wychowania. System kulturowy w pierwszym rzędzie musi dbać o odpowiednie funkcjonowanie tego czynnika.

System kulturowy zawiera:

jednostki z ich psychofizyczną naturą (rezultat dziedziczenia) i kulturą (rezultatem oddziaływania środowiska społecznego)
relacje między jednostkami - zależne od indywidualnych predyspozycji i struktury społecznej.
przedmioty materialne - rezultat przeszłych lub aktualnych działań ludzkich
relacje ludzi do przedmiotów materialnych

typologia kultur:

1.Kultury postfiguratywne - wiedza i doświadczenie płyną z doskonałej i wiarygodnej dla jej uczestników przeszłości

2.konfiguratywne (przemysłowe) - współdziałanie pokoleń określa nowe między nimi relacje - oparte na tolerancji i poczuciu wspólnego interesu

3.prefiguratywne - w jednym pokoleniu dokonuje się znaczna zmiana wiedzy i technologii - wszystkie pokolenia są zmuszone do równoczesnego uczenia się i przystosowywanie do nowych warunków życia.

Sex and Temperament in Three Primitive Societies 1935 - badania plemion Arapesh, Mundugumor, Tchambuli z Nowej Gwinei. Ukazuje jak socjalizacja zmierza do wykształcenia podstawowego modelu osobowości dopasowanego do wzoru danej kultury.

Teza radykalna - cechy męskie i żeńskie nie są uwarunkowane biologicznie, a kulturowo :)

zarzuty Benedict i Mead

1.trudność w przyjęciu modelu konfiguracjonistycznego (niewykrywalność w nim konfliktów i sprzeczności kulturowych)

2.model konfiguracjonistyczny tylko do społeczności pierwotnych (brak homogeniczności w bardziej rozwiniętych)

3.badania są subiektywne w określaniu odpowiednich wzorów kulturowych.

orientacja freudowska

Freud: zajmował się (między innymi) problematyką zależności między człowiekiem a kulturą. Postulował współpracę antropologów i psychologów. Naturalistyczna teoria kultury, tłumi ona naturalne popędy seksualne

Wywarł wpływ na antropologię w USA

Struktura psychiczna:

ID: podświadomość (kompleksy)
Ego: świadoma (zachowanie)
superego: aparat nacisku psychologicznego na człowieka (nakazy, zakazy)

Joung: teoria nieświadomości zbiorowej. Człowiek rodzi się z gotowymi interpretacjami rzeczywistości.

Abram Kardiner: utworzył Instytut Psychoanalityczny w Chicago (Benedict, Sapir, Linton i Cora Du Bois)

krytykowali Freuda

odrzucali jego instynktywizm
nie uważali że jednostka i kultura są antagonistami
odrzucali ewolucjonizm
odrzucali jego tendencje do znalezienia uniwersalnych cech osobowości ludzkiej.

Pracowali nad wyjaśnieniem kultury i cech osobowości przez biologiczny i naturalny charakter jednostek wtłoczonych w daną kulturę, z którą muszą sobie jakoś poradzić (formy sublimacji i stłumienia)

podstawowa struktura osobowości (PSO)- zręb osobowości który powstaje w okresie wczesnego dzieciństwa. Na jego podstawie rozwijają się poszczególne typy osobowości. Można do niej dotrzeć stosując techniki psychologiczne. (test Rorschacha, testy projekcyjne)

instytucje pierwotne (tworzą PSO) - techniki wychowawcze, organizacja rodziny, instytucje gospodarcze danego społeczeństwa

instytucje wtórne (przekształcają PSO) - prawo, ideologia, mity, wierzenia, sztuka

osobowość modalna (Ralph Linton, w późniejszej fazie istnienia szkoły)- koncepcja zmierza do uchwycenia najczęściej powtarzających się typów osobowości w danej zbiorowości, niekoniecznie uwarunkowanej kulturowo. Zakłada możliwość występowania w ramach jednej kultury różnych typów osobowości.

badania nad charakterem narodowym

Zdalne badania (na podstawie analizy czasopism, telewizji itp.) o cechach narodowych. Obejmowały teren Europy E, środkowej i Japonii (prowadzone po II wojnie światowej) min. Przez Mead i Benedict. Wykorzystanie antropologii w praktyce (dlaczego doszło do 2 wojny światowej). Słabe i wątpliwe wyniki.

np. maniakalne skłonności Rosjan objawiające się ciasnym wiązaniem pieluszek.

Strukturalizm:

Nieuświadomione struktury rządzą ludzkim umysłem. Są one uniwersalne dla wszystkich ludzi (potem z tym dyskutował Leach)

F. Dessausure:

badał język. Ważne dla niego były założenia dotyczące języka:

Należy go badać w sposób naukowy, jako system autonomiczny (niezależny od rzeczywistości zewnętrznej)
Jest nadrzędny w stosunku do mowy jednostkowej
badać tylko na płaszczyźnie synchronicznej (zmieniają się tylko zdarzenia w języku, a nie on sam jako całość)
o znaczeniu elementów decyduje stosunek do innych, opozycje do innych fonemów

Czołowym przedstawicielem był

Levi-Strauss:

nawiązania do Hegla: jedność myśli i rzeczywistości obiektywnej. Proces poznawczy polegający na kilkufazowym zestawianiu jakiegoś zjawiska z jego opozycjami. Umożliwia to uzyskania obiektywnego obrazu.

Negowanie jest aktywizatorem myślenia. Pomaga też w procesach zapamiętywania.

Człowiek myśli na zasadzie opozycji binarnych.
Struktury myślowe występują w skończonej liczbie
są takie same dla wszystkich ludzi
Są odbiciem ludzkiego myślenia.

Schemat działania Levi Straussa:

ogólne twierdzenie na podstawie obserwacji empirycznych
negowanie 1 na poziomie teoretycznym
zestawienie modelu z negacją, porównanie wyniku z obrazem rzeczywistym
dojście do twierdzenia jednostkowego (szczegółowego)

próbował nadać antropologii taki sam charakter jaki mają nauki przyrodnicze (nauki!).

E. Leach:

interpretator Levi Straussa. Uczeń Malinowskiego

Ludzie próbują podkreślać swoją odrębność od świata zwierząt (po to kultura i itp.)

zaprzeczenia w stosunku do LS:

struktury są charakterystyczne dla danych grup/jednostek, a nie wszystkich ludzi
antropolodzy powinni badać też zachowania ludzi - nie tylko semiotykę
struktury idei nie zawsze odpowiadają ludzkiemu zachowaniu
struktury są zależne od warunków środowiska/społecznych
poza opozycjami binarnymi jest jeszcze stan pośredni (łączy się z symboliką granic)

metodyka do teorii LS:

znak: (syntagmatyczny) związek A i B jest kulturową konwencją. A i B pochodzi z tych samych systemów znaczeniowych. Związek Metonimiczny (część zastępuje całość)

symbol:(paradygmatyczny) związek A i B jest metaforyczny i całkowicie arbitralny kulturowo. A i B są z innych systemów znaczeniowych

znaczony: signife

znaczący: signifant

np. roża - signife (kwiat który dostaje nowe cechy), signifant (miłość itp.)

Badania nad mitem (Levi Strauss)

Tak samo jak język jest odbiciem głęboko ukrytego sposobu myślenia człowieka. Analizować mit należy jako całość (mitów), a nie poszczególne opowieści.

Mit (3 sposoby interpretacji)

opowieści mityczne (wąskie znaczenie - o bogach, czynach itp)
oddanie archaicznego światopoglądu (sposób widzenia świata, ocena zjawisk
uniwersalna forma świadomości ludzi

Leszek Kołakowski: “Mitami są wszelkie znane historycznie i kulturowo próby zanegowania przypadkowości świata poprzez ujęcie go w ponadczasowej strukturze”

badania nad sztuką:

Funkcje masek. Ważne jest zestawienie wszystkich masek, a nie każda oddzielnie. Co transformuje, wyklucza itp.

Rodzina (LS):

Związki rodzinne są tylko ustaleniami arbitralnymi które pomagają ustalić pokrewieństwa krwi.

Relacje międzyrodzinne są ustalane za pomocą opozycji (negatywne, pozytywne) - brat, siostra, mąż, żona - 2 pary opozycji.

Kazirodztwo (postrzegane jako złe) wymusza egzogamię.

Semiologia:

Hermaneutyka: nauka zajmująca się wyjaśnianiem wszelkich treści symbolicznych (także treści historycznych, Biblii itp.). Kładzie nacisk na psychologiczny kontekst czytania symboli. Nie daje zdefiniowanych narzędzi badawczych - łatwo o błąd.

Semiotyka: Analiza symboli. Nauka o znakach, językach i komunikacji niewerbalnej. Ma opracowaną metodologię:

zestawianie symbolu z innymi znakami, symbolami
3 aspekty znaków

semantyka: relacja między znakiem i tym co on oznacza
syntatyka: reguły rządzące zestawieniem znaków - relacje między samymi znakami. Odpowiednik gramatyki
pragmatyka: stosunki znak/człowiek jako ich interpretator

Pojęcia:

semiotyczne systemy modelujące:

semiotyczny: znakowy (język, sztuka, ideologie)
modelujący: język

wtórne:
religijne, mitologiczne
polityczne, ideologiczne

Mitologiczno - religijne widzenie świata: jest oparty na kilkudziesięciu podstawowych opozycjach binarnych.

Dot. Obszaru kosmosu (niebo - ziemia, księżyc - słońce)
programujące relacje (swój - obcy, start - młody)
kultura, natura, kosmos (surowe - gotowane, woda - ogień)
liczbowe (para - nie para)
egzystencjalne (życie - śmierć, dobro - zło, sacrum - progfanum)

opozycje tworzą szeregi

Proksemika:

systemowo - semiotyczne

studia interdyscyplinarne nad posługiwaniem się przez człowieka przestrzenią która jest wytworem kultury.

Hall: 4 stopnie dystansu, inny dla każdej narodowości

intymny
indywidualny
społeczny
publiczny

Kinezyka:

Badanie systemów komunikacji niewerbalnej, oraz połączenia strony werbalnej z niewerbalną.

B. Freestyle: indianie inaczej się zachowują mówiąc po angielsku, a inaczej we własnym języku.

Terminy:

monogamia: 1 vs 1

poligynia: kilka kobiet

poliandria: kilku facetów

matrylokalizm: u kobiety

patrylokalizm: u mężczyzny

neolokalizm: mieszkają w osobnych domach

lewirat: wdowa poślubia brata męża

sororat: wdowiec poślubia siostrę żony

grupa krewniacza: wszystkie osoby które wywodzą się rzeczywiście lub teoretycznie od jednego przodka

fratria: kilka rodów powstałych w wyniku podziału jednego rodu. Demonstrują swoją bliskość w stosunku do innych ugrupowań.

szczep: niewielka grupa spokrewnionych rodów reprezentujących ten sam etnos. Powiązane formą terytorialnej organizacji.

Plemię: grupa rodów pochodząca od jednego mitycznego przodka.

Grupa lokalna: trwałą zbiorowość terytorialna z rodzin pozostających w stosunku sąsiedztwa i połączonych więzią lokalną.

Zwyczaj: przyjęty w danej grupie sposób zachowania się jej członków w określonych sytuacjach. Odchylenia nie budzą sprzeciwu, nie wywołują negatywnych reakcji.

Obyczaj: przejawiający się u wszystkich lub większości osób w danym środowisku sposób zachowania. Odchylenia wywołują sankcje/dezaprobatę.